Türk Üniversitelerinde Uluslararas Düzeyde Gerçekletirilen Bilimsel Aratrmalar Emin Alc
Üretimi etkileyen faktörler Eitim modeli Eitime ayrlan para Lisans üstü örenci says Bilim adam says Aratrmaya ayrlan para Bilim ve Teknoloji politikalar Aratrma kültürü Çalma kültürü Sanayinin yeni ürün ihtiyac
E itim modelimiz Ezbere dayal Analitik düünme yetenei gelitirmeyen Problem çözme becerisi kazandrmayan &letiim becerilerini gelitirmeyen Bütünsel yaklam kazandrmayan Örenmeyi öretmeyen Bilgi kaynaklarna ulama becerisi kazandrmayan PROFESYONELZM GELTRMEYEN
2002 ÖSS : Doru cevaplama Soru Adedi Ortalamas Fen Bilimleri 45 4.72 ± 9.77 Matematik 45 9.06 ± 12.49 2003 ÖSS : Fen Bilimleri 45 5.6 ± 10.5 Matematik 45 10.1 ± 12.9 Sonuçlar, yetien gençlerin analitik altyaps hakknda tedirginlik yaratmaktadr. 7. Uluslararas Matematik Olimpiyatlar'nda 1995, 1997, 1999, 2000, 2001 ve 2002'de birincilii Çin kazanm+tr (1999'da Çin'le beraber Rusya ilk sray payla+m+tr).
Türkiye eitim sistemini çada bilim ve teknoloji paradigmasna uyarlayp gerekli önlemleri zamannda alma baarsn gösteremez ise yarnlar çok geç olacaktr. Küreselleme ülkelerin zayf ekonomik performanslarna anlay göstermeyecek kadar kat kurallar olan bir dünya düzeni olarak karmza çkmaktadr. Bilim ve teknoloji yarnda çok gerilerde olan ülkemiz çok uzun bir zamandr ekonomik krizlerle çalkalanmaktadr. Bilim ve teknoloji üretmeden sadece bilim ve teknoloji tüketerek krizlerden kurtulmak mümkün deildir. Yakn geçmite Uzak Dou da meydana gelen kriz bu ülkelerin ileri teknoloji üretebilme yeteneklerine sahip olmas nedeniyle ksa bir süre içerisinde atlatlmtr.
UNESCO verilerine göre 2000-2001 ö'retim ylnda GSY*H'dan e'itime ayrlan pay; Küba %8.74 4srail %7.64 Tunus %7.17 Malezya %6.82 Kenya %6.44 Letonya %5.85 Fas %5.63 Macaristan %5.22 Etiyopya %4.82 4ran %4.40 Türkiye %3.44
YÜKSEK ÖRETM ÖRENCS BAINA KURUMSAL HARCAMA ( Satn alma Gücü Paritesine Göre ABD $ ) ABD SVÇRE KANADA SVEÇ JAPONYA SRAL NORVEÇ HOLLANDA AVUSTURYA ALMANYA NGLTERE RLANDA BELÇKA FRANSA FNLANDYA TÜRKYE 17.466 16.376 14.809 12.981 10.157 10.132 10.108 9.998 9.993 9.466 8.169 7.998 7.834 7.177 7.145 1.500 OECD Education at a Glance OECD Indicators Education and a Skills Paris (2000)
Yüksek lisans, doktora ve tpta uzmanlk programlarna kaytl olanlarn yllara göre dei imi 6.693 14.791 9.409 16.066 9.869 10.012 10.211 19.718 19.743 20.038 20.413 11.193 19.587 10.914 21.789 12.318 13.454 22.581 23.228 14.148 24.891 15.892 35.820 41.044 49.887 51.341 49.137 50.986 53.553 65.076 73.517 82.484 90.333 100.000 90.000 80.000 70.000 60.000 50.000 40.000 30.000 20.000 10.000 Y. Lisans Doktora Tpta Uzm 0 1993-1994 1994-1995 1995-1996 1996-1997 1997-1998 1998-1999 1999-2000 2000-2001 2001-2002 2002-2003 2003-2004
Üniversitelerdeki öretim elemanlar saylar 2000-2001 2001-2002 2002-2003 2003-2004 Profesör 8.682 9.396 10.042 10.688 Doçent 5.104 5.367 5.219 5.121 Yardmc Doçent 10.189 11.190 12.356 13.266 Aratrma Görevlisi 25.542 25.864 27.380 28.426 Di$er Ö$retim Elemanlar 17.233 18.195 19.137 19.564 TOPLAM 66.750 70.012 74.134 77.065
AR-GE FAAL3YETLER3 3Ç3N YAPILAN HARCAMALARIN GSMYH YA ORANI 3SVEÇ KORE JAPONYA F3NLAND3YA ABD 3SV3ÇRE 3SRA3L FRANSA 3TALYA HOLLANDA 3NG3LTERE DAN3MARKA AVUSTURALYA KANADA 3RLANDA TÜRK3YE % 3.76 % 2.82 % 2.80 % 2.78 % 2.63 % 2.60 % 2.35 % 2.25 % 2.21 % 2.08 % 1.95 % 1.98 % 1.80 % 1.66 % 1.61 % 0.60 2000 yl
Bilim ve Teknoloji Politikalar Aimdiye dek geli tirilmeye çal lan politikalar ksa ömürlü olmu tur.
