MESLEK KAVRAMI. Dr. Tolgay Kara, Fen Bilimleri Enstitüsü Bilimsel Etik Ders Yansıları, Güz /17/2016

Transkript

1

2 MESLEK KAVRAMI Belli bir eğitim ile kazanılan sistemli bilgi ve becerilere dayalı, insanlara yararlı mal üretmek, hizmet vermek ve karşılığında para kazanmak için yapılan, kuralları belirlenmiş iş Ders Yansıları, Güz

3 Her meslek o mesleğin değerlerini, gelişimini, lisanslanmasını ve diğer insanlar açısından tanınmasını sağlayan kuruluşlara sahiptir. Yeryüzünde binlerce meslek bulunmaktadır. Türkiye'de resmi olarak tanımı yapılmış 600 civarında meslek vardır. Ders Yansıları, Güz

4 Her meslek için; tanım, görev alanları, genel olarak kullandığı araç ve gereçler, mesleğin gerektirdiği özellikler, çalışma ortamı ve koşulları, çalışma alanı ve iş bulma olanakları, meslek eğitiminin verildiği yerler, meslek eğitimine giriş koşulları, eğitimin süresi ve içeriği, meslekte ilerleyebilme ve yeni meslekleri seçebilme olanakları, destekleyici meslek kuruluşları farklı özellikler gösterir. Ders Yansıları, Güz

5 Etik kavramının günümüzde çözüm oluşturmaya çalıştığı sorunların ilk tartışılmaya başlandığı zamandan çok da farklı olmadığını ancak, günümüzde etiğe olan ilginin, işin felsefi boyutundan çok, çeşitli mesleklerde ve alanlarda etik normların oluşturulmasına yöneldiğini belirtmek gerekir. Ders Yansıları, Güz

6 Bu tespit işin felsefesiyle artık ilgilenilmediği anlamına gelmemekte, ancak, uygulamaya yönelik fikir üretiminin daha ağırlıklı olmaya başladığına işaret etmektedir Ders Yansıları, Güz

7 Günümüzde meslek etiklerine yaklaşımda iki önemli akım belirleyici niteliktedir. Ödevci olarak da ifade edebileceğimiz deontolojik yaklaşımlar, özünde ne yapmamız gerektiğini sorguladığımız yaklaşımlardır. Ders Yansıları, Güz

8 Sonuçsalcı yaklaşımlar ise temelde kararın, eyleme geçirilmesi ile doğacak sonuçların değerlendirilmesine yönelik yaklaşımlardır. Sonuçsalcı yaklaşım bir eylemin etik olup olmamasını sonuçlarına göre değerlendirirken, deontolojik yaklaşım eylemin kendisi üzerinde yoğunlaşmaktadır. Ders Yansıları, Güz

9 Sonuçsalcı yaklaşımda iyi ya da kötü olan eylemlerin sonuçlarıdır ve toplam fayda, yani, en çok sayıdaki kişi için en çok iyiliğin sağlanması esastır. Deontolojik yaklaşımlarda ise yaşama hakkı, güvenlik, özel yaşama saygı, özel mülkiyet gibi hakların gözetilmesi, toplumsal yaşamda veya iş yaşamında bunların zarar görmemesi esastır (TÜSİAD Raporu, 2009, s. 35). Ders Yansıları, Güz

10 Meslek etiği için en eski örnek tıbbi etiktir. Son yıllarda ise her bir meslek ve hizmet alanında etik kuralların oluşturulması yönünde bir çaba var. Bunlara bazı örnekler aşağıdaki listede verilmiştir. Akademik etik Araştırma etiği Bilimsel etik Basın etiği Biyoetik Ders Yansıları, Güz

11 Bir işi meslek yapan üç vazgeçilmez unsur vardır: Belge, Uygulama standartları ve etik kuralları, Mesleki örgütünün bulunması. Ders Yansıları, Güz

12 Genel anlamda etik ve meslek alanlarıyla ilişkisi: Etik, bireyin diğer bireyler, kurumlar ve devlet ile olan ilişkilerinde toplumun deneyimlerinden, gelenek ve göreneklerinden kaynaklanan, akıl ürünü olan toplumsal uyuşum, birliktelik ve dayanışmayı arttırıcı, dolayısıyla toplumun ekonomik, sosyal ve politik yapılarına istikrar sağlayıcı prensiplerin, standartların ve değerlerin bütünüdür. Ders Yansıları, Güz

