BAŞ-BOYUN YASSI HÜCRELİ KANSERLERİNDE SİTOGENETİK ÇALIŞMALAR CYTOGENETIC STUDIES IN SQUAMOUS CELLS CARCINOMAS IN THE HEAD- NECK REGION Kerim ERYILMAZ, Abdulgani TATAR, Celil USLU, R Murat KARAŞEN, Sıtkı ÖZTAŞ Atatürk Üniversitesi Tıp Fakültesi Kulak-Burun-Boğaz (KE, CU, MK) ve Tıbbi Biyoloji ve Genetik (AT, SÖ) Anabilim Dalları, Erzurum Özet Amaç: Baş-boyun bölgesindeki yassı hücreli kanserler, tüm kanserlerin %5'ini oluşturur. Bu bölgedeki kanserlerin %95'i yassı hücreli kanserlerdir. Baş-boyun bölgesi yassı hücreli kanserlerinin etiyolojisinde; sigara, alkol, güneş ışığı, bazı virüsler ve kromozom anomalileri, tümör süpresör gen kaybı veya onkojen aktivasyonu gibi değişiklikler rol oynar. Çalışmamızın amacı, baş-boyun yassı hücreli kanseri tanısı konulmuş hastalarda olası kromozom anomalilerini ortaya koymaktır. Metod: Bu çalışmaya baş boyun bölgesi yassı hücreli kanseri tanısı konulmuş, 3'ü kadın, 29'u erkek toplam 32 hasta dahil edilmiştir. Hastalardan alınan periferik kan örnekleri kültüre edilerek kromozom anomalileri ve kardeş kromatid değişimi oranları araştırılmıştır. Ayrıca tedavi amaçlı cerrahi uygulanan 22 hastanın kanser doku örnekleri de kültüre edilerek kromozom anomalileri araştırılmıştır. Sonuçlar: Hastalara ait metafaz plaklarında bazı yapısal ve/veya sayısal kromozom anomalileri saptanmıştır. Ayrıca incelenen kardeş kromatid değişimi oranları kanserli hastalarda kontrol grubuna göre anlamlı olarak yüksek bulunmuştur (Z = -5,842 P < 0,0001). Anahtar kelimeler: Baş-boyun kanserleri, Yassı Hücreli Ca, Sitogenetik Summary Purpose: Squamous cell carcinomas of head and neck region makes up 5% of all cancers. Ninety-five percent of the cancers in this region are squamous cell carcinomas. Smoking, alcohol, solar rays, certain viruses and some genetic alterations such as chromosomal abnormalities, loss of the tumor suppressor genes and activated oncogenes play significant roles in the etiology of squamous cell carcinomas of head and neck region. In this study, we aimed to display chromosomal aberrations on patients with squamous cell carcinomas of head and neck region. Methods: Three female and 29 male, totally 32 patients diagnosed as having squamous cell carcinoma in the head and neck were included in this study. Peripheral blood samples were taken from the patients and these were analysed in order to search for chromosomal abnormalities and sister chromatid exchanges (SCE). In addition, carcinomaus tissue samples from 22 patients, undergone surgery for treatment, were taken in order to investigate chromosomal abnormalities in the tumor tissues. Results: As a result of the study, structural and numerical chromosomal anomalies were determined. The SCE rates were found to be significant in the patients with carcinoma compared to the control group (Z=- 5,842 P< 0,0001). Key words: Head-Neck Carcinoma, Squamous Cell Ca, Cytogenetics AÜTD 2002: 34: 55-60 MJAU 2002; 34: 55-60
