Turgay DÜĞEN* İpek Yolu, tarihin çok eski dönemlerinden kalma, Doğu-Batı arasındaki ticaret yollarının bütününe verilmiş bir isimdir. İpek Yolu, her ne kadar egzotik bir seyahati çağrıştırsa da tarihsel olarak ekonomik, kültürel ve siyasi etkileşimin ana güzergâhlarından biridir. Esasında ticari amaçlı kullanılan bu yollar, etkileri bakımından siyasi ve sosyal etkileşimlerin de ağlarını oluşturmuştur. İpek Yolu nun bu çok boyutlu etkileri, uzun yıllar siyasi mücadelelerin de bu bölge üzerine yoğunlaşmasını neden olmuştur. İpek Yolu nun geçtiği bölgeler üzerinde hâkimiyet kuran bozkır imparatorlukları, Asya nın en etkili güçleri olmuşlardır. Eski Dünya nın siyasi dengeleri de bu ticari hatlar üzerinde belirlenmiştir. Dünya tarihindeki coğrafi ve teknolojik keşifler, buna bağlı olarak değişen sosyal ve siyasi yapılar İpek Yolu nu tarih sahnesinde arka plana atmıştır. İpek Yolu zaman içerisinde jeopolitik manasını kaybederek, yalnızca tarihi sıfatıyla, geçmişte kalmıştır. Tarihi İpek Yolu günümüze kadar, niteliği açısından, üç farklı döneme sahiptir: Ticari hatların ilk oluştuğu yıllardan İpek Yolu nun Rus hâkimiyetine girdiği döneme kadar olan İpek Yolu nun Etkin Dönemi, Rus hâkimiyeti altındaki İpek Yolu nun Edilgen Dönemi 1 ve Sovyetler Birliği nin dağılmasından günümüze kadar olan Edilgen Konumdan Etkin Konuma Geçiş Dönemi dir. Üçüncü dönemde Tarihi İpek Yolu nun tekrar eski jeopolitik önemini kazanmaya çalıştığı veya bu rolün İpek Yolu na yeniden uyarlanmaya uğraşıldığını görmekteyiz. Bu bağlamda Tarihi İpek Yolu nun özellikleri, kuralları ve geçmişi, günümüzle karşılaştırmalı olarak, yeniden sorgulanmalıdır. Tarihi İpek Yolu 21. Yüzyıl da yeniden canlanabilir mi, Tarihi İpek Yolu nun şartları 21. Yüzyıl da niçin yeniden gündeme gelmiştir ve gerçekten 21. Yüzyıl ın şartlarıyla Tarihi İpek Yolu nun özellikleri uyum içinde midir? İpek Yolu nun Tarihi Ticaret Havzaları Tarihi İpek Yolu na ayak izlerini ilk bırakan, M.S. 138 de tam yetkiyle ve siyasi amaçlarla Orta Asya yı keşfe giden Çin Elçisi Zhang Qian dır. Bölgenin zenginliğinin fark edilmesi üzerine, seyahatler ticari amaçlarla devam etmiştir. 2 Zenginlik anlayışı, üretimdeki farklılıktan kaynaklanmaktadır çünkü aynı şekilde Batılılar da Çin ülkesini zengin görmüşlerdir. İki bölgede üretilen ürünlerin farklılığı, her iki bölgeyi de cezbetmiştir. * Araştırmacı, turgaydugen@gmail.com 1 Ahmet Davutoğlu, Stratejik Derinlik, Küre Yay., 20. Baskı, İstanbul, 2004, s.461. 2 Jean Paul Roux, Orta Asya Tarih ve Uygarlık, Çev: Lale Arslan, Kabala Yayınevi, İstanbul, 2006, s.96. [46] 21. YÜZYIL Kasım 11 Sayı: 35
