YATILI OKULLARDA OKUYAN ÇOCUKLARIN AĞIZ VE DİŞ SAĞLIĞININ DEĞERLENDİRİLMESİ

T.C. Ege Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi Pedodonti Anabilim Dalı YATILI OKULLARDA OKUYAN ÇOCUKLARIN AĞIZ VE DİŞ SAĞLIĞININ DEĞERLENDİRİLMESİ BİTİRME TEZİ Stj. Diş Hekimi : Selin CANEL Danışman Öğretim Üyesi : Prof. Dr. Ertuğrul SABAH İZMİR-2013

İÇİNDEKİLER 1. Giriş 2. Genel Bilgiler 2.1. Türkiye de Ağız Diş Sağlığı Durumu.. 2 2.2. Türkiye de, Yerinde Diş Hekimliği Uygulamaları 3 2.3. Dünya da, Yerinde Veya Gezici Diş Hekimliği Uygulamaları 4 2.4. Yatılı Okullarda Öğrenim Gören Çocukların Durumu.... 4 3. Gereç ve Yöntem... 5 4. Bulgular. 13 4.1. Kız Erkek Dağılımı.. 13 4.2. Ailenin Eğitim Durumu... 13 4.3. Ailenin Sosyo-ekonomik Durumu... 14 4.4. Ağız ve Diş Sağlığı Eğitimi... 15 4.5 Fırçalama Alışkanlığı 16 4.6. Diş Hekimine Gitme Sıklığı. 16 4.7. Çürük Prevalansı.. 17 4.8. Uygulanan Tedaviler... 20 4.8.1. Kalıcı Dişlere Uygulanan Tedaviler... 20 4.8.2. Süt Dişlerinde Uygulanan Tedaviler.. 21 5. Tartışma. 22 6. Özet 24 7. Kaynaklar.. 27 8. Özgeçmiş... 29

ÖNSÖZ Yatılı Okullarda Okuyan Çocukların Ağız ve Diş Sağlığının Değerlendirilmesi başlıklı tez çalışmamı hazırlamamda ve okul hayatım boyunca hiç bir konuda desteğini esirgemeyen değerli hocam Prof Dr. Ertuğrul Sabah a, tez çalışmamdaki yardımlarından dolayı Dt. Sibel Acar a sonsuz teşekkürler. Zorlu üniversite eğitimim boyunca ve hayatımın her anında yanımda olan aileme teşekkür ederim. İZMİR 2013 Stj. Dt. Selin CANEL

1.GİRİŞ Bu çalışma, yatılı öğrenim gören çocukların ağız diş sağlığı durumunu, dental tedaviye ulaşımlarını incelemek ve yerinde diş hekimliği uygulamaları ile çocukların tedavi edilebileceğini ve verilen ağız ve diş sağlığı eğitimi ile ağız hijyenlerinin sağlanıp ağız diş sağlığı durumunun daha iyi olabileceği savıyla irdelemek amacıyla, Ege Ağız ve Diş Sağlığı ve Diş Hekimleri Derneği ile birlikte yapılmıştır. Çalışmanın amacı, çocukların kendilerini en güvende hissettikleri, okul ortamında, anne, baba ve öğretmenlerinin yanında, her gün gittikleri sınıflarında kolaylıkla muayene ve tedavi olabileceklerini göstermektir. Anadolu topraklarında var olan, tamamen gönüllülük temeline dayanan, imece ve salmanın diş hekimliği hizmetlerinde de kolaylıkla kullanılabileceğini göstererek, Selçuklu ve Osmanlı vakıf geleneğini de meslektaşlarımıza hatırlatarak, ilgili kurumlara örnek olabileceğimiz kanaatindeyiz.

2. GENEL BİLGİLER 2. 1. Türkiye de Ağız Diş Sağlığı Durumu Ağız ve diş sağlığı genel sağlık açısından oldukça önemlidir (1,2).Diş eksikliği olan bireylerin çiğneme zorluklarına bağlı olarak beslenme alışkanlıklarının değiştiği, yeterli beslenemedikleri, bu durumun bireylerin ağız sağlığı ile beraber genel sağlık durumlarının da bozulmasına neden olduğu belirtilmiştir(3,4).toplumun ağız diş sağlığı konusunda bilgi ve eğitiminin yetersiz olması, ağız diş sağlığının önemi konusunda gerekli bilinçlenmenin oluşmaması, buna ek olarak halkımızın dental tedavi hizmetine ulaşmada yaşadıkları zorluklar ağız diş sağlığının göz ardı edilmesine yol açmıştır (5,6). Şehir merkezinde yaşayan bireylerde bu hizmetten faydalanırken güçlükler yaşamaktadır.ağız diş sağlığı hizmeti veren resmi birimlerin şehrin belirli yerlerinde ve az sayıda olması, son zamanlarda ilgili kurumlara getirilen performans sisteminin acımasızlığı, sağlık sistemi gereği tedaviye ulaşmanın zaman alması,ulaşım zorlukları ve personel yetersizliği bilinen bazı güçlüklerdir (6,7). Maddi durumu yetersiz ve sağlık güvencesi olmayan bireyler ağız ve diş sağlığı hizmetinden faydalanamamaktadır. 2

