BASIN KURULUŞLARINDA GENEL BİLGİSAYAR AĞ SİSTEMİ Basın kuruluşları, yapısı gereği çok kullanıcılı ağ yapılarını barındırmaktadır. İşleyiş olarak hiyerarşik düzenleme ile yapının kontrolü yönetim kademelerindeki yetki ve sorumluluk zincirini aynı şekilde takip eder. Bu bakımdan bilgisayar sistemi, seviyelendirilmiş kullanıcı yapısı ile erişim kontrolleri ve yetkilerin denetlendiği bir yapıdadır. Basın kuruluşlarında iş akışının basit şeması: Şematik anlatımda verilen yapı, hem işleyiş hiyerarşisini, hem de ağ yapısındaki kullanıcı erişimlerini ifade etmektedir. 1
Ağ yapıları genel olarak Karma Topoloji ile kurulur ve yönetim birimleri arasında doğrusal bir akış öngörülürken, departmanlar içerisinde yıldız ağ topolojisi tercih edilir. Yönetim birimlerinin aşağıya doıru hiyerarşide kendilerinden aşağıda kalan birimlere doğrudan erişebilme yetkileri vardır. Ancak bu durum, yönetim kademesinin özelliğine göre okuma, yazma ve okuma-yazma erişimi olabilir. Örneğin; yazı işleri olarak da tanımlanan deparmanlarda, departman (bölüm) şefleri kendi yıldız topolojilerindeki tüm terminallere okuma ve yazma erişimine sahiptirler. Yani terminaldeki bir bilgisayardaki herhangi bir belgeyi görebilir, içeriğini değiştirebilirler. Ancak diğer departmanlarda yer alan terminallerdeki belgelerin yalnızca erişime açık olan kısımdaki bilgilerine sadece okuma erişimine sahiptirler. Diğer yandan ağ hiyerarşisinde doğrusal ağ üzerinde bulunan sayfa düzenleme grubu, departmanlar bünyesindeki terminallere erişme yetkisine sahip değildirler. Benzer şekilde Departmanlarda bulunan terminallerdeki kullanıcılar, sayfa düzenleme, grafik tasarım ve film ünitelerine erişim hakkına sahip değillerdir. Departman yöneticileri ise sadece okuma erişimine sahiptirler. Tüm bu yapının iki önemli yöneticisinden biri olan yazı İşleri Müdürü ise bu terminallere çift yönlü erişime sahiptir. Genel Yayın Yönetmeni'ne bağlı olarak çalışan departmanlar, işleyiş gereği dışarından yazma ve okuma erişimine sahip olmazlar. Ancak Genel Yayın Yönetmeni okuma erişimi gerçekleştirebilir. Reklam ve promosyon departmanı, doğrudan olmamakla birlikte grafik tasarım ve sayfa düzenleme departmanlarına havuz üzerinden okuma erişimi gerçekleştirebilirler. Şemada Havuz olarak belirtilen ve bir anlamda tüm bilgi ve belgelerin toplandığı alan, yetki durumlarına göre haber havuzu için departmanlara ayrılan alanlarda çift yönlü, diğer alanlarda tek yönlü olmak üzere farklı seviyelerde erişime izin verir. Özellikle görsel materyalin saklandığı havuza kimse tarafından silme erişimi verilmez. Ancak kopya oluşturma ve yeni belge yazma erişimi mümkündür. Sisteme dışarıdan erişim, (INTERNET, WAN vb.) TCP/IP protokolü ile denetlenerek AĞ YÖNETİM PROTOKOLLERİ (NMP) ile yönetilirler. Dışarıdan erişen bir kullanıcı, sisteme giriş kullanıcı adı ve şifresini girdiğinde sistem, protokoller yardımıyla kullanıcıya tanımlanan yetki ve sınırlılıkları kontrol ederek ilgili erişimlere izin verir. Aynı zamanda sistemde farklı işletim sistemleri de bulunacağından (örneğin departmanlardaki terminaller DOS-Windows, sayfa düzenleme ve grafik departmanlarında MacOS gibi), ağ yönetim protokollerinin kullanılması kaçınılmazdır. Tüm bu yapının dışında sistem yönetimini gerçekleştiren teknik grup, sisteme fiziksel ve yazılım bakımından müdahalede bulunabilir; tüm yetki limitlerini aşabilir. Ancak bu erişimler de sistem yönetimi kontrol seviyeleri ile sınırlandırılır ve tüm erişimler sistem belleğinde günlük biçiminde tutulur. 2
