LABORATUVARLARDA UYULACAK GENEL KURALLAR 1. Güvenlik, laboratuvar çalışanlarının en önemli birincil sorumluluğu olup üç genel güvenlik prensibi: a. Dikkatli çalış ve asla risk alma! b. Bir reaksiyonu yapmadan önce muhtemel tehlikeleri tespit et! c. Kaza ve ilk yardım yöntemlerini öğren! 2. Daima; a. Laboratuvar güvenlik yöntemlerini öğren b. Laboratuvar gözlüğü tak! c. Laboratuvara uygun kıyafetle gir! d. Laboratuvardan ayrılmadan önce mutlaka ellerini yıka! e. Deneye başlamadan önce, deney yöntemlerini dikkatlice oku! f. Deney aletlerinin mevcudiyetini kontrol et! g. Her kimyasala karşı dikkatli davran! h. Çalışma alanını düzenli tut! i. Laboratuvarda dökülen kimyasalların temizliği ile ilgilen j. Bilmediğin ya da şüphede olduğun hususlarda laboratuvar sorumlusuna danış! 3. Asla; a. Laboratuvarda yemeyiniz ve içmeyiniz! b. Laboratuvarda sigara içmeyiniz! c. Kimyasalları tatmayınız, koklamayınız, içinize çekmeyiniz! d. Şakalaşmayın, laboratuvardaki arkadaşlarınızı rahatsız etmeyin! e. Yalnız çalışmayın! f. Laboratuvarda koşmayınız! g. Bilinmeyen deneysel yöntemleri yapmayınız! 4. Laboratuvarların ciddi çalışma yapılan bir ortam olduğu hiçbir zaman akıldan çıkarılmamalı ve laboratuvarlarda düzeni bozacak veya tehlikeye yol açabilecek şekilde hareket edilmemelidir. 1
5. Sözlü veya yazılı bütün kurallara dikkatle uyulmalı, anlaşılmayan kısımlar laboratuvar sorumlularına sorulmalıdır. 6. Laboratuvarlarda asla tek başına, izinsiz ve sorumlu kişi yokken çalışılmamalıdır. 7. Laboratuvarda sorumlu kişi izin vermedikçe hiçbir deney düzeneğine, kimyasala ve diğer malzemelere dokunulmamalıdır. 8. Laboratuvarda yemek, içmek ve laboratuvar malzemelerinin bu amaçla kullanılması ve laboratuvarlara gıda maddelerinin konulması yasaktır. 9. Deneysel çalışmalar sadece sorumlunun size anlattığı ve gösterdiği şekilde yapılır. Asla anlatılan ve gösterilen deney yönteminden farklı bir yöntem izlenmez. 10. Laboratuvara gelmeden önce ön çalışma yapılmalıdır. Verilen deney kılavuzu ve kullanılacak kimyasallar ile ilgili veri güvenlik formları dikkatlice okunmalı ve incelenmelidir. 11. Laboratuvarda asla şaka yapılmamalıdır, dikkat dağıtıcı davranışlardan kaçınılmalıdır. 12. Laboratuvara önlük giymeden girmeyiniz. Palto, ceket, çanta vb. kişisel eşyalar laboratuvara sokulmamalıdır. 13. Laboratuvara izinsiz girip çıkılmamalıdır. 14. Laboratuvarda çalışıldığı sürece çalışmanın özelliğine bağlı kalmadan öncelikle laboratuvar önlüğü, gözlük ve eldiven kullanılmalıdır. 15. Laboratuvarda, düztabanlı ve tabanı kaygan olmayan kapalı ayakkabı giyilmelidir. 16. Uzun saçlar, sallantılı takılar, çok dar ve çok bol elbiseler laboratuvar ortamında tehlikeye yol açacaklarından dolayı dikkat edilip gerekli tedbirler alınmalıdır. 17. Laboratuvar önlüğünün düğmeleri daima iliklenmiş olmalıdır. Önü açık önlükle çalışmak tehlikelidir. 18. Laboratuvarda yüze dokunmadan önce eller su ve sabun ile yıkanmalı ve kurutulmalıdır. 19. Deneysel çalışma bittikten sonra kullanılan malzemelerin, deney düzeneğinin ve deney tezgâhının temizliği gereken özenle yapılmalıdır. 20. Laboratuvardan çıkarken veya girerken kapı kollarına eldivenle dokunulmamalıdır. Eller su ve sabun ile yıkanıp, sorumlunun izni ile laboratuvardan çıkılmalıdır. 21. Hafta içi mesai saatleri dışında ve hafta sonları danışman olmaksızın öğrencilerin laboratuvarlarda çalışmaları yasaktır. 2
