09-12 Eylül 2012 İstanbul, Türkiye Harbiye Kültür Merkezi
ÇOCUK İSTİSMARI VE İHMALİ NEDİR?
ÇOCUK İSTİSMARI VE İHMALİ NEDİR? Çocuk istismarı kavramı tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de gittikçe daha fazla kaygı yaratan bir sorun boyutu kazanmaktadır. Bu kavram; çocukların ana-babaları gibi, onlara bakıp gözetmek ve eğitmekle görevli sorumluluk, güç ve güven ilişkisi içinde oldukları kişiler ya da yabancılar tarafından: bedensel ve/veya psikolojik sağlıklarına zarar verecek, sosyal gelişimlerini engelleyecek şekilde uygulanan tüm fiziksel, duygusal veya cinsel tutumları, ihmali, ticari amaçlı sömürüyü kapsar. Çocuk istismarı fiziksel, cinsel, duygusal istismar ve ihmal olarak alt başlıklara ayrılmaktadır: Fiziksel istismar: Çocuğun anne baba, öğretmen, bakıcı gibi çocuğa bakmakla yükümlü kişiler tarafından gerçekleştirilen, dayak atma, yakma, ısırma, sarsma, kaynar suyla haşlanma gibi olaylar sonucunda kaza dışı her türlü yaralanmasıdır. Cinsel istismar: Çocuğun, bir erişkin ya da yaşça ya da gelişimsel olarak kendinden oldukça büyük bir başka çocuk tarafından ne anlama geldiğini kavrayamayacağı, gelişimsel olarak hazır olmadığı, onay veremeyeceği, kanunlara ve toplumun kültürel değerlerine aykırı cinsel eylemlere; karşı tarafın cinsel doyumunun sağlanması amacıyla karıştırılmasıdır. Duygusal istismar: Çocuğun ruh sağlığını ve gelişimini bozan, reddetme, aşağılama, tehdit etme, suçlama, gibi söz ve davranışlara süregen olarak maruz kalmasıdır. Sıklıkla diğer istismar biçimlerine eşlik eder. İhmal: Çocuğun beslenme, barınma, korunma, sevilme gibi temel fiziksel ve duygusal gereksinimlerinin karşılanmamasıdır. Çocuğun sağlığı ve gelişimine olumsuz etkileri olabilir.
ÇOCUK İSTİSMARI VE İHMALİ YENİ BİR KAVRAM MIDIR? DÜNYADA VE TÜRKİYE DE GÖRÜLME SIKLIĞI NEDİR? Çocuk İstismarı ve ihmali insanlık tarihi kadar eski bir kavram olmasına karşın, tüm dünyada oldukça yeni ele alınmaya başlanmıştır. Konu ile ilgili profesyonellerin duyarlılıkları ve bilgileri arttıkça ve olgular için resmi bildirimler yapıldıkça sıklıkla ilgili rakamlar artmaktadır. ABD de, 1976 da bildirilen fiziksel istismar olgu sayısı 669000 iken bu sayı 1995 de 3 milyona çıkmıştır. Dünyada çocuk istismarını önleme konusu ile uğraşan uluslar arası dernek (International Society for Prevention of Child Abuse and Neglect-ISPCAN) 1977 yılında kurulmuş olup 30 yılı aşkın bir süredir tüm dünyada bu konuda farkındalık yaratmak, bu alanda çalışan profesyonellerin eğitimine katkıda bulunmak amacıyla çalışmalar sürdürmektedir. (www.ispcan.org) Ülkemizde de çocuk istismarı konusundaki yayınların 1990 lardan sonra başladığı, son 10 yılda ise belirgin olarak arttığı görülmektedir. Özellikle son yıllarda medyanın da konuya ilgisi nedeniyle ülkemizde çocuk istismarının ciddi bir sorun olduğu farkedilmiş ve bu konuda önleyici çalışmalar yapılması gerekliliği ortaya çıkmıştır. Çocuk istismarının görülüş sıklığı konusunda tüm Türkiye yi temsil eden bir örneklemle yapılan çalışma bulunmamakla birlikte, yerel bazlı çalışmalarda fiziksel, duygusal ve cinsel istismar sıklığı ortaya konulmuştur. Bu çalışmalara göre ülkemizde fiziksel istismar sıklığı %30-35, cinsel istismar sıklığı ise % 4-18 arasında değişmektedir. Yakın zamanda yapılmış bir çalışmada ülkemizde acil servise başvuran ev kazalarının %16 sının istismar yönünden kuşkulu olduğu saptanmıştır. 1995-2000 yılları arasında Adli Tıp Kurumu nda incelenen, anne babaları tarafından öldürülen 85 çocuk olgusu olduğu bildirilmektedir. Türkiye de çocuk istismarı olgularına ilişkin ilk olgu serisi, 2001 yılında yayınlanmıştır. Daha sonraki yıllarda da üniversite hastanelerinde kurulan Çocuk Koruma Merkezlerinin izledikleri olguların sunulduğu yayınlar yapılmıştır. Ülkemizde üniversite ve Sağlık Bakanlığı hastanelerinde, istismara uğrayan çocuklar için multidisipliner ekip anlayışı içinde çalışan birimlerin sayısının ve niteliklerinin artırılması için çalışmalar sürdürülmektedir.