56 AÜTD 2002 Tablo 1. Hastaların Meslekleri, Kanser Yerleşim Yerleri ve Kanserlerin Evreleri hasta adı tümör lokalizasyonu tümör evresi meslek M O larinks T 2 N 0 M 0 ev hanımı D Y larinks T 1 N 0 M 0 çiftçi M G larinks T 3 N 0 M 0 çiftçi K V larinks Nüks çiftçi E Y larinks T 3 N 2 M 0 oto tamircisi K G larinks T 3 N 2b M 0 çiftçi İ Ö sol aurikula T 3 N 0 M 0 çiftçi M Z S larinks T 2 N 0 M 0 emekli işçi M G alt dudak T 2 N 0 M 0 çiftçi A K alt dudak T 2 N 0 M 0 işçi M A larinks T 2 N 0 M 0 çiftçi N i larinks Nüks çiftçi A Y larinks T 2 N 0 M 0 çiftçi İ S sert damak T 3 N 0 M 0 çiftçi A Ç larinks T 2 N 0 M 0 şoför M S alt dudak T 2 N 0 M 0 çiftçi Y P larinks T 2 N 0 M 0 şoför M K larinks T 4 N 2 M 0 emekli memur B E larinks T 3 N 0 M 0 çiftçi A Y alt dudak T 2 N 0 M 0 ev hanımı N K alt dudak T 2 N 0 M 0 çiftçi FY larinks T 2 N 0 M 0 emekli işçi ED larinks T 3 N 0 M 0 şoför M O alt dudak T 3 N 2 M 0 işçi Ş Y larinks T 2 N 0 M 0 çiftçi M Y sağ tonsil T 2 N 0 M 0 çiftçi N A alt dudak T 3 N 2 M 0 çiftçi E D larinks T 3 N 0 M 0 çiftçi B i aurikula T 3 N 0 M 0 ev hanımı İ F larinks Nüks çiftçi S D larinks T 3 N 1 M 0 çiftçi M Y alt dudak T 2 N 0 M 0 çiftçi Giriş Baş-boyun bölgesi kanserleri, tüm malign tümörler içinde %5'lik bir orana sahiptir ve en sık görülen altıncı tümördür (1). Bu kanserlerin %90'ı yassı hücreli karsinomadır(2,3). kanserlerinde en fazla rapor edilen kromozom anomalileri; 3p, 4q, 5q, 8p. 9p, 11q, 13q, 18q ve 21q'da delesyon ile 1p, 3q, 5p, 7p, 8q, 11q, 17'de insersiyon ve onkojenik gen amplifikasyonudur (1,6-9). Baş boyun kanserlerinin etiyolojisinde sigara kullanımı, alkol, güneş ışınlarına maruz kalma, iyonize radyasyon, dental travma, kötü oral hijyen, nütrisyonel faktörler ve genetik değişiklikler sorumlu tutulmaktadır (1,2). Kanserin genetik etiyolojisi üzerine yapılan çalışmalarda, kromozomlarda delesyon, translokas yon, duplikasyon, nokta mutasyonları ile onkojenlerin aktivasyonu ve tümör süpresör gen kayıplarının tümörigenezis üzerinde önemli rol oynadığı rapor edilmiştir (1-5). Baş-boyun bölgesi kanserleri genetik açıdan incelendiğinde, kromozomlarda amplifikasyon, delesyon, insersiyon, duplikasyon ve translokasyonlar sık olarak görülmektedir. Baş-boyun bölgesi Bazı kanserli olgularda SCE (Sister Chromatid Exchange: Kardeş kromatid değişimi) oranları sağlıklı insanlara göre yüksek oranda tespit edilmiştir. SCE kısaca, kardeş kromatidler arasındaki özdeş segmentlerin simetrik değişimi olarak tanımlanabilir (10, 11). Değişik mutajenik ve karsinojenik ajanların gerek in-vivo, gerekse in-vitro ortamda DNA'da oluşturdukları hasarı tespit için en fazla kullanılan tekniklerden birisi SCE analizidir (11). SCE oranları yaş, cinsiyet, sigara kullanımı, çeşitli ilaçlar, bazı kronik hastalıklar ve kanserlerde değişiklik göstermektedir (10, 12-15). Baş-boyun kanserli hastalar üzerinde yapılan sitogenetik incelemelerde, SCE oranlarının kontrol grublarına göre arttığı rapor edilmiştir (10-14).