13 Etik, çeşitli sorular sorar ve sorunları farklı açılardan inceler: birisinin belirli (spesifik) bir durumda nasıl davranması gerektiği ("uygulamalı etik"), birisinin etik bir durum veya görüşü nasıl kanıtlayacağı ("normatif etik"), Birisinin etiğin kökten yapısını nasıl anlayacağı ("metaetik") Ders Yansıları, Güz

14 Meslek Etiği Tanımı: Mesleki davranışla ilgili neyin doğru, neyin yanlış, neyin haklı, neyin haksız olduğu hakkında inançlara dayalı ilkeler ve kurallar topluluğudur. Ders Yansıları, Güz

15 Meslek etiğine uygun davranışları etkileyen faktörler SOSYAL ÇEVRE KİŞİSEL AHLAK Meslek etiğine uygun olan veya olmayan davranış İŞLETME ÖZELLİKLERİ Ders Yansıları, Güz

16 ETİKSEL SORUNLAR : ETİKSEL İKİLEM ETİKSEL SAPMA olarak iki genel kategoride toplanmaktadır. Ders Yansıları, Güz

17 Etiksel ikilem bir konunun birbiriyle çatışan ancak tartışılabilir doğru yanları olan iki yönü olması durumunda ortaya çıkar. Etiksel sapma ise, bir kişi ahlaki olmayan bir karar aldığı zaman ortaya çıkar. Ders Yansıları, Güz

18 Etiksel sapmayı ortaya çıkaran iki önemli neden : Kişilerin bencil davranmayı seçmesi, Toplumun ahlaki değerlerinden farklı kişisel ahlaki standartlara sahip olması. İşletmeler etik ile ilgili olarak en çok etiksel ikilemlerle karşı karşıya gelmektedirler. Ders Yansıları, Güz

19 Etiksel ikilemlerin çözümünde izlenecek olan süreç şu altı aşamadan oluşmaktadır: 1. İlgili olayın tespit edilmesi, 2. Olaylarda etik konularının tanımlanması, 3. İkilemin sonucundan kimin etkilendiğinin ve her kişinin ya da grubun nasıl etkilendiğinin belirlenmesi, 4. İkilemi çözmesi gereken kişinin uygun çözüm seçeneklerini tanımlaması, 5. Her seçeneğin geçerli sonucunun tanımlanması, 6. Uygun davranışa karar verilmesi. Ders Yansıları, Güz

20 ETİK VE MESLEKİ DEĞERLER ARASINDAKİ İLİŞKİSİ Meslek mensuplarının davranışlarını biçimlendiren üç ana faktörden bahsedilebilir: Yasal düzenlemeler, Özgür seçim hakları, Etik olgusu. Meslek değerleri ile etik ilkeleri arasında doğrudan bir bağ vardır. Meslek mensupları, etik davranış ilkelerini özümsemeleri için aşağıda sıralanan konularda bilgilendirilir ve yönlendirilirler: Ders Yansıları, Güz

21 etik sisteminin doğası, yerel ve evrensel etik anlayışları temelinde etiksel bakışların farklılıkları doğruluk, objektiflik, mesleki yetkinliğe uyum, gizlilik, özenlilik (gerekli özen) gibi temel etik prensiplerine uyma, mesleki davranış ve teknik standartlara uyma. bağımsızlık, şüphecilik, sorumluluk ve kamu beklentileri kavramları, etik, meslek ve sosyal sorumluluk, yasalar, düzenlemeler ve kamusal çıkarlar arasındaki ilişkileri kapsayan etik ve yasalar, etik dışı davranışların, bireysel, mesleki ve geniş kapsamda toplumsal sonuçları, işletme ve yönetim bağlamında etik, itirazlar (ihbar), çıkar çatışmaları, etiksel ikilemler ve çözüm yolları. Ders Yansıları, Güz

22 Meslek ahlakı ilkeleri uyulma zorunluluğu bulunmayan altı temel ilkeden oluşmaktadır: Sorumluluk: Meslek mensuplarının müşterilerine, işverenlerine ve kamuya olan sorumluluklarıdır. Kamu Yararı: Meslek mensupları kamu yararına uygun davranmayı ilke edinmeli, kamunun güvenine önem vermeli ve mesleğine yakışır davranmalıdır. Dürüstlük: Toplumun güvenini sağlamak ve korumak açısından meslek mensupları mesleki yetki ve sorumluluklarını dürüstlük bilincini özümsemiş kişiler olarak yerine getirmelidirler. Ders Yansıları, Güz

