1 Organizasyon ve Vücudun Genel Planı Aslı Sade Memişoğlu asli.memisoglu@deu.edu.tr kisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu Cahit Arf Oda no:408 1 Copyright The McGraw-Hill Companies, Inc. Permission required for reproduction or display.
2 Konular: 1. İnsan fizyolojisinin kapsamı 2. Mekanizma ve nedensellik 3. Organizasyon seviyeleri 1. Hücreler, dokular, organlar ve organ sistemleri 4. Vücut sıvıları bölümleri 5. Metabolizma ve homeostazi 6. Terminoloji ve vücudun genel planı
3 1. İnsan fizyolojisinin kapsamı Anatomi: vücut yapısı Boyut, şekil, içerik Fizyoloji: vücudun işleyişi Anatomi ve fizyoloji birbiriyle yakından ilişkilidir.
4 Konu insanlarla sınırlandırıldığında bile kapsamı oldukça geniştir: Moleküllerden: ör. Bir proteinin özellikleri, onun zardan iyon geçişini sağlayan bir pompa olarak çalışmasını nasıl sağlar? Organ sistemlerine: ör. Çok tuzlu yediğimizde çeşitli salgı bezleri ve boşaltım sistemi birlikte çalışarak nasıl daha fazla sodyum atılımını sağlar?
5 1. İnsan fizyolojisinin kapsamı Fizyologlar her zaman organizmanın bütünüyle ilgili bilgi edinmek ister Tek tek molekülleri de araştırsalar amaç her zaman bütüne gitmektir. Bir fizyoloji ders kitabı okunduğunda konu ile ilgili her şeyin bilindiği düşünülebilir Bir organizmada işleyen tüm mekanizmaların temelinde proteinler vardır İnsan genom projesinde 50-100 bin gen olduğu belirlendi fakat kodladıkları proteinlerin çoğunun görevi henüz bilinmemekte
6 1. İnsan fizyolojisinin kapsamı Fizyoloji-anatomi ve tıp arasında sıkı bir bağ vardır Hastalıklar fizyoloji dilinde patofizyoloji olarak adlandırılır = yanlış giden işlev Fizyolojiyi anlamak, neyin yanlış gittiğinin anlaşılmasını sağlar
7 2. Mekanizma ve nedensellik İnsan vücudu çok iyi yapılandırılmış bir kimyasal tepkimeler bütünüdür. Ne kadar karmaşık olursa olsun her olgu fiziksel ve kimyasal kanunlarla açıklanabilir. Bir fizyolojik olayın sebebini açıklamak her bir parçasının sebebini açıklamaktır Ör: spor yapınca terleriz çünkü vücudun oluşan fazla ısıyı atması gerekir Bu terlemenin esas sebebini açıklamaz Isı artışı kan sıcaklığının artışı beyinde belirli sinir hücrelerinin uyarılması ter bezleri tarafından ter üretiminin artışı Esas sebep = nedensellik
8 2. Mekanizma ve nedensellik Önemli not: Bu vücudun bilinçli yaptığı bir şey değildir Sıcaklık arttı terleme Bu bir dizi fiziko-kimyasal olayın sonucudur.
9 3. Organizasyon seviyeleri Kimyasallar İnsan vücudu, giderek karmaşıklaşan, yapısal ve işlevsel seviyelere ayrılmıştır Her bir seviye, bir öncekinin özelliklerini içerir Bu seviyelerin ilki kimyasallardır. 1. İnorganik kimyasallar Bir veya iki elementten oluşan, çoğunlukla karbon içermeyen basit moleküller ÖR: Su (H 2 O); oksijen (O 2 ); karbondioksit (CO 2 ), bazı mineraller demir(fe), kalsiyum (Ca), sodyum (Na). 2. Organik kimyasallar Karmaşık, karbon ve hidrojen içeren moleküller Ör: Karbonhidrat, yağ ve proteinler Glukoz
10 3. Organizasyon seviyeleri Hücreler Çok hücreli bir organizmanın canlı özelliği gösteren en küçük birimi hücredir. Belirli temel işlevler tüm hücrelerde ortaktır çevreleriyle madde alışverişi organik maddelerden enerji alımı, molekül sentezleme kendini kopyalama ve çevrelerindeki değişimlere yanıt verme
11 3. Organizasyon seviyeleri Hücreler Her insan yaşamına tek bir hücre olarak başlar. Bu hücreler bölünerek çoğalır. Eğer gelişim sadece hücre çoğalmasıyla devam etseydi pekçok aynı hücreden oluşan bir küreye dönüşürdü Fakat hücreler değişmeye ve farklı görevler üstlenmeye başlar = farklılaşma
3. Organizasyon seviyeleri 12 Döllenmiş yumurta Hücre bölünmesi ve büyüme Hücre farklılaşması Özelleşmiş hücreler Epitel hücre Bağ dokusu hücresi Nöron Kas hücresi Dokular Epitel doku Bağ doku Sinir dokusu Kas dokusu
13 Organ (böbrek) Böbrek Organ sistemler (boşaltım sistemi)
