TANZİMAT DÖNEMİNDE KULLANILAN GRAMER TERİMLERİ

Transkript

1 T.C FATİH SUTAN MEHMET VAKIF ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ANABİLİMDALI YÜKSEK LİSANS TEZİ TANZİMAT DÖNEMİNDE KULLANILAN GRAMER TERİMLERİ SAİFELDİN GADALLA ELHABİB ABDALLA TEZ DANIŞMANI Prof. Dr. FİKRET TURAN İSTANBUL 2016

2 ÖZET Çalışmamızda Tanzimât Döneminde yazılan lügat ve gramer eserlerini tarayarak gramer terimlerini ortaya çıkardık. Lügat ve gramer eserleri olan Kavâ id-i Osmâniye, A Turkish and English Lexicon Shewing in English the Significations of the Turkish Terms, Kâmûs-ı Türkî, Mikyâsül-Lisân Kıstâsü l-beyân, Mutavvel Sarf-ı Osmânî, Amelî ve Nazarî Ta lim-i Lisanî Osmanî, Türkçe Sarf ve Nahiv isimli eserlerdeki gramer terimlerini inceledik. Çalışmamızın birinci bölümünde taradığımız eserlerin yazarlarını, incelemesini ve yazarların yazdıkları diğer eserlerden söz ettik. Ardından çıkardığımız terimleri, bulundukları kitaba göre teker teker ele aldık. Kitapları da basım tarihlerine göre sıraladık. Daha sonra da yazarların kısaltmasını vererek çıkardığımız terimlerin hangi kaynakta geçtiğini gösterdik. Terimlerin transkripsiyonlu şekillerini ve bugünkü Türkçeyle karşılıklarını göstererek alfabetik sıraya göre dizdik. Çalışmanın üçüncü bölümünden sonra incelediğimiz eserlerden çıkardığımız sonuçları kaynakçadan önce sonuç kısmında ortaya koyduk. Anahtar kelimler: Tanzimat Dönemi, Türk dili, gramer terimleri, Türkçe sözlük ve gramer kitapları. iii

3 ABSTRACT In this study, we have studied Turkish dictionaries and grammar books that were written in the Tanzimat peroid in terms of grammatical terms that were used in these books. In this context we studied Kavâ id-i Osmâniye, A Turkish and English Lexicon Shewing in English the Significations of the Turkish Terms, Kâmûs-ı Türkî, Mikyâsül-Lisân Kıstâsü l-beyân, Mutavvel Sarf-ı Osmânî, Amelî ve Nazarî Ta lim-i Lisanî Osmanî, Türkçe Sarf ve Nahiv. In the first part of the thesis we gave information about the authors, their other works, and the analyses of the books studied. In the second part, we classified all the terms one by one according to their appearances in each book consecutively. Then, in the part three we showed all the terms according to alphabetical order indicating their places in the studied books. Then we assessed the outcomes at the conclusion part at the end of the study. Key words: Tanzimat Period, the Turkish language, grammatical terms, Turkish dictionaries and grammars. iv

4 İÇİNDEKİLER ÖZET... iii ABSTRACT... iv ÖN SÖZ... v KISALTMALAR... viii GİRİŞ... 1 BİRİNCİ BÖLÜM İncelenen Eserler Ahmed Cevdet - Fuat Paşa ve Kava id-i Osmaniye, (1267/ 1851) Abdürrahman Fevzî Efendi ve Mıkyâsü l-lisân Kıstâsü l- Beyân ( 1299/1882) Mihrî ve Mutavvel Sarf-ı Osmânî (1304/1888) Redhouse ve ATurkish Lexicon and Grammar Shewing The English Significations of The Turkish Terms (1890) Ahmet Râsim ve Amelî ve Nazarî Ta lim-i Lisân-ı Osmânî (1306/1890) Şemsettin Samî ve Kâmûs-ı Türkî (1317/1901) Hüseyin Câhid ve Türkçe Sarf-ü Nahiv Eseri (1908) İKİNCİ BÖLÜM İncelenen Eserler Ve Kullanılan Gramer Terimleri Kavâ d-i Osmâniyye Eserinden Çıkarılan Gramer Terimleri Mıkyâsü l-lisân Kıstasül-Beyân Eserinden Çıkarılan Terimler Mutavvel Sarf-ı Osmanî Eserinden Çıkarılan Terimler A Türkish English Lexicon Shewing İn English The Significations of the Turkish Terms Eserinden Çıkarılan Gramer Terimleri Amelî ve Nazarî Ta lîm-i Lisân-i Osmânî Eserinden Çıkarılan Terimler Kâmûs-i Türkî Eserinden Çıkarılan Terimler Türkçe Sarf ü Nahiv Eserinden Çıkarılan Gramer Terimleri Tanzîmat Döneminde Yazılan ve Tezde İncelenen Gramer Kitâplarında Geçen Gramer Terimlerinin Bugünün Türkçesiyle Karşılıkları BİBLİYOGRAFYA vii