1. Laboratuvarda bulunan bütün kimyasallar tehlike içerirler. Bu nedenle; kesinlikle kimyasallara çıplak elle dokunulmamalı, tadına bakılmamalı ve koklanmamalıdır. 2. Laboratuvarlarda içinde kimyasal madde olan hiçbir kap etiketsiz olmamalıdır. 3. Kullanmadan önce etiket dikkatlice okunmalıdır. Kimyasallar bir kaptan başka bir kaba aktarıldığında yeni kabın etiketlenmesi unutulmamalıdır. 4. Şişesinden alınan kimyasallar kullanılmasa bile hiçbir zaman tekrar orijinal şişesine konulmamalı, orijinal şişenin içerisine pipet daldırılmamalıdır. 5. Bir çözeltiyi almak için kullanılan pipet farklı bir çözelti şişesine daldırılmamalıdır. 6. Asitler suya azar azar ilave edilmelidir. Kesinlikle asidin üzerine su ilave edilmemelidir. 7. Pipet ile sıvı çekilirken asla ağız kullanılmamalıdır. Bunun yerine puar v.b. cihaz kullanılmalıdır. 8. Alev alıcı sıvılar kullanılacakları kadar kapalı bir kap içerisinde deney tezgâhı üzerinde bulunmalı ve ısı kaynaklarından (bek alevi, elektrikli ısıtıcı vb.) uzak tutulmalıdır. 9. Kimyasal atıklar laboratuvar sorumlusunun direktiflerine uygun olarak işleme tabii tutulmalıdır. Lavabolara ve başka yerlere kesinlikle kimyasal madde dökülmemelidir. Atıklar aşağıda belirtildiği üzere laboratuvarda sınıflandırılmalı: a) Anorganik atıklar b) Organik ve Halojensiz Atıklar c) Organik ve Halojenli Atıklar d) Katı Atıklar e) Cam Malzeme Atıkları 10. Zehirli buharları ve gazları solumaktan kaçınılmalıdır. Bu tür maddeler ile derişik asit, baz ve uçucu çözücülerle çalışırken çeker ocak kullanılmalıdır, mümkün olduğunda çeker ocakta muhafaza edilmelidir. 11. Laboratuvarın bir yerinden başka bir yerine kimyasal madde taşırken dikkatli ve güvenli bir şekilde taşınmalıdır. 12. Kimyasal maddeler hiçbir zaman laboratuvar dışına çıkarılmamalıdır. Ancak sorumlular tarafından gerekli taşıma aracı ve güvenlik tedbirleri sağlandıktan sonra transfer yapılabilir. 3
1. Kırık ve çatlak cam malzemeler kullanılmamalıdır. Keskin uçlu cam malzemeler, gerektiğinde, bir bek alevinde kütleştirildikten sonra kullanılmalıdır. 2. Kirli cam eşyalar kullanılmamalıdır. Cam malzemelerin temizliği için gerekli hassasiyet gösterilmelidir. 3. Özellikle uzun cam eşyalar taşınırken dik tutulmasına özen gösterilmelidir. 4. Termometre, pipet vb. yuvarlanabilecek cam eşyalar laboratuvar tezgâhı üzerine yere düşmelerini önleyecek şekilde konulmalıdır. 5. Cam boru, termometre vb. malzemeleri mantara yerleştirmeden önce kayganlaştırıcı madde kullanılmalıdır. Ani kırılmalara karşı çok dikkatli olup, aşırı kuvvet uygulanmamalı ve kesinlikle eldiven giyilmelidir. 6. Kırılan termometrelerden çıkan cıvaya, laboratuvara sorumlusu ile müdahale edilmelidir. 7. Sıcak cam malzeme soğuk ortam içerisine veya çalışma tezgâhının üzerine konulmamalıdır. Cam malzemenin çatlamasına veya kırılmasına neden olabilir. Soğuyuncaya kadar tahta maşa ile tutulmalıdır. 8. Soğuk ve sıcak camın görüntüleri aynı olduğundan ısıtılmış cam eşya gelişigüzel bir yere konulmamalıdır. Bir başkası bu cam eşyadan zarar görebilir. 9. Kullanımdan sonra cam eşyalar distile su ile yıkanmalıdır. 10. Kesinlikle kırık cam malzemelere çıplak elle dokunulmamalıdır. Kırılan cam malzemeler derhal süpürülüp, dikkatle uygun bir yere atılmalıdır. Kırık camlar, çöp kutusuna değil Cam Kırıkları Atık Kutusuna atılmalıdır. 4