İSTİSMARIN ÇOCUKLARIN GELİŞİMLERİ VE GELECEKTEKİ YAŞAMLARI ÜZERİNE ETKİLERİ NELERDİR? Fiziksel istismar, yaralanmalar, kalıcı bedensel ya da zihinsel sakatlıklar, hatta ölüm ile sonuçlanabilir. Kafa travmalarına yol açan istismar türlerinde, özellikle sarsılmış bebek sendromunda zihinsel hasar sık karşılaşılan bir sonuçtur. Çocuğun zihinsel ya da bedensel özürlü hale gelmesi ise daha sonra yeniden istismar edilme olasılığını arttırır. Fiziksel istismar bedensel olarak ciddi yaralanmalara yol açmadığı durumlarda bile çocuğun duygusal ve sosyal gelişimini bozarak önemli sorunlara neden olabilir. Bebeklik ve erken çocukluk dönemindeki deneyimlerin çocuğun zeka ve kişilik gelişimine etkileri araştırıldığında çocukların yaşam boyu süren duygusal, davranışsal sorunlarla ve öğrenme güçlüğü ile karşılaştıkları görülmüştür. Kronik bir istismar ve ihmale maruz kalan çocuk, her hareketten kendini tehdit edecek bir anlam çıkarmaya başlayarak aşırı uyarılmışlık durumuna girer. Kendisine bakım veren kişilerle, olumlu duygusal gelişim için temel şart olan sağlıklı bağlanma ilişkisi kuramaz, empatiyi, hoşgörüyü öğrenemez ve sonraki ilişkilerinde de başkalarına gösteremez. İnsanları incitmekten etkilenmediği için bu çocuklarda saldırganlık ve suça yatkınlık sık görülür. İstismara uğrayarak büyüyen çocuklarda bilişsel işlevlerin bozulduğu ve akademik performansın düştüğü gözlenmiştir. Okulda öğretmenlerin şiddetine uğrayan çocukların uzun dönemde nasıl etkilendiklerini inceleyen bir çalışmada öğretmenlerin ilköğretim çağındaki çocuklara uyguladıkları sözel şiddetin ergenlik döneminde suça yatkınlığa yol açtığı gösterilmiştir. Çocukluklarında fiziksel istismara uğramış kişilerin erişkin yaşamlarında depresyon, kaygı ve öfke düzeylerinin yüksek olduğu ve bu kişilerde alerji, astım, romatizmal hastalıklar, akciğer ve kalp hastalıkları, hipertansiyon, karaciğer rahatsızlıkları, ülser gibi tıbbi tanıların diğer kişilerden anlamlı düzeyde yüksek olduğu bildirilmektedir. Aile içi şiddete tanık olan ve/veya kendisi de istismar edilen çocuklarda depresyon, kızgınlık, kaygı, antisosyal ve impulsif davranışların belirgin olarak fazla görüldüğü de saptanmıştır. Bir diğer çalışmada da fiziksel istismara uğrayan çocukların %32.7 sinin yaşam boyu travma sonrası stres bozukluğu belirtileri gösterdikleri bildirilmektedir. Çocukluklarında cinsel istismara uğrayan erişkin kadınlar üzerinde yapılan araştırmalarda bu kadınların erişkin yaşamlarında çok yüksek oranda psikiyatrik sorunlar yaşadığı, sosyal yaşamda da başarılarının daha az olduğu bildirilmektedir.