Sistemin yedeklenmesi ve olası saldırılara karşı güvenlik yapıları da sistem yöneticileri tarafından kontrol edilir. BASIN KURULUŞLARINDA KULLANILAN TASARIM AMAÇLI BİLGİSAYAR PROGRAMLARI Basın kuruluşlarında Sayfa düzenleme ve tasarım amaçlı kullanılan programlar, hazırlanan içeriğin niteliğine göre yeteneklere sahip program türleridir. Örneğin gazete sayfa düzenleme işlevini gerçekleştirmek üzere, sayfa üzerindeki nesnelerle hızlı bir biçimde çalışmaya izin veren, işlevi sadece düzenlemesi yapılacak olan metin ve görselleri bir arada tutmak ve birbirlerine göre konumlarını, büyüklüklerini düzenlemek gibi işlevi olan sayfa düzenleme programları (QuerkXpress, InDesign, PageMaker gibi). Ancak düzenlemesi yapılan yayın, görsel niteliği yüksek ve grafik değerli içerik bakımından zengin ise (örneğin dergilerin birçoğu) vektörel esaslı tasarım programlarına yönelim ve bu tip programların (Adobe Illustrator, Freehand,CorelDRAW gibi) kullanılması yaygınlaşır. Vektörel esaslı programların kullanılması, aynı zamanda ölçü bakımından büyük çalışmaların hazırlanması sırasında da işlevseldir. Örneğin bir Bilboard tasarımı, nokta esaslı bir programda tasarlandığında (Photoshop gibi) gereç ölçülerde çalışmaya izin vermeyebilir. Çünkü nokta esaslı programlarda hazırlanan nesneler, kendisini oluşturan noktaların her birinin değerleri toplamı ile ölçüldüğünden, hem tasarım, hem de saklama sürecinde byte cinsinden yüksek kapasiteler gerektirir. Sayfa düzenleme programları ise grafik çalışmaların zenginliğini kısıtlar. Vektörel esaslı programlar, yapılan çalışmaların boyutlarını büyütme/küçültme gibi işlemlerde, dışarından kullanılan görseller hariç, sorun oluşturmaz. Nokta esaslı programlar ise (örneğin Photoshop) özellikle yayınlarda kullanılan görsellerin düzenlenmesi, baskıya uygun hale getirilmesi veya tamamen yeni ilüstrasyonların oluşturulmasında ağırlıklı olarak kullanılır. Örneğin yayında kullanılacak bir fotoğrafın kadraj düzenlemesi veya görsel kalitesinin (ışık değerinin düzenlenmesi, çevresel kirliliklerin kaldırılması gibi) artırılmasında kullanılırlar. Bahsi geçen tüm programlar, ağ yapısının içerisinde işlev gören terminal bilgisayarlarda yüklü halde olduklarından, barındırdıkları işletim sisteminden bağımsız olarak birbirleriyle veri alışverişinde bulunurlar. Yani sisteme bağlı bir bilgisayarda hazırlanan yayın içeriği, yetkilendirilmiş başka bilgisayarlar tarafından açılarak düzenlenebilir veya son işleme alınabilir. Diğer yandan basın kuruluşlarında, departmanın ihtiyaç ve işlevlerine göre program yapılanması da uygun bir stratejidir. Örneğin bir gazetede sadece grafik departmanında Photoshop benzeri fotoğraf editörü (nokta esaslı) bir program yüklü olması doğru bir yaklaşımdır. 3