14 3. Organizasyon seviyeleri Dokular 4 tip hücreye göre 4 tip doku Doku kelimesi aynı tip hücrelerin oluşturduğu yapıyı anlatmak için kullanılır Fakat bazen bir organ dokusu olarak da geçer 4 tip dokuyu barındırır
15 3. Organizasyon seviyeleri Dokular Hücrelerin dış çevresini hücre dışı sıvı oluşturur Bu sıvı hücre dışı matriks ile birlikte bulunur Dokuya göre değişen protein yapılardan oluşur Matriksin 2 temel işlevi: Hücrelerin tutunması için yapı Hücrelere kimyasal sinyallerin geçişini, büyüme ve farklılaşmayı sağlar
16 3. Organizasyon seviyeleri Organlar Organlar 4 tip dokunun farklı oranlarda ve biçimlerde birleşmesinden meydana gelir Ör: Böbrekler 1. Bir dizi ince tüp tek katlı epitel hücreler 2. Kan damarları duvarları düz kas ve bağ doku 3. Sinir hücre uzantıları kas ve epitel hücrelerle temasta 4. Bağ doku tüm organı çevreler 5. Hücre dışı sıvı ve matriks
17 3. Organizasyon seviyeleri Organ sistemleri Organ sistemleri birkaç organın birleşiminden oluşur Belirli bir işi birlikte yaparlar Vücutta 10 tane organ sistemi bulunur
Sistem Temel Organ ve dokular Birincil görevler Dolaşım 18 Solunum Sindirim Boşaltım Kas-iskelet Bağışıklık Sinir Kalp, damarlar, kan (lenf sistemi de bazen burada sınıflandırılır) Burun, farinks, larinks, trake, bronşlar, akciğerler Ağız, farinks, yemek borusu, mide, bağırsaklar, tükrük bezleri, pankreas, karaciğer, safra kesesi Böbrekler, idrar kesesi, tüpler Kıkırdak, kemik, tendonlar, eklemler, iskelet kası Akyuvarlar, lenf damarları ve düğümleri, dalak, timüs Beyin, omurilik, nöronlar, duyu organları Dokulara kanın ulaştırılması Karbondioksit oksijen değişimi, hidrojen iyon konsantrasyonunun düzenlenmesi Organik besinler, tuz ve suyun sindirim ve emilimi Tuz, su ve organik atıkların kontrollü atılımı ile plazma içeriğinin düzenlenmesi Destek, koruma, hareket, kan hücresi üretimi Yabancı maddelere karşı koruma, hücredışı sıvının kana geri alımı, akyuvar üretimi İç ve dış çevredeki değişimlerin algılanması, tepki verilmesi, bilinç, öğrenme Hormonal Hormon salgılayan tüm bezler ve hücreler Vücut işlevlerinin kontrolü ve düzenlenmesi Üreme Erkek: testis, penis, kanallar ve bezler Dişi: yumurtalık, tüpler, uterus, vajina, meme bezleri Sperm üretimi ve dişiye aktarımı Yumurta üretimi, embryo için besin sağlamak. Örtü sistemi Deri Yaralanma ve su kaybına karşı koruma, sıcaklık düzenlenmesi, yabancı maddelere karşı koruma
4. Vücut sıvıları ve bölmeleri 19 Vücut sıvısı terimi, vücuttaki çözünmüş maddelerin bulunduğu sulu ortamı ifade eder. Kan sıvısı ve hücreleri çevreleyen sıvı hücre dışı sıvıdır. Bu sıvının %80 i hücreler arasındadır: doku içi sıvı %20 si kanda: plazma Plazma ile doku içi sıvı arasında madde değişimi olduğundan içerikleri büyük oranda aynıdır Hücre Doku ICF ISF Plazma içi içi sıvı sıvısı organ İç internal çevre environment external Dış çevre environment
4. Vücut sıvıları ve bölmeleri 20 Fakat hücre içi sıvı içeriği farklıdır Hücre zarı aracılığıyla hücre içi sıvı içeriğinin farklı tutulması, hücre işlevlerinde önemli rol oynar Hücre Doku ICF ISF plasma organ içi sıvı içi İç internal çevre environment external Dış çevre environment
21 5. Metabolizma ve homeostazi Metabolizma: Vücutta meydana gelen kimyasal ve fiziksel olayların tümü Büyüme, tamir, üreme Hücrelerde enerji üretimi, akciğerlerde gazların difüzyonu
22 Sindirim sistemi Besin Tuz Su Solunum sistemi Kalp Boşaltım sistemi Emilmeyen maddeler Oksijen Karbon dioksit Dolaşım sistemi Organik atıklar Su Tuzlar Hücre Hücredışı sıvı İç çevre Dış çevre
23 5. Metabolizma ve homeostazi Organ sistemleri vücut içinde hücrelerin yaşayabilmesi için uygun ortamı sağlarlar İç çevre = hücre dışı sıvı Bu hücre dışı sıvının içeriği sıkı bir şekilde denetlenir ve sabit tutulur Bu tutarlı çevrenin sağlanması = homeostazi
24 5. Metabolizma ve homeostazi HOMEOSTAZİ: İç çevredeki değişimlerin algılanması ve tekrar eşik değerine geri döndürülmesini sağlayan dinamik mekanizmalar. Başka bir deyişle: İç veya dış değişimlere rağmen metabolizmanın sabit tutulması.
