İnsandan İnsana Programı (P2P) Konferansı: Dezavantajlı Grupların Seçme-Seçilme Haklarına Erişs imi ve Seçimlerde Bağımsız Sivil İzleme Konferansı 21 Nisan 2015 - Point Hotel Taksim, İstanbul Sayfa 2
Bu yayın Avrupa Birliği nin yardımıyla hazırlanmışs tır. Yayının içeriğinden tümüyle TACSO Projesi sorumludur ve burada yer alan görüşs ler Avrupa Birliği ni bağlamaz. Sayfa 3
Girişs Dezavantajlı Grupların Seçme-Seçilme Haklarına Erişs imi ve Seçimlerde Bağımsız Sivil İzleme Konferansı" TACSO Türkiye tarafından, Eşs it Haklar İzleme Derneği (ESHID) ile işs birliği içinde düzenlenmişs tir. Bu konferans, AB Genişs leme Bölgesinde Sivil Toplum Kuruluşs larını (STK) desteklemeyi amaçlayan TACSO Projesi nin İnsandan İnsana Programı (P2P) bileşs eni kapsamında gerçekleşs tirilmişs tir. İnsandan İnsana Programı (P2P), Sivil Toplum Aracı (Civil Society Facility) Program stratejisinin üç kolundan birini oluşs turmakta ve Batı Balkan Ülkeleri ile Türkiye deki STK ların, Avrupa Birliği Kurumlarını ziyaret ederek ve AB ülkelerinden STK larla bir araya gelerek; AB ve katılım sürecine ilişs kin bilgi edinmelerine, uluslararası ve bölgesel düzeyde ortaklıklar, ağlar kurmalarına, genişs leme ve ortaklık perspektifinden karşs ılıklı anlayışs ın gelişs tirilmesine katkıda bulunmaktadır. Konferans ile uluslararası ve AB düzeyinde standartlardan ve örneklerden ilham alınarak, dezavantajlı grupların seçme seçilme haklarına etkin erişs iminin garanti altına alınması, bu alanda ayrımcılık pratiklerinin önlenmesi konusunda farkındalık gelişs tirmek ve STK ların, herkes için seçme seçilme haklarının etkin kullanımına yönelik savunuculuk ve bağımsız izleme çalışs malarının yaygınlaşs tırılması ve güçlendirilmesi hedeflenmişs tir. Konferans, dezavantajlı gruplar açısından seçimlerin bağımsız izlenmesi alanında çalışs an STK ları, farklı dezavantajlı grupların hakları alanlarında çalışs an STK ları, ilgili kamu kurumları, akademi ve medya temsilcileri ile bir araya getirerek; Avrupa kurumları, AB ve aday ülkelerden temsilcileri ile bilgi ve tecrübe paylaşs ımlarına olanak sağlamışs tır. Sayfa 4
Açılışs Konuşs maları Konferansın açılışs konuşs ması, Avrupa Birliği Türkiye Delegasyonu adına, Sivil Toplum Sektör Yöneticisi Marcin Brauhoff tarafından yapıldı. Siyasi hayatın içinde olmanın demokrasinin temellerinden biri olduğunu belirten Brauhoff, siyasi katılımın engelli bireylerin de temel bir hakkı olduğunu ve haklara erişs imin uluslararası mevzuatlarda, Engelli Hakları Sözleşs mesi, Avrupa Konseyi enstrümanları ve Avrupa Birliği mevzuatlarında yer aldığını ifade etti. Brauhoff bu alanda AB Temel Haklar Ajansı, Avrupa Komisyonu, Avrupa Engelli Hakları Akademik Ağı uzmanlarının katılımıyla belirlenen 18 temel kriterin engelli bireylerin siyasi katılım hakkının gerçekleşs mesi bakımından temel alınması gerektiğine işs aret etti. Brauhoff'un açılışs konuşs masında işs aret ettiği diğer konu ise yasal mevzuatın tanımladığı haklar ile uygulamaların uyuşs mamasından doğan hak ihlalleri oldu. Brauhoff bu bağlamda gelişs me sağlanabilmesi için, hukuki ve idari engellerin kaldırılmışs olması, haklar konusunda farkındalığın artması, seçim haklarına erişs imin güçlendirilmesi gerektiğini belirtti. Temel hakların gerçekleşs mesinin Avrupa Birliği ne katılımın da önemli şs artlarından biri olduğuna işs aret eden Brauhoff, engelli insanların siyasi hayata daha fazla katılmasının sadece seçimler bakımından değil daha genişs kapsamda siyasete katılım olarak ele alınması gerektiğini belirtti. Türkiye'de engelli bireylerin haklarına erişs imi bakımından uzmanlar ağının da belirttiği üzere, çeşs itli gelişs meler kaydedildiğini, ancak bunların yeterli olmadığını belirten Brauhoff, Türkiye'nin yasal alanda hayata geçirmesi gereken düzenlemeler ve standartlar olduğunu ve bu alanın daha çok ilgi gerektiğini ifade etti. Sayfa 5
