Perinatoloji Pratiğindeki İnvaziv Girişimlerde Etik Sorunlar Prof.Dr. Sermet Sağol EÜTF
Etik Etik ya da etik analiz, açık, net bir soru ile başlar: hangi etkinlikler doğru ya da yanlıştır, iyi ya da kötüdür, takdiri ya da suçlamayı gerektirir? Bu soru hemen bir başka soruya yol açar: bir etkinliğin ya da bir kişisel etkileşimin iyi ya da kötü, doğru ya da yanlış olduğuna hangi ölçütlerle karar vereceğiz?
Etik İnsanlar aynı mantığı kullandıkları halde aynı olay karşısında farklı tavırlar alabilmektedirler. Bu onların düşüncelerini yöneten zihniyetlerin farklı oluşundan ileri gelmektedir. Zihniyetlerin temelinde ise kabul edilmiş değerler bulunur. Elimizdeki etik ilkelerin içeriği bu temel değerlere bağlı olarak doldurulur. Adaletin olmadığı yerde ahlak da yoktur. Montaigne Ahlak olmayan yerde kanun bir şey yapamaz. Napolyon
Tıp Etiği İlkeleri Dürüstlük, Sözünde durmak, Gerçeği söylemek, "İyi iki anlama gelir: Birisi mutlak iyidir. Sır saklamak, Diğeri ise birisi için iyi olandır." Yaşama saygı, Aristo Zarar vermemek, Yararlı olmak, Hasta özerkliğine saygı, Bireylerin bağımsız bir biçimde kendi değerlerine dayanarak kararlar vermesi ve bu kararlar doğrultusunda uygulamalarda bulunması. Adalet / eşitlik, Yasallık ("Meşruiyet"), Hekim yürürlükte olan normların tümüne uymak zorundadır. Bunlara uymamak ona maddi ve manevi sorumluluk getirecektir. Etik çalışma gereği, her zaman için, normlara uymayan, hatta onlarla çelişen ve çatışan bir yargı önerilebilir ve tartışılabilir. Ancak bunları uygulamaya hekimin ne yetkisi ne de hakkı vardır.
Prenatal Tanı Üretim aşamasında kullanılan bir çeşit kalite kontrol yöntemi. İntrauterin tedavi olanaklarını sağlamak. Etkilenmiş bebeğin doğumuna aileyi hazırlamak ve bilgilendirmek. Spesifik merkezde doğumun sağlanması. Etkilenmiş bebeğin sağlık güvencesi. Etkilenmiş gebeliğin sonlandırılması. Prenatal tanı tedavi için yapılan yatırımları engelliyor mu?
Prenatal Tanı Erken başlangıçlı ciddi hast. Geç başlangıçlı hast. Huntington BRCA HLA tiplemesi Cinsiyetin belirlenmesi Kriminal davranış ve homoseksüelliğin belirlenmesi
Doğru, tıbbi bilgiyi almak. Aile Obstetrik Prenatal Tanı Test öncesi olası tanıyı ve riskleri doğrulamak. Tedavi edilebilir sorunlar Ciddi sekellere neden olan hastalıklar Tanısal testleri olabildiğince erken yapmak Fetusun ahlaki durumu Aile stresi İnvaziv girişim yönteminin seçimi ve özellikleri konusunda bilgilendirme Testin etkinliği Test tekniğinin güvenilirliği ve doğruluğu
Prenatal Tanı İnvaziv girişimin ayrıntıları konusunda bilgilendirme Anne ve fetus açısından riskler hakkında bilgilendirme ve hazırlık. İşlem öncesi Kullanılan ilaçlar Kan grubu / Rh ve alerji öyküsü Maternal fetal enfeksiyon geçişi İşlem sırası İşlem sonrası Beklenen olası yakınmalar İşlem sonrası yaşam tarzı Ortaya çıkabilecek ciddi sorunlar konusunda bilgilendirmek Yakınmalar ortaya çıkarsa gerekli tıbbi desteğin sağlanması konusunda yönlendirme