Bölgeler arasında farklı malları elde etmek amacıyla başlatılan Doğu-Batı ticareti, İpek Yolu nun güzergâhlarını belirlemiştir. Çin den başlayıp Anadolu topraklarına ve buradan da Avrupa ya uzanan ticaret yolları tek bir yol üzerinde bulunmaz. Yolların kesiştiği ortak ticaret merkezlerinin olmasına rağmen, yollar farklı kollardan Batı ya ulaşır. Tıpkı bir ırmak gibi çatallanarak farklı güzergâhlar izleyen ticaret yollarının ırmaklardan farkı, tek bir noktadan denize ulaşmamalarıdır. Ticaret yollarının başladığı merkezden denize ulaştığı noktalara kadar içine aldığı etki alanına, o bölgenin ticaret havzası diyebiliriz. Ticari yolların ana gövdesini oluşturan merkezi şehirlerin ve liman kentinin dışında kalan, ticaret yolunun diğer parçaları da ayrı bir ticaret havzası olarak ele alınmalıdır. Bu bağlamda, Tarihi İpek Yolu üç farklı ticaret havzasını içinde barındıran büyük bir ticaret havzasıdır. İpek Yolu nun ana güzergâhı Çin in güney kentlerinden başlayarak Bezeklik kentine ulaşır. Kuzeyden Hami ye güneyden ise, Miran a doğru çatallanarak ayrılan yol; kuzeyden Turfan, Urumçi, Tarım, Aksu güzergahını izleyerek; güneyden ise Çeçen, Hoten ve Yarkent üzerinden Kaşgar da birleşir. Kaşgar da tekrar çatallanan yol, güneyden Hindistan a kuzeyden ise Semerkant üzerinden Buhara ya ulaşır. Kaşgar dan güneye doğru ayrılan yol Gilgit, Taksila, Peşaver ve Delhi üzerinden Hint Okyanusu na ulaşarak, İpek Yolu Hint Ticaret Havzası nı oluşturur. Kaşgar dan Buhara ya uzanan yol ise Buhara da ikiye ayrılır. Bu ana yollardan biri ve en önemlisi, Hazar Denizi nin güneyinden, İran üzerinden Akdeniz e ulaşan İpek Yolu Akdeniz Ticaret Havzası dır. Hazar Denizi nin kuzeyinden devam eden yol ise Kafkaslar üzerinden Karadeniz e ulaşan İpek Yolu Karadeniz Ticaret Havzası dır. 3 Bu üç ticaret havzasının dışında, az bilinen ancak bölgenin göçebe kavimleri tarafından sıkça kullanılan, Orta Asya nın kuzeyinde yer alan sayısız geçit ve yol bulunmaktadır. 4 Ticaret yollarına adını veren İpek, dönemin şartları içinde yükte hafif pahada 3 Roux, a.g.e., s. 28-29. 4 Rene Grousset, Bozkır İmparatorluğu, Çev: M. Reşat Uzmen, Ötüken Neşriyat, İstanbul, 1999, s. 12. Kasım 11 Sayı: 35 21. YÜZYIL [47]
Turgay Düğen ise kıymetli bir mal olarak ön plana çıkmaktadır. 5 Zamanla ipeğin önemini yitirmesi, İpek Yolu nun önemini azaltmamıştır çünkü İpek Yolu üzerinde yaşayan göçebelerin ekonomik hayatı sanıldığından daha karışıktır. Hayvancılık, av, meyve ve kök, özellikle soğan ve sarımsak önemli ticaret mallarıdır. Bunların yanında köle, demir, altın ve gümüş ticari hayat için önemlidir. Yerleşik krallıklar ise göçebelerden genellikle kürk, at, et ve deri almaktadır. 6 İpek Yolu ndaki bu ürün çeşitliliği ticaretin yüzyıllarca devam etmesini sağlamanın yanında, bölgede dini ve kültürel bir zenginliği de beraberinde getirmiştir. 7 Ekonomik, kültürel ve sosyal hayattaki hareketliliğin sağladığı önem, devletlerin bölgede hâkimiyet kurma istekleriyle siyasi alana da taşınmıştır. Bunun neticesinde İpek Yolu üzerindeki siyasi güç mücadelesi bölgede askeri ve siyasi kurumsallaşmayı arttırmıştır. İpek Yolu nda Güç Mücadelesi ve İpek Yolu nun Kuralları İpek Yolu üzerindeki siyasi mücadele bölgede askeri ve siyasi kurumsallaşmayı arttırmıştır. İpek Yolu ndaki güç mücadelesinin belirleyici tarafları Çinliler, Türkler, Moğollar