VII. HAFTA İŞ HUKUKU İş Hukukunun Bölümleri Kıdem Tazminatı Kıdem tazminatı; Kanunda belirtilen fesih hallerinde, en az bir yılık kıdeme sahip işçiye veya işçinin ölümü halinde hak sahiplerine işveren tarafından kanun gereği ödenmesi zorunlu, miktarı işçinin kıdemine ve son brüt kazancına göre belirlenen bir paradır. Kidem tazminatı uygulaması, ilk kez 1936 tarihli 3008 Sayılı Iş Kanunu ile uygulanmaya başlanmıştır. İşçi ister süresi belirli, isterse süresi belirsiz iş sözleşmesine göre çalışsın, kanunda belirtilen hallerde kıdem tazminatı ödenmesi mümkündür. Belirli süreli iş sözleşmelerinde, sürenin sona ermesinden dolayı sözleşmenin kendiliğinden sone ermesi hallerinde veya tarafların anlaşarak sözleşmeyi sona erdirmelerinde, kıdem tazminatı ödenmesi söz konusu değildir. 4857 sayılı İş Kanunu 120 ve geçici 6.maddesi gereği Kıdem tazminatı için bir kıdem tazminatı fonu kurulur. Kıdem tazminatı fonuna ilişkin Kanunun yürürlüğe gireceği tarihe kadar işçilerin kıdemleri için 1475 sayılı İş Kanunu 14.maddesi hükümlerine göre kıdem tazminatı hakları saklıdır hükmünü içeren yasal düzenlemede bir değişiklik olmamıştır.
KIDEM TAZMINATINA HAK KAZANABILME KOSULLARI A. 4857 SAYILI KANUNA TABI ISÇI OLMAK Kıdem tazminatına hak kazanabilmenin ilk şartı, 4857 sayılı Is Kanununa tabi isçi olarak başka bir deyişle iş sözleşmesine (hizmet akdine) göre çalışmaktır. B. ISÇININ ISTEN AYRILMADAN ÖNCE EN AZ BIR YIL ÇALISMIS OLMASI İsçinin kıdem tazminatına hak kazanabilmesi için is akdinin sona erdiği tarihte işyerinde en az bir yıllık kıdeminin bulunması zorunludur. Is Kanununun 14. maddesinin 1. fıkrasında "İsçinin ise başladığı tarihten itibaren hizmet akdinin devamı süresince her geçen tam yıl için işverence isçiye 30 günlük ücreti tutarında kıdem tazminatı ödenir. Bir yıldan artan süreler içinde ayni oran üzerinden ödeme yapılır." denilmektedir. Kıdem tazminatının söz konusu olabilmesi için tam bir yılın dolması gerekir. Kıdem tazminatı ödenmesi için ön koşul olan en az bir yıllık çalışma şartının, aynı işverene ait aynı veya farklı işyerlerinde sürekli veya aralıklı gerçekleştirilmesi gerekir. Aynı kıdem süresi için ikinci defa kıdem tazminatı ödenmez. Örn; Bir işyerinde 8 ay çalıştıktan sonra askere giden işçi, askerlik dönüşü, aynı işverene ait başka bir işyerinde çalışmaya başlamış ve 5 ay çalıştıktan sonra, işveren tarafından işten çıkartılmıştır. Burada işçinin toplam kıdem süresi (8+5) = 13 ay olduğundan bir yılı doldurmuş durumdadır ve kıdem tazminatı hakkı vardır. Süre Tespiti: Ön koşul çalışma süresinin bir takvim yılını geçmesidir. 1. Sözleşme tarihinden ziyade işe başlama tarihi esas kabul edilir. 2. İşçinin aşağıda belirtilen hallerde çalıştığı kabul edilir. a) Hafta tatili b) Dini bayramlar c) Yıllık izin ve ücretsiz izin günleri d) İş kazası veya meslek hastalığı süresince geçen süreler e) Zorlayıcı nedenlerle çalışılamayan bir haftalık süre çalışılmış kabul edilir. 3. İhbar süreleri çalışılmış kabul edilmez. 4. Yasal grev süreleri hesaba katılmaz. 5. Aynı işverene ait değişik işyerlerindeki çalışma süreleri hesaba katılır. 6. Aralıklar ile aynı işverene ait işyerinde çalışıldı ise, önceki çalışma süreleri en son çalışılma süresine ilave edilir. C. KIDEM TAZMİNATI ÖDENMESİNİ GEREKTİRECEK İŞ AKDİNİN SONA ERMESİ ŞARTLARININ OLUMASI Kıdem tazminatı hakkinin dolması için is akdinin her hangi bir şekilde sona ermesi yeterli olmayıp, bu sona ermenin Is Kanununun 14. maddesinde sinirli olarak belirtilen hallerden biri sonucunda gerçekleşmiş olması gerekir.
