HAYVANSAL HÜCRELER VE İŞLEVLERİ. YRD. DOÇ. DR. ASLI SADE MEMİŞOĞLU RESİM İŞ ZEMİN KAT ODA: 111

Transkript

1 HAYVANSAL HÜCRELER VE İŞLEVLERİ YRD. DOÇ. DR. ASLI SADE MEMİŞOĞLU RESİM İŞ ZEMİN KAT ODA: 111

2 KONULAR HAYVAN HÜCRESİ HAYVAN, BİTKİ, MANTAR, BAKTERİ HÜCRE FARKLARI HÜCRE ORGANELLERİ VE GÖREVLERİ HÜCRE ZARI MİTOKONDRİ ENDOPLAZMİK RETİKULUM RİBOZOM SENTROZOM GOLGİ AYGITI LİZOZOM ÇEKİRDEK HÜCRE İSKELETİ

3 HAYVAN HÜCRESİ Sitoplazmada bulunan ve hücrenin solunumu, Granüllü endoplazmik retikulum Granülsüz endoplazmik retikulum Çekirdek beslenmesi ve boşaltımı gibi yaşamsal olaylarının gerçekleştiği yapılara organel denir. Lizozom Sentrozom Ribozomlar Golgi aygıtı Hücre zarı Mitokondri

4 Işık mikroskobunda insan epitel hücresi Floresan boya ile boyanmış insan epitel hücresi

5

6 HÜCRE ORGANELLERİ VE GÖREVLERİ Hücre zarı yapısı Yapısında protein, lipit ve karbonhidrat bulunmaktadır. Temel yapıtaşı fosfolipitlerdir Çift tabaka oluştururlar Proteinler lipit çevrelerinde kanallar oluşturarak besin geçişini sağlarlar. Karbonhidratlar, organlarda farklılaşarak hücreye özgünlük kazandırır. Hücre zarı, saydam ve akışkandır. Hücre zarı, esnek ve canlıdır

7

8 HÜCRE ORGANELLERİ VE GÖREVLERİ Hücre zarı görevleri Seçici ve geçirgen bir yapıdadır. Hücreyi dış ortamdan ayırır. Hücreye şekil verir. Hücreyi dağılmaktan ve dış etkilerden korur. Madde alışverişini sağlar. Dışarıdan içeriye sinyal iletiminde rol oynar

9 HÜCRE ORGANELLERİ VE GÖREVLERİ Mitokondri enerji üretimi oksijeni kullanarak besinlerden enerji elde ederler Sayıları hücre tipine göre değişir. enerji ihtiyacının fazla olduğu kas ve karaciğer hücrelerinde mitokondri sayısı diğer hücrelere göre daha fazladır ( arası değişir) Kendi DNA sı vardır Bölünüp çoğalabilirler. İki katlı zara sahiptir Mitokondri elektron microskop görüntüsü

10 HÜCRE ORGANELLERİ VE GÖREVLERİ Endoplazmik retikulum Hücre zarını çekirdek zarına bağlayan kanallar. Yumurta, embriyonik hücreler ve eritrositler hariç bütün ökaryotik hücrelerde bulunur. E.R kanalcıkları sabit bir yapıya sahip olmayıp, hücrenin işlevine göre değişebilir. Sitoplazmik matriksle birlikte hücreye destek sağlar. Hücre içi dolaşımı sağlar. İyon ve küçük molekülleri gerekli bölgelere taşır.

11 HÜCRE ORGANELLERİ VE GÖREVLERİ 1. Granüllü endoplazmik retikulum: Zarları üzerinde ribozom bulunduğu için granüllü bir görüntüye sahiptir. Protein sentezinin hızlı olduğu hücrelerde daha çok gelişmiştir. Ribozomlarda sentezlenen protein E. R kanallarına geçer. Buradan ya doğrudan kullanılır ya da golgi aygıtı ile hücre dışına salgılanırlar. 2. Granülsüz endoplazmik retikulum: Üzerinde ribozom bulunmaz, düz bir yapıya sahiptir. Genellikle karaciğer, testis, ovaryum, böbrek üstü bezi, bağırsak mukakozası gibi işlevleri birbirinden farklı hücrelerde bulunur. yağ sentezi yapar.