ÇOCUĞUN KORUNMA İHTİYACININ FARKEDİLMESİ VE ÇOCUK İSTİSMARININ ÖNLENMESİ: İstismara uğrayan ya da uğrama riski taşıyan çocukların fark edilmesi ve gerekli önlemlerin alınmasıyla bu çocukların yaşamlarında önemli bir değişiklik yaratılabilir. Diğer birçok hastalıkta olduğu gibi çocuk istismarında da önleme çalışmaları tedavi etmekten daha yüz güldürücüdür. İstismarın önlenmesi için gösterilen çabalar tedavi edici hizmetlerle paralel gitmeli, birbirlerini engellememelidir. Çocukların ve ailelerin içinde bulundukları koşullar iyileştirilebilir, ailelerin eğitimleri ve yaşam kaliteleri arttırılır, yani risklerin oluşması önlenebilirse çocuklar istismara uğramayacaktır. Bu aşamada yapılabilecek çalışmalar arasında hukuksal reformlar yapılması ve Çocuk Hakları Sözleşmesi nde belirtilen hakların ulusal yasalara da alınması, kültürel ve sosyal değerlerin çocuğa yönelik şiddeti azaltacak yönde değişmesi konusunda çalışmalar yapılması, ekonomik eşitsizliklerin giderilmeye çalışılması sayılabilir. Bu aşamada ülke politikasını oluşturan kişilere ve ülkenin tüm aydınlarına görev düşmektedir. Toplumun bu konudaki farkındalığını artırıcı çalışmalar sivil toplum kuruluşları ve medya desteğiyle gerçekleştirilebilir. Çocuk koruma politikalarının oluşturulması ve ailelere çocuk yetiştirme konusunda eğitimler verilmesi de istismar olasılığını azaltır. Bu eğitimlerde çocuğun büyüme ve gelişme süreci hakkında bilgi verirken çocukla iletişim kurma yolları, çocuğu uygun yöntemler kullanarak eğitme gibi konularda bilgi verilmesi aileleri çocuk disiplininde fiziksel ceza kullanmaktan uzaklaştırabilir. Bu eğitimler öğretmenler tarafından verilebileceği gibi, hastane ekiplerinde bu konuda eğitim almış kişiler tarafından da verilebilir. Özellikle sağlam çocuk izlemleri sırasında çocuğun sağlığını koruyacak önlemler anlatılırken uygun anne babalık yöntemlerinden de söz edilmelidir. Gelişmiş ülkelerde başarıyla uygulanan bazı aile eğitimi programları da ev ziyaretleri temeline dayanmakta olup çocuğa yönelik şiddetin %40 oranında azalmasına neden oldukları bildirilmektedir. Bu önleyici çalışmalara ek olarak istismar edilme riski taşıyan ya da istismar edilmiş olduğundan kuşkulanılan tüm olguların ilgili makamlara bildirilmesi de çocukların istismardan korunması için önemli bir adımdır. Çocuk istismarında olayın yarattığı örselenmeye ek olarak çocuğun mevcut sistem içinde olayın ardından yaşadıkları ikincil bir örselenme daha yaratabilir. Bu nedenle istismara uğramış çocuğu sistem içinde karşılaşabileceği tüm uzmanlar (sağlık çalışanları, emniyet kuvvetleri, sosyal hizmet görevlileri, adli kurum ve kuruluşlarda çalışanlar, öğretmenler, vb) konu hakkında iyi eğitilmiş olmalı ve çocuğu ele alırken birbirleriyle işbirliği ve eşgüdüm içinde çalışmayı başarabilmelidirler.
