1990-2011 ARASINDA YUNANCAYA ÇEVRİLEN TÜRK EDEBİYATI

Akdeniz de Çeviri Etkinliği 1990-2011 ARASINDA YUNANCAYA ÇEVRİLEN TÜRK EDEBİYATI Akdeniz de çeviri etkinliğinin eşleştirilmesi çerçevesinde 2011 Transeuropéennes ve Anna Lindh Vakfı nın ortaklığıyla yürütülen çalışma Veri toplama, analizler ve rapor Hakan Özkan 1

Önsöz Bu çalışma Transeuropéennes tarafından, Anna Lindh Vakfı (Akdeniz de çeviri etkinliği) ortaklığıyla yürütülmüştür. Akdeniz de çeviri etkinliğinin ilk yapılanma bileşeni olan bu çalışma, 2010 yılından bu yana Akdeniz için Birlik ülkelerinden en az on beş örgüt ile işbirliği içinde Transeuropéennes ve Anna Lindh Vakfı (çeviri için Avrupa-Akdeniz programı) tarafından yürütülmektedir. Geniş çaplı ve ortak bir çeviri vizyonunu benimseyerek, Avrupa-Akdeniz ilişkilerinde, Dillerin zenginleşmesinde, toplumların gelişiminde, bilgi ve hayallerin sınırsız dolaşımı ve üretiminde merkezi bir rol oynanmasının bilinciyle, bu proje için bir araya gelen ortaklar bu envanter çalışmasını uzun vadeli eylemler gerçekleştirmek için temel olarak almalıdır. Giriş 1. Yunanistan da Türkçeden yapılan çevirilere kısaca tarihi bir bakış (1989 a kadar) 2. Kitapların yayımlanması 2.1 1990 dan bu yana yayımlanan çeviriler 2.1.1 Sosyal bilimler alanında önde gelen temalar 2.1.2 Belles-lettres alanında önde gelen yazar ve temalar 2.2 Yayınlar 3. Kitapların dağıtımı ve bulunabilirliği 4. Medya ve eleştirel görüşler 5. Mali yardım ve destekler 6. Çevirmenler 7. Yunanistan da Türkçe öğrenimi Kaynakça 2

Giriş Son 21 yılda (1990-2011) Yunanistan da yayımlanan Türkçe kitapların sayısı ve kalitesi üzerine gerçekleştirilen değerlendirmeler bu çalışmanın amacıdır. İlk etapta, yapılan çevirilerin sayısı üzerine yıllara göre bir değerlendirme yapılmıştır (bknz: Ek). İkinci kısımda da, çevrilen kitapların seçimi üzerine değerlendirmeler ve bu seçimlerde her hangi bir eğilim olup olmadığı yer almaktadır. Bu çalışma, edebiyat ve beşeri bilimler alanlarını kapsamaktadır (tarih, antropoloji, dilbilimi felsefe vs.). Bu çalışmada edebiyat terimi, sadece belles-lettres kitapları ve yazıları şeklinde değil, geniş anlamıyla algılanmalıdır. Araştırmada sırasında aşağıdaki kaynaklardan yararlandım: Yunanistan da çevrilen kitaplarla ilgili bilgilerin çoğuna Mütercim-Tercüman Ali Çokona ile 17 Ağustos 2011 tarihinde yaptığım röportajdan ve Çevirmenin Notu adlı Türkçe çeviri çalışmaları dergisinde yayımlanan makalesinden ulaştım. 1 Pili internet sitesinde bulunan Yunancaya çevrilen edebi eserlerle ilgili kapsamlı bir çalışma da, Türkçe kitapların Yunancaya çevrilmesiyle ilgili ek bilgiler getirmiştir. 2 8 Ocak 2006 tarihinde Xristos Siafkou un Διεπζεξνηππία adlı gazetedeki köşesinde yayımlanan yazısı, zamansal ve finansal zorluklardan kendileriyle görüşemediğim editörlerle yaptığı röportajlardan dolayı bu çalışma için oldukça faydalı olmuştur. 3 Yunanistan kitap piyasası istatistikleri ile ilgili olarak, Ulusal Kitap Merkezi nin (EKEBI) kamuya açık web sitesi de kullanışlı ve zengin bir bilgi yelpazesi 1 Ari Çokona, Yunancaya Çevrilmiş Türk Edebiyatı, dergi: Çevirmenin Notu, 7 (1999), 73-88. 2 Λνγνηερληθέο Μεηαθξάζεηο πξνο ηελ Νέα Διιεληθή (tr. Yunancaya Çevrilmiş Türk Edebiyatı). http://www.greeklanguage.gr/greeklang/literature/bibliographies/to_greek/introduction.html, 7 Ağustos 2011 tarihinde erişilmiştir. 3 Xristos Siafkou Διιαο Σνπξθία ινγνηερλία (tr. Yunanca, Türkiye, Edebiyat) http://archive.enet.gr/online/online_text/c=113,dt=08.01.2006,id=68971544, 14 Ağustos 2011 tarihinde erişilmiştir. 3