Panel: Herkes için Seçme Seçilme Hakkına Erişs im ve Demokratik Seçimler Özyeğin Üniversitesi nden Yrd. Doç. Dr. Yunus Sözen tarafından kolaylaşs tırılan oturumun ilk panelinde konuşs macılar; Seçim İzleme Uzmanı Daniela Diaconu; Atılım Üniversitesinden Yrd. Doç Dr. Çiğdem Sever, Azınlık Hakları Uzmanı Dmitry Nurumov ve Milliyet Gazetesi nden Gazeteci Gökçer Tahincioğlu oldu. Oturum kapsamında bağımsız izleme konusundaki uluslararası mevzuat, ulusal azınlıkların seçme seçilme hakkına erişs imleri, medyanın seçimlere etkisi ve Türkiye'de seçim izleme konularında bilgi ve deneyimler paylaşs ıldı. Daniela Diaconu, Seçim İzleme Uzmanı, Romanya Oturumun ilk konuşs macısı seçim izleme, demokrasi ve yönetişs im alanında uzman olan Daniela Diaconu oldu. Diaconu'nun konuşs masının temel konusu konferansın tartışs malarına bir çerçeve sağlamak bakımından seçim izlemeye ilişs kin uluslararası standartlar ve sözleşs meler oldu. Diaconu, uluslararası dokümanların bağımsız izleme yapacak insanlar için nasıl rehber olacağını aktarmak üzere uluslararası mevzuatta yer alan madde ve düzenlemelerin üzerinden geçerek açıkladı. Diaconu, Evrensel İnsan Hakları Beyannamesi, Medeni ve Siyasi Haklar Sözleşs mesi gibi Türkiye'nin taraf olduğu ve onayladığı sözleşs melerin seçme ve seçilme hakkı Sayfa 6
konusunda zemin sağladığını ifade etti. Diaconu, Türkiye'nin parçası olduğu Birleşs mişs Milletler, Avrupa Konseyi ve AGİT'in sözleşs me ve anlaşs malarının bu alanda önemli çerçeve ve zemin sunduğunu aktardı. Diaconu ilk olarak Türkiye'nin üye ülke olması bakımından bağlayıcı olan BM Evrensel İnsan Hakları Beyannamesinde 21. maddenin ilk referans noktası olduğunu vurgulayarak, 21. maddeyle sadece adil ve özgür seçimlerden değil, aynı zamanda adil seçim süreçlerinden de bahsedilebileceğinin altını çizdi. Diaconu Uluslararası Medeni ve Siyasi Haklar Sözleşs mesinde 1 yer alan 25 no.lu Maddenin ve genel yorumun katılım hakkını düzenlediğini ve bunun seçme ve seçilme hakkıyla doğrudan ilişs kili olduğunu vurguladı. Diaconu Avrupa Konseyi 2 sözleşs meleri, organlarının verdiği kararlar ve siyasi taahhütlerin yine Türkiye bakımından seçme seçilme hakkına erişs im noktasında temel alınacak düzenlemeler içerdiğinden bahsetti. Diaconu seçme seçilme hakkının diğer haklarla ilişs kisini de vurgulayarak, ayrımcılık gibi alanlardaki sözleşs melerin de seçme seçilme hakkına erişs im noktasında referans dokümanlar olacağını ifade etti. Yrd. Doç. Dr. D. Çiğdem Sever, Atılım Üniversitesi, Türkiye Oturumun ikinci konuşs macısı olan Çiğdem Sever ise Türkiye'de seçimlere katılımla ilgili başs lıca sorunları aktardı. Sever, Türkiye'de seçim mevzuatındaki sorunlar, seçme ve seçilme hakkı kapsamı ve sınırları ile, bir süreç olarak seçimlerin aksayan yönlerini aktardı. Sever seçimlerin bir süreç olarak; örgütlenme özgürlüğü, ifade özgürlüğü gibi bir çok hak kategorisiyle birlikte değerlendirilmesi gerektiğini belirtti ve küçük ölçekte oyların yansıması olarak görünse de genişs ölçekte bir haklar meselesi olduğuna işs aret etti. Sever, seçim yöntemleri bakımından uluslararası sistemin belli türde bir sistem dayatmadığını, dünyada farklı seçim sistemlerinin kabul edildiğini belirtirken, seçim barajının bir sistem sorunu olarak görülse de aslında temsil sorunu olduğunu ve bu perspektifle değerlendirilmesi gerektiğini ifade etti. Türkiye'nin bu bakımdan iyi bir karneye sahip olmadığını söyleyen Sever, temsilde adalet açısından dünyadaki en orantısız seçimlerden ikincisinin Türkiye'deki 2002 seçimleri olduğunu ve bu seçimler sonucunda parlamentoda %45'in temsil edilmediğini ifade etti. Anayasanın sunduğu tek kriterin kapalı oy açık sayım olduğunu belirten Sever sistemdeki sorunları aktararak seçim barajının ilk sorun olduğunu ifade etti. YSK kararlarının açık, şs effaf ve hesap verebilir olmaması, YSK kararlarına karşs ı yargı yolunun kapalı olması, kararlara erişs menin mümkün olmaması Sever'in üstünde durduğu diğer sorunlar oldu. Sever; evsizler, sığınma