AÜTD 2002 57 Tablo 2. Doku Kültürü Sonucu Bulunan Kromozom Anomalileri hasta no hiperdiploidi hipodiploidi poliploidi (2n + ) (2n) (3n,4n,5n) 2 + + + 4 - + + 8 - - + 17 - + + 22 - - + 28 + - + yapısal kromozom erken sentromer sentromerik anomalileri ayrılması assosiasyorı + + + + + + + - + + + Çalışmamızın amacı, baş-boyun yassı hücreli kanseri tanısı konulmuş hastalarda kromozom anomalilerini tespit etmek ve SCE oranlarını saptayarak bu tip kanserlerin genetik temelini incelemektir. Materyal ve Metodlar Bu çalışmaya Şubat 1999 ile Aralık 1999 tarihleri arasında, Atatürk Üniversitesi Tıp Fakültesi Kulak Burun Boğaz servisinde baş-boyun bölgesi yassı hücreli kanseri tanısı konulmuş olan 29'u erkek ve 3'ü kadın toplam 32 hasta dahil edilmiştir. Hastaların daha önce radyoterapi ve/veya kemoterapi almamış olmalarına dikkat edilmiştir. Hastaların yaş, cinsiyet, kanser yerleşim yeri, meslekleri ve kanserin evresi özel bilgi formuna kaydedilmiştir. Hastalardan elde edilen SCE oranlarını kıyaslamak için 20 kişilik sağlıklı kontrol grubu da çalışmaya dahil edilmiştir. Sitogenetik çalışma için, hastalardan alınan heparinize venöz kan örnekleri, birisi standart konvansiyonel, diğeri SCE için hazırlanan iki ayrı kültür ortamına ekilerek lenfosit kültürü yapılmıştır. Yapılan işlemler kısaca açıklanacak olursa, standart konvansiyonel teknikte; RPMI-1640 besiyerine %20 fetal calf serumu, %2 fitohemaglütinin ve L-glutamin ilave edilerek hazırlanan kültür ortamı, 5 ml'lik steril tüplere bölünerek üzerine 1 ml periferik kan örneği ilave edilmiş ve 37 C'lik etüvde 72 saatlik inkubasyon yapılmıştır. SCE uygulamasında ise yukarıda hazırlanan ve içeriği aynı olan 5 ml'lik kültür ortamına 10-2 M'lık 5- bromo-2-deoksiüridin stok solüsyonundan 0,1 ml eklenerek ve ışıktan korumak için alüminyum folyo ile sarılarak 37 C etüvde 72 saatlik kültür yapılmıştır. Her iki kültürün sonlanmasından 1,5 saat önce kültür ortamına 10 µgr/ml'lik stok kolsemid solüsyonundan 0,1 ml ilave edilerek 72 saatlik kültür tamamlanmıştır. Daha sonra 0,075 M KCI solüsyonu ile hipotonik uygulaması ve takiben 3/1 oranındaki metanol/asetik asit tespit solüsyonu ile 3 kez pelletin yıkanmasından sonra hazırlanan metafaz plakları, Tripsin-Giemsa boyaması yapılarak her bir hastadan en az 20 farklı metafaz plağı incelemeye alınmıştır (16). Elde edilen SCE sonuçlarının istatistiksel değerlendirmesinde olgu sayısının 30'dan az olması nedeniyle Mann-Whitney U testi tercih edilmiştir. Bu arada baş-boyun yassı hücreli kanseri tanısı konulmuş ve opere edilen hastaların operasyon materyalinden, steril şartlarda yaklaşık 1x1 cm büyüklüğünde kanser dokusu alınarak tümör hücre kültürü ve kromozom analizi yapılmıştır. Bu amaçla alınan tümör materyali steril ortamda petri kabı içerisinde bistüri ile çok küçük parçalara ayrılarak kollajenaz uygulaması yapılmış, daha sonra bu materyal, Ham's F-10 besiyeri, fetal calf serumu, L- Glutamin, antibiyotik, insülin, kolera toksini ve epidermal growth faktör ihtiva eden kültür ortamına alınarak 4 ayrı flaskta, 37 C'lik sıcakta %5 C0 2 içeren etüvde inkübe edildi. Haftada iki kez pasaj yapılan kültürler 3-6 hafta süreyle inkübe edildi. Mitoz oranının en yüksek olduğu dönemde, %1'lik kolsemid eklenerek 2 saat sonra