Prenatal Tanı Test sonuçları konusunda bilgilendirme Testin sınırları Testin sonuçlanma süresi Raporlama Pozitif ve negatif test sonuçlarının anlamı Testin başarısızlık olasılığı ve sonrası Şüpheli sonuçlar ve ileri inceleme gereksinimi Aile onamının alınması
Prenatal Tanı Anormal test sonuçlarında aileyi bilgilendirme Genetik danışmanlık Anormal test sonuçlarında aileyi verdikleri kararlarda destekleyici olmak. Gebeliğin devamı Güvenli abortus
Prenatal tanı testlerine ait etik kaygıları ortadan kaldırabilmek için, 1. Her bir çift gebelik kontrolleri sırasında prenatal tanı testlerinin önemi, yararları, olası zararları ve riskleri konusunda ayrıntılı olarak aydınlatılmalı, onamalarına fırsat verilmelidir. 2. Prenetal tanı testleri güncel bilimsel gelişmeler ışığında önerilmelidir. 3. Prenetal tanı testleri girişimsel olmayan tanı testlerinden başlanarak planlanmalıdır. 4. Girişimsel olmayan prenatal test sonuçları ve/ veya çiftin durumu, çiftin tercihi doğrultusunda girişimsel prenatal tanı testleri önerilmelidir. 5. Önerilen her bir prenatal testin anne ve bebeğe yakın gelecekte ve sonrasında getirebileceği olası yararları, zararları, riskleri hakkında ayrıntılı, tercihen yazılı bilgilendirme formu kullanarak açıklama yapılmalı ve aydınlatılmış onamları elde edilmelidir. Türk Tabipleri Birliği, Etik Bildirgeler Çalıştayı Sonuç Raporları,2008, Ankara.
RUHSATLI SERBEST MUHASEBECİ, SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİR, YEMİNLİ MALİ MÜŞAVİR VE YEMİNLİ MALİ MÜŞAVİRLİK MESLEK AHLAKI KURALLARI İLE İLGİLİ MECBURİ MESLEK KARARI (18.10.2001 tarih ve 24557 sayılı Resmi Gazete de yayımlanmıştır) MESLEK AHLAKI VE ÖNEMİ MADDE 3- Meslek ahlakı, ruhsatlı meslek mensuplarının yeterlilik, güvenilirlik, tarafsızlık, bağımsız karar alabilme, kendi kendilerini denetlemelerinin ve dürüstlüğünün simgesidir. Meslek ahlakı kuralları, bu mesleki kararda tanımlanan meslek ahlakı anlayışını benimseyen ruhsatlı meslek mensuplarını yücelttiği gibi alçaltıcı tutum ve davranışlara karşı korur. Mesleki ahlak kuralları, moral ve profesyonel davranış standartlarının seviyesini belirlediği gibi cezalandırılması gereken davranış ve tutumların saptanmasında yargıların temelini oluşturur. Cezalandırılması gereken davranışlar, 3568 sayılı Yasa'nın ilgili maddeleri ve 3568 sayılı Yasa'ya dayanılarak çıkarılan Disiplin Yönetmeliği ile diğer Yönetmeliklere göre Meslek Odaları, TÜRMOB ve gerektiğinde mahkemeler tarafından ele alınır ve bir yargıya varılır. Bu durumda toplum; ruhsatlı meslek mensuplarının (Serbest Muhasebecilerin, Serbest Muhasebeci Mali Müşavirlerin ve Yeminli Mali Müşavirlerin) ve muhasebe meslek şirketlerinin bir Yasa'larının varlığını ve meslek mensuplarının ahlaki değerlerinin yüceliğini anlar ve meslek hakkında yargıya varır. Ahlaki kurallar, mesleğin uygulanması sonucunda yüce değerlere sahip meslek mensuplarınca saptandığından, mesleğe girmek isteyenler için bir rehber ve meslek mensupları için bir ölçü niteliğindedir.