Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 6, Sayı: 81, Kasım 2018, s. 533-553 Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date Yayınlanma Tarihi / The Publication Date 05.10.2018 18.11.2018 Kazım KARTAL Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi, Ağlasun MYO, Tarih kartalkazim44@gmail.com Mustafa Ali UYSAL Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi, Bucak Hikmet Tolunay MYO, Tarih mauysal@mehmetakif.edu.tr TANZİMAT ÖNCESİ İNCİR KAZASININ DEMOGRAFİK YAPISI Öz Osmanlı Devleti nin nüfusuyla ilgili arşiv kaynakları, dönemlere göre farklılık göstermekte olup, klasik dönemle ilgili olan nüfus bilgileri tahrir defterlerinden çıkarılmaya çalışılırken, XIX. ve XX. yüzyıllarda ise bu durum yerini nüfus sayımına ait defterlere bırakmıştır. Osmanlı Devleti, arazi yazımı ile nüfusun sayımı ve bunlarla ilgili kayıtların tutulmasına önem vermiştir. Osmanlı Devletinde modern manada ilk nüfus sayımı 1831 yılında yapılmıştır. Yapılan nüfus sayımının amacı ise ordunun askerlik potansiyelini ve alınabilecek vergi miktarını belirlemektir. Aynı zamanda tarım toplum yapısının hâkim olduğu birçok devlet ve imparatorluklarda ülkenin vergi nüfusu potansiyelini tespit etmek amacıyla sayımlar yapılmıştır. Çalışmamıza esas defter, Başbakanlık Osmanlı Arşivinde kayıtlı olan, 1831 yılında yazılan, Konya Eyaleti, Hamid Sancağı, İncir Kazası Müslim nüfus defteridir (Hicri 1246, NFS.d, 3237). Bu çalışmada 1831 tarihli ilk nüfus defterine göre, İncir kazasının Kestel, Yüreğil, Keçili, Ürkütlü, Seyyid, Dere, Koklan köylerinde yaşayan Müslüman nüfus tespit edilip, sosyo-ekonomik boyutu ile değerlendirme yapılacaktır. Anahtar kelimeler: İncir, Demografi, Sosyo-ekonomi.
DEMOGRAPHIC STRUCTURE OF INCIR TOWNSHIP BEFORE THE TANZIMAT Abstract Archival resources related to the population of the Ottoman State are different according to the periods and while the population information related to the classical period is being tried to be extracted from the tahrir books, XIX. and XX. in the centuries, this situation has left its place in the census books. The Ottoman Empire attaches great importance to keeping records about land typing and population counts and related records. The first population census in modern sense in the Ottoman State was made in 1831. The purpose of the population census is to determine the military potential of the army and the amount of tax that can be taken. At the same time, in many states and empires where the structure of the agrarian society is dominant, counts were made in order to determine the tax population potential of the country. The main book of my work is the Konya province, Hamid Sanjak, İncir Township Muslim population book, written in 1831, registered in the Prime Ministry's Ottoman Archives (Hijri 1246, NFS.d, 3237). In this study, according to the first population book dated 1831, the Muslim population living in Kestel, Yüreğil, Keçili, Ürkütlü, Seyyid, Dere and Koklan villages of İncir township will be determined and evaluated with socio-economic dimension. 534 GİRİŞ Keywords: İncir, Demography, Socio-economy. Günümüzde Burdur ili Bucak ilçesi yakınlarında bulunan İncir, Hicri 929 (Miladi 1522) tarihli Hamid Sancağı Tapu Tahrir Defteri'nde, İncirli Mezraası şeklinde yazılmış 1, 1586 tarihli Müselleman-ı Mensuhat defterinde ise; İncir kazası olarak kaydedilmiştir 2. Bugünkü Bucak ilçesine bağlı İncirhanı çevresinde İncirli Köyü kurulmuştur. İncirli köyü, Evliya Çelebi tarafından Teke toprağında Müslüman köyüdür cümlesiyle tanıtılmaktadır. İncirli de haftanın bir gününde Pazar kurulurdu. İncir Pazarı olarak adlandırılan pazara çevre köylerden alış-veriş yapmak için gelenler olurdu. Pazar, kervan yolunun üzerindeydi 3. Buraya İncir Pazarı yerine İncirli Pazarı adı da verilmektedir 4. Şemsettin Sami, Kâmus-ul A lam adlı eserinde İncir (İncirli) Pazarı hakkında şu bilgileri vermektedir: İncirli Bazarı (yahud İncir Bazarı), Konya vilayetinin Burdur sancak ve kazasında nahiye merkezi bir küçük kasaba olup, nahiyesi ekseriya Ağlasun nahiyesiyle birlikte idare olunur 5. Ali Cevad, Memalik-i Osmaniye nin Tarih ve Coğrafya Lugatı adlı eserinde İncir Pazarı, Konya vilayetinde bazen nahiye ittihaz olunmuş bir mevkiin ismidir. demektedir 6. İncirhan'ın hemen yanında Pazar Çukuru ismiyle bir pazarın kurulduğu ve bu pazarın önemli miktarda gelirinin olduğu yönünde 1 Hüseyin Özçelik, Dünden Bugüne Bucak, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Isparta 1999, s. 4. 2 Serkan Sarı, XV-XVI. Yüzyıllarda Menteşe, Hamid ve Teke Sancağı Yörükleri, Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, Isparta 2008, s. 156. 3 http://www.bucakkutup.gov.tr/tr,110437/kurulus-ve-tarihce.html 4 Tahir Sezen, Osmanlı Yer Adları, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara 2006, s. 250. 5 Şemseddin Sami, Kâmusu l A lam, C. II, Mihran Matbaası, İstanbul 1306, s. 1047.