2. 2. Türkiye de,yerinde Diş Hekimliği Uygulamaları Toplum ağız diş sağlığını korumayı ve halkı bilinçlendirmeyi amaçlayan çalışmalar yapılmıştır. Bunlar, valilikler, diş hekimleri odaları,serbest diş hekimleri, üniversiteler ve Avrupa Birliğidestekli bazı proje yürütücüleri tarafından yapılmışçalışmalardır. Yerinde ağız diş sağlığı hizmeti çalışmalarının bir kısmıtoplumu bilinçlendirmeye ve eğitmeye yönelik çalışmalardır. Bunlar, ya sağlıkhizmetini içermemektedir ya da çok sınırlı birtedavi uygulama örnekleridir. Daha geniş tedavi uygulamalarını içeren çalışmalarda da engelli bireylere ve çocuk hastalara ulaşılması hedeflenmiştir(6). Türkiye de gerçekleştirilmiş yerinde ağız diş sağlığı ile ilgili girişimler bulunmakla birlikte, bu çalışmalarla ilgili çeşitliweb sayfalarının ve gazete haberlerinindışında, az sayıda yayın olduğu görülmektedir (7). Samsun Valiliği ve On Dokuz Mayıs Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi nin 2008 yılında valiliğin tahsis etmiş olduğu 2 adet gezici sağlık aracı ile hizmet verdiği bilinmektedir. Aynı şekilde, Adana Valiliği İl Özel İdaresi ve Çukurova Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi ile birlikte gezici diş hekimliği uygulamaları da yapılmaktadır. Az sayıdaki merkezde, Sağlık Bakanlığı na ait mobil sağlık araçlarının ağız diş sağlığı hizmetleri verdikleri de görülmektedir. Ege Ağız Diş Sağlığı ve Diş Hekimleri Derneği 2001 yılından, Ocak 2013 tarihine kadar, ülkemizde ve Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti nde, gezici diş hekimliği uygulamaları ile 75955 km. yol kat ederek, 144 merkeze ulaşıp, binlerle tanımlanabilecek sayıdaki bireyin, ağız ve diş sağlığı muayenesini yapıp, ağız ve 3

diş sağlığı eğitimi verip, koruyucu ve acil diş hekimliği uygulamalarını gerçekleştirmiştir (7). 2.3.Dünya da Yerinde Veya Gezici Diş Hekimliği Uygulamaları Dünya daki yerinde veya gezici diş hekimliği uygulamaları incelendiğinde de, bir çoğunun tarama niteliğinde olduğu görülecektir. Dental tedaviler gerçekleştiren hizmetler hakkında da bilimsel verilere ulaşılamamaktadır. Dünya nın çeşitli yerlerinde, maddi durumu yetersiz ve engelli bireylerin dental tedavilerinin gezici araçlarla yapıldığı bilinmektedir. Kaliforniya Üniversitesi Ostrow Diş Hekimliği Okulu nun 1968 yılında, gönüllülük esasına dayalı olarak kurdukları USC Mobil Klinik halen ağız diş sağlığı hizmetlerine ulaşamayan bireylere hizmet vermektedir (8). Kansas ta bulunan özel bir sağlık merkezi de, maddi durumu yetersiz ve engelli bireylere gezici araçlarla ücretsiz dental tedavi sağlamaktadır (9). Gönüllü Hint diş hekimlerinin, 2011 de gerçekleştirdiği dental kampta 60 çocuğa ağız diş sağlığı eğitimi vererek dental tedavilerini yaptıkları bilinmektedir (10). 2.4 Yatılı Okullarda Öğrenim Gören Çocukların Durumu Türkiye de nüfusun az ve dağınık olduğu yerleşim yerlerinde maddi olanakları kısıtlı ailelerin çocuklarına eğitim vermek amacıyla kurulmuş 650 e yakın yatılı ilköğretim bölge okulu, ( Y.İ.B.O.) bulunmaktadır. İlköğretim birinci sınıftan sekizinci sınıfa kadar devam eden çocuklar bu okullarda eğitim almaktadır. Hafta sonları ailelerinin yanına gönderilmekte, onun dışındaki zamanlarının büyük bir kısmı okulda geçirmektedirler (11). Yerleşim yerleri itibariyle bu okullarda okuyan çocukların ağız diş sağlığı hizmetine erişim olanakları da Türkiye 4