Dei ik atf endekslerinde yaymlanan Türkiye kaynakl bilimsel yayn saylar Atf 1985 1999 2000 2001 2002 2003 End Say Sra Say Sra Say Sra Say Sra Say Sra Say Sra SCI 493 44 3.901 26 6.074 25 7.592 22 9.303 22 12.159 22 SSCI 31 43 189 32 246 ** 276 ** 326 ** 528 ** AHC 8 45 29 36 39 ** 21 ** 35 ** 64 ** TOP 532 4.119 6.359 7.889 9.664 12.751 Kaynak: ISI CD-ROM (1985-1999) ISI Web of Science ( 2000-2002, 30 Haziran 2004 tarihi itibari ile)
Türkiye ile Avrupa Birlii Ülkelerinin bin nüfus ba na dü en bilimsel yayn saylar itibaryla kar la trlmas 2003 YAYIN SAYISI Bin Nüfus Ba na Dü en Makale Says AB ye yeni üye olan Ülkeler ve AB ye aday olan Ülkeler 2003 YAYIN SAYISI Bin Nüfus Ba na Dü en Makale Says NÜFUS NÜFUS AB ÜLKELER3 (bin) (bin) 4sveç 20.709 8.830 2,35 Slovenya 2.081 1.990 1,05 Danimarka 11.487 5.300 2,17 Çek Cumhuriyeti 6.240 10.290 0,61 4ngiltere 122.038 59.540 2,05 Estonya 777 1.380 0,56 Finlandiya 10.256 5.190 1,98 Macaristan 5.539 9.920 0,56 Hollanda 29.699 16.040 1,85 Slovakya 2.285 5.400 0,42 4rlanda 6.843 3.840 1,78 Polonya 14.680 38.640 0,38 Belçika 15.428 10.260 1,50 Kbrs Rum Kesimi 207 700 0,30 Avusturya 10.939 8.080 1,35 Malta 97 390 0,25 Almanya 93.596 82.360 1,14 Bulgaristan 1.859 7.870 0,24 Fransa 63.963 59.190 1,08 TÜRK3YE 12.751 68.620 0,19 Yunanistan 8.553 10.020 0,85 Romanya 2.672 22.410 0,12 4talya 48.330 57.950 0,83 Litvanya 384 3.490 0,11 4spanya 33.419 40.270 0,83 Portekiz 5.598 10.020 0,56 Lüksemburg 179 440 0,41 Kaynak: ISI Web of Science (30 Haziran 2004 tarihi itibari ile) D Ticaret Müste arl (Nüfus Bilgileri)
Bütün dünyann kabul ettii bir gerçek; bilimsel çal+malarn says ile ülkelerin geli+mi+lik düzeyi arasnda birebir örtü+me bulunmasdr. Geli+mi+ ülkelerin tümünde sorun çözmeye yönelik ara+trmalarn says giderek artmaktadr. Yani bulu+, yenilik ve bulu+un teknolojiye dönü+türülmesi anlamna gelen Invention ve Innovation süreci olu+maktadr.
Türkiye de ise karl yenileme olan &nnovasyon, bilim ve teknolojinin ekonomik ve toplumsal yarar salayacak ekilde yenilenmesi neredeyse hiç olumamaktadr. Dolaysyla gelimi ülkelerde aratrmann yaamn içinde olmas, sonuçlarnn dorudan toplumun refah düzeyine yansmasna neden olmaktadr.