evindeki kadınlar, mevsimlik işs çiler gibi grupların adrese dayalı sistem sebebiyle oy veremediğini ve tamamen temsil sisteminin dışs ına itildiklerini aktardı. Sever bu alanlarda gözlem yapmanın, bağımsız gözlemciliğe mevzuatta yer verilmemesi sebebiyle zor olduğunu ve bu yöndeki girişs imlerin engellendiğini ifade etti. Sever ayrıca mevzuatta dezavantajlı gruplarla ilgili hiç bir düzenleme olmadığını oysa haklara erişs imin güvence altına alınması için özel düzenlemeler yapılması gerektiğini belirtti. Sever, mevcut durumu aktararak; Türkiye'de fiziksel engellilerin 1/3'ünün oy verecekleri binaya bile giremediğini, oy pusulalarının ve oy verme mekanlarının görme engellilere uygun olmadığını ve okuma yazma veya Türkçe bilmeyen vatandaşs lara dönük hiç bir önlem ve uygulama olmadığını ifade etti. 1 www.tbmm.gov.tr/komisyon/insanhaklari/pdf01/53-73.pdf 2 http://ec.europa.eu/dgs/home-affairs/e-library/documents/categories/eu-conventions/index_en.htm Sayfa 7
Sever, ek olarak yasak olmayan ancak uygulama aşs amasında eşs itsizlik yaratan durumları örnekleyerek; farklı dillerde kampanya yapmak yasak değilken, YSK'nın TV ve radyoda sadece Türkçe kampanyalara izin vermesinin, devlet TV ve radyosunda kampanya yapma sürelerinin ciddi anlamda eşs itsiz olmasının, siyasi partilere hazine yardımları gibi konuların sonuçları bakımından eşs itsizlik yarattığının altını çizdi. Sever in son olarak, seçimlerle ilgili tüm süreçlerde en önemli sorunların başs ında bilgiye ulaşs ma güçlüğü geldiğine dikkat çekti. Sever bu güçlüğün sağlıklı veri toplamaya, seçim kurumlarını izlemeye engel olduğunu belirtti. Dmitry Nurumov, Azınlık Hakları Uzmanı, Hollanda Oturumun ikinci konuşs macısı seçim süreçlerini azınlıklar bakımından değerlendirmek üzere Dmitry Nurumov oldu. Nurumov konuşs masında dezavantajlı grupların haklara erişs mesinde ulusal azınlıkların durumuna odaklanarak, bu alanda AGİT'in rolünü aktardı. Numurov öncelikle AGİT'in rolünü tarif etti ve kurumun sadece ulusal azınlıkları değil genişs bir perspektiften tüm dezavantajlı grupları içerecek bir şs ekilde hareket ettiğini belirtti. Ayrıca Nurumov kurumun izleme raporlarında dezavantajlı grupların siyasi katılımını ölçerken çok farklı dezavantaj gruplarını tanımlayarak ve ölçüm için farklı metodolojiler gelişs tirerek ölçüm yapmaya çalışs tığını ekledi. Nurumov AGİT raporlarında engellilerin seçimlere katılımının yakından izlendiğini çünkü sıkça rastlanan, ihmal edilen ve bunun sonucu olarak istismar edilen bir konu olduğunu ifade etti ve bu alanın manipülasyona açık olduğunu ekledi. Ulusal azınlıklar bağlamında seçim hakkına erişs imi analiz eden Nurumov, Türkiye bağlamında ulusal azınlık statüsünün tanınmıyor olmasının en önemli sorun olduğunu belirtti. Nurumov bu sorunun, ulusal azınlık sorunu olarak ele alınmasa bile ayrımcılık yasağı bağlamında ele alınabileceğine işs aret etti. Nurumov ulusal azınlıkların kamusal katılımının, temsili bir katılım meselesi olmanın ötesinde, seslerinin duyulması bağlamında anlamlı olduğunu, belirterek; bunun en su üstüne çıktığı dönemin seçimler olduğunu belirtti. Özel tedbirler alınacaksa gerçekçi ve dönüşs türücü olmalı diyen Nurumov, göstermelik ve şs ekilci özel tedbirlerden kaçınmak gerektiğini, zira bu tedbirlerin sonuçları değişs tirmeyeceğini belirtti. AGİT ülkelerinde; kota, ulusal azınlık temsilci listesi, parlamentoda sandalye ayrılması gibi özel tedbirler olduğunu aktaran Nurumov, bu önlemlerin ideal olmadıklarını, hepsinin olumlu ve olumsuz yönleri olduğunu bu sebeple de dikkatle analiz etmenin gerekli olduğunu ifade etti. Nurumov ayrıca kendisinin de katkı sunduğu Ulusal Azınlıkların Seçim Süreçlerine Katılımını Teşs vik Etme ve İzleme üzerine El Kitabından bahsederek, Türkçe versiyonu da bulunan kitabın katılımcılar için rehber olarak kullanılabileceğini ifade etti 3. Gökçer Tahincioğlu, Milliyet Gazetesi, Türkiye Son konuşs macı olan Gazeteci Gökçer Tahincioğlu ise seçim sürecini ve seçme seçilme haklarına erişs imi medya üzerinden analiz etti. Tahincioğlu sözlerine medyada olması gereken ilkeler üzerinden başs layarak mevcut durum ile olması gerekenin açı farkına işs aret etti. 3 www.esithaklar.org/wp-content/uploads/2015/04/az%c4%b1nl%c4%b1klar-sec%cc%a7im-el-kitab%c4%b1.pdf Sayfa 8