ortalamasının altındadır(7). Y.İ.B.O. lar dışında, çeşitli merkezlerde, yatılı, İmam Hatip, Öğretmen ve Fen Liseleri gibi okullar da bulunmaktadır. 3. GEREÇ VE YÖNTEM Çalışmamızda ulaşılan 144, merkezden 3 ündeki 191 i kız, 212 si erkek toplam 403 çocuğun verileri irdelenmiştir. Bu okullar, Burhaniye / Balıkesir Y.İ.B.O,Sandıklı / Afyonkarahisar Yatılı İmam Hatip ve Öğretmen Lisesi, Buca / İzmir Gazi İlköğretim Okulu dur. Ege Ağız Diş Sağlığı ve Diş Hekimleri Derneği olarak yapılan çalışmalarda toplam 75955 km. yol kat edilerek, 144 merkezde, binlerle tanımlanabilecek çocuğun, muayenesi, ağız ve diş sağlığı eğitimi ve çeşitli tedavileri yapılmıştır. ( Engelli Merkezleri, Y.İ.B.O. ve ulaşılamayan dağ köylerinin İlköğretim Okulları ) (7). Ege Ağız Diş Sağlığı ve Diş Hekimleri Derneğinin temel amacı, çocukların her gün gittikleri ve yabancı olmadıkları kendi ortamları olan okullarında, ailelerinin ve öğretmenlerinin yanında, sağlam bir güven ortamında, tanılarını koyup, ağız hijyeni eğitimlerini verip, koruyucu ve acil diş tedavilerini gerçekleştirmektir (7).Aralık 2006 tarihinde, E.Ü.Diş Hekimliği Fakültesi Dekanlığı ve Ege Ağız Diş Sağlığı ve Diş Hekimleri Derneği ile yapılan bir protokol da sivil toplum örgütü ve Üniversite işbirliğine önemli bir örnek oluşturmuştur (7). Bu çalışmalarda kullanılan, malzeme, araç-gereç ve ilgili donanımlar Ege Ağız Diş Sağlığı ve Diş Hekimleri Derneği nin demirbaşlarıdır. Derneğin çalışmaları tamamen gönüllülük esasına dayanır. Malzeme ve demirbaşlar imece yöntemiyle bir araya getirilmiş, uygulamalarda imece ve salma kullanılmaktadır (7). 5

Ege Ağız Diş Sağlığı ve Diş Hekimleri Derneği 2001 yılında kurulmuştur. Temel amacı erozyona uğramış diş hekimliği görüntüsünü yukarı çekmek ve diş hekimlerinin sosyal ve bilimsel dayanışmasını sağlamaktır. Bu amaçla ulaşmaya çalıştığı merkezler üç bölüme ayrılır. 1. Milli Eğitim Bakanlığı na bağlı zihinsel engelli çocukların devam ettiği Özel Eğitim Merkezleri ve İş Okulları, 2. Türkiye genelinde 650 ye yakın, sosyoekonomik durumları elverişli olmayan çocukların eğitim gördüğü Yatılı İlköğretim Bölge Okulları (Y.İ.B.O.), 3. Ulaşım zorluğu bulunan, merkezlere uzak dağ köylerinin İlköğretim Okulları, Okul müdürlükleri ya da idari amirliklerden Ege Ağız Diş Sağlığı ve Diş Hekimleri Derneği ne gelen çağrılar sıraya konularak, hafta sonları 18-20 kişilik bir ekiple çocuklarımıza hizmet vermeye çalışılır. 500 km. mesafeye kadar derneğin İzmir Valiliği ve İzmir İl Özel İdaresi tarafından tahsis edilen otobüsüyle ulaşılır. Daha uzun mesafeler de hava yolu yeğlenir. 18-20 kişilik grup tamamen gönüllü, yardımcı personel, teknisyen, hemşire, stajyer diş hekimleri ve dernek üyesi serbest diş hekimlerinden oluşmaktadır (7). Çalışmalara, stajyer diş hekimleri de götürülerek, alan çalışmaları yaptırılmaktadır. İlgili merkeze ulaşan ekip, çocukların eğitim gördüğü sınıflarında yaklaşık yarım saat içerisinde, tam donanımlı, beş birimli taşınabilir bir diş hekimliği polikliniği kurmaktadır ( Resim 9 ve 10 ). Ayrıca, derneğe tahsis edilen otobüsün içerisinde de, çağdaş bir ünit, aletlerin sterilizasyonu için hızlı bir otoklav bulunmaktadır. Kurulan taşınabilir diş kliniğinin bölümleri şu şekilde sıralanabilir: 6

