T.C. BALIKESİR ÜNİVERSİTESİ EDREMİT MESLEK YÜKSEKOKULU Zeytincilik ve Zeytin İşleme Teknolojisi Programı Öğr. Gör. Mücahit KIVRAK 0 505 772 44 46 kivrak@gmail.com www.mucahitkivrak.com.tr 1
2 Zeytin ağacının gübrelenmesi
Zeytinde Bitki Besin Element Noksanlıkları 3 Zeytinliklerimizin genellikle meyilli arazilerde yer alması ve bakım tedbirlerinin tam olarak uygulanmaması gibi nedenlerle beslenme problemlerine sık rastlanmaktadır. Zeytin ağaçları diğer meyve türlerine oranla olumsuz koşullara daha dayanıklı olmakla beraber verim ve kalite düşmesi gibi sorunlar ortaya çıkmaktadır. Beslenme problemleri olarak tanımlayabileceğimiz durumlar: 1. Besin elementlerinin noksanlığı 2. Besin elementlerinin fazlalığı 3. Besin elementleri arasındaki dengesizliklerdir. En çok karşılaşılan sorunlar; noksanlıklar ve besin element dengesizlikleri olup, fazlalıklara oldukça az rastlanmaktadır.
4 GÜBRELEME NEDİR? VE NEDEN ÖNEMLİDİR? Bitkisel üretimde amaçlanan verim ve kaliteye ulaşmak için içerisinde bir veya birkaç çeşit bitki besin maddesi bulunan organik veya inorganik bileşiklerin toprağa veya doğrudan doğruya bitkiye verilmesine gübreleme denilmektedir. Bitki yetiştiriciliğinde en önemli husus toprakların verimlilik özelliklerinin korunması ve artırılması ile ilgili önlemleri almak ve toprağa üretkenlik kazandırmaktır. Toprağa üretkenlik kazandırmak için bilinçli bir gübreleme yapmak esastır. Bilinçli gübreleme yapabilmek için, bir besin deposu olan toprakta hangi bitki besin elementlerinin ne miktarda bulunduğunu önemlidir. Bunu bilmenin tek yolu da TOPRAK ANALİZİ yaptırmaktır.
5 Günümüze değin yapılan çalışmalar çiftçilerin büyük bir çoğunluğunun toprak analizi yaptırmaksızın rastgele gübreleme yaptığını ortaya koymaktadır. Oysa ki tarımsal girdilerin içinde gübrelerin payı oldukça yüksektir ve yoğun tarımın giderek yaygınlaşmasıyla gübre kullanımı da hızla artmaktadır. Analize dayalı olmadan dekara verilecek bir kilogramlık fazla gübrenin bile zamanla çok fazla ekonomik zararlara yol açacağı bilinmelidir. Çevreyi kirletmeden, birim alandan amaçlanan verimi azaltmadan ürün kalitesini bozmadan bitki ve ürün gelişimi sağlamak ancak dengeli bir gübreleme ile mümkündür.
6 Bilinçli ve dengeli bir gübrelemenin ilk adımı ise toprak analizleri ile bitkinin beslenme düzeyinin belirlenmesi ve buna göre gübreleme programları hazırlanmasıdır. Toprak analizleri bilinçli gübrelemenin olmazsa olmazıdır.
7 Elementlerin Taşınabilirliğine göre belirti farklı yerde ortaya çıkar. Belirti yaprakta deformasyon, Renk değişimi (açılma, koyulaşma veya renk pigmenti birikimi) şeklinde gözükebilir.
Bitki besin elementinin miktarı ile bitki gelişimi 8
9
Gelişim 10 Yeterli Fazlalığı Eksik Toksit Besin Elementi Bitki besin elementinin miktarı ile bitki gelişimi
11 GÜBRELEMEDEN MAKSİMUM VERİM ALABİLMEK İÇİN DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR
12 kullanılacak gübrenin çeşidi ve özelliği uygulama şekli, miktarı, biçimi iklim koşulları sulanma durumu toprak özellikleri bitki çeşidi
13 GÜBRE ÇEŞİTLERİ ORGANİK GÜBRELER Ahır gübresi Yeşil gübre Kompostlar Kombina artıkları (kemik unu, kan unu vs.) MİNERAL GÜBRELER Azotlu gübreler Fosforlu gübreler Potasyumlu gübreler Kompoze gübreler
14 GÜBRELERİN SINIFLANDIRILMASI Gübreler yapılarına göre organik, kimyasal ve mikrobiyal gübreler olmak üzere üç gruba ayrılırlar. ORGANİK GÜBRELER Hayvan Gübreleri Kompost Turba Toprağı (Torf) Yeşil Gübreler Humik Asitler KİMYASAL GÜBRELER TEK BESİN MADDESİ İÇEREN GÜBRELER Azotlu Gübreler Fosforlu Gübreler Potasyumlu Gübreler BİRDEN ÇOK BESİN MADDESİ İÇEREN (KOMPOZE) GÜBRELER MİKRO ELEMENT GÜBRELERİ MİKROBİYAL GÜBRELER ORGONAMİNERAL GÜBRELER
15 GÜBRELERİN VERİLME ŞEKLİ Gübreler genellikle EL veya MAKİNA ile toprağın üstüne SERPİLEREK verilmekte ya da tohum veya bitkiden belirli uzaklıklarda olmak üzere çizgi halindeki bir BANDA veya bitki etrafındaki OCAĞA verilmektedir.