Ulusal Bilim ve Teknoloji Göstergeleri 1000 Çalıan Kii Baına Bilim nsanı Sayısı Milyon Kii Baına Triadic Patent Sayısı 2,5 Japonya 2 1,5 1 0,5 0 EU-15 Almanya ABD Milyon Kii Baına Makale Sayısı AR-GE Harcamalarının GSY H'ya Oranı Kii baına AR-GE Harcamaları EU-15 Deerleri (2000-2001): Kii Baına ARGE Harcamaları:467. 6 (PPP $) Milyon Kii Baına Triadic Patent Sayısı:36 ARGE Harcamalarının GSY Hya Oranı:1,89 Milyon Kii Bana Makale Says:822 1000 Çalıan Kii Baına Bilim nsanı Sayısı: 10.4
Ulusal Bilim ve Teknoloji Göstergeleri Milyon Kii Baına Triadic Patent Sayısı EU-15 1000 Çalıan Kii Baına Bilim nsanı Sayısı Macaristan 1 0,5 spanya Milyon Kii Baına Makale Sayısı ARGE Harcamalarının GSY H'ya Oranı Türkiye Kii Baına AR-GE Harcamaları
INDICATOR: 65. Number of triadic patent families (priority year) Kaynak: OECD MSTI Veritaban Australia Austria Belgium Canada Korea Denmark Finland France Germany Luxembourg Hungary Netherlands Ireland Italy Japan 1985 156 161 164 201 6 81 55 1487 3609 15 45 553 17 510 5263 2001 374 281 433 638 503 222 511 2455 7466 21 28 993 74 857 11751
New Zealand Norway Israel China Singapore Spain Sweden Switzerland Russian Federation United Kingdom United States Chinese Taipei Total OECD EU25 EU15 South Africa Turkey 16 37 34 108 52 331 30 128 2 91 34 118 426 817 743 861 25 59 1272 2168 7830 16469 4 89 22693 47248 8442 16486 8388 16428 20 46 1 7
Patent Bavurular Türkiye'de 2000 ylnda toplam 3444 patent bavurusu gerçekletirilmitir. Bunun 266's yerli ahs ve firmalara aittir. Tescil edilen bavurularn ise yalnzca % 2,25'i Türk firma ve ahslarna aittir. Türk Patent Enstitüsü
Türk firmalarnn teknoloji yarndaki dezavantajlar; teknoloji yaratmaya geç balamalar fikri mülkiyet sistemini geç anlamalar Modern patent kanunlar ile 1995 senesinde tanan Türk sanayicilerinin fikri haklar konusunda ivedilikle bilgilenmesi ve madur edilmemek için gerekli tedbirleri almas gerekmektedir.
Ülkemizde koruma altna alnan teknolojilerin bu denli yüksek oranda yabanc kaynakl olmas Türkiye'deki ekonomik potansiyele dikkat çekmekle birlikte üretimin yüksek teknoloji gerektiren alanlarnn Türk firmalarna kapatld gibi çarpc bir gerçee de iaret etmektedir. Bir orana vurmak gerekirse, Türkiye'de yaplan her 100 patent bavurusundan sadece 7 tanesi Türk firma ve ahslarna ait bavurulardan olumaktadr.
Bir ülkede bir yl boyunca koruma altna alnan teknolojilerin % 97,75'inin yabanc kaynakl bavurulardan olumas; o ülkede artk patentlerin sanayi ve ticarete katkda bulunmaktan ve ülkeye ekonomik katk salamaktan ziyade ulusal güvenlii tehdit eder bir boyuta geldiinin göstergesi olarak öne sürülebilecek bir durumdur.
TÜB4TAK Bilim ve Teknoloji Stratejileri Vizyon 2023 projesine göre, cumhuriyetimizin 100. ylnda ülkemizin eitim vizyonu +u +ekilde önerilmektedir: " özgürlükçü, e+itlikçi, bireysel farkllklar gözeten ve deerlendiren, bireyin yaratclk ve hayal gücünü geli+tiren, örenme ve insan odakl, " zaman ve mekan kstlarndan arnm+, dei+im esnekliine sahip, " her bireyin kendini özellikleri dorultusunda en üst düzeyde geli+tirebildii, " kendi özgün örenme teknolojilerini yaratm+ ve yerinden yönetim ilkesi etrafnda örgütlenmi+, " toplumsal talebi kar+lamaya yönelik demokratik ve kendini yenileme gücüne sahip bir eitim sistemi içinde, " özgür dü+ünen ve bamsz karar verebilen, yenilikçi, özgüven sahibi, hayata olumlu bakan, bar+ç, " problem çözme, ileti+im, organizasyon ve i+birlii yetenei geli+mi+, " bilim, sanat ve teknoloji üretebilen; giri+imci, çevreye duyarl, " ulusal ve evrensel düzeyde iddia sahibi, " ulusal ve evrensel deerleri özümsemi+ yurtta+lar yeti+tiren ve tüm insan kaynaklarn liyakata dayal olarak deerlendirerek geli+mi+ ülkelerle rekabet edebilen, dinamik, veri tabanl ekonomiye sahip bir Türkiye...