ve Ruslardır. Farslar ve Araplar da bölge üzerinde etki kurmak istemişse de diğerleri gibi kalıcı ve belirleyici olamamışlardır. Bölgede etkili olan milletlerin bir İpek Yolu siyaseti olmuştur ve bu siyasetleri doğrultusunda güç mücadelesine dâhil olmuşlardır. Ruslar dışında, hepsinin ortak amaçlarından biri, ticaret yolları üzerinde güvenliği sağlamak ve tüccarlara karşı hoşgörülü davranmak olmuştur. Uluslararası bir ticaret bölgesi olan İpek Yolu nun serbestliği ve herkese açık olması, İpek Yolu nu ve İpek Yolu na hâkim olan kavimleri, dünya siyasetinde etkin kılmıştır. Hanlar döneminden Kubilay a kadar dünya ticaretinin büyük yolunun açık tutulması, Çin siyasetinin temel endişelerinden biri olmuştur. 8 Güç mücadelesindeki hedef ise, İpek Yolu nu elde tutarak, malzeme temin eden ve zenginleşen Hunları Dış Moğolistan dan atmaktır. 9 Çin, bir istisna olarak 15. yüzyılın sonlarında ticaret yollarını kapatmıştır. Bu dönemde bölgenin genelinde etkili bir güç yoktur. 10 Göçebe kavimlerin İpek Yolu hâkimiyetleri de, İpek Yolu nun çok önemli bir bölümünü oluşturmaktadır. Göçebe kavimler arasında bölgede en etkili olan iki millet Türkler ve Moğollardır. 11 İslamiyet in bölgeye yayılması öncesinde bölgenin egemen Türk devletleri Hunlar, Avarlar ve Kök Türkler dir. Bu devletler dağınık boyları bir araya getiren ve İpek Yolu nun tamamında bütüncül güvenlik sağlayan güçlerdir. Karahanlılar dan sonra hızla yayılan İslamlaşma süreci ise kültürel anlamda Şamanizm i çok geride bırakarak, Orta Asya nın kültürel dokusunu tam anlamıyla değiştirmiştir 12 fakat İslam ile birlikte değişen 5 Colin McEvedy, Ortaçağ Tarih Atlası, Çev: Ayşen Anadol, Sabancı Üniversitesi, İstanbul, 2005, s.22. 6 McEvedy, a.g.e., s.22-23. 7 K. Baipakov, Kazakistan Topraklarındaki Büyük İpekyolu, Kazakistan Tarihi Makaleler, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2007, s. 23-29. 8 GROUSSET, a.g.e., s.12. 9 GROUSSET, a.g.e., s.62. 10 ROUX, a.g.e., s.349. 11 Akdes Nimet Kurat, Rusya Tarihi Başlangıçtan 1917 ye Kadar, Türk Tarih Kurumu Yay., 5. Baskı, Ankara, 2010, s.137. 12 Grousset, a.g.e., s.149-150. [48] 21. YÜZYIL Kasım 11 Sayı: 35
kültürel yapı, Türklerin tüccarlara ve dinlere karşı olan hoşgörü anlayışını değiştirmemiştir. Hoşgörü ve serbest ticaret, İpek Yolu üzerinde hâkimiyet kurmanın bir şartı haline gelmiştir. Karahanlıların ve Gaznelilerin hızlı yükselişinin nedenlerinden biri de, İpek Yolu nun kilit noktaları olan Hotin, Serinde ve Kabil gibi şehirleri merkez olarak kullanmalarıdır. 13 İpek Yolu nun en kuvvetli karakterlerinden Cengiz Han, İpek Yolu nda güvenli ticaret ortamını tesis etmiş ve ticaretin en verimli dönemlerinden birinin yaşanmasını sağlamıştır. Cengiz Han, bütün Türk ve Moğol kabilelerini tek bir imparatorluk içinde toplamış, Pekin den Hazar Denizi ne kadar sert bir disiplin uygulayarak bölgede savaşlara son vermiştir. Kervanlar için o zamana dek görülmeyen bir güven ortamı oluşturulmuştur. O dönem ile ilgili Ebulgazi şöyle yazmıştır; Cengiz Han saltanatı döneminde İran ile Turan arasında bütün ülkelerde öylesine bir sükûn vardı ki, hiç kimseden en ufak bir şiddet gösterisi gelmeksizin, kafanızın üstünde altın bir tepsi ile Doğu dan Batı ya gitmeniz mümkündü. 