16 G Ü B R E L E M E Zeytin ağacında gübreleme ağacın dikimi ile başlar bunu izleyen yıllarda devam eder. Zeytin ağaçlarının gereksinimi olan gübre miktarını belirlemenin en iyi yolu yaprak-toprak analizleridir. Kasım-Ocak aylarında yaprak ve toprak örnekleri birlikte alınarak analizleri yapılır. Uygulanacak gübreler kış ayları sonunda, ilkbahar yağmurlarından önce verilmelidir. Zeytinde kimyasal gübreler yanı sıra; -- çiftlik gübresi, -- yeşil gübrelerde kullanılabilir. Doğru gübreleme, bitkinin ihtiyacını karşılamalı ve topraktan alınamayan bitki besin maddesi miktarlarını temin etmelidir.
17 Bitkilerin gelişmesi için -- 17 element temel olarak kabul edilmiştir. Karbon (C), Hidrojen (H), Oksijen (0), Azot (N), Sodyum (Na) Fosfor (P), Potasyum (K), Magnezyum (Mg), Kalsiyum (Ca), Kükürt (S), Demir (Fe), Manganez (Mn), Çinko (Zn), Bakır (Cu), Molibden (Mo), Bor (B), Klor (Cl) Bu elementler olmaksızın bitkiler hayat devrelerini tamamlayamazlar. Mineral olmayan üç element (C, H ve 0), zeytinin kuru ağırlığının yaklaşık % 95 ini tutar. fotosentez olayı sırasında bitkinin başlıca besleyici bileşiği olan karbonhidrat oluşumu sırasında birleşir. Kalan % 5'i gübrelemede önemli olan elementlerden meydana gelir.
18 Bitkilerin sağlıklı gelişimi için bünyelerine alması gereken 17 farklı element bulunmaktadır. Havadan: Karbonu (C) Karbondioksit (CO 2 ), Sudan: Hidrojen (H) ve oksijen i (O), Su (H 2 O) Topraktan: N, P, K, Ca Mg, S, Fe, Zn, Mn, Cu, B, Mo, Cl, Na
19 Makro Elementler Birincil Makro: Azot, Fosfor ve Potasyum İkincil Makro: Magnezyum, Kükürt ve Kalsiyum, Mikro Elementler Demir, Mangan, Çinko, Bakır, Molibden, Sodyum, Klor, ve bor Elementleri bitkilerde az miktarda bulunur.
20 ZEYTİN AĞACINDA GÜBRELEME Bitkisel üretimde daha kaliteli daha bol ürün almak için gübre kullanımı önemli bir faktördür. Gübre; bitkinin beslenmesinde, toprağı besin maddeleri bakımından zenginleştirmek için uygulanır. Toprak canlı bir varlıktır. Her canlı gibi onunda beslenmeye ihtiyacı vardır. Toprağı beslerken gübreyi toprağa en uygun zamanlarda, bitkinin isteği olan cinsten ve en uygun miktarlarda atmalıyız ki; Faydalı olsun. Ekonomik olsun.
21 TİCARİ GÜBRELER Gübreler içerisinde en sıklıkla kullanılan tür, ticaret gübreleridir. Gübre bayilerinde satılan ticaret gübreleri, bileşimlerinde bir veya birden fazla bitki besin maddesini bir arada bulundurur. Ahır gübresinden farklı olarak yüksek miktarda bitki besin maddesi içerir ve suda kolayca çözünürler.
22 * Dikim öncesi temel gübreleme yapılmış zeytinliklerde, ürün verinceye kadar fosforlu ve potaslı gübrelemeye gerek yoktur. * Ağacın yaşı ve toprak yapısı dikkate alınarak doğru zamanda hangi gübrenin verileceği kararlaştırılmalıdır. * Her ağaç için ilk yılın sonundan başlayarak her yıl 100 gr saf azot verilmelidir * Azot en çok çiçeklenme ile çekirdeğin sertleşmesi dönemi arası önemlidir. * Ortalama 35 kg ürün veren bir ağaca 0.5-1.0 kg saf azot tavsiye edilir. Kuru şartlardaki zeytinliklere amonyak veya üre formunda tek dozda verilmelidir.