içermektedir. 4 Yayımlanan kitapların kaynakçası için (bknz: Ek) Ali Çokona nın yukarıda söz ettiğim makalesindeki verilerinden, Maria Xarisiadou ve Thanos Zaragkalis in 5 hazırladığı listelerden ve son olarak Ekaterini Kayadelen in Türkiye deki Yunan edebiyatı ile ilgili çalışmasındaki Yunanca çevirilerin kaynakçasından yararlandım (1933-2005). 6 Ayrıca EKEBI, Unesco nun Translationum İndeksi, www.protoporia.gr, www.greekbooks.gr, www.ebooks.gr ve www.captainbook.gr gibi veri tabanlarını inceledim ve yukarıda sözünü ettiğim kaynaklarla da bu verileri karşılaştırdım. 1. Yunanistan da Türkçeden yapılan çevirilere kısaca tarihi bir bakış (1989 a kadar) Türk edebiyatından Yunancaya çeviriler ilk olarak 19. yüzyılın ikinci yarısında yapılmaya başlamıştır. Bu çeviriler Yunanistan topraklarının dışında yayımlanan edebi dergilerde yer almıştır (İstanbul da: 68, İskenderiye de: 49, Kahire de: 19, İzmir: 19 dergide yayımlanmıştır) (Çokona 2009:74). Atina daki edebi dergilerde Türk edebiyatına yer verilmemiştir. 7 Eserleri çevrilen yazarların arasında şu yazarlar bulunmaktadır: İstanbul da 1890 yılında ήξπθο adlı dergide yayımlanan politikacı ve yazar Namık Kemal (b. 1840, d. 1888), İzmir de 1907 yılında κπξλαϊθόλ Ηκεξνιόγηνλ adlı dergide yayımlanan Divan edebiyatı şairi Bâki (b. 1526, d. 1600) ve İskenderiye de 1911 de Γ άκκαηα adlı dergide Servet-i Fünûn edebiyatı şairi Tevfik Fikret (b. 1867, d. 1915) (Çokona 2009:74). 4 5 6 7 http://www.ekebi.gr/frontoffice/portal.asp?cpage=node&cnode=299 accessed on 9 August 2011. Maria Xarisiadou, Thanos Zaragkalis, Μεηαθξάζεηο ηνπξθηθήο ινγνηερλίαο ζηα ειιεληθά (Turkish Literature Translated into Greek, 1940-2000. In: Σνπξθηθή ινγνηερλία Σνύξθνη ινγνηερλέο ηνπ εηθνζηνύ αηώλα, (Turkish Literature Turk authors of the 20 th century) Athens 2007, 249-260. Ekaterini Kayadelen, Greek Fiction Translated into Turkish 1990-2006, Boğaziçi University 2007, Appendix F, 338-345. Reasons for this disregard see Episkopoulos (1894) and Karaoglou (1996). 4