kültüre son verildi. Takiben flaska % 0.25'lik Tripsin-EDTA eklenerek flaskın tabanına yapışmış olan hücreler kaldırıldı, hipotonik ve tespit işleminden sonra Tripsin-Giemsa boyaması sonrasında kromozom analizi yapıldı. Solid doku kültüründe, kontamine olarak gönderilen veya kültür sırasında kontaminasyon tespit edilen örneklerin kültürlerine son verilerek, bu olgular değerlendirme dışı bırakıldı. Bulgular Çalışmaya histopatolojik olarak baş-boyun bölgesi yassı hücreli kanseri tanısı konulmuş olan 29'u erkek, 3'ü kadın toplam 32 hasta dahil edilmiştir. Hastaların yaşları 29 ile 80 yaş arasında değişmektedir. Hastaların tümör lokalizasyonu, tümör evresi ve meslekleri tablo 1'de sunulmuştur. Nüks olgularda primer tümör hakkında yeterli bilgi alınamadığı için tümör evrelendirilmesi yapılamamıştır.
58 AÜTD 2002 Tablo 3. Periferik Kan Kültüründe Bulunan Kromozom Anomalileri hasta no hiperdiploidi hipodiploidi poliploidi yapısal kromozom erken sentromer sentromerik (2ır) (2rr) (3n,4n,5n.) anomalileri ayrılması assosiasyon 1 + + + - + + 3 + + + + - - 4 - + - + + - 5 - + + - - + 7 - - + + + + 8 - + + + + - 9 - + + - - + 10 - + + - + + 12 + + - + + + 13 - - + - - + 14 - + + - + - 15 - - + - + - 16 - + + - + + 18 + + + - - - 19 - - + - - - 20 - + + + + + 21 - - + - + + 22 - - + - + + 23 - - - - + - 24 - - + - + - 26 - + - - + - 27 - + + - - + 28 - - + + - + 29 - + + - - + 30 + + + - - - 31 - - + - + + 32 - - + - + - Hastalarımızın tümör lokalizasyonu ile sigara alışkanlığı arasındaki ilişki incelendiğinde, 32 hastanın 22'sinde günde yarım ile 3 paket arasında değişen miktarda ve 1 yıl ile 50 yıl süreli sigara kullanım alışkanlığı tespit edilmiş ve özellikle 20 larinks kanserli hastanın 15' inin (%75) sigara içtiği belirlenmiştir. Çalışmaya alınan hastaların 22 tanesine tedavi amaçlı cerrahi operasyon uygulanmış olup, bu hastaların kanser doku örneklerinden solid doku tümör kültürü çalışılmıştır. Bu hastaların sadece 6 tanesinden kromozom analizi yapılabilmiştir. Diğerlerinde mantar enfeksiyonu gelişmesi, yoğun kollajen birikimi, kültüre uygun doku elde edilememesi (nekroz dokusunun yoğun olması) ve bakteriyel kontaminasyon gelişmesi sonucunda kromozom analizi yapılamamıştır. Doku kültürü sonucu elde edilen metafaz plaklarında en sık poliploidilere rastlanmıştır. Ayrıca hastaların metafaz plağı incelemesinde PCD (Premature Centromere Division) ve sentromer assosiyasyonu görünümlerinin sıklığı dikkati çekmiştir (Tablo 2). Hastaların periferik kan örnekleri üzerinde yapılan çalışmalarda, 27 hastanın kromozom analizi sonuçları ile 30 hastanın SCE analiz sonuçları değerlendirmeye alınmıştır. Diğer hasta örnekleri kültür başarısızlığı nedeniyle değerlendirmeye alınmamıştır. Periferik kan kültürü ve doku kültürü sonucunda elde edilen kromozomlar yapısal ve sayısal anomali açısından değerlendirilmiştir. Kanser sitogenetiği çalışmalarında sayısal veya yapısal kromozom anomalisinin varlığından bahsedebilmek için, bu anomalinin en az iki farklı metafaz plağında görülmesi gerekmektedir (17). Biz de çalışmamızda