de rivayetler bulunmaktadır 7. Süleyman Şükrü Karçınzade, Seyahatül Kübra adlı eserinde, 1886 yılı Ekim ayında ziyaret ettiği İncirhanı ve çevresi hakkında şu bilgileri vermektedir: İncirli köyüne yakın güzel manzaralı bir mevkiye yapılmış olan İncirhanı, Selçuklulardan kalan eserlerin en büyüklerindendir. İncirhanı'nın mevkii, şehir ve kasabalara uzak kenar köylerin ortasında olmakla, havlusunda haftada bir defa açık pazar kurulmaktadır. Eskiden beri kurulmuş olan bu pazara kimse para ile gelmezdi. Köylüler yağ, bal, yumurta, zahire, keçi, koyun, kara sığır, manda derileri, çeşitli av hayvanı derileri ve benzeri getirirler, Isparta ve Burdur un pazar koğulayıcı pazarlarında yerli ve yabancı mallar ve "Komşu Çatlatan" unvanlı solucu elvan basmalar ile bu mevkiye dikilip mübadele suretiyle alışveriş yaparlar 8. Burada değerlendirmesini yapacağımız Hicri 1246 (Miladi 1831) tarihli nüfus defterinde Konya Eyaleti, Hamid Sancağı (Livası), İncir Kazası olarak kayıt yer almaktadır. Burada İncir merkez kazası veya İncir köyü bulunmamaktadır. İncir kazasına bağlı Kestel, Yüreğil, Keçili, Ürkütlü, Seyyid, Dere ve Koklan adlarında yedi köy bulunmaktadır 9. Başbakanlık Osmanlı Arşivi ndeki Hamid Sancağı na ait temettuat tahriri Maliye Masârifât defterinde İncirpazarı kazası olarak kayıt görülmektedir. Bu deftere göre, 1845 yılında başlayıp, 1848 yılında tamamlanan İncirpazarı kazası temettuat tahriri 3 kâtip tarafından gerçekleştirmiştir. Defterde kâtiplerin 210 kuruş maaş gideri, 40 kuruş kırtasiye gideri olmak üzere toplamda 250 kuruş masraflarının olduğu belirtilmektedir 10. Hicri 1261 (Miladi 1845) yılı temettuat defterinin ilk sayfasının başında ise Konya eyaleti mülhakatından Hamid sancağı kazalarından Isparta kazasına tabi İncir kazasında mukim ahalilerinin emlak ve arazi temettularını mübeyyin defteridir. ifadesi yer almaktadır 11. 535 Hicri 1259 (Miladi 1843) yılı nüfus defterinde Ağlasun ve İncir kazaları birleştirilerek Kaza-i Ağlasun maa İncir şeklinde kaydedilmiştir 12. Hicri 1261 (Miladi 1845) yılı nüfus icmal defterinde ise İncir Pazarı kazası adıyla geçmektedir. Bu defterde, Konya Eyaleti, Hamid ili kaymakamlığı idaresinde bulunan kazalar içerisinde yer alan İncir Pazarı kazasının nüfusu 235 olarak belirtilmiştir 13. 1867 Vilayet Nizamnamesi ile İncir (İncirli), Hamid sancağı, Burdur kazasına bağlı nahiye haline gelmiştir 14. 1868 yılı Konya Vilayet Salnamesi nde, İncir kazasının, Konya vilayeti Hamid sancağına bağlı Burdur kazasının tek nahiyesi olan Ağlasun nahiyesine bağlandığını ve Maa İncirli Ağlasun nahiyesi olarak kaydedildiğini görüyoruz. Bu tarihte İncirli ile birlikte Ağlasun nahiyesinin mahalle ve köy sayısı 22, nüfusu 3412 dir 15. 1872 yılı salnamesinde, Burdur un Hamid sancağından ayrılarak Konya vilayetine bağlı sancak olduğu ve Maa İncirli Ağlasun 6 Ali Cevad, Memalik-i Osmaniye nin Tarih ve Coğrafya Lugatı, Kısm-ı Evvel, Mahmud Bey Matbaası, Dersaadet 1313, s. 121. 7 Hüseyin Özçelik, a.g.t., s. 4. 8 Süleyman Şükrü, Seyahatül Kübra, Elektrik Matbaası, Petersburg 1907, s. 54, 59-60. 9 BOA, NFS. d., 3237, s. 32. 10 Kurtuluş Demirkol, Hamid Sancağı Temettuat Tahriri Masârifât Defteri Üzerine Bir Değerlendirme (1845-1848), Tarihin Peşinde, Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 2014, Sayı: 11, s. 144, 146. 11 BOA, ML.VRD.TMT.d..., 10105, s. 2. 12 BOA, NFS. d., 3271, s. 79. 13 BOA, NFS. d., 3691, s. 2-3. 14 Kadir Temurçin, Hamidâbâd Kazasında Nüfus (1831-1917), Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 17, S. 1, Elazığ 2007, s. 50. 15 Konya Vilayet Salnamesi, Hicri 1285, s.94.
nahiyesinin Burdur sancağına (livasına) bağlı olduğu görülmektedir 16. Konya Vilayet Salnamesine baktığımız zaman, 1881 yılı itibariyle artık İncir kazasının olmadığını görüyoruz 17. Ancak Ali Saib in, 1887 yılında yayınlanan Coğrafya-i Mufassal Memâlik-i Devlet-i Osmâniye adlı eserinde, Burdur merkez kazasına bağlı 3 nahiyeden birisi olarak İncirli nahiyesi yazılmıştır. Eserde Burdur livasına bağlı kaza ve nahiyeler başlığı altında şu bilgi yer almaktadır: Nefs-i Burdur kazasıdır: Şimal-i garbda İncirli ve cihet-i cenûb-ı şarkîde Ağlasun ve cenûb-ı garbîde Kemer nahiyeleri doğruca merkez livaya muzâfdır 18. 1894 yılı salnamesinde Ağlasun kazasına bağlı İncirdere köyü bulunmaktadır 19. Böylece daha önce İncir kazasına bağlı olan Dere köyünün adının İncirdere köyü olarak değiştiği ve İncir kazasının ortadan kalkmasıyla da buraya bağlı olan köylerin Ağlasun a bağlandığı anlaşılmaktadır. 1914 yılı Konya Vilayet Salnamesinde ve 1915 yılı Osmanlı Arşivindeki Burdur nüfusu ile ilgili bir belgede de, İncirdere köyünün Ağlasun nahiyesine bağlı olduğu belirtilmektedir 20. Bu köy ve daha önce İncir kazasına bağlı olan diğer köyler Cumhuriyet döneminde Burdur ilinin Bucak ilçesine bağlanmıştır. Bucak şehir merkezinin ilk yerleşim yerinin İncirhanı kervansarayı ile İncirdere köyü arasında bir bölgede olduğuna dair rivayetler bulunmaktadır. 21 Bu görüşe göre, Bucak ilçesi, Osmanlı döneminde Isparta merkezli Hamit Sancağı nın kazalarından biri olan İncir (Pazarı) kazasının bir devamıdır 22. Yani İncir kazasından gelen göçler sonucunda Bucak köyü kısa bir süre zarfında gelişmiş ve önce nahiye, daha sonra da kaza olmuştur 23. 1-1831 Tarihli Nüfus Defterine Göre İncir Kazası Çalışmamıza esas defter, Başbakanlık Osmanlı Arşivinde NFS.d. fon koduyla ve 3237 gömlek numarasıyla kayıtlı olan, 1830 yılı son günlerinde yazılmaya başlanan ve 1831 (Hicri 1246) yılında tamamlanan, Konya Eyaleti, Hamid Sancağı, Ağlasun, İncir, Karaağaç(-ı Yalvaç), Afşar kazası Müslim nüfus defteridir. Nüfus defterinde İncir kazasının Kestel, Yüreğil, Keçili, Ürkütlü, Seyyid, Dere ve Koklan adlarında 7 köyü bulunmaktadır. Bu köylerin erkek nüfusu, isimleri, lakapları, 24 resmi görevlileri, meslekleri, doğum ve ölüm kayıtları hakkında bilgi verilerek sosyo-ekonomik açıdan değerlendirme yapılacaktır. İncir kazasına ait nüfus kayıt bilgilerinin yazılmaya başladığı 32. sayfanın başında Kaza-i İncir min Liva-i Hamid, Kurâhâ-i İncir ibaresinden sonra Karye-i Kestel Tabi-i İncir ifadesine yer verilerek ilgili köyde oturanların sayımına başlanmıştır. Yüreğil köyü için de benzer ifade vardır. Ancak diğer köylerdeki ifade Karye-i Ürkütlü Tabi-i Kaza-i İncir de olduğu gibi yazılmıştır. Yazım işlemine muhtar veya imam gibi köyün önde gelen kişilerinden başlanılmaktadır. Kişilerin genellikle isimlerinden önce sakal-bıyık veya ten rengi gibi fiziki özellikleri, engel durumu ya da mesleğinin belirtildiği, devamında baba ismi veya lakabıyla birlikte kendi isminin ve daha sonra sinn ibaresiyle yaşının yazıldığı görülmektedir. Aile fertlerinin yazımının hane 536 16 Konya Vilayet Salnamesi, Hicri 1289, s.52. 17 Konya Vilayet Salnamesi, Hicri 1296, s. 128; Konya Vilayet Salnamesi, Hicri 1298, s. 52. 18 Ali Saib, Coğrafya-i Mufassal Memâlik-i Devlet-i Osmâniye, Matbaa-i Ebuzziya, Kostantıniyye 1304, s. 314. 19 Konya Vilayet Salnamesi, Hicri 1312, s. 284. 20 BOA, DH. EUM. KLU, 15/61, s. 3; Konya Vilayet Salnamesi, Hicri 1332, s. 562. 21 Burdur 1967 İl Yıllığı, s. 57. 22 http://www.bucakkutup.gov.tr/tr,110437/kurulus-ve-tarihce.html 23 Hüseyin Özçelik, a.g.t., s. 4. 24 Nüfus defterlerinde geçen lakap örnekleri için bkz: Aziz Altı, Osmanlıdan Cumhuriyete Sarız (1865-1990), Karahan kitapevi, Adana 2017, s.19.