Çocuk İstismarını ve İhmalini Önleme Derneği, 1988 yılında 7 kurucu üyenin önderliğinde kurulmuş olup bugün 300 ün üzerinde üye ile etkinliklerine devam etmektedir. Derneğin merkezi Ankara dadır. (www.cocukistismari.org)
ÇOCUK İSTİSMARINI VE İHMALİNİ ÖNLEME DERNEĞİ (CİODER) Derneğin amacı bireyin doğum öncesinden başlayarak tüm gelişim evrelerinde sağlıklı bir biçimde yetişmesini sağlamak, fiziksel, duygusal ve cinsel istismarını önlemek için Çocuk İstismar ve İhmali ile ilgili: a) Bilimsel yöntemlerle bilgi elde etmek ve üretmek, b) Çocuk istismar ve ihmalinin önlenmesi ile ilgili bilgileri yaymak, c) Çocukla ilgili alanlarda çalışanların bilgilerini ve deneyimlerini birbirlerine iletebileceği ortamı sağlamak, d) Gerektiğinde çocukla ilgili alanlarda çalışanlara çocuk istismarı ve ihmalinin önlenmesi, istismar ve ihmal edilen çocukların tedavisi konusunda danışmanlık yapmaktır. Bu amaçla dernek: Çocuk istismarı ve ihmali konusunda disiplinler arası kongre, konferans, seminer ve benzeri toplantılar düzenlemekte, Çocuk alanında çalışan ve istismarla karşılaşma olasılığı olan tüm çalışanlar (doktor, hemşire, psikolog gibi sağlık çalışanları; rehber öğretmenler, çocuk polisi, aile ve çocuk mahkemesi uzmanları, hakim, savcı ve avukatlar, sosyal hizmet uzmanları, vb) için düzenlenen eğitimlerde eğitici olarak katkı vermekte, bu mesleklerin mezuniyet öncesi eğitimlerinde dersler anlatarak konuya duyarlı uzmanların yetişmesine katkıda bulunmakta, Amaçları doğrultusunda gerek ulusal, gerekse uluslararası kuruluşlarla ve gerçek ve tüzel kişilerle işbirliği yapmakta, Çocuk istismar ve ihmalini önleme konusunda kamuoyu yaratmak amacıyla kitle iletişim araçlarından yararlanarak ilgili kuruluşlarla işbirliği yapmakta, Anne baba eğitimleri yaparak çocuğun aile içinde sağlıklı olarak yetişmesine katkıda bulunmakta Çocukların yetişmesi eğitilmesi ile ilgilenen kişilerle ve bu alanda hizmet veren kuruluşlarda çalışanlara gerektiğinde danışmanlık yapmakta, Çocukların haklarını koruyan kuruluşlarla işbirliği yapmakta, Üniversite öğrencilerinden oluşan gençlik kolu çalışmaları ile çocuklara yönelik istismardan korunma eğitimleri yapmaktadır. Derneğin son yıllarda düzenlediği uluslararası katılımlı sempozyum ve kongreler şunlardır:» II. Çocuk İstismarını ve İhmalini Önleme Kongresi (26-28 Mayıs 2010, Ankara) ( Sarsılmış Bebek Sendromu)» I. Çocuk İstismarını ve İhmalini Önleme Kongresi ( 27-30 Eylül 2009, Ankara ) ( Tanı, Bildirim ve Bildirim Sonarsı Süreçelerde Güçlükler)» Çocuk İstismarını ve İhmalini Önleme Sempozyumu (8-10 Mayıs 2008, Ankara)» Çocuk İstismarı ve İhmaline Karşı Multidisipliner Yaklaşım Sempozyumu (16-17 Mayıs 2006, Ankara) Dernek 2006 yılında uluslararası derneğin (ISPCAN) Türkiye partneri olarak kabul edilmiştir. (Turkish Society for Prevention of Child Abuse and Neglect-TSPCAN) ISPCAN kuruluşundan bu yana dünya kongreleri ve Avrupa, Asya, Amerika, Afrika bölgelerinde olmak üzere bölgesel toplantılar düzenlemektedir. 2001 yılında Avrupa bölge toplantısı İstanbul da yapılmıştır. 2012 yılında ondokuzuncusu düzenlenecek olan dünya kongresi ise ilk kez ülkemizde yapılacaktır. Bu konuda 2008 yılından başlayarak özverili çalışmalar yürütülmüş ve ISPCAN tarafından kongrenin İstanbul da Derneğimiz ortaklığında yapılması uygun bulunmuştur. Ekte 9-12 Eylül 2012 tarihlerinde İstanbul Harbiye Kültür Merkezi nde gerçekleştirilecek olan kongrenin ilk duyurusu da bulunmaktadır.