aynı hastaya ait en az iki farklı metafaz plağında gördüğümüz aynı tip anomaliyi pozitif olarak değerlendirdik. Bu çalışmada en sık rastladığımız kromozom anomalileri; incelenen 27 hastanın 23'ünde görülen poliploidi, 17 hastada görülen erken sentromer ayrılması ve 16 hastada görülen hipodiploidi idi. (Tablo 3). Kanserli hastaların periferik kanlarından SCE analizi için ayrıca ekim yapılarak kromozomlar elde edilmiş, ortalama 20 metafaz plağı sayılarak hastaların SCE oranları hesaplanmıştır (Tablo 4).
Tablo 4. Sigara içen ve içmeyen Kanserli Hastalardaki SCE Oranları hasta no sigara içenlerde SCE oranı hasta no sigara içmeyenlerde SCE oranı 2 17,25 1 10,65 3 10,43 7 10,50 4 9,74 8 10,70 5 15,50 10 11,45 6 13,40 12 10,67 9 11,30 20 10,61 11 13,20 26 9,72 13 12,70 27 10,25 14 11,30 30 9,80 15 14,80 16 10,18 17 9,25 18 12,40 19 11,66 21 11,72 22 14,68 23 11,28 24 13,72 25 12,44 29 13,16 32 10,68 ortalama 12,42 ±2,02 ortalama 10,48 t 0,52 Hastalardan elde edilen SCE oranlan hastaların sigara kullanımına göre ayrı ayrı belirlenerek kontrol grubu ile karşılaştırmıştır (Tablo 4). Sigara içen kanserli hastalarda SCE oranı 12,42 ± 2,0 iken, sigara içmeyenlerde bu oran 10,48 ± 0,52 olarak bulunmuş olup, iki grup arasındaki fark istatistiksel olarak anlamlıdır (Z = -2,693 P< 0,05). Çalışmaya alınan hastaların tümünde SCE oranlan 11,84 ± 1,92 iken, kontrol grubunda bu oran 7,15 ± 0,29 olarak saptanmıştır. İki grup arasındaki fark istatistiksel yönden anlamlı bulunmuştur (Z=-5,842 P<0,0001). Sigara içen kanserli hastalardaki SCE oranları ile kontrol grubu arasındaki farkın da oldukça anlamlı olduğu bulunmuştur (Z = -5,40 P<0,001). Tartışma Ülkemizde baş boyun kanserlerinin genetik etiyolojisine yönelik çalışmalar az sayıdadır, Bölgemizde ise bu konuda daha önceden yapılmış bir çalışma tespit edilememiştir. Olgu sayısı az olmasına rağmen bu çalışma bölgemizde yapılan ilk çalışma olması nedeniyle takip edecek çalışmalara yardımcı olacaktır. Baş-boyun bölgesinde yoğun bakteri florası olması ve kültür işlemleri sırasında kontaminasyon oluşabilmesi nedeniyle literatürle uyumlu oranlarda bazı solid doku kültürlerinde başarısızlık olmuştur (9, 18). Bu çalışmada hastaların kromozom analizinde poliploidi ve hipodiploidi yapısındaki metafaziar fazla oranda tespit edilmiştir. Tümör sitogenetiğinde poliploidik hücrelere sık olarak rastlanır. Veltman ve arkadaşları 20 baş-boyun yassı hücreli kanserli hastanın 15'inde poliploidik hücreler tespit etmiştir (19). El-Naggar ve arkadaşlarının yaptığı bir çalışmada 24 baş-boyun yassı hücreli kanserli hastanın 15'inde sayısal kromozom anomalileri saptanmıştır (20). Benzer başka çalışmalarda da değişik tipte sayısal kromozom anomalileri rapor edilmiştir (7-9, 21). Fakat bizim çalışmamız da dahil olmak üzere tümöre özgu bir sayısal kromozom anomalisi ortaya konulamamıştır. Çalışmamızda değişik tipte yapısal kromozom anomalileri tespit edilmiştir. Bunlar arasında, marker kromozomlar, minute ve double minute kromozomlar ile erken sentromer ayrılması tespit edilmiştir. Tümöre spesifik bir yapısal kromozom anomalisi tespit edilememiştir. Akerwal ve arkadaşları 54 baş-boyun yassı hücreli kanserli hastanın 14 (%23)'ünde değişik yapısal kromozom anomalilerini rapor etmişlerdir (18). Baş boyun kanserleri üzerine yapılan diğer çalışmalarda da değişik tipte yapısal kromozom anomalileri bildirilmiştir (4, 5, 7-9, 15, 22). Bu çalışmalarda da tümöre spesifik