Neler yapmalyz? Lisans ve lisansüstü ders programlarnda bilimsel aractrmalarn yaplmasna ilickin hukuki düzenlemeler hakknda ders konulmaldr. Mezuniyet sonras, bu konuda haberlilik düzeyimizin arttrlmas amacyla eitim programlar düzenlenmelidir. Bilimsel aractrmalarda hukuki konularda dancmanlk hizmeti alnabilecek birimler olucturulmaldr.
Yasal düzenlemelerd Destekler içindei inde bakm- onarma kaynak ayrlabilmesi ve kolayca kullanlabilmesi labilmesi Kurumlarda malzeme yönetim sistemlerinin kurulmas gereklidir. Aratrma rma kurumlarna dorudan malzeme ithal izni (vergisiz) verilmelidir.
Aratrma rma kurumlarnda elektronik kütüphane olanaklarnn iyiletirilmesi Örencilere bilgi kaynaklarna ve uluslar aras indekslere ulama eitimi verilmeli Ulusal bilimsel yayn n indeksi Uluslar aras fonlar izleyen ve aratrclar lar bilgilendiren ve dan manlkk veren birimler Bilimsel toplantlara lara katlm m içini in destek
15 gelimi ülkede bilimsel aratrmalar üniversitelerde doktora çalmalar ve doktora dönemi sonrasnda yaplan aratrmalarla yürütülmektedir. Cengiz Yalçn 2005
BLG VE TEKNOLOJ ÜRETM SÜRECNN SSTEM ÇÖZÜMLEMES ÜNVERSTELER LSANS ÜSTÜ ÇALIMALAR BLMSEL ARATIRMA KURUMLARI VE ENSTTÜLER ENDÜSTR GELM PAZAR EKONOMLER BLG YEN BLGYE GEÇ SÜREC Y E N L K A-G ETKNLKLER YEN MADD TEKNOLOJ ÜRETM SÜREC YEN TEKNOLOJNN YAYGINLAMA SÜREC BLG VE KNOW-HOW TRANSFER MADD TEKNOLOJ TRANSFER GELMEKTE OLAN ÜLKELER ÜNVERSTE BLG BLMSEL ARATIRMA KURUMLARI VE ENSTTÜLER A-G ETKNLKLER MADD TEKNOLOJ VE KNOW-HOW THALATI ENDÜSTR MODERN ÜRET M SÜREC ESK GELENEKSEL ÜRETM SÜREC
15 gelimi ülkedeki aratrmalarn % 71 i üniversiteler ve kamuya bal aratrma merkezlerinde yaplmaktadr. Özel sektör üniversiteler ve kamuya bal aratrma merkezlerindeki aratrmalarn önemli bir ksmn finanse etmektedir. Cengiz Yalçn 2005
AR-GE harcamalarnn kaynaklar (%) özel sektör devlet sektörü ABD 72.2 19.6 AB 66.8 33.2 Japonya 80.0 20.0
AR-GE DEN ELDE ED'LEN GEL'R'N M'LL' GEL'R 'Ç'NDEK' ORANI F'NLAND'YA 'SVEÇ ABD ALMANYA 'NG'LTERE 'SRA'L JAPONYA KORE 'SV'ÇRE FRANSA 'TALYA HOLLANDA DAN'MARKA AVUSTURALYA KANADA % 76 % 70 % 65,8 % 64,2 % 63,4 % 63,2 % 62,3 % 62,1 % 62 % 60,9 % 58,2 % 57,8 % 57,8 % 55,2 % 55 UNESCO Statistical yearbook 2003
Ülkelerin gelimilii, bilgiyi üretme, bilgiye ulama, bilgiyi datma, bilgiyi depolama, bilgiyi kullanma yeteneklerine göre tanmlanmaktadr.