BAZI PROGRAMLAR QuarkXPress QuarkXPress, dünyada en çok tercih edilen ve masaüstü yayıncılıkta endüstri standardı haline gelmiş, Quark Inc. firmasının sayfa tasarım programıdır. QuarkXPress'in Mac OS ve Windows ortamlarında kullanılabilir sürümleri ayrı ayrı üretilmektedir. QuarkXpress, Gazete, dergi, kitap kapağı gibi birçok tasarımda kullanılan bir programdır. Bilgisayar ortamı kullanılarak üretim hazırlığı yapılan hemen hemen tüm ticari dergi, gazete, kitap gibi yayınların sayfa tasarımları ve metin içerik düzenlemeleri bu programla hazırlanabilmektedir. Kullanımda olan son sürümü, 2008'de piyasaya sürülen QuarkXPress 8'dir. Ancak hâlâ 3.32, 4.1, 5.0 ve 6.5 sürümleri çoğu profesyonel tarafından kullanılmaya devam etmektedir. Ticari olarak normal ve "Passport" diye ayrılan iki farklı türü bulunmaktadır. InDesign InDesign, Adobe firmasının ürettiği masaüstü yayıncılık yazılımı. Yayıncılık profesyonelleri için bir sayfa düzeni ve tasarım aracıdır. Firma içi kod adı olan K2 (Quark Killer) olarak da bilinir. Türkiye'de Auto Info, Byte; yurtdışında New York Times gibi kimi yayınlar bu programda hazırlanmaktadır. Sıklıkla kullandığınız Adobe uygulamaları ile sıkı sıkıya entegre olan InDesign, karmaşık grafikler ve tipografik kullanımlar içeren sayfa tasarımları için daha hızlı iş üretim akışı ve daha esnek bir yaratıcı ortam sunuyor. Kullanımda olan son sürümü CS4'tür. Indesign Profesyonel sayfa mizanpajı ve tasarımda yeni bir standart olarak sektöre yerini aldı. InDesign QuarkXpress ve Adobe PageMaker dosyalarını da açabilir, böylece yeni bir tasarım olanakları dünyasına girerken işlerinizi de yanınıza alabilirsiniz. InDesign metin ve grafikleri ölçeklendirmek ve kaydırmak, eğimli doldurma ve çizgileri kullanmak veya Bezier yolları çizmek ve düzenlemek için yaratıcı özgürlük sağlar. Adobe Indesign ile tüm basılı işler yapılabilmektedir. Adobe Indesign(indizayn) ile Yayıncılık, Matbaacılık, Dizgicilik, Broşür Tasarımı, Kartvizit Tasarımı, Dergi Tasarımı, Flyer, Insert Tasarımı, Afiş Tasarımı işlemlerini kolayca yapabilirsiniz. Ayrıca Adobe Indesign; Photshop ve illustrator programlarıyla mükemmel bir uyum içerisinde çalışmaktadır. 4
CorelDRAW CorelDRAW 1989 yılında kullanıcılarla tanışan vektörel tabanlı bir grafik tasarım programıdır, tasarımcıların, grafikerlerin ve profesyonel sanatçıların çalışmaları için tasarlanmıştır. CorelDRAW matematiksel olarak tanımlanmış noktalar kullanır. Örnek vermek gerekirse bir çizgi çizebilmek için CorelDRAW' da A noktasından B noktasına düz çizgi çek demek yeterlidir bunu o şekilde kaydeder. Fotoğraf işlem programlarında ise Al-Bl; A2B2;...A20-B20 koordinatlarına nokta koy demek gerekir. Fotoğraf işlem programlarında noktalar pixel olarak tanımlanıp görülürken CorelDRAW' da vektörel kullanıldığı için düz ve kesintisiz olmaktadır. Yapılan bir çizim çok büyük ebatlara kalite kaybı yaşanmaksızın değiştirilebilir, dosyanın kaydedilmesinde boyut sorunu yaşanmaz. CorelDRAW' in kullanım alanları oldukça geniştir ama ağırlıklı olarak masaüstü yayıncılığı, dijital baskı yapanlar, matbaalar, tekstil firmaları ve reklam tanıtım firmaları kullanır Corel Draw, masaüstü yayıncılıkta kullanılan ve en çok tercih edilen grafik tasarım programları arasmda ilk sıradadır. Masaüstü yayıncılıkta, vektör tabanlı grafik tasarım programları arasında hem içerik hem hem de uygulama alanlarının