23 * Ürenin yapraktan % 4-6 dozunda verilmesi, meyve oranını artırır, meyve dökümünü azaltır. * Fosfor uygulanması temmuz ayında yapılacak yaprak analizine göre eksiklik durumunda ağaç başına 30-40 gr fosforik asit veya mono amonyum fosfat formunda verilmelidir. * En iyi potas ise potasyum nitrat formunda %15 i ilkbaharda, %35 i yazın, %50 si meyve olgunlaşması dönemi olan sonbaharda, ağaç başına 25-100 gr. verilmelidir. Potasyum noksanlığı ağacın kuraklığa ve soğuğa direncini azaltır.
24 Bitki besin noksanlığı, bitki besin toksisitesine göre daha yaygın biçimde görülür. Bitki besin noksanlıkları ve toksisitesini tespit etmede 3 temel yol vardır: 1.Toprak analizleri 2.Yaprak analizleri 3.Tarladaki görsel belirtiler Önceki sayfalarda toprak ve yaprak analizlerine detaylı olarak değinmiştik. Kuşkusuz besin noksanlık ve toksisitesini tespit etmek için analiz yaptırmak en sağlıklı yoldur. Tarladaki görsel ip uçları ise sadece bize bir ön bilgi verebilir.
25
Besin elementi Bitki üzerindeki noksanlık belirtileri Organik ve inorganik düzenleyiciler 26 Azot Yaşlı yapraklarda açık yeşil veya sarımsı yeşil yaprak rengi Kan unu-pamuk çekirdeği unu-mısır nisastası unu-deri unu-yeşil gübreleme- çiftlik gübresi vb Fosfor Potasyum Kalsiyum Magnezyum Kükürt Yapraklar önce koyu yeşil sonra kırmızı mor Yaşlı yapraklar uçtan başlayarak sarı kahverengiye döner Yaprak uçlarında parçalanma ve deforme olma Alt yapraklarda kloroz, yaprak damarları yeşil kalırken renk kırmızıya döner Genç yapraklarda sarımsı-yeşil yaprak rengi Demir Damarlar arası kloroz Demir şelatı Mangan önce genç yapraklarda başlayan Mangan sülfat kloroz, lekeli yapraklar Çinko Küçük sararmıs yapraklar, damarlar arası beyaz renk Kemik unu -kaya fosfat -yarasa gübresi Deniz yosunu -granit unu -odun külü -potasyum sülfat Alkalin topraklar için jips-asit topraklar için kireç taşı - dolomitik kireç taşı Alkalin topraklar için epsom tuzu-asit topraklar için dolomitik kireç taşı Kaya fosfat (Apatit) -jips -elementel kükürt Çinko sülfat-çinko şelat Molibden Sararmış ve solgun yapraklar, Asit topraklar için dolomitik kireç taşı Bakır Yapraklarda kloroz ve büyümenin Bakır sülfat yavaşlaması Bor Meyve içinde mantarlaşma, uç yapraklarda renk açılması ve rozet Borik asit, boraks
27
28
29
30
31 BESİN NOKSANLIKLARININ NEDENLERİ
32 BESİN ALIMINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER Bitki duyarlılığı Toprak tipi Toprak ph Gübrelerin interaksiyonları İklim Toplam verim Çiftçi uygulamaları
33 Farklı toprak yapısı ve çiftçi uygulamaları alımını... Killi topraklar besin hareketini sınırlar Kumlu topraklar besinleri çabuk kaybeder, Yetersiz organik materyal içerikli topraklar fosfor ve Molibden açısından yetersiz olabilir, Yüksek organik içerikli topraklar Mn, Cu, ve Zn alımını azaltır, Toprak isleme toprakları parçalar ve besin alımını iyileştirir.