14 Cengiz Han sonrası Altın Orda Devleti tarafından Rusya nın tamamıyla fethedilmesinin ardından bile Rusların ticari ilişkilerine engel olunmamış aksine Altın Orda Hanları tarafından ticari ilişkiler teşvik edilmiştir. 15 Ticari güvenliğin sağlanması ve tüccara hoşgörü Tarihi İpek Yolu nun en önemli kuralı olmuştur. İpek Yolu nun Mahkûmiyeti 16. yüzyıl, İpek Yolu nun önemini ve etkisini kaybetmeye başladığı dönemdir; İpek Yolu etkin bir konumdan edilgen bir konuma düşmüştür. Rusların Türkistan coğrafyasına hızlı bir şekilde hâkim olması ve bu coğrafyanın yüzyıllardır uygulanan ticari geçişkenliğini engellemesi, İpek Yolu nu dünyaya kapalı bir bölgeye dönüştürmüştür. Tek hâkim güç olmak adına bölgeye girmeleriyle birlikte Ruslar, etnik, dini ve siyasi yapıları dağıtmıştır. 16 İpek Yolu nun edilgen dönemi 1. Dünya Savaşı ndan sonra, Sovyetler Birliği ile birlikte de devam edecektir. Sovyetler Birliği nin serbest ticarete izin vermeyen ideolojik yapısı, İpek Yolu nu tek bir halkın kullanımına ve tek bir ticaret havzasına dönüştürmüştür. Denize çıkış için bir tek Rusya Karadeniz i kullanılabilmektedir. Bu dönemde İpek Yolu nun uluslararası ticarete kapalı bir yapısı vardır ve bundan dolayı bu dönem İpek Yolu için kapalı ticaret havzası dönemidir. 2. Dünya Savaşı ndan sonra Çin Halk Cumhuriyeti nin Sosyalist yapısı ve politikaları da İpek Yolu nun doğu kısmını oluşturan Doğu Türkistan ı, Batı Türkistan la aynı kadere sürüklemiştir. Doğusu ve batısı ile İpek Yolu tüm etkinliğini bu dönemde tamamen yitirmiştir. Tarihi İpek Yolu Yeniden Canlanır mı? Soğuk Savaş ın sona ermesi ile birlikte Orta Asya ülkelerinin bağımsızlıklarını kazanmaları ve Çin in ekonomik olarak serbest piyasa kurallarıyla hareket ederek başlattığı yükseliş, 17 tarihi İpek Yolu nu edilgen konumdan etkin konuma taşıyabilecek bir geçiş döne- 13 Roux, a.g.e., s.242-243. 14 Grousset, a.g.e., s.247. 15 Kurat, a.g.e., s.79. 16 Kurat, a.g.e., s.143-174. 17 Susan L. Shirk, China Fragile Superpower, Oxford Press, 2007, s. 19. Kasım 11 Sayı: 35 21. YÜZYIL [49]
Turgay Düğen mini başlatmıştır. İpek Yolu üzerinde yer alan Orta Asya Türk Cumhuriyetleri nin bağımsız olmalarıyla birlikte başlayan yeni dönem, bölge üzerindeki güç mücadelelerini de canlandırmıştır. ABD, Rusya ve Çin in etkili olduğu küresel güçler ve İran, Suudi Arabistan, Hindistan ve Türkiye gibi bölgesel güçler arasında yaşanan güç mücadeleleri, Orta Asya ülkeleri için tehlikelerle birlikte fırsatlar da sunmaktadır. Bu çok taraflı güç mücadelesi, İpek Yolu na tarihi ticaret havzalarının açılması imkânını getirmiştir. Tarihi İpek Yolu nun yeniden canlanması yönünde umut vadeden bu önemli değişime rağmen Tarihi İpek Yolu ile 21.Yüzyıl ın İpek Yolu arasında bu benzeşmeyi olumsuz etkileyecek farklılıklar mevcuttur. İlk olarak İpek Yolu nun ticaret malları günümüzde önemini yitirmiştir. 