Tahincioğlu, liberal kuramlara göre medyanın ve gazetecinin tarafsız ve objektif olması gerektiğini belirtirken halihazırda böyle bir tarafsızlığın söz konusu olmadığını ve medyayı anlama noktasında liberal kuramın açıklayıcı olmadığını ifade etti. Tahincioğlu medyayı anlamak için manipülasyon ve hegemonya kavramı üzerinden analizin açıklayıcı olduğunu belirtti. Tahincioğlu bir rıza üretme aracı olarak medyada, fakültelerde okutulan tarafsızlığın arzu edilen şs ey olmadığını, her koşs ulda bir taraf alındığını belirtti. Rıza kavramından bahseden Tahincioğlu, otoriterliğin kabulünde mevcut durumda bir uzlaşs ının söz konusu olduğunu ve bu uzlaşs ının bir kısmının da medyadaki insanlar tarafından oluşs turulduğunu belirtti. Örnek olarak göçmenlere ilişs kin haberleri ele alan Tahincioğlu, medyanın göçmenleri "kaçak girmeye çalışs an göçmenler öldü" veya "göçmenler için hiç bir şs ey yapılmadı" gibi farklı şs ekillerde haber yapabileceğini belirtti. Tahincioğlu medyanın tercih yapma noktasında güce sahip olan tarafın en çok hoşs una gidecek olan söylem lehinde bir seçim yapacağını ifade etti. Tahincioğlu manipülasyonun seçim dönemlerinde analiz edilmesine gerek kalmayacak kadar açık ve çıplak bir hal aldığını ifade etti. Tahincioğlu seçim sürecinde medyada, nesnelliğin terk edildiği bir gazetecilik anlayışs ının ortaya çıktığını belirtti. Tahincioğlu bu tabloda peki ne yapmak gerekir? sorusuna ilişs kin olarak her şs eye rağmen vazgeçmemek gerektiğini ifade ederek dezavantajlı grupların haklarına erişs im olanağının da hegemonya içinde alan açma mücadelesinden doğabileceğini belirtti. Forum : Dezavantajlı Grupların Seçme Seçilme Haklarına Erişs imi: Sivil Deneyimler Necla Zarakol tarafından modere edilen forumda İMC TV'den Aris Nalcı, Kadın Koalisyonu'ndan Ezgi Koçak, ŞS effaflık Derneği'nden Oya Özarslan ve Göç-Der den Selahattin Güvenç dezavantajlı grupların seçme seçilme haklarına erişs imi alanında deneyimlerini aktardılar. Aris Nalcı, İmc TV-T24, Türkiye Forumun ilk konuşs macısı olan Gazeteci Aris Nalcı, Türkiye Ermenilerinin oy verme davranışs ları, bu davranışs ın belirleyenleri ve tarihsel olarak Ermenilerin temsil edilişs biçimleri üzerine bir paylaşs ımda bulundu. Nalcı, öncelikle Ermenilerin ulusal bir azınlık olarak karşs ılaşs tıkları baskıların oy verme tercihleri üzerinde temel belirleyenlerden biri olduğunu ifade etti. Nalcı, Serdar Kurucu ile 1965 öncesinde Türkçe ve Ermenice yayınlardan seçimleri Ermeniler bakımından incelediklerini ve 1965 öncesi ve sonrasının birbirinden oldukça farklı görünümler çizdiğinin altını çizdi. Nalcı 1965 yılının Türklük tanımının tartışs ıldığı yıllar olduğunu ve bu sürecin sonunda ulusal azınlıkların kendilerinin araçsallaşs tırıldıklarını düşs ünmelerinin akabinde, azınlık temsilcilerinin seçimlere girmemeyi tercih ettiklerini belirtti. Sayfa 9
Nalcı'nın dikkat çektiği bir diğer nokta ise son on yılda vekil olmasalar da yerel seçimler, medya vb alanlarda bir azınlık kota anlayışs ının oluşs ması oldu. Son seçimlerdeki adayları değerlendirirken, daha fazla azınlık adayı olduğunu ifade eden Nalcı, yine de bu durumun Ankara'nın doğusuna geçmiyor olduğunu ve bu durumun seçilmek için gerekli oylar bakımından büyük farklar yarattığını ifade etti. Nalcı'nın vurgu yaptığı bir diğer nokta ise yerel ve ulusal düzeyde azınlıklar üzerinden sürdürülen baskılar oldu. Nalcı, zaman zaman yöneticilerin kullandığı söylemlerin toplum üzerinde siyasal tercihler bakımından etiketleme yarattığını ifade etti. Ezgi Koçak, Kadın Koalisyonu, Türkiye Seçimleri kadınlar açısından