çok geniş olması sebebiyle çok yaygın olarak kullanılmaktadır. Vektör tabanlı çizimler yapabilmesinin yanında, imajlar üzerinde yapabildiği düzenlemeler, Corel Draw'ın kendi başına çoğu projenin üstesinden gelmesini sağlamaktadır. Bilindiği üzere vektör tabanlı programlar, çizimlerin başlangıç ve bitiş noktası arasındaki tüm uygulamaların (renk, efekt.) proje içine gömülmeden, sayısal olarak hafızalarında tutarlar. Bu sebeple vektör tabanlı grafik tasarım programlarının proje dosyaları çok küçük boyuta sahiptirler. Mesela 20x28 cm ebatında bir el ilanı çalışması vektör tabanlı grafik tasarım programlarında 5-10 kb arasında bir boyuta sahipken, pixel tabanlı grafik tasarım programlarında aynı el ilanı çalışması (dpi değerine bağlı olarak) 2 mb'dan başlayıp artan bir boyuta sahiptir. Corel Draw, vektör tabanlı çizimler yapabildiği gibi, çoğu imaj düzenleme programlarının kabiliyetlerinin çoğuna sahiptir. Vektörel çizimin imaja çevrilmesi, dpi değeri ve pixel ölçülerinin verilebilmesi, imajların renk düzeninin değiştirilmesi (CMYK, RGB, Grayscale, Black-VVhite.), imajlara çeşitli efektlerin verilmesi, gibi sayısız işlemi Corel Draw, kendi başına yapabilmektedir. Ayrıca, vektör ve pixel tabanlı çalışmalar dışında internet sayfası tasarlama, Adobe Acrobat dosyası üretimi gibi bazı uygulamaları da gerçekleştirebilmektedir. Corel'in en büyük artılarından biri çalışma dosyasına import (ithal) edilen imajları, kayıt esnasmda kendine özgü bir sıkıştırma (compress) yöntemi ile sıkıştırır ve dosya boyutunu orijinal boyutunun neredeyse 1/3 oranına düşürür. 5
Freehand Aldus firması tarafından yaratılan, daha sonra Macromedia firması tarafından alınıp geliştirilen, en son olarak da Macromedia'nın Adobe tarafından satın alınan, vektör tabanlı illüstrasyon ve çok sayfalı grafik tasarım programı. Bitmap ve vektör grafikleri tasarlamaya yarar ve genelde matbuğ baskılar ve grafikler için tasarlanmıştır. Dreamweaver ve Flash ile uyumludur. Adobe firması, Freehand'in yeni sürümlerini çıkarmak yerine hepsini Adobe Illustrator programında toplamıştır. Freehand'in çalışma ortamını, ekranın üst tarafında yatay olarak görebileceğiniz Araç Çubukları [Toolbar] ve objeler için dikey olarak konumlanmış değişik değer ve komutları verebileceğiniz Paletler [Palettes] oluşturur. Adobe Photoshop Adobe Photoshop, piksel tabanlı bitmap resim düzenlemede bir standart olan, Adobe Systems'in sayısal fotoğraf işleme yazılımıdır. Vektörel işlemlerde ve yazı işleme konusunda da bazı yetenekleri olmakla beraber, pazar lideri olmasını sağlayan özelliği bit resim işlemesidir. Photosop CS2 sürümünden itibaren, "Smart Object" adında geliştirilmiş, vektörel verilerin kalitesi bozulmadan photoshop ortamına aktarılmasını sağlayan bir sistem ile kullanıcılara büyük bir kolaylık sağlanmıştır. Adobe Photoshop grafiklerimizi fotoğraflarımızı düzenleyebileceğimiz bir resim editörüdür. Resim editörlüğü kategorisinde dünyanın en popüler programıdır. Resimdeki satürasyon, kontrast, ışık gibi değerler ile oynayabilmemize yarar. Basım yayın organları başta olmak üzere renk,resim veya web sitesi tasarımı uğraşan her alandaki kuruluş için Adobe Photoshop değişilmez bir program haline gelmiştir. 6