34 Toprak tiplerine göre besin noksanlıkları Kumlu Kumlu-tınlı N,P,K,Ca,M g,mo,cu ph < 6.0 ph 6-7 ph > 7.0 N,P,K,Ca,M N,Mg,Mn,B, g,mo,cu,zn Cu,Zn N,Mg,Mn,B, Cu N,Mg,Mn,B, Cu,Zn,Fe N,Mg,Mn,B, Cu,Fe tınlı P,K,Mo B,Mn B,Mn,Cu,Fe Killi-tınlı P,K,Mo Mn B,Mn Killi P,Mo B,Mn Organikc P,Zn,Cu Mn,Zn,Cu Mn,Zn,Cu Taşlı Mg Mg,Cu Mg,Cu
35 Toprak ph ve Besin Alımı Azot Fosfor Potasyum Kükürt Kalsiyum Magnesyum Demir Mangan Bor Bakır/Çinko Molibden 5.0 5.5 6.0 6.5 7.0 7.5 8.0 8.5
36 Köklerin besin maddesi alımının ph üzerine etkisi ANYON NO 3 - H 2 PO 4 - SO 4 = KATYON NH 4 + K+ Ca++ Mg++ ph artar kök ph azalır HCO 3 - H+
37 Besin İnteraksiyonları Kökler tarafından besin alımı topraktaki element interaksiyonları tarafından sınırlanabilir Sebep benzer elementlerin rekabetinden kaynaklanabilir. Örneğin benzer şekilli iyonlar (K ve Mg) veya antonogonism (Zn ve P) Interaksiyonlar sonraki slayttaki Mulder Tablosunda gösterilmektedir
38 MULDER Tablosu element interaksiyonları Mangan Potasyum Kalsiyum Demir Bakır Fosfor Magnesyum Bor Azot Çinko Molibden
39 Diğer önemli hususlar İklim besin alımını etkiler örneğin Soğuk hava Aşırı ıslak toprak Sıcak kuru dönem kuraklık Verim- aşırı verim, daha fazla besin alımını gerektirir.
Analizler tahminleri önler Analizler çok önemlidir Toprak, yaprak ve su analizini yap Besin noksanlıklarını öğren Ürün verim ve kalitesini maksimize etmek için doğru gübreyi kullan
41 İyi besleme ürün verim ve kalitesini maksimize etmek için temeldir Besin alımını etkileyen dikkate alınması gereken pek çok faktör vardır Analizler tahmin olayını ortadan kaldırır
42 Yaz aylarında yaprak gübresi vermek kuru tarımda çöldeki adama tuzlu balık vermek gibidir. Yaprak gübreleri çiğ varsa kalktıktan sonra yada akşamüzeri verilmelidir. Stomalar akşamüzeri açılmaktadır. Bitki beslenmesi de bu sıralarda olmalıdır. Damla sulama veya normal sulama besleme açısından sabah saatlerinde yapılmalıdır.
44 Damla sulama borularını nitrik asitle temizlemelisiniz? Ne kadar vereceğim? 1 ton ph düşürmek için hesaplama için 1 birime 100 ml nitrik asit yeterlidir. Damla borular yarım litre su taşır buna göre hesap yapmak lazımdır. Dikkatli kullanmak lazımdır.
45 PRATİK GÜBRELEME ÖNERİLERİ Toprak analizi yapılamayan yerlerde; Her dikim çukuruna aşağıdaki şekilde gübreleme önerilir. --10-15 kg. yanmış çiftlik gübresi, --500 gr. Triple Süper Fosfat (%48 ) --500 gr. Potasyum Sülfat (%50 ) Temel gübrelemeden sonra fidanlarda 1.yılını doldurduğunda; --1. Yıl 100 gr. Amonyum Sülfat --2. Yıl 200 gr. Amonyum Sülfat --3. Yıl 500 gr. Amonyum Sülfat Zeytin fidanları mahsule yatınca; --1.0 kg. Amonyum Sülfat --0.5 kg. Triple Süper Fosfat --0.5 kg. Potasyum Sülfat verilmesi önerilir. Dikim öncesi temel gübreleme yapılmış zeytinliklerde, ürün verinceye kadar fosforlu ve potaslı gübrelemeye gerek yoktur. Ortalama 35 kg ürün veren bir ağaca 0.5-1.0 kg saf azot tavsiye edilir.
DERS NOTLARI SÜREKLİ YENİLENMEKTEDİR. LÜTFEN DAHA ÖNCE İNDİRDİĞİNİZ DERS NOTU VAR İSE ONUN İLE SAYFADAKİ DERS NOTUNUN TARİHLERİNİ KARŞILAŞTIRINIZ VE YENİ TARİHLİ OLAN DERS NOTUNU TERCİH EDİNİZ. NOTLARDA HATALI ve EKSİK BİR YER GÖRDÜĞÜNÜZDE LÜTFEN BİLDİRİNİZ. 46
T.C. BALIKESİR ÜNİVERSİTESİ EDREMİT MESLEK YÜKSEKOKULU Zeytincilik ve Zeytin İşleme Teknolojisi Programı Öğr. Gör. Mücahit KIVRAK 0 505 772 44 46 kivrak@gmail.com www.mucahitkivrak.com.tr 47