değerlendiren Ezgi Koçak, yerel ve genel düzeyde temsil kavramını katılımcı bir anlayışs çerçevesinde değerlendirdi. Ezgi Koçak'ın ilk olarak değindiği konu kadınların temsili ile ilgili kavramlar- oldu. Kavramsallaşs tırmanın önemli olduğunu ifade eden Koçak, kadın kavramını bütün kadınlık hallerine dokunan bir yerden ifade etmenin önemli olduğunu, kadınların farklı farklı olduğunun gözden kaçırılmaması gerektiğini belirtti. Temsilin sınırlarını aşs manın ve kadın varlığını somutlamanın bir aracı olan katılıma vurgu yapan Koçak, katılımın temsili aşs arak kadınların kendileriyle ilgili konuları siyasetin konusu haline getirmelerinin bir aracı olduğunu söyledi. Koçak aynı zamanda katılımın homojen bir kadın algısını aşs arak, her kadının özgünlüğüne ifade alanı sağladığını ve farklı sesleri, heterojen olanı görünür kıldığını; kadınlar için karara dahil olarak denetlemek, müdahil olmak için alan açtığını belirtti. Koçak katılım konusunda Türkiye'nin sıfır noktasında olduğunu bu sebeple Kadın Koalisyonu olarak, kadınların dışs landıkları süreçleri izlediklerini belirtti. Bu amaçla 80'den fazla kadın ve LGBTİ örgütten oluşs an Kadın Koalisyonu nun; kamuyu, seçimleri ve mekanizmaları izlediğini belirten Koçak bu seçim sürecinde de partileri yakından izlediklerini, tüzüklerini, seçim bildirgelerini ve programlarını mercek altına aldıklarını ifade etti. Oya Özarslan, ŞS effaflık Derneği, Türkiye Oya Özarslan seçimleri şs effaflık ve hesap verebilirlik bakımından değerlendirdiği sunumunda dünya örneklerinden, Türkiye'deki eksiklerden ve yapılması gerekenlerden bahsetti. Özarslan, öncelikle şs effaflığın demokrasi için en temel unsurlardan biri olduğunu, demokratik bir yönetimin şs effaf, açık, denetlenebilir ve hesap verebilir olması gerektiğini ifade etti. Özarslan şs effaflık meselesi kapsamında yolsuzluk, çevre, kamuoyuna hesap verebilme gibi alanların yer aldığını; yolsuzluğun sadece ekonomik sorun değil, bir insan hakları ve adalet sorunu olduğunu vurgulayarak kamu kaynaklarının adaletsiz dağılımı ile küresel açlık ve yoksulluk arasında bir ilişs ki olduğuna dikkat çekti.. Araşs tırmalara göre, siyaset kurumunun Türkiye'de en kötü itibara sahip kurum olduğunu belirten Özarslan, ikinci en kötü itibarın medyaya ait olduğunu ifade etti. Özarslan temiz siyasetin temel unsurları olan dokunulmazlık, siyasi hediye, seçim izlenmesi ve denetlenmesi, siyasette açıklık, kampanya finansmanı gibi konuların hiç birinde Türkiye'nin yeterli mevzuat ve düzenlemeye sahip olmadığını belirtti. Özellikle dokunulmazlık konusunun en sorunlu alan olduğuna işs aret eden Özarslan, yolsuzluğun bile dokunulmazlık kapsamına alındığı başs ka bir ülke olmadığını ifade ederek Türkiye'de vekil dokunulmazlığının çok genişs olduğuna dikkat çekti. Özarslan'n dikkat Sayfa 10
çektiği diğer nokta siyasette yer alan bireyler için periyodik mal varlığı açıklamanın bir çok ülkenin aksine Türkiye'de zorunlu olmamasıydı. Özarslan periyodik açıklamanın, temsilcilerin kendilerini haksız yolla zenginleşs tirmelerinin önündeki temel güvence olduğunu ifade etti. Volkan Yılmaz, SPOD, Türkiye Forumun dördüncü konuşs macısı ayrımcılığa uğrayan diğer bir grup olan LGBTİ bireylerin temsil ve seçimlere katılım konularında deneyimlerini aktarmak üzere Volkan Yılmaz oldu. Yılmaz sosyal haklar üzerine çalışs an bir örgüt olan Sosyal Politikalar, Cinsiyet Kimliği ve Cinsel Yönelim Çalışs maları Derneği nin (SPOD) siyasi temsil alanındaki deneyimlerini aktardı. Yılmaz yeni anayasa için görüşs toplama sürecinin, anayasal düzlemde hakların tanımlanması bağlamında örgütler bakımından bir çalışs ma alanına yol açtığını aktararak bu çalışs ma sürecinin gelişs imlerinden bahsetti. Yılmaz öncelikle temsili demokrasinin LGBTİ bireyler bakımından oluşs turduğu çelişs ik duruma dikkat çekti: Yılmaz sandığın belirleyici olması gerekirken, çoğunluğun nefret beslediği, şs iddet uyguladığı LGBTİ bireyler ve