12 ENDOPLAZMİK RETİKULUM

13 HÜCRE ORGANELLERİ VE GÖREVLERİ Ribozom Protein sentezi yapar. Endoplazmik retikulumların üzerinde, çekirdek zarında veya sitoplazmada serbest olarak bulunurlar. Yapısında sadece rrna ve protein bulunur. Protein sentezi yapan ribozomların elektron mikroskop ile çekilmiş görüntüsü

14 HÜCRE ORGANELLERİ VE GÖREVLERİ Sentrozom (sentriyol) Zarsızdır ve sentriyol denilen iki silindirik proteinden oluşur. Hücre bölünmesi sırasında ikiye bölünür her biri bir kutba gider ve aralarında iğ iplikleri oluşur. Kromozomlar sentromerlerinden bu ipliklere tutunarak kutuplara doğru çekilir. Sentriyol çiftinin elektron mikroskop ile çekilmiş görüntüsü

15 HÜCRE ORGANELLERİ VE GÖREVLERİ Golgi aygıtı: Olgunlaşmamış kan ve sperm hücreleri hariç bütün ökaryotik hücrelerde görülür. Üst üste yığılmış yassı keselerden meydana gelmiştir. Keselerin çevresinde tomurcuklanma sonucu oluşan kesecikler bulunur. Başlıca görevi salgılamadır. Golgi aygıtından oluşan kesecikler hücre zarının yapısına katılırlar. Salgılanacak proteinlere farklı moleküller ekler (yağ, karbonhidrat) Salgı yapan hücrelerde çok iyi gelişmiştir. Ör: tükrük bezleri Lizozom oluşumunda görev alır.

16 HÜCRE ORGANELLERİ VE GÖREVLERİ Lizozom Alyuvar hücresi dışında bütün hayvan hücrelerinde bulunur. Zarla çevrili bir organeldir. İçinde sindirim enzimleri bulunur. Hücre içi ve dışı sindirimi gerçekleştirir. Yaşlanmış organellerin ve hücrelerin parçalanmasını sağlarlar. Bu yüzden akyuvar ve karaciğer hücrelerinde bol miktarda bulunur. Hücre savunmasında etkilidirler

17 Çekirdek : Hücrenin yönetim ve kalıtım merkezidir. Kromozom çekirdekte bulunur. Hücre bölünmesiyle bu özellikler hücreden hücreye aktarılır. 1.Çekirdek zarı: HÜCRE ORGANELLERİ VE GÖREVLERİ Çekirdek materyali çift zarla çevrilmiş olarak sitoplazmadan ayrılır. E.R un zarı ile bağlantı halindedir. Porlar çekirdek plazmasıyla sitoplazma arasında serbest geçişe ve madde alış verişine imkan sağlar. Çekirdekte sentezlenen RNA molekülleri porlardan sitoplazmaya geçer. sitoplazmada sentezlenen bazı proteinlerde bu porlardan çekirdek içine alınır.

18 HÜCRE ORGANELLERİ VE GÖREVLERİ 2.Çekirdekçik: Bölünmeye hazırlanan hücrede kromatin yoğunlaşmaya başlar Hücrede bir veya daha fazla sayıda bulunabilir. Ribozom ve protein sentezinde aktif rol oynar. Hücrede RNA ların en yoğun olduğu bölgedir. RNA lar burada proteinlerle birleşerek ribozomun alt birimlerini oluşturur. Çekirdekçiğin sayısı ve büyüklüğü hücrenin işlevine göre değişir. Kas hücreleri gibi protein sentezinin az olduğu hücrelerde çekirdekçik bulunmaz veya çok küçüktür. Salgı hücreleri gibi protein sentezinin hızlı olduğu hücrelerde çekirdekçik büyük veya çok sayıda bulunur. Çekirdek Çekirdekçik

19

20 HÜCRE İSKELETİ Ökaryot hücrelere şeklini veren ve hücre içi organizasyonu sağlayan yapıların tümü hücre iskeleti olarak adlandırılır. Prokaryot hücrelerde hücre iskeleti bulunmaz. Hücre iskeleti üç temel yapıdan oluşur. Mikroflament: Kas doku liflerinin (aktin ve miyozin) kısalıp uzamasında ve hayvan hücrelerinde bölünme sırasında boğumlanmasında görev alır. Aktin proteinlerinden oluşur Ara filamentler: Hücre şeklinin ve hücre içi yapıların sabitlenmesinde görev alır. Örneğin çekirdeğin hücre içindeki yerinin sabitlenmesini ara filamentler sağlar. Keratin yapılı ince lifler Mikrotübül: Hücre şeklinin belirlenmesinde, hücrelerin ve hücre içindeki organellerin yer değiştirmesinde, mitoz sırasında kromozomların ayrılmasında görev alır. Tübülin proteinlerinden oluşur

21

22 ayer_embedded