reisine yakınlık derecesine göre oğlu, karındaşı (kardeşi), oğlunun oğlu, yeğeni, karındaşı oğlu, kerimesi oğlu, ammîzadesi, üvey oğlu, damadı, kayını şeklinde aile içi konumunun belirtilerek yapıldığı tespit edilmektedir. Bir hanede bulunan kişilerin tamamı kaydedildikten sonra hane yazılarak diğer hanede oturanlara ait bilgiler kaydedilmektedir. Nüfus sayımı öncelikle askeri amaçla yapıldığı için yalnızca Müslüman erkek nüfus sayıma tabi tutulmuştur. 25 Kişiler yazılırken genellikle üst kısımlarına, varsa kendileri ile ilgili askerlik durum tanımlamaları da yapılmıştır. Askerlik durumu ile ilgili Asâkir-i Mansure de, Reft Mansure sene 247 gibi ifadeler kullanılmıştır. Yani Asâkir-i Mansure de olanlar belirtildiği gibi, kişilerin hangi tarihte Asâkir-i Mansure ye gideceği de belirtilmiştir. Ayrıca isimlerin üst tarafına o kişinin 12 yaşına geleceği tarih tüvana (genç) olarak, 41 yaşına gireceği tarih de müsinn (yaşlı) olarak yazılmıştır. İsimlerin alt kısımlarına tevellüd olarak doğum kayıtları, isimlerin üzerine de fevt olarak kırmızı kalemle ölüm kayıtları yazılmıştır. Yazım işlemine tabi tutulan her köyün son hanesinden sonra, sakal, bıyık ve hastalık durumuna göre nüfus (Ter ve kara ve sarı bıyıklı, Kara ve sarı sakallı, Ak ve kır sakallı ve alil), bir yaşından on altı yaşına kadar olan nüfus ve bir de Asâkir-i Mansure de olanların sayısı olmak üzere köyün toplam nüfusu belirtilerek yazım işleminin tamamlandığı ve sonraki köyün yazımına devam edildiği görülmektedir 26. 2-Hane ve Nüfus Dağılımı Tablo 1. 3237 Numaralı Müslim Nüfus Defterine Göre 1831 Yılında İncir Kazası Köylerinin Hane ve Nüfusu 27 537 Köy Adı Hane 1-16 Yaş Arası Bıyıklı ve ter bıyıklı Kara ve Sarı Sakallı Ak ve Kır Sakallı Asakir-i Mansure de Toplam Erkek Nüfus Hane Başına Düşen Kişi Sayısı Kestel 41 30 13 28 13 1 85 2.07 Yüreğil 39 32 26 14 26 1 99 2.53 Keçili 13 10 5 8 6 1 30 2.30 Ürkütlü 37 48 16 14 18 1 97 2.62 Seyyid (Seydi) 15 24 11 7 8 50 3.33 25 Nüfus defterlerinin önemi ve nüfus sayımları ile ilgili bkz: Hava Selçuk, Niğde de İlk Nüfus Sayımı (23 Şevval 1246/6 Nisan 1831), The Journal of Academic Social Science Studies, Volume 6, Issue 2, February 2013, p. 1263-1294, Hava Selçuk, Niğde Livası Dâhilinde Yahyalı Kazası(23 Şevval 1246/6 Nisan 1831 Tarihli Nüfus Defterine Göre), I. Ulusal Yahyalı Sempozyumu Bildirileri, C.2, Kayseri 2012, s.357-360. 26 27
Dere 12 8 8 6 5 1 28 2.33 Koklan 12 8 3 8 3 22 1.83 TOPLAM 169 160 82 85 79 5 411 2.43 Sadece erkek nüfusun sayıldığı 1831 sayımında İncir kazasında 169 hanede 411 erkek nüfus yaşamaktadır. En fazla hane sayısı Kestel de bulunmaktadır. Kestel köyünde genç nüfusun azımsanmayacak derece etkili olduğu elde edilen bilgiler arasındadır ancak hane sayısına oranla en çok genç nüfusun ise Ürkütlü de olduğu görülmektedir. Hane sayısı en az ve genç nüfusun en az olduğu köyler ise Dere ve Koklan olmuştur. Nüfusun 160 ı 1-16 yaş arası nüfustur. 82 kişi bıyıklı ve ter bıyıklı, 85 kişi kara ve sarı sakallı, 79 kişi ak ve kır sakallıdır. 5 kişi de Asakir-i Mansure de bulunmaktadır. Nüfus bakımından ilk sırada 99 kişi ile Yüreğil köyü gelmektedir. İkinci sırada 97 kişi ile Ürkütlü, üçüncü sırada da 85 kişi ile Kestel köyü yer almaktadır. Nüfus bakımından en küçük köy 22 kişi ile Koklan köyüdür. 1-16 yaş arası nüfusta ilk sırada 48 kişi ile Ürkütlü köyü bulunmaktadır. Hane sayısında 41 hane ile Kestel köyü ilk sıradadır. Bıyıklı ve ter bıyıklı ile ak ve kır sakallı sayısında ilk sırada 26 şar kişi ile Yüreğil köyü yer alırken, kara ve sarı sakallı sayısında ilk sırada 28 kişi ile Kestel köyü yer almaktadır. En yaşlı olarak 80 yaşında 3 kişi vardır. Bunlar Kestel, Yüreğil ve Ürkütlü köylerinde yaşamaktadırlar. Seyyid ve Koklan köyleri dışında diğer köylerden birer kişi, toplamda 5 kişi Asakir-i Mansure de bulunmaktadır. 538 Hane başına düşen kişi sayısının en fazla olduğu köy 3.33 ile Seyyid köyüdür. İkinci sırada 2.62 ile Ürkütlü, üçüncü sırada 2.53 ile Yüreğil yer almaktadır. Hane başına düşen kişi sayısının en az olduğu köy 1.83 ile Koklan köyüdür. İncir kazasına bağlı köylerin ortalaması ise 2.43 tür. 3-İsimler Tablo 2. 3237 Numaralı Müslim Nüfus Defterine Göre 1831 Yılında İncir Kazasında En Çok Kullanılan İsimler 28 Mehmed Mustafa Hüseyin Osman Ahmed Ali İbrahim Hasan Süleyman Ömer Ebu Bekir Kestel 11 8 5 6 6 5 11 7 4 5 2 Yüreğil 12 8 5 7 10 3 4 5 4 3 4 Keçili 4 4 3 3 3 1 1 2 2 1 0 Ürkütlü 12 13 8 3 4 8 7 5 3 5 6 28