ULUSLARARASI ÇOCUK İSTİSMARINI VE İHMALİNİ ÖNLEME DERNEĞİ (ISPCAN) Uluslar arası Çocuk İstismarını ve İhmalini Önleme Derneği (ISPCAN), 1977 yılında dünya genelinde çocuk suistimalini, ihmalini ve istismarını engellemeye kendini adamış profesyonelleri bir araya getiren uluslar arası multi disipliner tek organizasyondur. ISPCAN in ana görevi dünya genelinde çocuk istismarı ve ihmalini önlemek üzere çalışan tüm bireyleri ve organizasyonları desteklemektir. ISPCAN Üyeleri, profesyonel grupları dahil ederek, 150 den fazla ülkede çocuk istismarına olan tepkiyi hem ülkesel hem de uluslar arası düzeyde temsil etmektedirler. ISPCAN in hedefleri: 1) Her türde çocuk suistimalinin kapsamını, nedenleri ve olası çözümleri hakkında farkındalığı artırmak 2) Akademik ve klinik araştırmaları yaymak, uygulama ve politikaları geliştirmek. 3) Uluslararası çabaları desteklemek, çocuk haklarını korumak ve teşvik etmek. 4) Çocuk suistimalini tespit, tahlili ve önleme çabalarının kalitesini geliştirmek. 5) Dünyadaki ISPCAN üyeleri tarafından geliştirilen en iyi pratik uygulamalarının paylaşımını kolaylaştırmak. 6) Çocuk suistimalini tahlil ve önleme çabaları ile meşgul olan ilgili gönüllüler ve profesyoneller için kapsamlı eğitim programları düzenlemek. ISPCAN Üyeleri Çocuk koruma servisi, sosyal çalışanlar,doktorlar, psikiyatristler, hemşireler, akıl sağlığı çalışanları, psikologlar, avukatlar, hakimler, kanun uygulayıcıları, araştırmacılar, devlet/toplum yetkilileri,eğitmenler, sivil toplum örgütler, avukatlar,din adamları vb. kapsamaktadır. Tüm üyeler her türlü çocuk istismar ve ihmali önlemek ve bu konuda yeteneklerimizi geliştirmek için ortak bir sorumluluk paylaşmaktadır.
XIX. ÇOCUK İSTİSMARINI VE İHMALİNİ ÖNLEME KONGRESİ 2012 Eylül ayında İstanbul da düzenlenecek Dünya kongresine Çocuk İstismarı konusunda uluslararası otorite olarak kabul edilen isimler konuşmacı olarak katılacaktır. Kongre, her yıl bu konuda çalışma yürüten farklı disiplinlerden yüzlerce katılımcıyı ağırlamaktadır. İstanbul da gerçekleştirilecek Dünya kongresi de bu konunun ele alınacağı en üst düzeyde bir tartışma platformu oluşturacaktır. HER ÇOCUK ÖNEMLİDİR; ÇOCUKLARIN KORUNMASI İÇİN YEREL, ULUSAL ve ULUSLARARASI ORTAKLIKLARIN OLUŞTURULMASI Ana başlığında toplanacak kongrede ; Çocuk istismarı ve önlenmesi konusunda dünyaca tanınmış isimlerin konuşmalarından oluşan konferanslar, Dünyanın çeşitli ülkelerinden gelen katılımcıların deneyimlerini ve iyi uygulama örneklerini paylaştığı 8-12 paralel oturum gerçekleştirilecektir. Dünyanın farklı bölgelerinden gelecek, çocuklarla çalışan, çocuk istismarı konusunda uzmanlaşmış sağlık çalışanları, hukukçular, sınıf ve rehber öğretmenler, psikologlar, emniyet güçleri, sivil toplum kuruluşu ve dernek temsilcilerinin katılacağı bu buluşmada ülkemizden de bu alanlarda çalışan yüksek sayıda katılımcı hedeflenmektedir. KONGREDE YER ALACAK KONU BAŞLIKLARI Çocuk istismarında tanı, değerlendirme ve tedavi Çocuk istismarında disiplinlerarası işbirliği yolları Kanıta dayalı yaklaşımlar Çocuğun ticari sömürüsü Değişik kültürlerde çocuk istismarına yaklaşım