1. ISÇININ ISININ ISVEREN TARAFINDAN 4857 SAYILI KANUNUN 25. MADDESINDE SAYILI SAGLIK SEBEPLERI VEYA ZORUNLU SEBEPLERDEN BIRINE VEYA 17. MADDESINE ISTINADEN SON VERILMIS OLMASI a. Sağlık Sebepleri İsçinin kendi kastından veya derli toplu olmayan yasayışından yahut içkiye düşkünlüğünden doğacak bir hastalığa veya sakatlığa uğraması halinde, bu sebeple doğacak devamsızlığın ardı ardına üç (3) is günü veya bir ayda beş (5) is gününden fazla sürmesi ya da isçinin tutulduğu hastalığın tedavi edilemeyecek nitelikte olduğu ve işyerinde çalışmasında sakınca bulunduğunun Sağlık Kurulunca saptanması hallerinden birinin varlığı halinde, isçi diğer koşulların da bulunmasıyla kıdem tazminatına hak kazanabilecektir. b. Zorunlu Sebepler İsçiyi is yerinde bir haftadan fazla süre ile çalışmaktan alıkoyan zorlayıcı bir sebebin ortaya çıkması halinde, işverenin hizmet akdini feshetmesi halinde, diğer koşulların da bulunması ile isçi kıdem tazminatına hak kazanabilmektedir. Zorlayıcı nedenin devamı müddetince isçi her zaman fesih hakkına sahip bulunmaktadır. c. İsçinin Is Sözleşmesinin İşveren Tarafından Is Kanununun 17. Maddesine İstinaden Son Verilmiş Olması 2. ISÇININ KANUNUN 24. MADDESINDE BELIRTILEN SAGLIK SEBEPLERI, AHLAK VE IYI NIYET KURALLARINA UYMAYAN HALLER VE BENZERLERI VEYA ZORUNLU SEBEPLERDEN BIRI NEDENIYLE ISTEN AYRILMASI Aşağıda belirtilen hallerde, isçi is akdini süresinin bitiminden önce veya bildirim süresini beklemeksizin feshedebilecektir. a. Sağlık Sebepleri İsçi, is sözleşmesinin konusu olan isin yapılması isin niteliğinden doğan bir sebeple isçinin sağlığı veya yaşayışı için tehlikeli olursa is akdinin derhal feshetme hakkına sahiptir. Bu durumda işveren tarafından kıdem tazminatı ödenir. b. Ahlak ve İyi Niyet Kurallarına Uymayan Haller ve Benzerleri Durumlarda Gerçekleşen Fesih İşlemlerinde Kıdem Tazminatı Ödenir. c. Zorlayıcı Sebepler İsçinin çalıştığı işyerinde bir haftadan fazla süre ile isin durmasını gerektirecek zorlayıcı sebepler ortaya çıkarsa isçi hizmet akdini feshetme hakkına sahip olacaktır. Deprem, yangın, işyerine hükümetçe el konulması gibi olaylar zorlayıcı sebeplere örnek gösterilebilir. Bu durumda işveren tarafından kıdem tazminatı ödenir.