23 Tarafsızlık ve Bağımsızlık: Meslek mensupları mesleklerini icra ederken her türlü çıkar çatışmasından uzak kalarak tarafsızlığını korumalıdır. Denetim ve onay sırasında gerçekte ve görünürde bağımsızlıklarını koruma yönünde davranmalıdır. Mesleki Özen Gösterme: Meslek mensupları gerekli teknik ve ahlaki standartlara uyarak mesleklerini icra etmelidirler. İhtiyaç duymaları halinde konusunda uzman kişilerden yardım talep etmelidirler. Hizmetin Kapsamı ve Niteliği: Meslek mensupları yaptıkları denetim ve onay işlemlerinin dışında üstlenecekleri diğer hizmetlerde de nitelik ve kapsam belirlemede meslek ahlakına uygun davranmalıdırlar. Ders Yansıları, Güz

24 Özet olarak temel mesleki etik ilkeleri şöyle sıralanabilir: dürüstlük, tarafsızlık, mesleki yeterlilik ve bilgi, gizlilik, mesleki davranış biçimi. Ders Yansıları, Güz

25 Meslek ahlakı kurallarının kurumsallaştırılmasını amaçlayan meslek örgütleri şu on temel niteliği göz önünde bulundurmalıdır: Mesleki faaliyet için örgüte başvuran kişilerin niteliklerinin incelenmesi, Ahlak olgusunun önemini ve uygun davranış beklendiğini gösteren duyuruların hazırlanması, Ahlak olgusuna paralel olarak hedefleri belirleyen, meslek ahlakına uygun olmayan davranışları tanımlayan resmi düzenlemeleri kapsayan meslek örgütü politikalarının oluşturulması, Ders Yansıları, Güz

26 Meslek örgütünün genel değerlerini, amaçlarını ve nasıl ahlaki kararlar verilmesi gerektiğini tanımlayan yazılı meslek ahlakı kurallarının geliştirilmesi, Kararların alınabilmesi için örgüt bünyesinde meslek ahlakı komitesi kurulması, Meslek mensuplarının düşüncelerini açıkça ifade edecekleri örgüt içi mekanizmaların geliştirilmesi, Meslek ahlakına uygun meslek örgütü kültürü oluşturulurken bu olguya uygun davranışların ödüllendirilmesi, Ders Yansıları, Güz

27 Meslek ahlakına uygun olmayan davranışlar cezalandırılırken meslek mensupları arasında eşit davranılması, Meslek mensuplarının rekabet nedeniyle ahlaka uygun olmayan davranışlarda bulunabilecekleri göz önüne alınarak engelleyici önlemler alınması, Örgüt içinde her düzeydeki meslek mensubu için sistematik eğitim programları geliştirilmesi. Ders Yansıları, Güz

28 SON SÖZ Tüm meslekler için etik kurallara uygun davranmak değişmez bir gereklilik haline gelmiştir. Meslek etiği kavramı, mesleklerin özelinde de detaylı çalışmalarla olgunlaştırılmış ve mesleğin gereksinimlerine uygun etik ilke ve kurallar oluşturulmuştur. Meslek mensuplarının temel görevlerinden biri bu ilke ve kuralları öğrenmek ve uygun davranış sergilemektir. Özellikle karar vericiler, denetleyici ve onayıcı pozisyondakiler için etik davranış biçimi, tüm toplumu etkileyecek bir sorumluluktur. Ders Yansıları, Güz

29 KAYNAKLAR 1. Baumann, Z., (2011), Postmodern Etik, 2. Basım, Ayrıntı Yayınları, İstanbul 2. Gündüz, G., Sayık, F., Yedek, S., (2008) Etik Açıdan Gebeliğin Sonlandırılması ve Fetüs Hakları, Androloji Bülteni, Sayı 33 s , ( ) erişim: 17 Ağustos Gözlükçüler ve Optisyenler Konfederasyonu web sayfası html, erişim: 20Ağustos Kuçuradi, İ., (2009), Felsefi Etik ve Meslek Etikleri, Etik ve Meslek Etikleri, Yayına Hazırlayan: Harun Tepe, s , Türkiye Felsefe Kurumu Yayınları, Ankara. 5. Dünyada ve Türkiye de İş Etiği ve Etik Yönetimi (2009) TÜSİAD/T , İstanbul Ders Yansıları, Güz