60 AÜTD 2002 Eryılmaz K bir yapısal kromozom anomalisi ortaya konulamamıştır. Mutajen ve karsinojenierin DNA'da oluşturdukları hasarı tespit için en çok kullanılan ve hassas tekniklerden birisi de SCE analizidir (11). Literatürde SCE oranlarının yaş, sigara alışkanlığı, genotoksik ajanlara maruz kalma, bazı kronik hastalıklar, genetik hastalıklar ve çeşitli kanser türlerinde arttığı rapor edilmiştir (10,12-15). Çalışmamızda hastaların SCE oranları; sigara içen ve içmeyenlerde ve genel olarak hesaplanmıştır. Buna göre SCE oranları sigara içenlerde 12,42 ± 2,02, sigara içmeyenlerde 10,48 ± 0,52 olup, genel ortalamada 11,84 ± 1,92 olarak bulunmuştur. Bulunan bu değerler kontrol grubu ( 7,15 ± 0,29) ile karşılaştırılmış ve her grup için aradaki farkın istatistiksel olarak anlamlı olduğu saptanmıştır (Z = - 5,842, P < 0,0001). Bu sonuçlarımız literatürle uyumluluk göstermektedir (23). Oral kanserlerde yapılan iki ayrı çalışmada hastaların SCE oranları kontrol grubuna göre yüksek bulunmuş olup, çalışmamıza dahil edilen oral kanserli hastalarda da SCE oranları oldukça yüksek bulunmuştur (13,14). Sonuç olarak baş-boyun yassı hücreli kanser hastalarında sayısal ve/veya yapısal kromozom anomalilerine sık olarak rastlanmaktadır. Sayısal anomaliler içerisinde poliploidilerin sıklığı dikkati çekmiş olup, kanser türüne spesifik bir yapısal ve/veya sayısal kromozom anomalisi tespit edilememiştir. Başboyun yassı hücreli kanser hastalarında SCE oranları kontrol grubuna göre anlamlı derecede yüksek bulunmuştur. Baş-boyun yassı hücreli kanserlerinin genetik etiyolojisini sitogenetik açıdan ortaya koymayı amaçlayan bu çalışmamızın, ileride olgu sayısı artırılarak ve moleküler genetik yöntemlerle desteklenerek sürdürülmesi gerektiğini düşünmekteyiz. Kaynaklar 1. Rowley H. The molecular genetics of head and neck cancer. Laryngol Otology 1998; 112:607-612 2. Irish JC, Bernstein A. Oncogenes in head and neck cancer. Laryngoscope 1993; 103:42-52 3. Latif F, Fivash M. Glenn G, et al. Chromosome 3p deletions in head and neck carcinomas: Statistical ascertainment of allelic loss. Cancer Research 1992: 52:1451-1456 4. Pearlstein RP, Benninger MS, Carey TE, et al. Loss of 18q predicts poor survival of patients with squamous cell carcinoma of the head and neck. Genes Chromosomes Cancer 1998; 21: 333-339 5. Ah-See KW, Cooke TG, Pickford IR, Soutar D, Balmain A. An allelotype of squamous carcinoma of the head and neck using microsatellite markers. Cancer Research 1994; 54:1617-1621 6. Cowan JM. Cytogenetics in head and neck cancer. Molecular Biology Genetics. 