4. YASLILIK AYLIGI (EMEKLILIK) VEYA TOPTAN ÖDEME NEDENIYLE FESIH 3. MUVAZZAF ASKERLIK NEDENIYLE İŞTEN AYRILMADA KIDEM TAZMİNATI Is Kanununda muvazzaf (genel) askerlik nedeniyle isten ayrılan isçilere kıdem tazminatı ödenmesi hakki öngörülmüştür. Muvazzaf askerlik süresinin uzun veya kısa olması kıdem tazminatı hakkini etkilemez. Kısa dönem askerlik yükümlülüğü de muvazzaf askerlik yerine geçmektedir. Is Kanununda isçinin is akdini, bağlı bulunduğu kanunla kurulu kurum veya sandıklardan yaşlılık, emeklilik veya malullük aylığı yahut toptan ödeme almak amacıyla feshetmesi durumunda kıdem tazminatına hak kazanması öngörülmüştür. Kanunla, özel sigortalardan gelir ya da maaş alınması amacıyla isçinin is akdini feshetmesi halinde, isçi istifa etmiş sayılacağından, kıdem tazminatına hak kazanamayacaktır. 5. KADIN ISÇININ EVLENME NEDENIYLE SÖZLESMEYI FESHI Is yerinde bir yıllık kıdemi olan kadın isçi is ilişki devam ederken evlenir ve evlenme tarihini izleyen bir yıl içinde herhangi bir tarihte is akdini feshederse kıdem tazminatına hak kazanır. Bu haktan yararlanabilmek için kadın isçinin evliliğinin ilk olması zorunlu olmadığı gibi, anılan hüküm uyarınca kıdem tazminatına hak kazanmışsa daha sonra esinden boşanması kıdem tazminatı hakkini olumsuz etkilemeyecektir. 6. ISÇININ ÖLÜMÜ Is kanunu kapsamında en az bir yıllık çalışması bulunan isçinin ölümü halinde, kanuni mirasçıları kıdem tazminatına hak kazanmaktadırlar. İsçinin ölümünün is yerinde veya is dışında olmasının bir önemi olmadığı gibi, kendi kusurlu davranışı ile ölüp ölmemesinin de kıdem tazminatının ödenmesine herhangi bir etkisi yoktur. İşveren, mahkemeden aldığı veraset ilamı ile kendisine başvuran mirasçılara, ilamda gösterilen payları oranında ödeme yapmalıdır. Kanun açıkça sadece kadın isçileri zikrettiğinden erkek isçilerin kendi istekleriyle evlenme dolayısıyla istifa etmeleri halinde kıdem tazminatına hak kazanmaları mümkün değildir. İşçinin Ahlak ve iyi niyet kurallarına aykırılık ve illegal grev nedenleri ile işten çıkarılması durumlarında kıdem tazminatı ödenmez.
657 sayılı devlet memurları Kanununa tabi en yüksek dereceli devlet memuru aşağıdakilerden hangisi veya hangileridir. Kıdem Tazminatının Miktarı ve Hesaplanması İşçinin kıdeminin her yılı için, son aldığı brüt ve giydirilmiş 30 günlük ücret ödenecektir. Yıldan artan süreler (aylar ve günler) için de aynı oranda ödeme yapılır. Kıdem tazminatının üst sınırı, 657 sayılı devlet memurları Kanununa tabi en yüksek dereceli devlet memurunun bir yıl için alacağı emekli ikramiyesi miktarı kadardır. A. Vali B. Devlet Bakanı C. TBMM Başkanı D. Başbakan E. Cumhurbaşkanı F. Başbakanlık Müsteşarı G. Genelkurmay Başkanı DÖNEMLER İTİBARİYLE KIDEM TAZMİNATI TAVANI UYGULAMA DÖNEMİ TUTARI 01.07.2011 31.12.2011 Arası 2.731,85 TL 01.01.2011 30.06.2011 Arası 2.623,23 TL 01.07.2010 31.12.2010 Arası 2.517,01 TL 01.01.2010 30.06.2010 Arası 2.427,03 TL 01.07.2009 31.12.2009 Arası 2.365,16 TL 01.01.2009 30.06.2009 Arası 2.260,05 TL 01.07.2008 31.12.2008 Arası 2.173,19 YTL 01.01.2008 30.06.2008 Arası 2.087,92 YTL 01.07.2007 31.12.2007 Arası 2.030,19 YTL 01.01.2007 30.06.2007 Arası 1.960,69 YTL 01.07.2006 31.12.2006 Arası 1.857,44 YTL 01.01.2006 31.12.2006 Arası 1.770,63 YTL 01.07.2005 31.12.2005 Arası 1.727,15 YTL 01.01.2005 30.06.2005 Arası 1.648,90 YTL Kıdem tazminatı hesabına esas alınacak ücrete, asıl ücretten başka, işçiye haftalık, aylık veya yıllık ödemelerle sağlanmış para veya para ile ölçülmesi mümkün sözleşmeden veya kanundan doğan ve süreklilik gösteren tüm menfaatler, uygulamada kabul edildiği gibi tazminat hesabına brüt olarak dahil edilir.