21. Yüzyıl İpek Yolu nun ticaret malları ipek, kürk, köle veya demir değil büyük oranda enerji kaynaklarından oluşmaktadır. İpek, yükte hafif pahada ağır iken enerji kaynakları, çok kıymetli ancak taşınması için büyük yatırımlar ve devletlerarası işbirlikleri gerektiren metalardır. Enerji kaynaklarının taşınması sorunu devletlerarası ciddi projelerle aşılmaktadır fakat güvenlik önemli bir sorundur. Tarihi İpek Yolu nda ticaret yollarına hâkim tüm devletler ticari güvenliği sağlamaya çalışmışlar ve büyük oranda başarılı olmuşlardı. Günümüzde ise İpek Yolu nun merkezi coğrafyaları siyasi istikrarsızlık ve terör sorunu ile içiçedir. İpek Yolu coğrafyasının zenginliği mücadelesine tarihi bir aktör olarak katılmayan ABD nin 1998 de Ulusal güvenlik ve Strateji Belgesi nde, bölgenin enerji kaynaklarına dikkat çekilmiş ve şöyle denmiştir; İstikrarlı ve müreffeh Kafkasya ve [50] 21. YÜZYIL Kasım 11 Sayı: 35
Orta Asya, Akdeniz den Çin e uzanan geniş bir bölgede istikrar ve güvenliğe katkı sağlayacak ve Kafkasya gaz ve petrol rezervlerinin, ABD nin muazzam ticari katılımıyla, dünya piyasalarına aktarılmasını mümkün kılacaktır. Bu bölgedeki ülkeler, egemenliklerini ve uluslararası camiadaki yerlerini teminat altına aldıysalar da, demokratik ve ekonomik alanda gerçekleştirilmesi gereken reformlar vardır. [ ] Bu ülkelerin bağımsızlıkları, egemenlikleri, toprak bütünlükleri ve demokratik ve ekonomik reformları gerçekleştirmeleri Amerikan çıkarları için önemlidir. Bu hedeflere ulaşılabilmesi için ikili ilişkilerimizi ve uluslararası kuruluşlardaki liderliğimizi kullanarak milyarlarca doların bölgeye akmasını sağlıyoruz. 18 1999 da demokrasi, serbest piyasa ekonomisi ve güvenlik alanında işbirliğini öne çıkaran İpek Yolu ABD nin İpek Yolu politikası İpek Yolu üzerinde güven ortamının oluşturulamaması Tarihi İpek Yolu nun yeniden canlandırılmasının önündeki en önemli engeldir Strateji Yasası ABD Senatosunda kabul edilmiştir. 19 ABD nin benimsediği siyasi ve ekonomik ilkelerin yanında Tarihi İpek Yolu nun kuralları ile de uyum içindedir ancak ABD nin bölgeye yönelik attığı adımlar bölgeye istikrarı getirmemiştir. Aksine, terörün ve siyasi istikrarsızlıkların artarak devam ettiği bir süreci başlatmıştır. 20 İpek Yolu üzerinde güven ortamının oluşturulamaması Tarihi İpek Yolu nun yeniden canlandırılmasının önündeki en önemli engeldir. Coğrafyanın tarihi kuralları bu durumun en açık delilidir. Batılı devletlerin Orta Asya enerji kaynaklarına ulaşmadaki ısrarı ile bölgede, çıkarları doğrultusunda, sorumluluk almaları güvenliğin daha erken gelmesini sağlayabilir. Avrupa nın enerji ihtiyacını karşılayacak olan boru hatlarının güvenliği Avrupa için de önemli olacağından, gerçekleşecek boru hattı projeleri ülkeler arası güvenlik zinciri vazifesi görebilir. İpek Yolu daki ikinci büyük değişim