Seydi (Seyyid) 8 3 6 6 4 5 2 1 3 1 4 Dere 6 2 1 4 1 3 0 2 3 2 2 Koklan 3 6 3 1 0 1 1 2 1 2 0 Toplam 56 44 31 30 28 26 26 24 20 19 18 Toplam Nüfus İçindeki Payı % 13.62 10.70 7.54 7.29 6.81 6.32 6.32 5.83 4.86 4.62 4.37 3237 numaralı defterdeki bilgiler dikkate alındığında İncir kazasında 44 farklı isim içerisinde en çok kullanılan isim 56 adet ve %13.62 pay ile Mehmed dir. Mehmed isminin en çok Yüreğil ve Ürkütlü köylerinde kullanıldığı görülmektedir. Daha sonra 44 adet ve %10.70 pay ile Mustafa, 31 adet ve %7.54 pay ile Hüseyin, 30 adet ve % 7.29 pay ile Osman ve 28 adet ve % 6.81 pay ile Ahmed ismi kullanılmaktadır. Ali ve İbrahim ismini 26 kişi, Hasan ismini 24 kişi, Süleyman ismini 20 kişi, Ömer ismini 19 kişi, Ebu Bekir ismini 18 kişi, Halil ismini 11 kişi, Veli ismini 10 kişi, Yusuf ismini 8 kişi, İsmail, Musa ve Abdullah isimlerini 6 şar kişi, Mahmud, Emin ve Ömer Ali isimlerini 4 er kişi, Abdülkerim, Memiş ve Mehmed Ali isimlerini 3 er kişi, Abdurrahman, Salih, Ahmed Ali ve Hasan Ali isimlerini 2 şer kişi kullanmaktadır. 17 isim ise birer kişi tarafından kullanılmaktadır. Ömer Ali, Mehmed Ali, Ahmed Ali, Hasan Ali, Durmuş Ali, Hasan Hüseyin ve Mehmed Haşim gibi çift isimler de vardır. İsimlerin büyük çoğunluğu peygamber, halife ve sahabe adlarından oluşmaktadır. Bu da isim koyarken dini inancın etkisini göstermektedir. 539 4-Aile İçindeki Nüfus Dağılımı Köy hanelerinde yaşayan nüfusun deftere kayıt sistemine bakıldığında, aile bireylerinden öncelikle ilk sırada yazılanın hane reisi olduğu, devamında sırayla hane reisine yakınlık derecesine göre, oğlu, karındaşı, üvey oğlu, oğlunun oğlu, karındaşı oğlu, kerimesi oğlu,yeğeni, ammîzadesi, ve kayını şeklinde diğer aile fertlerinin deftere kaydedildiği görülmektedir. Tablo 3. 3237 Numaralı Müslim Nüfus Defterine Göre 1831 Yılında İncir Kazasında Nüfusun Hane Reisi Hariç Hane İçindeki Konum Dağılımı 29 Köyler Oğlu Karındaşı Üvey oğlu Oğlunun Oğlu Karındaşı oğlu Kerimesi oğlu Yeğeni Ammîzadesi Kayını Kestel 24 14 4 29
Yüreğil 49 8 1 Keçili 9 5 1 1 1 Ürkütlü 47 8 1 1 1 1 Seyyid 32 2 Dere 8 5 1 1 Koklan 9 1 TOPLAM 178 43 6 1 2 1 2 1 1 Tablo ya göre, hanelerde bulunan aile bireylerinin, hane reisi hariç hane reisine yakınlık derecesine göre 9 ayrı konumda belirtildiği, köylerde toplam aile bireylerinin büyük bölümünün erkek evlatlardan oluştuğu, ikinci sırada karındaşların yer aldığı görülmektedir. En çok erkek evlat 49 kişi ile Yüreğil köyünde, en çok karındaş ise 14 kişi ile Kestel köyünde bulunmaktadır. Oğlunun oğlu, kerimesi oğlu ve ammîzadesi konumunda olan birer kişi Ürkütlü köyünde, kayını konumunda olan yalnız 1 kişi de Dere köyünde ikamet etmektedir. 540 5-Lakaplar İncelemiş olduğumuz 1831 yılı Müslim nüfus defterinde hane reislerinin adlarının yanında farklı lakaplarda yer almaktadır. Bu lakaplar gruplandırılarak tasnif edilebilir. Çünkü lakaplardan bir kısmı etnik, dini ve asker unvanlı olduğu gibi; diğerleri de meslek ve hayvan adı şeklinde de olabilmektedir. İncir Kazası köylerinde yaşayan şahısların meslek, dini ve sosyal durum, fiziksel özellik ve menşe belirten lakapları Tablo da belirtilmiştir. a- Meslek Belirten Lakaplar Tablo 4. 3237 Numaralı Müslim Nüfus Defterine Göre 1831 Yılında İncir Kazasında Meslekler ve Meslek Belirten Lakaplar 30 Sıra No Meslek Kestel Yüreğil Keçili Ürkütlü Seyyid Dere Koklan Toplam 1 İmam / Hatip 2 2 3 1 8 2 Muhtar 1 1 1 1 1 1 6 30
3 Kethüda 2 2 1 5 4 Müderris 2 2 5 Çoban 1 1 2 6 Demirci 1 1 2 7 Keklikçi 2 2 8 Haffaf 2 2 9 Müfettiş 1 1 10 Bölükbaşı 1 1 11 Saraç 1 1 12 Kürkçü 1 1 541 13 Mütesellim 1 1 14 Usta 1 1 15 Sipahi 1 1 16 Meydancı 1 1 17 Kalaycı 1 1 18 Çerçi 1 1 19 Soytarı 1 1 20 Kavas 1 1 21 Kuşçu 1 1 TOPLAM 5 6 5 16 2 4 4 42 İncir kazasındaki lakapların çoğu meslekle ilgilidir. Şahısların kendi mesleği veya babasının,
dedesinin veya atalarından birinin mesleği kendi isminden önce yazılmıştır. (Karye-i mezkure muhtarı, Demirci Ali oğlu, Çoban oğlu, Haffaf oğlu vb.). İncir kazasında meslek belirten lakaplar içinde ilk sırada 8 kişi ile imam-hatip, ikinci sırada 6 kişi ile muhtar, üçüncü sırada 5 kişi ile kethüda yer almaktadır. Müderris, çoban, demirci, keklikçi ve haffaf ikişer tanedir. Diğer lakaplar ise birer tanedir. Muhtar, imam-hatip, müderris, müfettiş, kavas ve kuşçu dışındaki mesleklerin tamamı yalnız lakap olarak kullanılmıştır. b- Dini ve Sosyal Durum Bildiren Unvan ve Lakaplar Tablo 5. 3237 Numaralı Müslim Nüfus Defterine Göre 1831 Yılında İncir Kazasında Kullanılan Dini ve Sosyal Durum Bildiren Unvan ve Lakaplar 31 Sıra No Unvan ve Lakaplar Kestel Yüreğil Keçili Ürkütlü Seyyid Dere Koklan Toplam 1 Molla 6 3 3 3 1 4 2 22 2 Efendi 2 2 1 5 3 Hacı / Elhac 1 2 1 4 542 4 Bey 2 2 4 5 Ağa 1 1 6 Hoca 1 1 TOPLAM 9 5 8 5 1 5 4 37 Bazı lakaplar şahsın sosyal durumunu gösterir. İncir kazasında dini ve sosyal durum bildiren unvan ve lakaplar içinde ilk sırada 22 kişi ile Molla, ikinci sırada 5 kişi ile Efendi, üçüncü sırada 4 er kişi ile Hacı/Elhac ve Bey yer almaktadır. Ağa ve Hoca ise birer kişi tarafından kullanılmaktadır. (Molla Mustafa, Efendioğlu, Hacıoğlu, Ali Bey vb.). Molla nın en çok bulunduğu köy 6 kişi ile Kestel köyüdür. Molla nın diğer unvan ve lakapların toplamından daha fazla olduğu görülmektedir. Bu da İncir kazasının dini eğitime verdiği önemi göstermektedir. 31