Türkçeden çevrilip yayımlanan ilk yayımlanan kitap 1933 yılında şair Ahmet Haşim indir. 8 Fragko Karaoğlan (Siafkou 2011) Türkiye Cumhuriyetinin ilanından sonra, İstanbullu Avraam N. Papazoğlu, Βαιθαληθνί Οξίδνληεο adlı edebi dergi editörü, kitap piyasasına Türk edebiyatından bir çok eser kazandırmıştır. Bunlara dayanarak, Yunanistan daki okurların Türk edebiyatına ilgi gösterdiğini söyleyebiliriz (Muhtemelen 1923 yılında Türkiye ile mübadele sebebiyle Yunanistan a yerleşen Türkçe konuşan Yunanlılar veya iki dilli okurlardan kaynaklanmaktadır). 9 Papazoğlu sadece Türk edebiyatının Yunanistan da tanınmasını değil aynı Yunan zamanda edebiyatının da Türkiye'de tanınmasını sağlamamıştır. Nitekim Yunanca bir kitabı Türkçeye ilk Papazoğlu çevirmiştir: Stratis Mirvilis in romanından çevrilen bölümler 1933 yılında edebiyat dergisi Varlık ta yayımlanmıştır. Ayrıca çeşitli edebiyat dergilerinde 20 Yunanca metni tercüme etmiştir. İstanbul'da yaşamış ve çalışmış olan Papazoğlu örneği, İstanbul un Rum cemiyetinin iki yönlü kültür vericileri olarak, iki ülke arasındaki arabuluculuk konusunda son derece etkili olduğunu göstermektedir. Baskı ve 1950 ve 1960'lardaki art arda gerçekleşen pogromlar yüzünden İstanbul un Rum cemiyetinin küçülmesine rağmen günümüzde halen bu aracılık işlevini yerine getiren bir çok kişi vardır. Ancak Papazoğlu gibi bu alanda öncülük görevini üstlenecek seçkin bir kişi henüz görülmemiştir. İlerleyen yıllarda, Türkçe kitapların çevirisi, Yunanistan ve Türk-Yunan ilişkilerine dayalı olarak siyasi duruma göre değişiklik göstermiştir. 1940'larda 4 çeviri yayımlanırken, bu sayı 1950'li yıllarda 3 e düşmüştür. 1960'lı yıllarda ise Yunan cuntası tarafından artan baskı nedeniyle sadece bir kitap çevrilmiştir.1974 ten sonra cunta devrildiğinde, Türkçe çeviriler hızla artış gösterdi: 1970'lerde 22 kitap, 1980'lerde ise 41 kitap çevrilmiştir. 1940'lı yıllarda çevrilen dört kitap şunlardır: 1919-1939 yıllarının Türk şiir antolojisi, Türkçe nesir antolojisi, Nazım Hikmet in bir tiyatro oyunu ve romancı Refik 8 9 Ahmet Haşim, Πνηήκαηα (Şiirleri, i.e. Poems), translated by Vasilis Xasapakis, Istanbul 1933. For example his review of a work by the rather unknown poet Ercüment Behzat (b. 1903, d. 1984): Ercüment Behzad: S.O.S.. In: Νεα Δζηία 11,127 (April 1932), 380. 5

Halit Karay ın bir öyküsüdür. İlerleyen yıllarda, yayıncılar, şair Nazım Hikmet in (18 kitap), hiciv Aziz Nesin in (16 kitap), romancı Yaşar Kemal in (9 kitap), Ege kıyısındaki yaşamla ilgili yazan romancı Necati Cumalı (3 kitap) (örneğin Πηθξόο θαπλόο, orijinal başlığı: Acı Tütün, 1979 yılında Themeliora tarafından yayımlanmış, Petros Markaris tarafından çevrilmiştir). Yunanistan'da sosyal bilimler alanında hiç bir Türkçe kitap bulunmamaktaydı. Bu alanda çevrilen, Türk siyasetiyle ilgili olan, ilk kitap 1976 yılında yayımlanmıştır (Konu Başlığı: Turkey in a Dead End) yayımlanmıştır. 10 1974 te Cunta rejiminin çöküşü ile başlayan süreçte, Sosyal Bilimler alanındaki yayınlar artış göstermiştir. 10 Bekir Kamuran Harputlu, Η Σνπξθία ζε αδηέμνδν (tr. No way out: Turkey) Translated by Monika Vlaxu, Athens 1976. 6

2. Kitapların yayımlanması 2.1 1990 dan bu yana yayımlanan çeviriler Yunancaya çevrilen ilk Türkçe kitaplardan bu yana ortaya çıkan 71 kitaptan sonra 1990-2011 arasındaki dönemde toplam 191 kitap Yunancadan Türkçeye çevrilmiştir. Bu 191 kitabın 45 i Sosyal Bilimler alanındadır. 99 kitapla belles-lettres alanındaki romanlar ilk sırada yer almaktadır. Yayımlanan kitapları şu alanlara göre sayabiliriz : şiir üzerine 11 kitap, bir yazara ait hikâyeler 12 kitap, anı yazıları 8 kitap, çocuk kitapları ve oyunlar 2 kitap, karışık antoloji, şiir ve nesirden oluşan 2 kitap, şiir antolojisi 6 kitap ve son olarak kısa hikaye antolojisi 2 kitap. 1990 öncesi ile karşılaştırıldığında, şiir kitaplarının daha az temsil edildiğini görülmektedir. 1990 öncesi, toplam 22 şiir kitabı yayımlanmıştır. Şiir kitapları, 1933-1989 yılları arasında yayımlanmış olan tüm çevirilerin yaklaşık % 30 dan fazlasını temsil etmekteydi. 1990 2011 yılları arasında sadece 11 şiir kitabının (tüm çevirilerin sadece % 5,7 si) yayımlandığını göz önünde bulundurursak bu sayı oldukça şaşırtıcıdır. Yayımlanmış kitap sayılarını yirmi yıllık bir süre içerisinde incelediğimizde, belles lettres alanında 1990'larda 105 kitap, 2000'lerde ise 40 kitabın yayımlandığını görmüş oluruz. 2.1.1 Sosyal bilimler alanında önde gelen temalar Sosyal Bilimler alanında okurların ilgisini çeken başka bir alan ise, 22 kitap çevirisi bulunan tarih kitaplarıdır. Tarih kitaplarına yakın başka bir alan ise, 12 kitap çevirisi bulunan siyaset alanındaki çevirilerdir. Bu iki alan dışında, Yunan yayıncıların ilgi gösterdiği diğer alanlar ise şunlardır: edebiyat (5 kitap), Osmanlı yemek tarifleri ve gastronomi (2 kitap), tarım (1 kitap), antropoloji (1 kitap), müzik (1 kitap), ve gazetecilik (1 kitap). Tarih ve siyaset gibi bu iki büyük grupta yer alan kitaplara bakıldığında, yayınevlerinin seçtiği kitapların konuları şunlardır : Türk-Yunan ilişkileri, Türkiye'deki azınlıkların durumu (tarihsel ve güncel olarak ele alınan 7