ateistler gibi grupların varlığının ve temsilinin sandığa, çoğunluğun tercihine bırakılamayacağını belirtti ve temel hak ve özgürlüklerinin garanti altına alınması gerektiğini ifade etti. Yılmaz bu sebeple LGBTİ hakları mücadelesinin politik bir mücadele olduğunu belirtti. Bu mücadelenin altında üç tür çalışs ma yaptıklarını belirten Yılmaz, siyaset okulu, LGBTİ Dostu Belediye Protokolü ve Mecliste LGBTİ çalışs malarını aktardı. Yılmaz bu çalışs maların beklentilerinin üstünde sonuç verdiğini, görünürlük bakımından önemli, uzun vadede siyaset süreçlerini dönüşs türmek bakımından kritik olduğunu ifade etti. Selahattin Güvenç, Akdeniz Göç-Der, Türkiye Forumun son konuşs macısı olan Selahattin Güvenç göç sebebiyle yerinden edilen insanların seçim ve temsil bakımından karşs ılaşs tıkları sorunları aktardı. Güvenç öncelikle zorunlu göç sorunu üzerinde durdu. Güvenç zorla yerinden edilme ile, milyonlarca insanın yerinden edilerek kentin çeperlerinde hayatta tutulmaya çalışs tıklarını ve bu sorunun kökenlerinin 1925'e kadar dayandığını ifade etti. Güvenç bu politikaların sonucu olarak seçmen olan ama oy kullanamayan mevsimlik işs çilerin, okuma yazma bilmeyenlerin, özellikle kadınların sistem dışs ı kaldığını aktardı. Güvenç'in ayrıca vurgu yaptığı diğer alan ise seçmen olamayanlar oldu. Güvenç bu kapsamda 20 yıldan uzun süredir çadırda yaşs ayan, adrese dayalı sistem yüzünden bir adresi olmadığı için seçmen olamayan genişs bir nüfus olduğunu belirtti. Güvenç'in son olarak altını çizdiği nokta ise zorla yerinden edilmenin doğurduğu temel sorunlar olan temiz su, barınma, elektrik gibi temel haklara erişs ememenin yanında oy kullanmanın tali bir sorun olması oldu. Sayfa 11
Panel: AB ve AB Aday Ülkelerde Seçimlerin Bağımsız Sivil İzlemesi Kolaylaşs tırıcılığının Feray Salman tarafından yapıldığı panelin konusu Avrupa Birliği ve aday ülkelerde bağımsız sivil izleme deneyimleriydi. Panel konuşs macıları sırayla; Stefanie Shchiffer, Osman Süzen, Dario Jovanovic ve Nejat Taşs tan oldu. Stefanie Schiffer, EPDE, Almanya Oturumun ilk konuşs macısı Avrupa Demokratik Seçimler Ağı ndan Stefanie Schiffer oldu. Schiffer bağımsız gözlem ve seçimlere erişs im üzerine Avrupa Demokratik Seçimler Ağı nın (EPDE) yapısından, deneyimlerinden ve özellikle azınlıklar konusundaki çalışs malarından paylaşs ımlarda bulundu. Schiffer merkezi Berlin'de bulunan ve on dört sivil toplum örgütünden oluşs an bir ağ olan EPDE'nin demokratik ve özgür seçimler için aktivizm temelli bir yapı olduğunun altını çizdi. Schiffer, birbirinden öğrenme perspektifiyle hareket eden ve AB üyesi olan ve olmayan ülkelerden üyeleri bulunan platformun, özgür seçim ve bağımsız izleme konusunda farkındalığı arttırmak, izleme konusunda uzmanlığın artmasına katkı sağlamak, "havyar diplomasisi 4 " ile mücadele etmek, baskı altında olan EPDE üyelerinin savunulması amaçlarını taşs ıdığını ve bu amaçları gerçekleşs tirmeye dönük faaliyetler yürüttüğünü aktardı. EPDE nin amaçları doğrultusunda eğitim, lobicilik, savunuculuk, dayanışs ma faaliyetleri yürüttüğünü belirten Schiffer ağın 2015-2016 döneminde Rusya ve Azerbaycan'daki zorlu seçimlerin izleyeceğini ifade etti. Osman Süzen, İHD, Türkiye İkinci konuşs macı olan Osman Süzen seçim izleme konusunda İHD'nin deneyimlerini ve bulgularını aktardı. Süzen öncelikle İnsan Hakları Derneği nin 1986'dan beri genel ve yerel seçimleri devletten ve siyasi otoritelerden bağımsız olarak izleyip raporladığını, bu konuda 30 yıla yakın bir deneyim biriktirdiğini belirtti. Süzen 2011 öncesi dönemde izleme sürecinde seçmenlere yapılan baskıların izlendiğini, 2011'den beri ise bağımsız izleme platformuyla birlikte dezavantajlı grupların seçimlere katılımını karşs ılaşs tıkları sorunları ve sandık güvenliğini izlediklerini ifade etti. Süzen izleme yaparken dikkat ettikleri noktaları şs u şs ekilde özetledi; Seçimler yasalara uygun bir şs ekilde şs effaf bir şs ekilde yapılıyor mu? 4 Hayvar Diplomasisi terimi siyaset bilimi litaratüründe son dönemde kullanılmaktadır. Avrupa Stabilite Inisiyatifi nin Azerbaycan konusunda hazırlanan izleme raporunda kullanım örneğini inceleyebilirsiniz: www.esiweb.org/pdf/esi_document_id_131.pdf Sayfa 12