c- Fiziki Özelliklere Göre Lakaplar Tablo 6. 3237 Numaralı Müslim Nüfus Defterine Göre 1831 Yılında İncir Kazasında Fiziki Özelliklere Göre Lakaplar 32 Köyler Lakaplar Kestel Kısa oğlu, Çil Ali oğlu, Koca Mustafa oğlu, Kara Bacak Osman, Akça oğlu, Gök Hüseyin oğlu, Kabadayı, Kel Süleyman oğlu, Bodur oğlu, Koca Bıyık oğlu Akman, Ak Hasan oğlu, Kara Osman oğlu, Koca Bey oğlu Yörük, Küçük Hasan oğlu, Kel oğlu, Kara Yusuf, Gök Halil oğlu, Sağır oğlu, Deli Hasan oğlu, Deli Ömer oğlu. Yüreğil Kel Ahmed oğlu Akman, Karaca oğlu, Kara Ahmed oğlu, Deli Ahmed oğlu, Topal oğlu, Deli Hüseyin, Yusuf Deli oğlu. Keçili Koca Adam oğlu. Ürkütlü Kara Mustafa oğlu, Deli oğlan oğlu, Topal oğlu, Sağır oğlu. Seyyid Dere Uzun oğlu, Çilli, Kör oğlu, Deli Ali oğlu. Sarı Molla oğlu, Gök Osman oğlu, Kafalı oğlu. 543 Koklan Akça, Çirkin oğlu Kara, Kocaoğlan oğlu, Çolak Ömer oğlu. Tablo 7. 3237 Numaralı Müslim Nüfus Defterine Göre 1831 Yılında İncir Kazasında Engellilik Çeşitleri ve Engel Belirten Lakaplar 33 Sıra No Engel Durumu Kestel Yüreğil Keçili Ürkütlü Seyyid Dere Koklan Toplam 1 Deli 4 3 1 1 9 2 Topal 1 1 2 3 Âmâ 2 2 4 Sağır 1 1 2 32 33
5 Çolak 1 1 6 Yekçeşm 1 1 TOPLAM 5 7 3 1 1 17 Saç, bıyık, sakal, göz rengi gibi fiziksel özelliklere göre verilen lakaplar yanında bir organın eksik veya özürlü oluşu gibi hususlar da şahıslara lakap olarak verilmiştir. Ama, topal, sağır, çolak, yekçeşm gibi lakaplar kullanılmıştır. Yüreğil köyünde 1 yekçeşm, 2 âmâ ve 1 deli bulunmaktadır. Diğer engel durumları yalnız lakap olarak kullanılmıştır. Tabloya göre İncir kazasında engel belirten lakaplar içinde ilk sırada 9 kişi ile deli yer almaktadır. Deli lakabı 4 kişi ile en çok Kestel köyünde bulunmaktadır. Daha sonra 2 şer kişiyle topal, âmâ ve sağır lakapları gelmektedir. Çolak ve yekçeşm lakabını birer kişi kullanmaktadır. (Deli Hasan oğlu, Topaloğlu, Sağıroğlu, Çolak Ömer oğlu vb.). Bu durum bize bu dönemde İncir kazasında yaşayan insanlarda sosyal açıdan ve sağlık açısından önemli bir sorunun yaşanmadığını göstermesi açısından önemlidir. d- Menşe Belirten Lakaplar Tablo 8. 3237 Numaralı Müslim Nüfus Defterine Göre 1831 Yılında İncir Kazasında Menşe Belirten Lakaplar 34 Köyler Lakaplar 544 Kestel Yüreğil Keçili Ürkütlü Seyyid Aydınlıoğlu, Yeni Müslüman oğlu, Koca Bey oğlu Yörük, Yörük İsmail oğlu. Köle oğlu. Çomaklı oğlu, Kölemen oğlu. Kölemen oğlu, Kemerli İbrahim oğlu. Aydınlıoğlu. Dere Koklan 34
e- Diğer Lakaplar: Kestel: Kara bela oğlu, Seğis Bekir oğlu, Devresan? oğlu, Kabadayı, Kasım oğlu. Yüreğil: Emir oğlu, Bölükbaşı oğlu, Bağluli oğlu, Turşanbalı oğlu, Osmancık oğlu, Unsuz oğlu, Köriz oğlu, İslam oğlu, Uyan oğlu, Siviş oğlu. Keçili: Usta oğlu. Ürkütlü: Çomak oğlu, Mehmedce oğlu, Sarım oğlu, Ümmet oğlu, Tunbaycı oğlu. Seyyid: Çömez oğlu, Zarlak oğlu, Kötü. Erdoğdu oğlu, İmamoğlu, Durbalı oğlu, Beşir oğlu, Dere: Hasan Hoca oğlu, Bekir Kethüda oğlu, Kahraman oğlu, Sandallı oğlu, Topkara oğlu, Süle? Kösesi. Koklan: Hasan Kethüda oğlu, Emir Ahmed oğlu, Hüseyin Dayı oğlu, Emir Ali oğlu Hacı. 6- Meslekler a- İdari Görevliler Muhtar, kethüda, sipahi, ayan, müfettiş ve kavas gibi görevliler bu grupta yer almaktadır. 3237 numaralı Müslim nüfus defterine göre 1831 yılında İncir kazası köylerinde idari görevli olarak muhtar, müfettiş ve kavas bulunmaktadır. Bunlar içerisinde sayıca en fazla olanı muhtarlardır. Bunların sayısı 6 dır. Köylerin nüfus yazımında genellikle ilk sıralarda muhtar yer almaktadır. İncir Kazası köylerindeki idari görevlilerin isimleri ve yaşları Tablo 9 ve Tablo 10 da belirtilmiştir. Tablo 9. 3237 Numaralı Müslim Nüfus Defterine Göre 1831 Yılında İncir Kazasının Muhtarları 35 Köy Adı Muhtarı Yaşı 545 Kestel Mustafa 38 Yüreğil Abdi oğlu Ömer 55 Ürkütlü Hasan oğlu Mehmed 28 Seyyid Çömez oğlu İsmail 60 Dere Sarı Molla oğlu Ebu Bekir 50 Koklan Hasan Kethüda oğlu Ömer 35 İncir Kazası köylerindeki resmi görevlilerden olan muhtar, sözlükte "seçilmiş" manasına gelmektedir. Müslüman mahalle ve köylerde kurulmuş olan muhtarlık teşkilatı terim olarak ma- 35