kitaplar), Türkiye'nin jeopolitik konumu ve Türkiye'nin bölgesel bir oyuncu olma isteğine dayanan kitaplar, Kürtler, milliyetçilik, Kıbrıs, 1923 nüfus mübadele, Kemalizm ve Neo-Osmanlıcılık. Eski araştırmamda, Yunancadan Türkçeye yapılan siyasal bilimler alanındaki çevirilerde güncel siyasi olayların büyük bir rol oynanamadığı ortaya çıkmaktadır. Yunan okur yazarların Türkiye deki güncel siyasi konulara, Türklerin Yunanistan daki siyasi konulara gösterdiği ilgiden daha fazla ilgi gösterdiği görülmektedir (tabii ki iki ülke arasındaki ikili çatışmalar bu konunun haricindedir). Ari Çokona bu farklılığı şu şekilde açıklıyor: Türkiye için Yunanistan diğerler bir çok komşudan biridir. Ancak Yunanistan için Türkiye, 74 milyon nüfusu ile etnik, sosyal ve kültürel açıdan çok tabakalı ve güçlü bir orduya sahip olmasıyla, komşuların en büyüğü ve ilgi çekici olanıdır. Ayrıca, Ege deki çatışma halen sıcaklığını korumaktadır ve Kıbrıs sorunu henüz bir çözüme ulaşmamıştır. Yunanlılar, Doğu'daki büyük komşularına duyulan merak ve aynı zamanda Türkiye'nin bir tehdit olarak algılanıyor olması nedeniyle Türkiye yi yöneten güçleri anlamaya çalışmaktadır. 2.1.2 Belles-lettres alanında önde gelen yazar ve temalar 70'li ve 80'li yıllarda çevrilen bazı yazarlar, bu dönemi takip eden on yıl boyunca aynı şekilde ilgi görmemiştir. 1970'li ve 1980'li yıllarda bilinen şair Nazım Hikmet ile birlikte Aziz Nesin'in sadece dört eseri 1990'larda çevrilmiştir. 2000'li yıllarda Aziz Nesin'in hiç bir çevirisi yayımlanmamıştır. Aynı durum, Yaşar Kemal'in romanları içinde geçerlidir. Yaşar Kemal'in romanları ağırlıklı olarak 1980'li ve 1990'lı yıllarda çevrilmiştir. Buna karşın, Nazım Hikmet'in hem bilinen hem de bilinmeyen eserleri (şiir ve tiyatro oyunları) yayımlanmıştır. Toplam 10 eseri 1990'lı ve 2000'li yıllarda çevrilmiştir. Şiir çevirilerinin ise 1990 ve 2000'li yıllarda hızla azaldığını daha öncede belirtmiştim. Bu durum yayıncıların ekonomik değerlendirmelerinden kaynaklanmaktadır (şiir kitaplarından büyük bir kazanım elde edilmemektedir). Bu arada, Türk şiirleri halen, Γέληξν, Διιέβνξνο, Η Λέμε, ve Σνκέο (Türk edebiyatı ile ilgili yazılar yayımlanmıştır) gibi Yunanca 8