1992;25:1073-1087 7. Soder Al, Hopman AHN, Ramaekers FCS, Conradt C. Bosch FX. Distinct nonrandom patterns of chromosomal aberrations in the progression of squamous cell carcinomas of the head and neck. Cancer Research 1995; 55: 5030-5037 8. Hermsen MAJA, Joenje H, Arwert F, et al. Centromeric breakage as a major cause of the cytogenetic abnormalities in oral squamous cell carcinoma. Genes Chromosomes Cancer 1996; 15:1-9 9. Poetsch M, Kleist B, Lorenz G, Herrmann FH. Different numerical chromosomal aberrations detected by FISH in orofaryngeal, hypopharyngeal and laryngeal squamous cell carcinoma. Histopathology 1999; 34:234-240 10. Özkınay C. Kromozomlarda kardeş kromatid değişimi. Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi 1982; 21:1-11 11. Tanrıverdi N. Kardeş kromatid değişimi (SCE). Bilim Uzmanlığı Tezi, Çukurova Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Adana. 1991 12. Öztaş S, Keskinler F, Tatar AG, Turgut K, Batat i. Üremi nedeniyle ilk kez hemodiyalize alınacak hastalarda sitogenetik incelemeler (Ön Çalışma). AÜTD 2001; 33: 47-51 13. Ankathil R, Vijayakumar T, Bhattathiri VN, Nair MK. Sister chromatid exchange frequencies in carcinoma of the human oral cavity: effect of treatment. Head Neck 1992:14: 473-476 14. Murty MK, Bhargava MK, Augustus M. Sister chromatid exchange studies in oral cancer patients. Indian J Cancer 1997; 34.49-58 15. Yeşildağ MM. Dudak kanserlerinde genetik ve sitogenetik çalışmalar, lokalize radyasyonun kromozomlara etkisi. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ankara. 1985 16. Wolff S, Perry P, Differantial Giemsa staining of sister chromatids and the study of chromatid exchange without autoradiography. Chromosoma 1974; 48:341-353. 17. Felix M. An International system for human cytogenetic nomenclature (ISCN). London: Karger, 1995 18. Akerwall JA, Michalides RJAM, Mineta H, Balm A. Amplification of cyclin D1 in squamous cell carcinoma of the head and neck and the prognostic value of chromosomal abnormalities and cyclin D1 overexpression. Cancer 1997; 79:380-389 19. Veltman JA, Hopman AHN, Bot FJ, Ramaekers FCS, Manni JJ. Detection of chromosomal aberrations in cytologic brush specimens from head and neck squamous cell carcinoma. Cancer 1997; 81: 309-314 20. El-Naggar AK, Dinh M, Tucker S, at al. Genotypic analysis of primary head and neck squamous carcinoma by combined fluorescence in situ hybridization and DNA flow cytometry. Am J Clin Pathol 1996, 105:102-108 21. El-Naggar AK, Hurr K, Batsakis JG, Luna MA. Goepferi H, Huff V. Sequential loss of heterozygosity at microsatellite motifs in preinvasive and invasive head and neck squamous carcinoma. Cancer Research 1995; 55:2656-2659 22. Rao PH, Sreekantaiah C, Schantz SP, Chaganti RS. Cytogenetic analysis of 11 squamous cell carcinomas of the head and neck. Cancer Genet Cytogenet 1994;77: 60-64 23. Lazutka JR, Dedonyte V, Krapavickaıte D, Sister-chromatid exchanges and their distribution in human lymphocytes in relation to age, sex and smoking. Mutat Res 1994; 306:173-180 Yazışma adresi: Dr. Kerim ERYILMAZ Erzurum Numune Hastanesi KBB.servisi, Erzurum Tlf: 0.442.2350754