bölgenin siyasi yapısında yaşanmıştır. Büyük ve güçlü imparatorlukların hâkim olduğu coğrafyada artık küçük parçalanmış siyasi yapılar mevcuttur. Bu durum yukarıda değinilen güvenlik hususu ile de yakından alakalıdır çünkü zayıf ve küçük siyasi yapıların varlığı İpek Yolu nun merkezi güçler tarafından değil çevre güçler tarafından yönlendirilmesine neden olmaktadır. Bu bağlamda, yaklaşık 115 milyon 21 nüfusa sahip olan merkez bölgenin 22 2 milyar 700 milyon nüfuslu çevre 23 tarafından etki altına alınması kaçınılmazdır. Etki altındaki merkez bölgenin kendi koşullarını ortaya koyarak şekillendiremediği dış politika, İpek Yolu nun etkinliğini de olumsuz etkileyecektir. Bununla birlikte merkez bölgenin çevrenin kontrolü dışında ekonomik veya siyasi bir bütünleşme sürecine girmesi, çevreye karşı direncini arttırabilir. Böylece merkez ülkeler kaynakların taşınması ve dağıtımı konusunda daha bağımsız bir siyaset oluşturarak, İpek Yolu nun geleceğini kendileri tayin edebilirler. Bu ihtimal ise mevcut güç dengeleri göz önüne alındığında oldukça zor görünmektedir. 21. Yüzyıl İpek Yolu ile Tarihi İpek Yolu arasındaki en önemli fark, güzergahlar ile kaynak-talep arasında yaşanan değişimdir. Tarihi İpek Yolu nda ticari hareketlilik ana hatla- 18 Çağrı Erhan, ABD nin Orta Asya Politikası ve 11 Eylül Sonrası Yeni Açılımlar, Stradigma Analiz e-dergi, www.stradigma.com, Sayı: 9, Ekim 2003, s.2., a.g.m., s.6. 19 ERHAN, a.g.m., s.6. 20 Sabri Çiftçi, Afganistan Çıkmazı, Obama nın Dış Politika Tercihleri ve AF-PAK Bölgesinin Geleceği, Ortadoğu Analiz, Cilt:1, Sayı: 11, Kasım 2009, Ankara, 2009, s.43-44. 21 CIA World Factbook, 2011, https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/, (15.10.2011). 22 Afganistan, Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan,Özbekistan, Tacikistan ve Türkmenistan. 23 Çin, Hindistan, Rusya ve İran. Kasım 11 Sayı: 35 21. YÜZYIL [51]
Turgay Düğen rıyla doğu ile batı arasında gerçekleşmekteydi. İki coğrafyadan da birbirine farklı mallar taşınıyor, merkezi bölge ticaretin taşıyıcı rolünü üstleniyordu. Çevreler arasındaki ticari akım bütün devletlerin kazanç sağlayabildiği bir ticari yapıyı oluşturmuştu fakat 21. Yüzyıl İpek Yolu nda kaynaklar çevre bölgeler arası bir trafiği değil merkezden çevrelere doğru bir hareketi gerektirmektedir. Bundan dolayı İpek Yolu üzerinde çevre bölgelerin birbirlerine ihtiyaçları yoktur. Hatta merkezi bölgedeki kaynakların tek yönlü akışı için çevre ülkeler arası bir rekabet mevcuttur. Çevredeki her ülke kendi çıkarları gereği merkezi Asya ya tek başına hâkim olmaya çalışmaktadır. Rusya Federasyonu, Sovyetler Birliği nin dağılmasının ardından bile kendi içinde bir imparatorluk yapısına sahiptir. Ruslar için bu büyük imparatorluğun korunma sorunu, Çarlık dönemlerinde işgal edilen, İpek Yolu nun Müslüman Türk bölgesinin etki alanı içinde korunmasıyla mümkündür. 24 Rusya nın büyük güç olabilmesi için, uzak bölgelerde etkin olmak yerine, yakın çevrede etkili olması daha akılcı bir yaklaşım olarak değerlendirilmektedir. 