edebi dergilerde çevrilmekte ve yayımlanmaktadır (Çokona 2009: 75). 1990'larda ve 2000'li yıllarda ünlenen yazarların başında elbette ki Orhan Pamuk (çoğu 1990'lı yıllarda yayımlanan 10 kitap,) aynı zamanda diğer romancılar Murathan Mungan (2000'li yıllarda yayımlanan 7 kitap,), Nedim Gürsel (1990'lı yıllarda 3 kitap, 2000'li yıllarda 3 kitap) ve Duygu Asena dır (1990'larda 3 kitap, 2000'li yıllarda 3 kitap). İlgi gören konulardan en göze çarpan aşk ve İstanbul şehrine dair temalardır (Gr. Κωλζηαληηλνύπνιε, Konstantinoupoli). İstanbul, birçok romanın gerçek bir kahramanı olmuştur: Murathan Mungan ın Son İstanbul u (Yunancası: Σν ηέινο ηεο Πόιεο) sayısız örneklerden biridir. Yayıncılar, çevirmenlerden kitap piyasasında İstanbul Şehri (Yunanca poli) ve Aşk la ilgili romanları araştırmalarını bile istemektedir. Yayıncılar aynı zamanda kitabın orijinalinde yer almasa da İstanbul veya Boğaz'ın adını Yunanca çevirisinde koymaktadır. Zülfü Livaneli'nin Engereğin Gözündeki Kamaşma adlı romanın Yunanca başlığı Ο μεγάλος ευνούχος της Κωνσταντινούπολης (Konstantinopolis in Büyük Hadımı) olarak çevrilmiştir. Bu tercih, aynı zamanda kapak seçiminde de görülmektedir. Sergün Ağar ın Aşkın Samatya sı Selanik te kaldı adlı romanı Yunancaya Φίιεζα κηα θνξά ηελ Δπδνμία (Bir keresinde Eudoxia yı öptüm) şeklinde çevrilmiştir. İlginçtir ki, Yunanca başlıkta ne Samatya ne de İstanbul un ismi geçmemektedir. Kapağın üzerinde, şehirdeki Bizans veya Rum var oluşunun en önemli sembolü Ayasofya nın üzerinden bize doğru bakan bir kadının gözleri bulunmaktadır. 9

Kitabın orijinal Türkçe baskısının kapağında İstanbul'a herhangi bir gönderme yapılmamakta, yalnızca geçmiş yüzyıllardan bir kadın çiçek motifli bir kanepede oturmaktadır: İstanbul dışında, Yunanistan la güncel ya da tarihi bir geçmişe sahip Türkiye'nin diğer bölgeleri de Yunanistan daki yayınevlerinin ilgisini çeken edebi temalardır: İzmir ve Doğu Karadeniz bölgesi buna en iyi örnektir. Ayrıca, Girit ya da Kıbrıs ile ilgili birçok kitap Yunancaya çevrilmiştir : Saba Altınsay ın Kritimu Girit'im Benim (Yunancası : Κξήηε κνπ). Girit li Müslümanların soyundan olan Saba Altınsay, atalarının Girit adasını yeniden canlandırmıştır. Birkaç ay içinde 8.000 'den fazla kopya satan (Rigopoulou 2009) kitabı büyük bir başarı elde etmiştir. Tüm büyük 10

gazetelerde bu kitaba dair eleştiriler yer almıştır ve Giritli Müslümanların köklerinden koparılması şeklinde tasavvur edilmesi, Giritliler ve Yunanlılar arasında bir tartışma konusu haline gelmiştir. 11 Sadece tarihi bir konuya dayanmayan kurgu olmayan kitaplarda değil, aynı zamanda 1923 nüfus mübadelesini ve sonrasına konu alan romanlara da büyük ilgi gösterilmiştir : Kemal Anadol un Büyük Ayrılık, (Yunancası: Ο κεγάινο ρωξηζκόο), Ahmet Yorulmaz ın Savaşın Çocukları, (Yunancası: Σα παηδηά ηνπ πνιέκνπ). Türkçeden Yunancaya yapılan çevirilerdeki en son gelişme ise polisiye romanların yaygın olarak okunmaya başlanmasıdır. En çok okunan yazarların arasında hem Türkiye hem de yurtdışında ün kazanan Ahmet Ümit ve Esmahan Aykol dur. çevirmen, Thanos Zaragkalis in Aykol un Savrulanlar adlı romanının çevirisinde orijinal başlığı muhafaza etmesi ilginç bir detaydır. Almancaya Goodbye Istanbul (2007 de yayımlandı) şeklinde çevrilirken, Zaragkalis kitabın başlığını Yunancaya Αληίν Ιζηαλκπνύι (2010 da yayımlandı) şeklinde çevirmiştir. Yunanca baskının Yunanca bir başlığa sadık kalması ve Almanca baskısının İngilizce bir ifade kullanıyor olması aralarındaki tek fardır. Hem Yunan hem de Alman yayıncılar, kitabın başlığında İstanbul isminin geçmesini tercih etmiştir. Böylece, İstanbul'un küresel boyutta satışları etkileyen bir özelliği ortaya çıkmaktadır. 2.2 Yayınlar Yunanistan da yapılan edebi çevirilerin yüzdesi oldukça yüksektir (yayımlanan kitapların %41,5 ini oluşturmaktadır). Belles-lettres alanında ise bu yüzde çok daha yüksektir (%47,9); roman çevirileri ise %61,3 e kadar ulaşmaktadır. Yunanistan da en çok çevrilen diller arasında Türkçe yedinci sırada yer almaktadır. Bu sıralamaya göre ilk altı dil İngilizce, Fransızca, Almanca, İtalyanca, İspanyolca ve Rusçadır (Çokona 2009, 74). 11 Manolis Pimplis (2008) ve Dimitris Rigopoulou nun (2009) eleştirilerine bakınız. 11