BAZI ÜLKELER'N GEL'AM'AL'K SIRALAMASI ABD 'SVEÇ F'NLAND'YA JAPONYA KORE 'SRA'L FRANSA ALMANYA 'NG'LTERE DAN'MARKA KANADA NORVEÇ AVUSTURALYA HOLLANDA
DOKTORA ETM AMAÇ: Yetkin, güvenilir, bamsz aratrma yeteneine sahip, yüksek bilimsel anlay sergileyen ve bilime yeni bir katkda bulunan aratrc bilim adamlar yetitirmek... Doktora ünvan alan kiiler, bir aratrma problemini çözerek anlaml bir sonuç çkarm ve temel ya da uygulamal bilimin geliimine önemli katk salam olmaldr
Yurt d ÖRNEKLERDE ORTAK NOKTA Doktora örencisi danmann seçiyor, danman ile anlayor ve danmannn aratrma alannda çalyor Aratrma projesi bulunmayan bir öretim üyesinin doktora örencisi alma ans olmuyor Tez yaynlar ile birlikte yürüyor Doktora çalmalarnda etik deerlere çok önem veriliyor Doktora çalmasn finanse eden kurulu yatrmnn bilimsel karln bekliyor ve denetliyor
SCI tarafndan taranan dergilerde yaplan Türkiye adresli bilimsel yaynlar Yl Dünya Toplam Türkiye Adresli Yayn Türkiye nin % Art Türkiye nin Dünyadaki % Pay Türkiye nin Dünya Sralamas 1974 425.020 222-0,052-1975 427.625 200-0,047-1976 449.458 235-0,052-1977 532.208 303-0,057-1978 536.550 337-0,063-1979 555.543 316-0,057-1980 584.564 390-0,067 41 1981 509.647 344-11.8 0,067 42 1982 531.848 350 1,8 0,066 44 1983 557.659 395 12,9 0,071 45 1984 504.304 380-3,8 0,075 44 1985 609.893 493 29,7 0,081 43 1986 611.428 520 5,5 0,085 44 1987 630.150 591 13,7 0,094 44 1988 628.065 660 11,7 0,105 42 1989 579.404 815 23,5 0,141 41 1990 658.404 925 13,5 0,140 40 1991 619.015 1.080 16,8 0,174 39 1992 675.620 1.354 25,4 0,200 38 1993 694.654 1.492 10,2 0,215 37 1994 726.877 1.789 19,9 0,246 34 1995 756.090 2.333 30,4 0,309 34 1996 780.101 2.917 25,0 0,374 32 1997 804.191 3.313 13,6 0,412 28 1998 821.435 3.901 17,8 0,475 26 1999 861.400 4.491 15,1 0,521 25 2000 1.064.493 6074 35,2 0,571 25 2001 1.183.476 7592 25,0 0,642 25 2002 1.080.990 9303 22,5 0,861 22 2003 1.111.385 12159 30,6 0,940 22
Baz ülkelerin fen ve sosyal bilimler alanlarndaki bilimsel yayn ve atf saylar ÜLKE YAYIN SAYISI ATIF SAYISI 1981 1995 1981-1985 1993-1997 ABD 174.123 249.386 3.496.945 6.475.200 B+RL. KRALLIK 38.580 61.734 684.437 1.334.782 JAPONYA 27.177 58.910 378.092 930.981 ALMANYA 23.101 41.039 319.296 782.069 FRANSA 33.602 53.160 467.933 1.068.338 KANADA 19.560 33.426 299.529 669.313 RUSYA VY 24.958 VY 159.065 +TALYA 9.618 24.695 133.715 422.636 AVUSTRALYA 10.519 18.088 147.733 301.320 HOLLANDA 7.270 16.702 143.320 384.977 +SPANYA 3.462 15.367 31.272 227.637 H+ND+STAN 13.623 14.883 56.464 90.162 +SVEÇ 6.891 12.825 145.644 289.268 +SV+ÇRE 6.160 11.510 146.664 341.129 Ç+N 1.293 11.435 8.517 77.841 +SRA+L 4.934 8.279 73.973 148.182 BELÇ+KA 4.273 8.167 67.888 166.223 POLONYA 4.563 7.097 30.960 71.003 DAN+MARKA 3.855 6.414 93.093 147.212 F+NLAND+YA 2.615 5.732 41.094 119.304 BREZ+LYA 1.913 5.440 14.446 55.170 KORE 234 5.393 2.656 43.561 AVUSTURYA 2.735 5.287 28.921 94.144 NORVEÇ 2.306 4.264 34.601 70.109 YEN+ ZELANDA 2.200 3.539 23.181 53.775 YUNAN+STAN 