25 5. Metabolizma ve homeostazi En temel fizyolojik değişkenler belirli sınırlar içerisinde tutulur. Örnek: Kan basıncı Vücut sıcaklığı Kan şekeri seviyeleri
Kan şekeri seviyesi 26 Kahvaltı Öğle yemeği Akşam yemeği Saat
Başla 27 Oda sıcaklığı Vücuttan ısı kaybı Vücut sıcaklığı Vücut tepkileri Deri altı damarların büzüşmesi Kıvrılma Titreme Isı kaybı Isı üretimi Vücut sıcaklığının normale dönmesi
28 5.1 Sistem kontrolleri Geribildirim sistemleri fizyolojik süreçleri kontrol etmek ve homeostaziyi sağlamak için önemlidir Negatif geribildirim (geri besleme): sistemi durdurur Pozitif geribildirim (ileri besleme): bir ürünün üretimini artırır. Daha nadir görülür ve sistemi durduracak döngü dışı bir frene ihtiyaç duyar Kontrol dışına çıkarsa zararlı olma ihtimali vardır Ör: İnflamasyon, doğum, ateş Sonuç olarak çeşitli değerler anlık olarak artar veya azalır fakat hep belirli sınırlar dahilinde tutulur
Negatif geri bildirim Tiroid bezi Hipotalamus ve hipofiz bezi 29 Hücreler enerji üretimini azaltır Tiroksin hormonu azalır Tiroid bezi daha fazla uyarılmaz Metabolik hız artar Hipotalamus ve hipofiz bezi Tiroid bezi BAŞLA Metabolik hız azalır Tiroid bezini uyarır Tiroksin hormonu artar Hücreler enerji üretimini artırır Pozitif geri bildirim Hipotalamus Hücreler ısı üretimini artırır Ateş Metabolik hız artar Bakteri Sıcaklık artışı mekanizmaları Akyuvarlar FREN Uyarır Engeller Sebep olur
30 Homeostazi kontrol sistemleriyle ilgili önemli genellemeler Vücut içi bir değişkenin istikrarı, girdi ve çıktıların dengelenmesiyle sağlanır. Bunların miktarları değil, aralarındaki denge önemlidir. Negatif geri bildirimde değişen bir parametreyi kontrol edebilmek için değişimin tersi yönünde bir cevap oluşturulur. Eşik değere geri dönmeye çalışılır Homeostazi sistemleri bir değişkeni tamamen sabit tutamaz. Bu sebeple her değişkenin bir normal aralığı vardır. Bazı değişkenlerin eşik değeri değiştirilebilir fizyolojik olarak aşağı veya yukarı çekilebilir Kontrol sistemlerinin değişen çevre koşullarında her değişkeni düzenlemesi mümkün değildir. Bu sebeple bir önem sırası vardır. Bazı değişkenleri sınırlar içinde tutabilmek için, diğerleri büyük değişim gösterebilir
6. Terminoloji ve vücudun genel planı 31 Göğüs kemiği Göz çukuru Burun Yanak Baş bölgesi Alın Şakak Boyun Omuz Baş yanı Baş arkası Kürek kemiği Kol altı Meme Bel Göbek Kuyruk sokumu El Kalça Diz kapağı Ayak Topuk
32 6.1 Vücut boşlukları
33 6.1 Vücut boşlukları Arka boşluk kendi içinde devamlıdır: herhangi bir bariyer tarafından ayrılmaz Kafatası boşluğunda kafatası ve beyin Omurga kanalında omurgalar ve omurilik bulunur Boşluklar, beyin ve omurilik meninks zarı tarafından sarılır Ön vücut boşluğu: Göğüs ve karın boşluklarından oluşur Birbirlerinden diyafram kası ile ayrılırlar Diyafram sadece yemek/soluk borusu ve ana damarların geçişine izin verir Göğüs boşluğunda kalp ve akciğerler bulunur ve kendilerine özgü zarlar tarafından çevrelenir Karın boşluğunda Mide, karaciğer ve bağırsaklar Leğen boşluğu karın boşluğunun devamı gibidir: İdrar kesesi, üreme organları bulunur
34 6.2 Düzlemler ve kesitler
35 6.2 Düzlemler ve kesitler Enine kesit Mide Pankreas Kolon Dalak Aort Sol böbrek Omurga Omurilik Ön Arka Karın enine kesit Karaciğer Safra kesesi 12 parmak bağırsağı Kaburgalar Alt ana toplar damar Sağ böbrek Kas
36 6.3 Karın bölgeleri