Nitelikli eleman olarak uzun süre aynı işyerinde çalışan işçinin, bordroda imzası olmasa dahi, asgari ücretten çalıştığı gerçeğe uygun düşmeyeceğinden, Yargıtay bu nitelikte bir işçinin ücretinin ne olabileceğinin ilgili meslek odalarına sorup gerçek ücretini tespit etmektedir. Şirketin 20. kuruluş yılı için ödenen ikramiye, çalışılan hafta tatili, ulusal bayram ve genel tatil günleri için ödenen ücretler, yıllık izin ücreti, fazla çalışma ücreti, işçi sağlığı ve iş güvenliği amacıyla verilen iş elbisesi ve koruyucu malzeme bedelleri çeşitli Yargıtay kararları ile kıdem tazminatının hesaplanmasında esas alınmayan ödemeler olarak belirleniştir. Kıdem tazminatı işveren tarafından ödenmemiş ise, yargı yolu ile yasal faiz uygulanarak alınır. Kıdem tazminatı 10 yıl içinde alınır. Aksi taktirde zaman aşımına uğrar. Kıdem Tazminatı Hesabında Dikkate Alınacak Ödemeler 1. Ücreti 2. Yemek yardımı 3. Kasa tazminatı (kasiyer, veznedar) 4. Gıda yardımı 5. Yakacak yardımı 6. Eğitim yardımı 7. Konut yardımı 8. Giyecek yardımı 9. Erzak yardımı 10. Sosyal yardım niteliğindeki ayakkabı ya da bedeli 11. Unvan tazminatı 12. Aile yardımı 13. Çocuk zammı 14. Temettü (kardan pay alma) 15. Taşıt yardımı 16. Yıpranma tazminatı 17. Kalifiye-Nitelik zammı 18. Sağlık yardımı 19. Mali sorumluluk tazminatı 20. Devamlı ödenen pirimler Kıdem Tazminatı Hesabında Dikkate Alınmayacak Ödemeler 1. Yıllık izin ücreti 9. İzin harçlığı 2. Evlenme yardımı 10. Jestiyon ödemeleri (büyük projelerin 3. Hafta tatil ücreti tamamlansı sonrası verilen prim) 4. Bayram harçlığı 11. Teşvik ikramiyesi ve primleri 5. Hastalık yardımı 12. Seyahat primleri 6. Genel tatil ücreti 13. Devamlılık göstermeyen primler 7. Doğum yardımı 14. Fazla çalışma ücreti 8. Ölüm yardımı 15. İş arama yardımı 16. Harcırah (yolluk) 17. Bir defalık verilen ikramiyeler
Kıdem Tazminatı Hesabı Kıdem tazminatından gelir vergisi kesilmez Örnek 1; Askeri ücretle 32 yaşındaki bir işçi, bir iş yerinde bugün itibarı ile 2 yıl, 1 ay, 15 gün çalışmıştır. Bu işçinin işten çıkartılması durumunda alacağı kıdem tazminatını hesaplayınız (Brüt askeri ücret: 837,00 TL). Brüt askeri ücret: 837,00 TL 2 yıllık tutar: 2 yıl x 837,00 = 1674,00 TL 1 aylık tutar: 837,00 / 12 = 69,75 TL 15 günlük tutar: 69,75 / 30 x 15 = 34,875 TL Toplam çalışılan gün ücreti: 1674,00 + 69,75 + 34,875 = 1778,625 TL Damga vergisi miktarı: Kıdem Tazminatı Hesabı Örnek 2; Aylık brüt ücreti 1380 TL olan 28 yaşındaki bir işçi, bir iş yerinde bugün itibarı ile 1 yıl, 2 ay, 22 gün çalışmıştır. Bu işçi yılda iki defa birer maaş ikramiye ve 540 TL yakacak yardımı alacak şekilde çalışmaktadır. Ayrıca çıktığı iki iş gezisinin her birinde 300 TL yol harcırahı almıştır. Bu işçinin işten çıkartılması durumunda alacağı kıdem tazminatını hesaplayınız. 1778,625 x 0,00759 = 13,5 TL Ödenmesi gereken kıdem tazminatı: 1778,625 13,5= 1765,125 TL