968 3.150 8.981 21.106 ÇEK CUMHUR+YET+ 2.598 3.047 21.591 39.407 MACAR+STAN 968 3.259 8.981 34.790 MEKS+KA 907 2.901 8.779 28.589 ARJANT+N 1.051 2.589 10.015 28.240 TÜRK YE 332 2.449 2.139 15.404 HONG KONG 375 2.382 3.770 27.406 MISIR 1.304 2.091 5.133 9.730 S+NGAPUR 192 1.914 1.302 16.257 +RLANDA 881 1.891 9.047 27.772 =+L+ 673 1.376 6.521 15.940 VENEZUELA 348 660 3.962 7.847 TAYLAND 373 648 2.419 8.398 PAK+STAN 189 618 935 2.803 MALEZYA 229 587 1.332 3.450 ENDONEZYA 135 294 1.015 4.138 KOLOMB+YA 89 310 694 3.364 F+L+P+NLER 243 294 1.379 2.893 ÜRDÜN 56 278 263 1.018 PERU 72 143 620 1.614 YÜKSEK GEL R GRUBU ÜLKELER 386.586 663.107 6.772.401 14.285.843 D 8ER ÜLKELER 72.871 108.929 365.818 830.881 DÜNYA TOPLAMI 459.457 772.036 7.138.219 15.116.724
Dünya Fikri Haklar Te+kilatnn (WIPO) 2002 istatistiklerine göre 118 üye ülkesinden çkan toplam 114,048 adet uluslararas ba+vuruda (PCT) ilk 5 Ülke Sra Ülke PCT ba vuru adedi 1. ABD 44,60939 2. Almanya 15,26913 3. Japonya 13,53111 4. 4ngiltere 6,2745 5. Fransa 4,8574
Türkiye'nin ve daha az ba+vuru üretebilen birkaç ülkenin durumu : Sra Ülke PCT ba+vuru adedi 14. 4srail 1,199 31. Lüksemburg 910 32. Türkiye 860 34. Yunanistan 740 36. Ukrayna 610 47. Küba 13
Ulusal ve kurumsal ara+trma rma politikalar olu+turulmal turulmaldr. r. Ara+trmac rmac yeti+tiren tiren programlarn akreditasyonu salanmal lanmaldr. Beyin göçünü engelleyecek ve tersine çevirecek politikalar olu+turulmaldr. mükemmeliyet merkezleri kurulmaldr. r. Bilim Bakanl?
Yurtd+na gönderilecek bilim elçilerimiz doktora örencilerinin çal+ma alanlar ülkenin bilim politikasna ve ihtiyaca göre belirlenmeli, ilgili üniversite ile organik ba kurulmal ve yurda dönen ara+trclar mutlaka sca scana altyaps iyi bilim kurulu+lar ile ortak çal+maya ba+lamaldr.
4nsanca ya+ayacak ayacak kadar gelir, i+ i güvencesi salanmal lanmaldr. Eitimin tümt m a+amalara amalarnda örenci merkezli, ara+trmay rmay ve dü+ünmeyid te+vik eden örenme yöntemleriy uygulanmaldr. Eitimde frsatf e+itlie itliine ine (parlak örencilere burslar, vb) olanak salanmal lanmaldr. Gençlere yöneliky yaz okullar,, bilim kulüpleri, vb bilimi sevdirecek etkinlikler düzenlenmelidir. d
Eitici eitimie itimi-sürekli eitime programlar ya+ama ama geçirilmelidir. Hizmet ve eitime yükününy azaltlmas lmas önemlidir. Yabanc dil eitimie orta örenimde bitmelidir. Ara+trmac rmaclara yöneliky eitime programlar (istatistik, metodoloji, vb) olu+turulmal turulmaldr. r.
Destekler içini in saydam, nesnel deerlendirme erlendirme alt yaps olu+turulmal turulmaldr. r. Ara+trmalarda rmalarda kullanlacak lacak malzemelerden vergiler kaldrlmal lmaldr r (KDV-gümr mrük, vb). 4hale sisteminin ara+trmalar rmalar kolayla+tracak biçimde imde yeniden-yap yaplandrlmas gerekmektedir.
Kaynak çe+itliliinininin arttrlmas lmasna yöneliky etkinlikler-yasal düzenlemelerd yaplmal lmaldr. Vakf f ve derneklerin destekleri arttrlmal lmal Yaplan çal+ +malarnn topluma aktarlmas lmas içinin halkla ili+kiler kiler birimleri