1. Bek kullanırken özel dikkat gösteriniz. Saçlar, elbise bek alevinden uzak tutulmalıdır. 2. Bek kullanılmadan önce tüp açılır sonra yakma işleminde kullanılacak kibrit, çakmak vb. yakılır en sonunda bek açılır. Kapatılırken ilk önce bek sonra tüp kapatılır. 3. Bek alevinde ısıtma işleminde mutlaka tahta maşa kullanılmalıdır. 4. Kullanılmadığı sürece bek veya elektrikli ısıtıcılar daima kapalı tutulmalıdır. 5. Isıtma veya kaynatma işleminde kabın tamamen kapalı olmamasına dikkat edilmelidir. Basınçtan dolayı patlamaya neden olabilir. 6. Tüp içinde sıvı maddeleri ısıtırken aşırı ısınmayla sıçramayı önlemek için tüp dikkatli olarak çalkalanmalıdır. Tüpün ağız kısmı deney yapan kişiye veya başkasına yönlendirilmemelidir. 7. Isı cihazlarının sıcaklığı elle kontrol edilmemelidir. 8. Etüv veya fırın kullanırken yapılmış sıcaklık ayarı değiştirilmemelidir. Gerekiyorsa görevliye bildirilmelidir. 9. Plastik eldivenle etüv, fırın kullanılmamalıdır. Yüksek sıcaklıklarda çalışırken maşa kullanılmalıdır. 10. Çözücülerle, aseton gibi, yıkanan malzemeler, yangın riski nedeniyle direkt kurutulmak üzere etüve konulmamalıdır. 11. Numune kaplarının ve maşanın fırın cidarına değmemesine özen gösterilmelidir. 12. Hassas terazi kullanılmadığı zamanlarda kapalı ve yüksüz olmalıdır. 13. Hassas terazinin dengesi kontrol edilmelidir. Su terazisindeki hava kabarcığının ortalanmış olması gerekmektedir. Aksi durumda laboratuvar sorumlusuna başvurunuz. 14. Hassas terazi üzerine veya etrafına kimyasal madde dökülmemesine özen gösterilmelidir. Dökülen kimyasal madde fırça ile temizlenmeli ya da vakumlu süpürge ile alınmalıdır. 15. Çeker ocaklar kullanılmadan önce havalandırma sistemi çalıştırılmalıdır. 16. Çeker ocakla çalışırken kimyasal maddeler çeker ocağın ön kısmından en az 15 cm içeriye konulmalı ve çeker ocağın camı mümkün olduğunca kapalı tutulmalıdır. 17. Patlayıcı veya yanıcı kimyasallarla çeker ocakta çalışırken tüm cihazların elektrik bağlantısı önceden yapılmalıdır. 18. Elektrikli aletlerin elektrik bağlantısı yapılırken ellerin tamamen kuru olmasına dikkat edilmelidir. 19. Kullanımı tam olarak bilinmeyen cihazlar kesinlikle kullanılmamalıdır. 5
1. Asit dökülen alan baz ile; baz dökülen alan asit ile nötralize edildikten sonra hemen su ile silinmelidir. 2. Cilde veya göze kimyasal madde sıçraması halinde bol su ile yıkanmalı, ilk yardım kuralları çerçevesinde hareket edilmelidir. 3. Giysilerin ateş alması durumunda asla koşulmamalı; yerde yuvarlanarak alev söndürülmeye çalışılmalı ve yardım istenmelidir. 4. Laboratuvarda olabilecek kimyasal yanıklar önce bol su ile yıkanmalı, ağrı azalıncaya kadar temiz soğuk su veya dolaylı olarak buz tatbik edilmeli, olayın durumuna göre ilk yardım kuralları çerçevesinde hareket edilmelidir. 5. Bir yangın çıktığında yapılacak ilk iş yangını haber vermektir. Yangının yayılmasını önlemek için kapı kapatılıp yardım istenmelidir. Yardım gelince yangın tüpleri ile müdahale edilir. Eğer bir kişi alev almışsa hava ile temasını kesmek için yangın battaniyesi ile müdahale edilmelidir. 6. Kesik veya kanamalarda; yara ve etrafı temizlenip üzeri gazlı bezle kapatılır. Kanamanın şiddetine göre gevşek ya da sıkı bir tamponla basınç uygulama yoluna gidilir. 7. Yanıklarda; kazazedenin şoka girmesi, mikrop kapması önlenir. Tutuşmuş durumda olan yanmalarda yapılacak ilk iş yanan kısmın havayla temasının önlenmesidir. Bu yapılamadığında yanan kısma su dökülmelidir. Asit gibi kimyasal madde yanmalarında bol suyla yıkama gerçekleştirilmelidir. Yanık elbise altında ise, elbiseler kesinlikle çıkartılmaya çalışılmamalıdır. Yanığa kesinlikle elle dokunulmamalıdır. 