Turizm sektörü çalışs anları, mevsimlik işs çiler, huzur evleri, özel öğrenci yurtlarındaki gençler oy kullanabiliyor mu? Kriterler çerçevesinde sandık başs ında izleme yapmaya çalışs tıklarını ifade eden Süzen YSK'nın bağımsız gözleme izin vermiyor olması ve YSK kararlarının mahkeme yoluna kapalı olması sebebiyle izleme sürecinde sorunlar yaşs andığını, zaman zaman seçim izleyenlerin göz altına alınması gibi sorunların ortaya çıktığını ifade etti. Süzen, IHD nin bu alandaki çalışs malarına dayanarak, dört temel talebin Türkiye'de gerçekleşs mesinin elzem olduğunu vurguladı. Bunlar; dezavantajlı grupların seçim hakkına erişs imlerinin sağlanması, bağımsız gözlem önündeki engellerin kalkması, siyasi partilere uygulanan seçim barajın makul seviyeye düşs mesi ve seçim kanununda değişs ikliklerin yapılmasıdır.. Nejat Taşs tan, ESHİD, Türkiye Oturumun üçüncü konuşs macısı olan Nejat Taşs tan Türkiye'de seçim sonuçlarını dezavantajlı gruplar açısından değerlendirdi. Taşs tan seçim sonrasında kazanan ve kaybedene odaklanıldığını, oysa seçimlerin bir çok grup açısından seçimlerden çok önce kaybedildiğini vurguladı. Taşs tan "Türkiye seçimini yaptı" şs eklinde bir tespitin Türkiye'de seçimini yapamayan bir çok grup açısından gerçeği yansıtmadığını ifade etti. Taşs tan ilk olarak kadınların temsil sorununa değinerek 53 milyon seçmenin, %51 i kadınken kadınların bu dönem en iyi ihtimalle %16-18 bandında temsil şs ansı bulabileceklerini ifade etti. Evsiz olduğu için seçme hakkını kullanamayacak bir çok insan olduğunu belirten Taşs tan azınlıklar bakımından 95 yılda Roman, Ezidi adayların ilk kez meclise girebileceğini ifade etti. Taşs tan seçim gününden çok evvel bir çok grubun seçmen kütüğü hazırlanırken, seçmen eğitimi yapılırken, seçim materyalleri hazırlanırken, seçim kanunu hazırlanırken engellenmeye başs landığının, seçimlerin çok erken kaybedildiğinin altını çizdi. Türkiye'de seçim sisteminin uluslararası hiç bir standarda uymadığını ifade eden Taşs tan:, Periyodik seçim dışs ında bir kriter yok, katılım mekanizması yok bu yüzden seçimleri daha yakından izlememiz gerekiyor dedi. Dario Jovanovic, CCI, Bosna Hersek Oturumun son konuşs macısı ise Bosna Hersek deneyimini aktarmak üzere internet bağlantısıyla konferansa katılan Dario Javanovic oldu. Javonovic konuşs masında örgütünün yapısını, seçim gözlem bulgularını ve gelecek planlarını aktardı. Bosna'daki seçimlerin görece daha saydam olduğunu ve mevcut kurumun izlemeye daha açık olduğunu ifade ederek sözlerine başs layan Jovanovic Bosna'da 14 bölgede ve belediye seçimlerinde de seçim gözlemi yapabildiklerini ifade etti. Ek olarak Jovanovic anayasa değişs ikliği konusunda bir kampanya yürüttüklerini ve bu yolla federal anayasayı değişs tirebildiklerini, seçim izlemesi yaptıklarını ifade etti. Bosna nın karışs ık bir siyasi sistemi olduğunu belirten Jovanovic, bu karışs ık sistemin yakından izlenmesi gerektiğini bu yüzden periyodik raporlama yaptıklarını ve kamuyla bu raporları paylaşs tıklarını ifade etti. Sayfa 13
Jovanovic koalisyonla izledikleri son seçimlerde kullandıkları farklı seçim izleme deneyimini aktarırken ilk kez seçimlerden uzun süre önce seçimleri izlemeye başs ladıklarını, izleme için istatiksel bir metot gelişs tirdiklerini ifade etti. Jovanovic in bahsettiği seçim izleme yöntemi kapsamında 5400 sandıktan 1350 sinin izlemesi yapılırken sms mesaj yöntemi izleme aracı olarak kullanılmışs. Jovanovic bu süreçte 3000 seçim gözlemcisi ile izleme yapabildiklerini çok daha fazla sayıda insanın da gözlemci olmak üzere başs vurduğunu ifade etti. Sayfa 14