Yunanistan da toplam 730 yayıncının arasında, Türkçe kitapların çevirisini en çok üstelenen, 20'den fazla kitap yayınlamamış küçük yayıncılardır. Türkiye de Belge yayınlarının Marenostrum gibi Yunanca kitaplar için seriler hazırlansa da, Türkçe edebi eserler yayınlayan Yunan yayıncıların böyle bir seri oluşturma girişimi bulunmamaktadır. Yunan okurların % 70 ini kadınların oluşturması oldukça dikkat çekicidir. Yayımlanacak kitapların seçiminde bu önemli bir rol oynayabilir (Çokona 2009 age.). Türk edebiyatından eserler seçerken yayıncılar çoğunlukla kendi çevirmenlerinin tavsiyelerine başvurmaktadır (Çokona 2009, 76). Aynı zamanda Avrupa ve Amerika nın büyük kitap piyasalarını da araştırmakta ve söz konusu ülkelerde çıkan kitaplarla ilgili eleştirileri değerlendirmektedirler. Polisiye yazarı Ahmet Ümit, nesir yazarı Mehmet Coral ve Ayşe Kulin in kitaplarını yayınlayan Kedros yayınevinden Katia Lempesi, ün kazanan kitapları hangi sebeplerden dolayı ilgi gördüğünü detaylı olarak incelemeksizin, sadece "büyük ilgi" gören kitapları seçtiklerini belirtmiştir (Siafkou 2006). Edebi ajanslarının olmayışı nedeniyle, Frankfurt Kitap Fuarı gibi büyük kitap fuarlarında tanıştıktan sonra Yunan yayıncılar sık sık Türk yayıncılarla iletişime geçmektedir. Türkiye nin 2008 yılında Frankfurt Kitap Fuarı nın onur konuğu olması bu süreci hızlandırmıştır (Çokona 2009: 77). Yayıncılar, çevirinin kaynak metinle uyumluluğunu inceleyip çeviri kalitesini gözden geçirecek kişilerle çalışmamaktadır. Çoğunlukla yalnızca hedef dilin kontrolü yapılmaktadır. Hem Türkçe edebi eserlerin çevirmeni hem de düzeltici olan Stella Xristidou ile çalışan Kastaniotis yayınevi örnek olarak verebileceğimiz bir istisnadır. 3. Kitapların dağıtımı ve bulunabilirliği Selanik te bulunan Πξωηνπνξία gibi büyük kitapçılar Türkçe romanların en yüksek satışını elde eden kitapçılardır (Orhan Pamuk, Murathan Mungan, Nazım Hikmet). Πξωηνπνξία aynı zamanda internet üzerinden de, ekte yer alan kitapların satışlarını gerçekleştirmektedir. İnternet üzerinden Türkçe kitapların satışını yapan diğer yayınevleri ise şunlardır: 12

www.greekbooks.gr, www.ebooks.gr ve www.captainbook.gr. www.ebooks.gr gibi bu yayıncıların bazıları Türk edebiyatı ya da Türkiye tarihi vs. alanlarında kitaplara ulaşabileceğiniz detaylı bir araştırma motoru sunmaktadır. Türkçe romanların ve Sosyal bilimler alanındaki kitapların fiyatları 15 ila 25 (avro) civarında değişmektedir. 4. Medya ve eleştirel görüşler Σα Νέα, Σν Βήκα, Καζεκεξηλή, ve Διεπζεξνηππία gibi tüm büyük gazetelerin edebi eklerinde kitaplara dair eleştiriler yayımlanmaktadır. Genellikle bu eleştiri yazıları, zaman zaman çeviri ve çeviri kalitesini de değerlendirildiği için, oldukça kalitelidir (Çokona 2011). Γέληξν ve Η Λέμε gibi edebi dergiler de Türkçeden çevrilen kitaplara dair eleştiri yazılarına yer vermektedir. 5. Mali yardım ve destekler 2005 den itibaren, mali destek Türkçe Çeviri Projesi, TEDA tarafından sağlanmıştır. Türk hükümetinin girişimiyle sağlanan çeviri sübvansiyonu, TEDA, 2005 ve 2011 yılları arasında yayımlanmış 70 kitaptan 28 kitap (% 40 ı) desteklenmiştir. Çeviri etkinliğindeki gelişimi olumlu olarak etkilemiş olsa da, 2000 li yıllardan bu yana artış gösteren çeviri etkinliğini ne derece etkilediğini kestirmek oldukça zordur. Ayrıca, Yunanistan'da tüm editörler bürokrasiyle bağlantılı bir başvuru süreciyle ilgilenmemektedir (Çokona 2011). 12 TEDA nın sağladığı sübvansiyonları göz önüne almayıp, 2000'li yıllarda yapılan belles-lettres çevirilerine bakarsak, çevrilen kitap sayısında büyük bir artış görürüz : 1990 larda çevrilen kitap sayısı 40 iken 2000'li yıllarda bu sayı 78 e yükselmiştir. 2006 yılından bu yana Türk edebiyatından 12 The role of TEDA and their decision process is disputed as it has been reported that in some instances applications were rejected because of political considerations (Çokona 2011). 13