İşçinin aylık brüt gelirinin hesabı; 1 aylık brüt maaş: 1380,00 TL/ay İkramiye: 1380 x 2 / 12 = 230 TL/ay Yakacak yardımı: 540 / 12 = 45,00 TL/ay Yol harcırahı: 2 x 300 / 12 = 50 TL/ay İşçinin aylık brüt geliri; Maaş + ikramiye + yakacak yardımı 1380 + 230 + 45 = 1655 TL Brüt aylık gelir: 1655,00 TL 1 yıllık tutar: 1 yıl x 1655,00 = 1655,00 TL 2 aylık tutar: 1655,00 / 12 x2 = 275,833 TL 22 günlük tutar: 137,917 / 30 x 22 = 101,139 TL Toplam çalışılan gün ücreti: 1655,00 + 275,833 + 101,139 = 2031,972 TL Damga vergisi miktarı: 2031,972 x 0,00759 = 15,423 TL Ödenmesi gereken kıdem tazminatı: 2031,972 15,423 = 2016,549 TL Kıdem Tazminatı Hesabı Ödev; İşçi 01.04.2008 de süresi belirsiz iş sözleşmesi ile bir iş yerinde çalışmaya başlamıştır. 04.02.2009 ile 03.06.2009 tarihleri arasında greve katılmış, işveren 01.09.2011 de işçiye haklı bir gerekçe ile sözleşmesini feshedeceğini bildirmiştir. İşçinin son brüt ücreti aylık 1260 TL dir. Ayrıca, toplu sözleşme gereği ayda brüt 120 lira aile yardımı, ayda 60 lira gıda yardımı, yılda 420 TL yakacak yardımı almaktadır. Kıdem tazminatına hak kazanıp kazanmadığını, kazanıyor ise alacağı kıdem tazminatını bulununuz. Derhal fesih kararının alınması durumunda işçinin alacağı ihbar tazminatını hesaplayınız. İşçinin kıdem süresi bir yılı geçtiği için işçi kıdem tazminatı almaya hak kazanır. İşçinin kıdem süresi bulunurken fesih bildirim süresinde çalıştırıldığı için bu sürede kıdeme dahil edilir. Fesih bildiriminin yapıldığı tarih 01.09.2011 üç yıldan fazla çalıştığı için 8 hafta bu tarihe eklenir. Fesih tarihi 27.10.2011 olarak belirlenir. İşe giriş tarihi 01.04.2008 İşçi 3 yıl 6 ay 26 gün işyerinde çalışmıştır. Ancak kıdeme sayılmayan grevde geçen süre bundan indirilecektir. Greve katılma 04.02.2009 Grevin sona ermesi: 03.06.2009 3 ay 29 gün grevde geçen süre toplam çalışma süresinden düşülür, bu durumda; 3 yıl 2 ay 27 günlük kıdem süresi için kıdem tazminatı hesaplanacaktır.
İşçinin aylık brüt gelirinin hesabı; 1 aylık brüt maaş: 1260,00 TL/ay Aile yardımı: 120,00 TL/ay Gıda yardımı: 60,00 TL/ay Yakacak yardımı: 420/12 = 35 TL/ay İşçinin aylık brüt geliri; Maaş + aile yardımı + gıda yardımı + yakacak yardımı 1260 + 120 + 60 + 35 = 1475 TL Brüt aylık gelir: 1475,00 TL 3 yıl 2 ay 27 günlük kıdem süresi 3 yıllık tutar: 3 yıl x 1475 = 4425,00 TL 2 aylık tutar: 1475,00 / 12 x2 = 245,833 TL 27 günlük tutar: 122,916 / 30 x 27 = 110,625 TL Toplam çalışılan gün ücreti: 4425,00 + 245,833 + 110,625 = 4781,485 TL Damga vergisi miktarı: 4781,485 x 0,00759= 36,29 TL Ödenmesi gereken kıdem tazminatı: 4781,485 36,29= 4745,195 TL İHBAR TAZMİNATI (derhal fesih halinde) 3 yıldan fazla çalışma olduğu için ihbar süresi 8 haftadır. 8 hafta = 7 x 8 = 56 gün İhbar tazminatı işçinin son aldığı brüt ücret üzerinden hesaplanır; 1475,00/ 30 = 49,17 TL/gün 56 günlük çalışma ücreti: 49,17 x 56 = 2753,52 TL Gelir vergisi kesintisi (%15): 2753,52 x 0,15 = 413,028 TL Damga vergisi kesintisi: 2753,52 x 0,00759= 20,90 TL İhbar Tazminatı: 2753,52 413,028 2,90 = 2337,592 TL