8. Boğulmalar; kullanılan kimyasal maddelerden dolayı veya elektrik çarpması sonucu ağız kapanarak yeterli miktarda oksijen sağlanamaması sonucu ortaya çıkar. Bilinci bozulmuş kazazedenin dilinin arkaya kaçması önlenmeli, gerekirse bu işlem bir pensle yapılmalıdır. Hemen suni solunuma başlanmalıdır. Ağızdan Suni Solunum Uygulama yöntemlerinden biri; Hasta yan yatırılır. Ağzında çiklet vb. maddeler varsa çıkartılır. Ağzın etrafı temizlenir. Ayaklar biraz yükseltilir ve baş geriye doğru bükük olarak tutulur. Alt çene aşağıya doğru çekilir. Ağza mendil veya ince bir bez örtülür. Elektrik çarpmalarında ise ağız kilitlenmiş olabilir. Bu durumda ağız yerine buruna işlem yapılır. Burun delikleri iki parmakla kapatılır (elektrik çarpmasında ağız). Bu, havanın burun deliklerinden kaçmasını önler. 9. KİMYASALLARDAN KAYNAKLANAN YANIKLAR CİLT YANIKLARI a) Elbise düğmeleri çözülmeli, kimyasal bulaşmış giysiler, ayakkabılar derhal çıkarılmalı; cilt bol suyla en az 15 dakika yıkanmalıdır. b) Yaraya merhem / sprey vb. bir uygulama yapılmamalıdır. 6
c) Yanığın üzerine fazla bastırılmadan steril-arındırılmış bandaj (bulunmuyorsa temiz bir bez) örtülmelidir. d) Yanığın boyutları büyükse acil yardım çağrılmalıdır. 10. GÖZLERDE TAHRİŞ a) Tahriş olmamış göz derhal korunmalı; diğer göz kapağı zorla açılarak su veya göz temizleyici sıvı ile en az 15 dakika yıkama işlemi uygulanmalıdır. b) Yıkama işleminin burnun üst hizasından kulaklar yönüne yapılmasına özen gösterilerek diğer gözün etkilenmemesi ve kimyasalın tekrar göze gelmemesi sağlanmalıdır. c)yıkamanın etkinliği açısından varsa kontak lensler hemen çıkarılmalıdır. d) Her iki göz steril- arındırılmış veya temiz bir yara bezi ile kapatılmalıdır. e) Sağlık kuruluşları ile temasa geçilmelidir. 11. KİMYASAL YUTMA a) Kişinin şuuru yerindeyse ve yutabiliyorsa su, süt veya ayran içirilmelidir (kusma eğilimindeyse sıvı verilmesine devam edilmez). b) Şuuru yerinde değilse yaralının başı ve vücudu mutlaka sol tarafa döndürülmelidir. c) Kazaya maruz kalan kişi derhal en yakın sağlık kuruluşuna ulaştırılmalıdır. 12. KİMYASALIN SOLUNUM YOLU İLE ALINMASI a) Bulunulan alan boşaltılıp, yaralının temiz hava alması sağlanmalıdır. b) Sağlık kuruluşu ile temasa geçilmelidir. c) Nefes alma durduğu (nefes sesi duyulmaması, göğüste hareket görülmemesi ve değişen cilt rengi) anda tıbbi yardım alana kadar geçen süre içinde ağızdan ağıza ya da ağızdan buruna suni teneffüs yapılmalıdır. Referanslar 1. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Kimya Bölümü Laboratuvar Güvenliği ve Çalışma Kuralları, http://chem.comu.edu.tr/ ; 2013 Mart. (Not: Bazı modifikasyonlar yapılmıştır) 2. M. Casey, J. Leonard, B. Lygo, G. Procter, Advanced Practical Organic Chemistry, Blackie Academic & Professional Publishing, p. 238, 1st ed. 1990; Reprinted 1993. 3. L. M. Harwood, C. J. Moody, Experimental Organic Chemistry, Blackwell Scientific Publications, p. 3, 1989. Not: Mart 2013 tarihinde hazırlanan laboratuvar güvenlik kuralları her yıl yenilenmeye ve gerekli düzenlemeler yapılmaya açıktır. 7
Güncellenme Tarihi: 05.04.2013 20:05:41 Güvenliğimiz için hazırlanmış olan ve bir kopyası tarafıma teslim edilmiş olan Niğde Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Kimya Bölümü Laboratuvar Güvenliği ve Çalışma Kuralları-Acil Eylem Planı adlı belgeleri okudum. Yukarıdaki tüm kurallara uymayı kabul ediyorum. Kurallara uymadığım takdirde kendimin ve çevremdekilerin güvenliği açısından görevliler tarafından laboratuvar ortamından uzaklaştırılabileceğimi ve yukarıdaki kurallara uymamamdan kaynaklanacak maddi ve manevi zararlardan sorumlu tutulacağımı Kimya Bölümü öğrencisi Olarak kabul ediyorum. Öğrenci Adı Soyadı İmza Tarih Onaylayan Danışman: İmza Tarih Kimya Bl. Bşk. İmza Tarih 8