eserlerin çevrilmesinde Orhan Pamuk'un Nobel ödülünün ne ölçüde etkili olduğu da bilinmemektedir. Aslında Orhan Pamuk'un eserleri zaten kendisine ödül takdim edilmeden önce de bir çok eseri çevrilmişti. Sonuç olarak, TEDA yardımı ile çevrilen kitapların, yardım olmasa da çevrilebileceğini ve yayımlanmış olacağını öne süremeyiz. Bu nedenle, Türkçeden Yunancaya yapılan çevirileri teşvik etme konusunda TEDA nın rolünü net olarak belirleyemeyiz. Sosyal Bilimler alanında yayımlanan kitapların sayısı da bu belirsizliği ortadan kaldırmak için yardımcı olmuyor. 1990'larda bu alanda 9 kitap yayımlanmıştır. 2000'li yıllarda bu rakam 36 ya yükselmiştir. Sosyal Bilimler alanında sadece 3 kitap TEDA tarafından sübvanse edilmiştir. Türkçe-Yunanca çeviriler AB fonu tarafından desteklenmeye de uygundur (Avrupa Komisyonu Eğitim Görsel İşitsel Yürütme Ajansı) 13. Ari Çokona ya göre, Türkçeden Yunancaya yapılan çeviriler söz konusu ajans tarafından her hangi bir mali destek görmemiştir. 6. Çevirmenler Türkçe edebi kitapların çevirisini yapmış ve yapmaya devam eden çevirmenlerin çoğu İstanbul'da yaşamış Rum toplumundandır. İki dilli olan bu çevirmenler, İstanbul un (Beyoğlu, Fener, Arnavutköy, Büyükada, ve Karaköy) çeşitli ilçelerdeki iki dilli eğitim veren ilköğretim ve ortaöğretim okullarında eğitim görmüşlerdir (Beyoğlu, Fener, Arnavutköy, Büyükada, ve Karaköy). Bu çevirmenler arasında; Panayot Abacı (romancı Yaşar Kemal, Aziz Nesin ve şair ve romancı Rıfat Ilgaz gibi önemli yazarların eserlerini çeviren ilk tercümandır), Stella Xristidou (romancı Orhan Kemal ve Murathan Mungan), Petros Markaris (romancı Murathan Mungan), Herkül Millas (şairler Yücel ve Yunus Emre), Fragko Karaoğlan (romancı Zülfü Livaneli ve Ahmet Hamdi Tanpınar), Io Çokona (yazar Mehmet Murat Somer) yer almaktadır. Bu çevirmenlerin bazıları Yunancadan Türkçeye de 13 http://eacea.ec.europa.eu/culture/index_en.php. Accessed on 10 July. 14