halle veya köyün işlerini yönetmek için atanmış seçilmiş idareci anlamlarına gelmektedir 36. Muhtarların başlıca görevleri, vergilerin toplanmasına yardımcı olmak, mahalle ve köylerde güvenliği sağlamak, mahalleye gelip gidenleri denetim altında tutmak, mahalleye yerleşmek isteyenlere yer göstermektir 37. Muhtarlar, mahalleye yeni gelenlerin ismini nüfus defterine kaydeder, ölen, doğan veya başka yere göç eden kişileri kayıt altına alırlardı. İlk kurulduğu yıllarda muhtarların ne kadar süre ile görevde kalacakları konusuna bir açıklık getirilmemiş, haklarında herhangi bir şikâyet olmadığı sürece muhtarlar görevlerinde kalmıştır. 38 1864 Vilayet Nizamnamesi ile muhtarların görev süresi bir yıl olarak belirlenmiştir. 39 Muhtarlar yaptıkları iş karşılığında ilk dönemlerde bazı vergilerden muaf tutulmuşlardır. Tanzimat tan sonra ise vergi muafiyetinin kaldırılması üzerine muhtarlara maaş bağlanmıştır 40. İncelediğimiz dönemde Keçili köyü hariç diğer 6 köyde muhtar bulunmaktadır. Teke mütesellimi Hacı Mehmed Ağa nın oğlu Yusuf Bey ve ailesi Keçili köyünde ikamet etmektedir. Yusuf Bey ve oğulları Keçili köyünde ilk sırada yazıldığı için muhtarlık görevini Yusuf Bey in yapması muhtemeldir. Tablo 10. 3237 Numaralı Müslim Nüfus Defterine Göre 1831 Yılında İncir Kazasının Müfettişleri 41 Köy Adı Müfettiş Yaşı Seyyid Süleyman oğlu Ahmed 28 Osmanlı Devleti'nde Tanzimat öncesi mâlî denetim, 16. Yüzyıldan 1838 yılında Maliye Nezareti'nin kuruluşuna kadar geçen süre içinde Defterdar a bağlı olarak çalışan Başbâkî Kulluğu 42 tarafından yürütülmüştür. Bir denetim kuruluşu olarak Başbâkî Kulluğu 19. yüzyıl başlarında yerini daha çağdaş kurumlara bırakmıştır. Maliye Nezareti'nin kurulmasıyla mâlî denetim, kısa bir süre maliye müfettişleri tarafından gerçekleştirilmiştir 43. Ancak bizim incelediğimiz dönemde müfettişlik kurumunun daha önceden olabileceği veya müfettiş kelimesinin daha önceden kullanıldığı görülmektedir. Tablo 10 da görüldüğü üzere, Seyyid köyünde bir müfettiş bulunmaktadır. Müfettişin adı Süleyman oğlu Ahmed olup, yaşı 28 dir. Müfettiş diğer köylerde yoktur. 546 36 Ali Akyıldız, Muhtar, TDVİA, C.31, Ankara 2006, s. 51-53. 37 Musa Çadırcı, Tanzimat Döneminde Anadolu Kentlerinin Sosyal ve Ekonomik Yapıları, TTK, Ankara 1991, s.39. 38 Şenay Atam, 1834 Yılında Tokat ta Mahalle Yapılanması Ve Muhtarlık Teşkilatının Kurulması, The Journal Of Academic Social Science Studies, Volume 6, Issue 2, 2013, s. 77. 39 Nevzat TOPAL, Aksaray Sancağı Mahalle ve Köy İdarelerinde Muhtarlık Teşkilatının Kurulması (1835), Gaziantep University Journal of Social Sciences, C. 16, S. 2, s. 525. 40 Ali Akyıldız, Türkiye de Muhtarlık Teşkilâtının Kuruluşu ve Gelişimine Genel Bir Bakış, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, C. 14, 2006, s. 11-30. 41 BOA, NFS.d., 3237, s. 37. 42 Başbâki Kulu, Osmanlı maliye teşkilâtında defterdarlığa bağlı yoklama ve vergi bakaya tahsili ile görevli âmirdir. Feridun Emecen, Başbâki Kulu, TDVİA, C. 5, TDV Yayınları, İstanbul 1992, s. 126.
Tablo 11. 3237 Numaralı Müslim Nüfus Defterine Göre 1831 Yılında İncir Kazasının Kavasları 44 Köy Adı Kavas Yaşı Koklan Ali oğlu Kavas Mustafa 28 Tab- lo 11 de görüldüğü üzere, Koklan köyünde bir kavas bulunmaktadır. Kavasın adı Ali oğlu Kavas Mustafa olup, yaşı 28 dir. Kavas diğer köylerde yoktur. b- İlmiye Mensupları İmam, hatip, müezzin, müderris, kadı ve muallim gibi görevliler ilmiye sınıfı içerisinde yer almaktadır. İncir Kazası köylerinde ilmiye mensubu olarak imam, hatip ve müderris bulunmaktadır. Köylerin nüfus yazımında genellikle muhtardan sonra ilk sıralarda bunlar yer almaktadır. İncir Kazası köylerindeki ilmiye mensuplarının isimleri ve yaşları Tablo 12 ve Tablo 13 te belirtilmiştir Tablo 12. 3237 Numaralı Müslim Nüfus Defterine Göre 1831 Yılında İncir Kazasının İmam-Hatipleri 45 Köy Adı İmam-Hatip Yaşı 547 Kestel Cami-i şerif imamı ve hatibi Molla Mustafa 20 Yüreğil Cami-i şerif imamı Mustafa 35 Yüreğil Cami-i şerif hatibi Musa Efendi 47 Ürkütlü Cami-i şerif imamı ve hatibi Molla Ömer 55 Ürkütlü Mescid imamı Süleyman Efendi 35 Dere Cami-i şerif imamı ve hatibi Molla Hüseyin 50 Osmanlı mahalle cami ve mescitlerinde yer alan ve bu görevi ifa eden din görevlisi imamlardı. 43 Ahmet Tabakoğlu-Okan Çağlar Taşdirek, Osmanlı da Mâlî Denetimin Kurumsal Gelişimi-Maliye Teftiş Heyetinin Kuruluşu, Yönetim ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, C. 13, S. 2, Mayıs 2015, s. 92. 44 BOA, NFS.d., 3237, s. 38. 45 BOA, NFS.d., 3237, s. 32-37.