ORTAK AMAÇ İÇİN İŞBİRLİĞİ Çocuk istismarı ve ihmalini önlemeye yönelik olarak devlet ile sivil toplum kuruluşları işbirliği, önemlidir. Konunun ilgili alanlarından uzmanları (psikoloji, tıp, hukuk, sosyal hizmet, eğitim, vb) bünyesinde barındıran, Çocuk İstismarını ve İhmalini Önleme Derneği nin 23 yıllık deneyimi ile çocuklara ilişkin devlet politikasının oluşturulması ve geliştirilmesinden sorumlu Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı nın gücünün birleştirilmesi tüm topluma ulaşan, büyük ölçekli, toplumda değişim ve gelişim yaratan çalışmaların gerçekleştirilmesini sağlayacaktır. Bu işbirliği ile geliştirilebilecek çocuk istismarı ve ihmalini önleme amaçlı faaliyet önerilerimiz aşağıda belirtilmiştir : ÇOCUK İSTİSMARI VE İHMALİNİ ÖNLEMEK AMAÇLI FAALİYET PLANI HALKA YÖNELİK Farkındalığı ve duyarlılığı sağlamak ve artırmak amacıyla ; Aile eğitimleri Çocuklara yaşam becerileri eğitimi Gençlerle birlikte sosyal sorumluluk projeleri yapılması Bilgilendirme broşürlerinin tasarımı ve dağıtımı Görsel, işitsel ve yazılı medya kanallarının kullanılması (Bilgilendirme filmleri, spot filmler, dizi ve reklamlar ) PROFESYONELLERE YÖNELİK Tanımlar, uygulamalar ve prensipleri içeren bir rehber oluşturulması Eğitimler, bilgi güncelleme faaliyetleri Profesyonellere yönelik danışma ve destek hattı Farklı kurumlar arası işbirliğinin tesisi ve etkinleştirilmesi ÜRETİM, BİLGİ PAYLAŞIMI VE SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK Ortak, etkin bir veri bankası oluşturulması Tanımların net olarak yapılması ve duyurulması Paylaşım esaslı bir ağ kurulması, raporlama ve bilgi paylaşımı Ölçülebilir hedef ve uygulamaların üretilmesi, Faaliyetlerin denetlenmesi ve ölçülmesi Farkındalığı sağlamak ve sürdürmek amacıyla sürekli uygulama ve duyurular yapılması
KURUMLARIN KONGREYE DESTEĞİ KONGRENİN TÜRKİYE YE KATKILARI Uluslararası arenaya Türkiye deki uygulama ve amaçların anlatılması Türkiye deki profesyonellerin uluslarası katılımcılarla işbirliklerinin sağlanması Türkiye deki profesyonellerin uluslararası bilgi üretim ve deneyimlerden faydalanmasının sağlanması Türkiye de bu konuda somut bilimsel çalışmalar yapılmasının sağlanması Uluslararası iyi uygulama modellerinin Türkiye ye getirilmesi KONGREYE İLİŞKİN DESTEK TALEPLERİ Kongre organizasyonunun 2012 yılında yapılacak faaliyetler ile birleştirilmesi ve Türkiye nin çocuk istismarı ve ihmalini önleme konusunda yaptıklarının kongrede uluslararası arenaya aktarılması Bakanlığın faaliyetler ve kongre akışının içinde yer alması Medyaya yönelik çalışmaların Bakanlık desteği ve işbirliği ile gerçekleştirilmesi Konu ile ilgili profesyonellerin kongreye katılımı için teşvik ve maddi destek Kongre bütçesine endüstrinin katkısı için destek
ISPCAN SEKRETERYASI 13123 E. 16th Ave., B390 Aurora, Colorado 80045-7106 USA Tel. 1.303.864.5220 Fax 1.303.864.5222 E-mail: ispcan@ispcan.org Website: www.ispcan.org KONGRE SEKRETERYASI BROS CONGRESS Halaskargazi Cad. Tavukçu Fethi Sok. Köşe Palas Apt. No: 28/3 Osmanbey - Şişli - İstanbul Tel:+90 (212) 296 66 70 pbx Fax:+90 (212) 296 66 71 bilge.yuksel@brosgroup.net www.brosgroup.net