5 BİBLİYOGRAFYA Ahmet Rasim: Amelî ve Nazarî Ta lim-i Lisân-ı Osmanî, Kitapçı Aragel, Nişân Beribân Matbaası, İstanbul, Akalın, Şükrü Haluk v.d: Yazım Kılavuzu, Atatürk Kültür, 27. Baskı, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dili Kurumu Yayınları:859, Ankara, Abdurrahman Hoca: Mıkyâsü l-lisân Kıstâsü l-beyân, Ali Ülvî Elüve, Bürhaneddin Matbaası, İstanbul, Adaklı, Emrah: Kütahyalı Abdurrahman Fevzi, Efendi( ) nin Mikyasu l-lisan kıstasu l-beyan Adlı Eseri Üzerine bir inceleme, Turkish Studies-İnternational Periodical, For The Languages and History of Turkish or Turkic, Volume 6/3 Summer, Ahmed Cevdet Paşa: Medhal-i Kavaid-i Osmaniyye, Haz. Nevzat Özkan, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Türk Dili Yayınları: 772, Ankara, Ahmed Cecdet Paşa: Ahmet Rasim-Hayatı, Sanatı, Eserleri, 2. Baskı, Türk Klâsikleri: 30, Varlık Yayınevi, sayı: 1126, İstanbul, Ahmet Cevdet Paşa, Fuat Paşa: Kavaid-i Osmaniyye, Nevzat Özkan, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Türk Dili Kurumu 189

6 Yayınları: 760, Ankara, Ahmet Cevdet, Fuat Paşa: Kavaid-i Osmaniyye, Matbaa-yı Amire, İstanbul, Aktaş, Şerif: Ahmet Rasim, Baskı, Türk Büyükleri Dizisi: 62, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları: 837, Sevinç matbaası, Ankara, Altun, Selçuk v.d: Osmanlılar Ansiklopedisi- yaşamları ve yapıtları, 2. cilt, Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul, Devellioğlu, Ferit: Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat Eski ve Yeni Harflerle, Haz. Aydın Sami Güneyçal, 23. Baskı (2006), Aydın Kitapevi Yayınları, Ankara, Edem, İlhan: Mıkyâsü l-lisân Kıstâsü l-beyân daki Dil Blgisi Terimleri, Turkish Studies, Volume2/2, Spring, Hızarcı, Suat: Hüseyin Cahit Yalçın, Türk Klasikleri: 49, Varlık Yayınevi, İstanbul, Huyugüzel, Ö. Faruk: Hüseyin Cahit Yalçın ın Hayatı ve Edebî Eserleri Üzerinde Bir Araştırma, Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları No: 16, Bornva-İzmir, Hüseyin Cahit: Türkçe Sarf ve Nahiv, 5. Baskı, Dersaadet, Korkmaz, Zeynep: Gramer Terimleri Sözlüğü, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih 190

7 Yüksek Kurumu, Türk Dili Yayınları: 575, Ankara, Kütahyalı Abdurrahman Fevzi Efendi: Mikyâsü l-lisân Kıstâsu l-beyân, y.y. 1318/2000. Mihri: Mutlu, Gamze: Mutavvel Sarf-ı Osmanî, 2. Baskı, Matbaa-yı Nişan Berberyan, dersaadet, 1304/1888. Ebüzziyâ Tevfîk in Ne edatı, İsimli Eseri ve Ne Edatı üzerine Tartışmalar, Yüksek Lisan tezi, İstanbul Redhouse, Sir James W: A Turkish English Lexicon Shewing in English the Significations of the Turkish Terms, A. H. Boyjian, Lügatlar dizisi: 3, Çagrı Yayınları:7, İstanbul, Şemseddin Sami: Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat Kamus-ı Türkî, haz: Gündoğdu Raşit, v.d, 1. Baskı, İdeal Kültür Yayıncılık, İstanbul, Şemsettin Sami: Kâmûs-ı Türkî, Naşir Ahmet Cevdet, İkdâm Matbaası, Dersaadet, Şimşirgil Ahmed, Ekinci Ekrem Buğra: Ahmet Cevdet Paşa ve Mecelle, KTB Yayınları, İstanbul, Ülkütaşır, M. Şakir: Cevdet Paşa-Hayatı, Şahsiyeti( ), Eserleri, Doğuş Matbaası, Ankara,