İmamlar Müslüman topluma hizmet veren kadrolar içinde yer almaktadır. İmamlar, padişah beratı ile hizmete alındıkları için Osmanlı devlet sisteminde "askeri" sınıftan sayılırlardı 46. Padişahın beratı ile dini bilgileri yeterli, güvenilir ve sevilen kişiler arasından seçilirler, vermiş oldukları hizmetleri karşılığında vazife adı verilen, vakıflar tarafından sağlanmakta olan bir ücret alırlardı 47. Tanzimat dönemine gelinceye kadar imam, dini görevleri yanında devleti temsil eden, mahallenin önde gelen yetkilisi ve sorumlusuydu. İmam, Kadılar tarafından kontrol edilir, halkın, onlar hakkındaki şikâyetleri görevlerini kaybetmesine yol açabilir ve cezalandırılmalarına neden olabilirdi. Bu nedenle sürekli denetlenirler ve onlar da görevlerini layıkıyla ifa etmeye çalışırlardı. İmamlar, kadıların birer yardımcıları konumundaydılar 48. Kestel ve Dere köylerinde birer imam-hatip, Yüreğil köyünde bir imam, bir hatip, Ürkütlü köyünde ise bir imam ve bir imam-hatip vardır. Keçili, Koklan ve Seyyid köylerinde imam-hatip yoktur. Tablo 13. 3237 Numaralı Müslim Nüfus Defterine Göre 1831 Yılında İncir Kazasının Müderrisleri 49 Köy Adı Müderrisi Yaşı Ürkütlü Süleyman Efendi 35 Ürkütlü İbrahim Efendi 50 548 Müderrislik Osmanlı ilmiye teşkilatında kadılık ve müftülükle birlikte oluşan üç temel görevden biri olup, medreselerde ders veren hocalardır. Osmanlı medreselerinde eğitim öğretim faaliyetinin ana öğesini müderris oluşturmaktadır. Medrese sisteminin ortadan kalkmasından sonra da yüksek dereceli okullarda görev yapan hocalar tarafından bu unvan kullanılmaya devam etmiştir. XIX. yüzyılda açılan Batı tarzındaki eğitim kurumlarında görevli hocaların da müderris unvanıyla anıldıkları görülmektedir 50. İncir kazalarının köylerinden olan Ürkütlü de iki kişinin müderris olduğu gözlenmiştir. Ve bunların yaşları tabloda görülmektedir. Bu köyde Süleyman Efendi hem mescid imamı hem de müderris olarak görev yapmaktadır. c- Ticaretle uğraşanlar 3237 numaralı Müslim nüfus defterine göre 1831 yılında İncir kazasında ticaretle uğraşan 1 kişinin kayıtlı olduğu görülmektedir. Bu kişi kuşçu olup Koklan köyünde ikamet etmektedir. Kuşçunun adı Kuşçu Molla Mustafa olup, 35 yaşındadır. Bunun dışında defterde ticaretle uğraşanların yazılmadığı, ancak lakap olarak geçtiği (Demirci oğlu Hüseyin, Kalaycı oğlu Mustafa gibi) görülmektedir 51. 46 Kemal Beydilli, Osmanlı Devletinde İmamlık, TDVİA, C. 22, Ankara 2000, s.181-186. 47 Musa Çadırcı, a.g.e., s. 40. 48 İlber Ortaylı, Osmanlı Devleti nde Kadı, TDVİA, C. 24, Ankara 2001, s.69-73; Kemal Beydilli, Osmanlı Devletinde İmamlık, TDVİA, C. 22, Ankara 2000, s.181-186. 49 BOA, NFS.d., 3237, s. 35. 50 Mehmet İpşirli, Müderris, TDVİA, C. 31, Ankara 2006, s. 468-470.
7-Nüfus Değişiklikleri a-doğumlar Hicri 1246 (Miladi 1831) tarihli nüfus defterinde İncir Kazasında Hicri 1247-1254 yılları arasında doğan ve ölenlerin kayıtları da yer almaktadır. Doğum kaydı, baba adının hemen alt tarafına tevellüd olarak yazılırken, ölüm kaydı kendi adının üzerine fevt olarak kırmızı kalemle yazılmıştır. Tablo 14. 3237 Numaralı Müslim Nüfus Defterine Göre 1831 Yılında İncir Kazasında Doğum Sayıları (Hicri 1247-1254 / Miladi 1832-1839 arası) 52 Köyler 1247 1248 1249 1250 1251 1252 1253 1254 Toplam Kestel 1 5 1 2 2 11 Yüreğil 1 6 1 3 2 2 15 Keçili 2 1 3 Ürkütlü 4 4 2 2 12 Seyyid 1 3 1 1 6 549 Dere 2 1 1 4 Koklan 3 2 1 6 TOPLAM 14 18 6 2 7 6 4 57 Tabloya göre, Hicri 1247-1254 yılları arasında İncir kazasına bağlı yedi köyde toplamda 57 doğum gerçekleşmiştir. Buna göre, en fazla doğum olan köy 15 doğumla Yüreğil köyüdür. Onu 12 doğumla Ürkütlü ve 11 doğumla Kestel köyleri takip etmektedir. Yıllar itibariyle İncir Kazası köylerinin toplamına bakarsak, en fazla doğumun 18 doğumla Hicri 1248 yılında olduğu anlaşılmaktadır. Bunu 14 doğumla Hicri 1247 yılı takip etmektedir. Hicri 1252 yılında ise hiçbir köyde doğum kaydı yoktur. 51 BOA, NFS.d., 3237, s. 36, 38. 52
b-ölümler Tablo 15. 3237 Numaralı Müslim Nüfus Defterine Göre 1831 Yılında İncir Kazasında Ölüm Sayıları (Hicri 1247-1254 / Miladi 1832-1839 arası) 53 Köyler 1247 1248 1249 1250 1251 1252 1253 1254 Toplam Kestel 25 1 2 6 3 37 Yüreğil 5 1 7 4 2 1 1 1 22 Keçili 11 2 13 Ürkütlü 22 1 1 1 1 26 Seyyid 1 5 1 7 Dere 1 1 2 2 1 7 Koklan 2 1 1 4 TOPLAM 66 4 12 17 7 4 2 4 116 550 Tabloya göre, Hicri 1247-1254 yılları arasında İncir kazasına bağlı yedi köyde toplamda 116 ölüm gerçekleşmiştir. Kestel köyü 37 ölüm kaydıyla köyler arasında en fazla ölüm meydana gelen köydür. İkinci sırada 26 ölüm kaydıyla Ürkütlü köyü ve üçüncü sırada 22 ölüm kaydıyla Yüreğil köyü yer almaktadır. Yıllar itibariyle değerlendirdiğimiz zaman, en fazla ölümün 66 ölümle Hicri 1247 yılında olduğu anlaşılmaktadır. Bunu 17 ölümle Hicri 1250 yılı takip etmektedir. En az ölüm gerçekleşen yıl ise 2 ölümle Hicri 1253 yılıdır. Kestel köyünde toplamdaki 37 ölümün 25 i Hicri 1247 yılındadır. Bu yılda köyde 25 ölüme karşılık sadece 1 doğum olmuştur. Bu durumda Hicri 1246 nüfus sayımına göre 85 erkek nüfustan oluşan Kestel köyünün bir yıl sonra nüfusunda %28.23 azalma olmuştur. Diğer yıllara göre karşılaştırınca, Hicri 1247 yılında özellikle Kestel, Ürkütlü ve Yüreğil köylerindeki aşırı ölümler, bu yılda hastalık veya doğal afet yaşanmış olabileceğini akla getirmektedir. c-doğumlarla Ölümlerin Karşılaştırması Doğumlarla ölümleri karşılaştırırsak; Hicri 1246 nüfus sayımından sonra 8 yıl içinde 57 doğuma karşılık 116 ölüm gerçekleşmiştir. Bu durumda nüfusta 59 kişi kadar bir azalmanın olduğu anlaşılmaktadır. Nüfus defterindeki kayıtlar ölümlerin doğumlara göre daha fazla olduğunu ortaya koymaktadır. 53