çeviri yapmaktadır: Panayot Abacı, Fragko Karaoglan, ve Herkül Millas. Avraam N. Papazoğlu ile bağlantılı olarak yukarıda açıklandığım gibi, İstanbullu Rum çevirmenler iki ülke arasında arabuluculuk konusunda önemli bir rol oynamaktadır. Türkçe edebi eserlerin çevirisini yapan çevirmenler genellikle sadece yaptıkları çevirilerden kazandıkları ücretlerle geçinmeleri oldukça zordur. Çoğu, çeviriden kazandıkları gelirlere bağlı olmadan yaşamaktadır. Bu çevirmenlerin çoğunun farklı meslekleri de vardır. Çeviri ücretleri her zaman cezbedici olmadığı için çeviri etkinliğinin ücretinden çok motivasyon önemlidir. Ari Çokona, Yunanistan da Türkiye deki gibi çeviri ücretlerinin yayımlanan baskı sayısı yüzdesine göre hesaplanmadığını belirtmiştir (Çokona 2011). Bunun yerine çevirmenler genellikle, önemli ölçüde değişiklik gösteren bir ücret elde ederler. Daha fazla baskının yayımlanmasıyla, çevirmenlerin, yeni bir ödeme yapılması için anlaşmanın yenilenmesini talep etme hakkı yoktur. 7. Yunanistan da Türkçe öğrenimi Yunanistan daki Türk dili ve edebiyatı öğretimi veren üniversiteler şunlardır: Atina daki Rodos Ege Üniversitesi, Selanik teki Makedonya Üniversitesi, Gümülcine deki Trakya Üniversitesi ve Korfu daki İyonian Üniversitesi. Ayrıca Atina daki Doğu Dilleri ve Kültür Merkezi de Türk dili ve edebiyatı dersleri vermektedir. Bildiğim kadarıyla, akademik düzeyde Türkçe-Yunanca çevirmenlik bölümü ya da doğu Dilleri-Yunanca çevirmenlik bölümü bulunmamaktadır. Öğrenciler için lisans dersleri vermeyen fakat diğer üniversiteler ile işbirliği halinde yüksek lisans seminer ve programları sunan araştırma-odaklı enstitüler bulunmaktadır. Bu enstitülerin başlıca amacı Türk siyaseti, tarihi, edebiyatı ve kültürü üzerine araştırma yürütmektir. Araştırmalarının sonucunu kitap, gazete, seminer ve konferanslar aracılığıyla duyurmaktadır. Bana göre bu enstitülerin en bilinenleri şunlardır : Selanik teki Balkan Araştırmaları Enstitüsü, ve Girit in üçüncü büyük şehri 15

Resmo daki Akdeniz Araştırmaları Enstitüsü. Türkiye: Yukarıda da belirtildiği gibi, İstanbullu Rumlar ilk ve orta okulda Türkçenin yanında Yunancayı da öğrenmektedir. Bu eğitim, Milli Eğitim Bakanlığı tarafından sağlanmaktadır. Bir çoğu da eğitimlerine Türkiye deki üniversitelerde devam etmektedir. Kaynakça Ari Çokona (1999) Yunancaya Çevrilmiş Türk Edebiyatı (tr. Turkish literature translated into Greek) : Çevirmenin Notu, 7, 73-88 Ari Çokona (2011) röportaj tarihi: 16 Ağustos 2011 Episkopoulos, N. (1894) Σνπξθηθή θηινινγία (Türkçe Filoloji), Αστυ, 28 Mart 1894. Karaoglou, X. et al. (1996) Πεξηνδηθά Λόγνπ θαη Σέρλεο (1901-1940) (Sanat ve Edebiyat Dergileri, 1901-1940). Αζελαϊθά πεξηνδηθά (1901-1925). Selanik. Kayadelen, E. (2007) Greek Fiction Translated into Turkish 1990-2006, Boğaziçi Üniversitesi. Papazoğlu, Avraam N. (1938). Βαιθαληθνί Οξίδνληεο (tr. Balkan Ufukları), Atina 1938. Papazoğlu, Avraam N. (1932). Ercüment Behzad: S.O.S. : Νεα Δζηία 11, 127, 380 Pimplis, Manolis (2008) «Μακά, ηώξα ζα βιέπω όλεηξα ζηα ηνύξθηθα;» (tr. Anne, artık Türkçe mi rüya göreceğim? ): Σα Νέα gazetesine 29 Temmuz 2011 tarihinde erişilmiştir: http://www.tanea.gr/vivliodromio/?aid=4488351 Rigopoulou, Dimitris (2009) Η Κξήηε, νη κνπζνπικάλνη θαη ν δηθόο ηνπο μεξηδωκόο (tr. Girit in Müslümanları ve köklerinden sökülmeleri) : Καζεκεξηλή adlı gazeteye 29 Temmuz 2011 tarihinde erişilmiştir: http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_civ_1_20/03/2009_ 308262 16

Siafkou, Xristos (2006) Διιαο Σνπξθία ινγνηερλία (tr. Yunanca, Türkiye, Edebiyat), 14 Ağustos 2011 tarihinde erişilmiştir: http://archive.enet.gr/online/online_text/c=113,dt=08.01.2006,id =68971544 Zaragkalis, Thanos ve Xarisiadou, Maria et. al. (2007) Σνπξθηθή ινγνηερλία: Σνύξθνη ινγνηέρλεο ηνπ εηθνζηνύ αηώλα. Σνύξθνη ινγνηέρλεο γξάθνπλ θαη κηινύλ γηα ηνπο Ρωκηνύο (Türk edebiyatı: 20 yüzyılın Türk yazarları. Türk yazarlar), Atina 2007. 17