25 Bu bağlamda Rusya bölgedeki sorunların çözümünü hedeflememektedir çünkü bölgedeki etkinliğini krizler sayesinde sağlamaktadır. Bölge ülkeleri arasındaki krizler için Rusya ilk başvuru merkezidir ve krizler devam ettikçe Rusya ya olan ihtiyaç da sürecektir. 26 Bunun yanında SSCB dağılmadan önce Kazakistan ve diğer Orta Asya ülkelerinin kaynaklarını uluslararası pazarlara taşıyacak olan bütün boru hatlarının Rusya Federasyonu ndan geçecek şekilde tasarlanmış olması, Soğuk Savaş döneminin İpek Yolu üstündeki etkilerini sürdürmektedir. 27 İpek Yolu nun güçlü tarihi aktörlerinden olan Çin de ekonomik yayılma, enerji kaynaklarının güvenliği ve taşınması ve Doğu Türkistan meseleleriyle alakalı olarak İpek Yolu nda hâkim güç olmaya çalışmaktadır. 28 21. Yüzyılda İpek Yolu nda hâkimiyet için mücadele eden güçler, İpek Yolu nda çok taraflı ticaretin korunması amacını taşımamaktadır. Hepsi için önemli olan kaynak sahibi ülkelerden en fazla payı alabilmek ve bölgeyi olabildiğince tek taraflı olarak bağlamaktır çünkü 21. Yüzyıl ın İpek Yolu çıkarları bunu gerektirmektedir. Sonuç olarak, Tarihi İpek Yolu Sovyetler Birliği nin dağılmasıyla birlikte dünya ticaretinin soyutlandığı uzun bir dönemi geride bırakmıştır. Yeni dönem siyasi, ekonomik ve sosyal farklılıkları da beraberinde getirmiştir. İpek Yolu nun halkları bağımsızlıklarını kazanmalarıyla birlikte, milli şuuru canlandırmak adına her millet gibi tarihi zaferlere ve hâkimiyetlerine dönüp bakmıştır. Orta Asya Cumhuriyetleriyle birlikte diğer büyük güçler de Sovyetler Birliği nden kopan bu yeni devletlerin coğrafyası için, İpek Yolu nun yeniden canlandırılması projelerini ortaya koymaya çalışmışlardır. Her ne kadar 1990 öncesine nazaran Tarihi İpek Yolu nun canlandırılması daha kolay gibi görünse de yüzyıllar içinde yaşanan büyük değişimler, Tarihi İpek Yolu nun şartlarını fazlasıyla değiştirmiştir. Geriye dönüş için aynı büyüklükte değişimlerin yaşanması gerekir. Tarihi referansların ışığında Orta Asya, bir bütünlük içerisinde, günün koşullarına uygun, geleceğe dönük büyük proje ve planlarla değerlendirilmelidir çünkü 21. Yüzyıl Orta Asya sı Tarihi İpek Yolu ndan daha büyük bir öneme sahip olabilir. 21. YÜZ YIL 24 Muzaffer Özdağ, Türkiye ve Türk Dünyası Jeopolitiği, Avrasya Bir Vakfı Yayınları, Ankara, 2003, s.149. 25 Zeynep Dağı, Kimlik Milliyetçilik ve Dış Politika Rusya nın Dönüşümü, Boyut Kitapları, İstanbul, 2002, s.175. 26 Oliver Roy, Yeni Orta Asya Ya da Ulusların İmal Edilişi, Metis Yayınları, İstanbul, 2000, s.259. 27 Mehmet Şükrüoğlu, Suale Baitzhaunova, Hazar Havzasında Son Gelişmeler ve Petrol Boru Hatları, 21. Yüzyılda Türk Dünyası Jeopolitiği, Muzaffer Özdağ a Armağan, 1. Cilt, Der: Ü. Özdağ, Y. Kalafat, M.S. Erol, ASAM Yayınları, Ankara, 2003, s.277. 28 Ahat Andican, Çin Satrancında Orta Asya, Avrasya Dosyası, Türk Dünyası-Çin, Cilt:12, Sayı:1, 2006, s.18. [52] 21. YÜZYIL Kasım 11 Sayı: 35