SONUÇ İncir kazasında Müslümanların yaşadığı karyeler Kestel, Yüreğil, Keçili, Ürkütlü, Seyyid, Dere, Koklan olmak üzere 7 karye adı geçmekte ve buradaki nüfus oranları ile sosyal durumları kaydedilmiştir. Elde edilen bilgilere göre Hicri 1247-1254 yılları arasında İncir kazasına bağlı yedi köyde toplamda 57 doğum gerçekleşmiştir. Aynı tarihler arasında toplamda 116 ölüm olduğu elde edilen bilgiler arasındadır. Bu durum bize aslında bu dönemde salgın bir hastalık olabileceğini düşündürmektedir. Eğitim açısından bakıldığında ise sadece bir köyde müderrisin olması bu dönemde İncir kazasında eğitim seviyesinin düşük olduğunu bizlere göstermektedir. Sağlık açısından baktığımızda, sağlık hizmetinin bu dönemde İncir kazasında olmadığını göstermektedir. Nüfus defterlerinin bir diğer önemi ise nüfus sayımlarının yapıldığı dönemde bölgede bulunan kuruluşların kaydedilmesi ve görevli personelin de deftere geçirilmesidir. Ancak sağlık kuruluşlarından kimsenin kaydedilmemesi bizlere bu dönemde İncir kazasında sağlık kuruluşunun bulunmadığını göstermektedir. Nüfus defterlerinde kaydedilen bir diğer önemli meslek ise Müfettişlik mesleği olmuştur. Tanzimat öncesinde denetim teşkilatı olarak defterdara bağlı Başbâkî Kulluğu bulunmaktadır. Başbâkî Kulluğu, yoklama ve vergi bakayalarını tahsil etmekle görevli amir olan Başbâkî Kulu tarafından idare edilmekteydi. Devlet gelirlerinin birinci tahsil memuru olarak Başbâkî Kulluğu nda çalışanlar özellikle hazineye borcu olup da vermeyenleri, devlete ait parayı zimmetine geçirenleri inceleme ve denetleme yetkisine sahiptiler. Bu sistem Tanzimat'ın ilanından önce kaldırılmış, Tanzimat sonrasında ise bu görev maliye müfettişlerine verilmiştir. Maliye müfettişliği her ne kadar 1838 yılında kurulmuş olsa da bu dönem yani 1831 yılında Müfettişlik kelimesinin kullanıldığı elimizdeki belgelerde mevcuttur. Muhtemelen o sırada orada bulunması, vergi toplamak veya o coğrafyada yaşamış olmasıdır. 551 Sonuç olarak nüfus defterleri sadece demografik açıdan değil sosyal ve iktisadi açıdan da bizlere önemli bilgiler vermektedir. Mesleklere bakılarak o dönemde orada yaşayan halkın refah seviyesi hakkında bilgi verilebilir. Ayrıca doğum ve ölüm oranları karşılaştırılarak o dönemde bölgedeki ani ölümler üzerine genel değerlendirme yapmak mümkündür. Lakaplar ise bizlere nüfus sayımının yapıldığı coğrafyadaki insanların sosyal konumu hakkında bilgiler vermektedir. Bu çalışmada, Osmanlı Devleti nin ilk modern genel nüfus sayım verileri doğrultusunda, Hamid Sancağı İncir kazasında tespit edilen 7 köye ait erkek nüfus, demografik açıdan değerlendirilerek ortaya konulmuştur. Böylece İncir kazası üzerinden tarih bilimine bir katkı yapmaya çalıştık. Görüldüğü gibi Nüfus Defterleri önemli yerel bilgileri içermektedir. Bu yüzden yöre tarihinin aydınlatılabilmesi için araştırmacılar tarafından değerlendirilerek bilim dünyasının hizmetine sunulmasında fayda vardır. Osmanlı kent tarihi çalışan araştırmacıların Nüfus defterlerini incelemesi gerektiği ve bu defter çeşitlerine bakmadan sağlıklı verilerin ortaya konulmayacağı kanaatindeyiz. Bundan sonraki çalışmalarla, bu konuda ortaya koyduğumuz bilgilerin bir üst seviyeye çıkarılması en büyük arzumuzdur.
Arşiv Belgeleri BOA, NFS. d., 3237. BOA, NFS. d., 3271. BOA, NFS. d., 3691. BOA, ML.VRD.TMT.d..., 10105. BOA, DH. EUM. KLU, 15/61. Salnameler Hicri 1285, 1289, 1296, 1298, 1312, 1332. Kitap ve Makaleler KAYNAKLAR Akyıldız, Ali, Muhtar, TDVİA, C. 31, Ankara 2006, s. 51-53. Akyildiz, Ali, Türkiye de Muhtarlık Teşkilâtının Kuruluşu ve Gelişimine Genel Bir Bakış, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, C. 14, 2006, s. 11-30. Ak, İlyas, Çorum Kazasında Meslekler: Temettüat Defterlerine Göre (1844-1845), The Journal of Academic Social Science, S.6, 2018, s.426-449. Ali Cevad, Memalik-i Osmaniye nin Tarih ve Coğrafya Lugatı, Kısm-ı Evvel, Mahmud Bey Matbaası, Dersaadet 1313. Ali Saib, Coğrafya-i Mufassal Memâlik-i Devlet-i Osmâniye, Matbaa-i Ebuzziya, Kostantıniyye 1304. Altı, Aziz, Osmanlıdan Cumhuriyete Sarız (1865-1990), Karahan kitapevi, Adana 2017. Atam, Şenay, 1834 Yılında Tokat ta Mahalle Yapılanması Ve Muhtarlık Teşkilatının Kurulması, The Journal Of Academic Social Science Studies, Volume 6, Issue 2, 2013, P. 73-90. Beydilli, Kemal, Osmanlı Devletinde İmamlık, TDVİA, C. 22, Ankara 2000, s. 181-186. Burdur 1967 İl Yıllığı. Çadırcı, Musa, Tanzimat Döneminde Anadolu Kentlerinin Sosyal ve Ekonomik Yapıları, TTK, Ankara 1991, Demirkol, Kurtuluş, Hamid Sancağı Temettuat Tahriri Masârifât Defteri Üzerine Bir Değerlendirme (1845-1848), Tarihin Peşinde, Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 2014, Sayı: 11, s. 139-154. Emecen, Feridun, Başbâki Kulu, TDVİA, C. 5, TDV Yayınları, İstanbul 1992, s. 126-127.İpşirli, Mehmet, Müderris, TDVİA, C. 31, Ankara 2006, s. 468-470. Ortaylı, İlber, Osmanlı Devleti nde Kadı, TDVİA, C. 24, Ankara 2001, s..69-73. Özçelik, Hüseyin, Dünden Bugüne Bucak, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Isparta 1999. Sarı, Serkan, XV-XVI. Yüzyıllarda Menteşe, Hamid ve Teke Sancağı Yörükleri, Süleyman 552
Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, Isparta 2008. Sezen, Tahir, Osmanlı Yer Adları, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara 2006. Selçuk, Hava, Niğde de İlk Nüfus Sayımı (23 Şevval 1246/6 Nisan 1831), The Journal of Academic Social Science Studies, Volume 6, Issue 2, February 2013, p. 1263-1294, Selçuk, Hava, Niğde Livası Dâhilinde Yahyalı Kazası(23 Şevval 1246/6 Nisan 1831 Tarihli Nüfus Defterine Göre), I. Ulusal Yahyalı Sempozyumu Bildirileri, C.2, Kayseri 2012, s.357-360. Süleyman Şükrü, Seyahatül Kübra, Elektrik Matbaası, Petersburg 1907. Şemseddin Sami, Kâmusu l A lam, C. II, Mihran Matbaası, İstanbul 1306. Tabakoğlu, Ahmet - Taşdirek, Okan Çağlar, Osmanlı da Mâlî Denetimin Kurumsal Gelişimi- Maliye Teftiş Heyetinin Kuruluşu, Yönetim ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, C. 13, S. 2, Mayıs 2015, s. 91-113. Temurçin, Kadir, Hamidâbâd Kazasında Nüfus (1831-1917), Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 17, S. 1, Elazığ 2007, s. 45-64. Topal, Nevzat, Aksaray Sancağı Mahalle ve Köy İdarelerinde Muhtarlık Teşkilatının Kurulması (1835), Gaziantep University Journal of Social Sciences, C. 16, S. 2, s. 524-535. İnternet http://www.bucakkutup.gov.tr/tr,110437/kurulus-ve-tarihce.html 553