Forum: Dezavantajlı Grupların Seçme Seçilme Haklarına Erişs imi: Sivil Deneyimler Kolaylaşs tırıcılığını Binnur Aloğlu'nun yaptığı son forumda konuşs macılar sırayla Ka.Der'den Gönül Karahanoğlu, Eng- Kad'dan Arzu ŞS enyurt, Özürlüler Vakfından Kemal Polat ve Rusihak'tan Cansu Korkmaz oldu. Bu oturumda seçimlere katılım, kadınlar ve engelliler bakımından analiz edildi Gönül Karahanoğlu, Ka.Der, Türkiye Oturumun ilk konuşs macısı olan Gönül Karahanoğlu seçim sürecini kadın adaylar üzerinden analiz etti ve partilerin toplumsal cinsiyet eşs itliği karnelerini aktardı. Karahanoğlu kritik eşs ik olan %33 temsil sağlanmadığı sürece yeterli temsilden bahsedilemeyeceğinin altını çizdi. Karahanoğlu politik partilerin seçim performansını analiz ederken partilerin toplumsal cinsiyet eşs itliği bakımından sınıfta kaldıklarını, meclisteki kadın temsilinin yeni dönemde %20'nin altında kalacağını ifade etti. Karahanoğlu partilerin erkek yapılarına ve kadınlara karşs ı engelleyici tutumlarına işs aret ederek bir çok şs ehirde kadınların hiç aday gösterilmediğini ifade etti. Arzu ŞS enyurt, Eng-Kad, Türkiye Engelli Kadın Derneği nden Arzu ŞS enyurt, engelli kadınların seçim hakkına erişs me noktasında karşs ılaşs tıkları ayrımcılık ve sıkıntıları aktardı. ŞS enyurt öncelikle engelli kadınların bir çoğunun seçmen kütüğüne kayıtlı olmadığını, özellikle bakım evinde kalan, evsiz vb. engelli kadınların kaydının seçmen kütüğünde yer almadığını ifade etti. ŞS enyurt, kayıtlı engelli kadınlara ilişs kin verilere YSK paylaşs madığı için ulaşs amadıklarını, TUİK'in ise sağlıklı veri sağlamadığını belirtti. Engelliliğin bir fişs leme sorununa dönüşs tüğünü ifade eden ŞS enyurt, bu konuda da yanlışs belirlemeler yapıldığına dikkat çekti. Senyurt'un vurgu yaptığı diğer konu seçim mekanlarının erişs ilebilir olmaması oldu, ŞS enyurt bu sorunun engelli kadınlar açısından taciz gibi sonuçlar yarattığını aktardı. Kemal Polat, Özürlüler Vakfı, Türkiye Özürlüler Vakfı ndan Kemal Polat engellilerin seçim hakkına erişs iminden bahsetti. Polat seçimden evvel engellilerin sokağa bile çıkamadığını ve seçme seçilme hakkının başs ta engellilerin elinden alındığını vurguladı. Polat engellilerin yardım olmadan oy kullanamayacakları yerlerde oy kullandırılmasındaki çelişs kiye işs aret etti. Sayfa 15
Polat'ın son olarak altını çizdiği nokta tüm dezavantajlı grupların ortak bir paydada buluşs malarının gerekliliği oldu. Cansu Korkmaz, Rusihak, Türkiye Günün son konuşs macısı Ruh Sağlığında İnsan Hakları Girişs imi Derneğinden (Rusihak) Cansu Korkmaz oldu. Korkmaz, zihinsel ve psiko-sosyal engelli bireylerin seçme seçilme hakkına erişs imleri konusunda Türkiye'deki durumu ve AB tarafından finanse edilen ve bölgesel düzeyde uygulanan "Person - Birey" 5 projesi kapsamında Türkiye'de yürüttükleri çalışs maları 6 aktardı. Korkmaz'ın sunumunda altını çizdiği noktalardan biri Türkiye'de mevzuatın çevirisinden kaynaklanan farklı algılar oldu. Korkmaz zihinsel ve psiko-sosyal engelli bireylerin seçme seçilme haklarına dair uluslararası standartlardan ve Türkiye'deki hukuki durumdan bahsetti. Bu alanda Korkmaz'ın vurgu yaptığı husus, Türkiye de ulusal mevzuat ve uluslararası standartlar bakımından farklar olduğu oldu; Korkmaz, ulusal mevzuatın referans alındığını ve uluslararası mevzuat ve sözleşs melerden doğan hak ve yükümlülüklerin göz ardı edildiğini belirtti. Korkmaz ın işs aret ettiği diğer bir nokta ise YSK ve anayasadaki seçme seçilme hakkına dair düzenlemelerin de kendi içinde tutarsız ve keyfi yoruma açık olmasıydı. Korkmaz, vesayet ve kısıtlı tanımının zihinsel ve psiko-sosyal engelli bireylerin seçme seçilme hakkına erişs imlerinde başs lıca engellerden biri olduğunu ifade ederek zihinsel ve psiko-sosyal engelli bireylerin kendi hatalarını yapma hakkına vurgu yaptı. Korkmaz ayrıca katılımcıları PERSON projesi kapsamında eşs it haklara erişs im için başs latılan I Will Act kampanyasına katılmaya davet etti. 5 www.eu-person.com 6 www.madde12.org Sayfa 16