1.Oral diagnoz, 2. Ağız ve diş sağlığı eğitimi birimi ( 6 üniteli ) 3. Konservatif tedavi ve periodontoloji, 4. Cerrahi tedavi birimi, 5. Uyumsuz çocukların tedavi edilmeye çalışıldığı ve komplike diş çekimlerinin yapıldığı otobüs içerisindeki tam donanımlı birim (12). Oral Diagnoz : Beşer yada altışar kişilik gruplar halinde alınan çocukların muayeneleri, led ışıklı kafa lambaları, ayna, sond yardımıyla, uygun bir masa etrafında, sandalya veya sıralara oturtularak yapılmaktadır. Çocukların verileri örnekte görülen ilgili forma (ek.1) yazılır. Form, anne, baba ve öğretmenlerinin yardımıyla doldurulur ve gerekli onam alınır ( Resim 1 ve 2). Çocuğun muayenesi yapıldıktan sonra formdaki acil müdahale kısmına yapılması gereken tedavisi yazılarak, öncelikle, ağız ve diş sağlığı eğitimi verilmek üzere bu eğitimin verildiği birime yönlendirilir (7,12). RESİM 1 : Oral Diagnoz 7

RESİM 2 : Oral Diagnoz Ağız ve diş sağlığı eğitimi birimi : Muayenesi yapılmış bütün çocuklara ağız diş sağlığı eğitimi verilmeye çalışılmaktadır.bu bölümde ilk olarak okul aile birlikleri, okul müdürlükleri ya da yerel idarecilerin temin ettikleri diş fırçası ve diş macunları çocuklara dağıtılır. Muayenesi bitmiş çocuklar altışarlı gruplar halinde alınıp, sökülüp takılabilen altı birimli ünitelerin arkasına oturtulur. Toplam çocuk sayısına bağlı olarak, hepsine veya içlerinden birine, her zaman fırçaladığı şekilde, dişlerini fırçalaması söylenir. Kendi bildiği gibi fırçaladıktan sonra, el aynası yardımıyla dişlerinin temiz olup olmadığı sorulur. Alınan cevap genelde temiz olduğudur. Diğer çocuklara da arkadaşlarının dişlerinin temiz olup olmadığı sorulduğunda, onlar da temiz olduğunu belirtir. Çocuğun veya çocukların dişleri, bazik füksin ile boyanır ve bunun dişlerin temiz olmayan kısımlarını kırmızıya boyadığı, temiz kısımları boyamadığı söylenir. Çocuğun dişleri boyandıktan sonra ağzı su çalkalatılıp tükürmesi tembihlenir. Dişleri daha sonra tekrar el aynası yardımıyla gösterilir. Bu aşamadan sonra, etkin ve doğru fırçalama dişli çene modeli üzerinde diş hekimi arkadaşlar tarafından gösterilir. Son olarak dişleri boyanan çocuktan veya çocuklardan, bizim gösterdiğimiz şekilde fırçalaması istenir. Plak boyamalı eğitim, el aynası yardımıyla boyanan kısımların da 8

temizlendiğini göstererek, sonlandırılır. Eğitimi bitmiş çocuklar, formların acil uygulama kısmında yazan tedaviye göre ilgili birime yönlendirilir (Resim 3 ve 4). Çekim yapılacak çocuklar cerrahi bölümüne, dolgu yapılacak ya da periodontal tedavisi yapılacak çocuklar konservatif tedavi ve periodontoloji birimine gönderilir (12). RESİM 3 : Ağız ve Diş Sağlığı Eğitimi Birimi RESİM 4 : Ağız ve Diş Sağlığı Eğitimi Birimi 9

Konservatif tedavi ve periodontoloji : Bu birim aynı anda üç çocuğa tedavi verebilmek amacıyla 3 tane taşınabilir dental koltuk, 3 adet taşınabilir mikromotor, aeratör, kompresörü üzerinde taşıyan birimden oluşmaktadır. Bu birimde çocukların çürüklerini rahat bir şekilde temizleyip uygun bir dolgu yapabilmek için çeşitli şekil ve büyüklükte mikromotor ve aeratörfrezleri, el aletleri, amalgamatör, kompozit dolgu sistemleri, cam iyonomer siman, kompomer dolgu sistemleri, çinko oksit öjenol siman, çeşitli ebatlarda matris bantları ve kamalar, matris sistemleri, kanal aletleri bulunmaktadır. Çürük riski yüksek çocuklara uygulanmak üzere topikal flor da bu bölümdedir. Diş eti hastalıkları tedavisi için gerekli olan graceyküretler ve scalerlar da bu birimdedir. Tedaviyi uygulayan hekim, aydınlatma için kafa lambalarından faydalanır ( Resim 5 ve 6),(12). RESİM 5 : Konservatif Tedavi ve Periodontoloji 10

RESİM 6 : Konservatif Tedavi ve Periodontoloji Cerrahi tedavi birimi : Bu birimde, diğer tedavi yöntemleriyle tedavi edilemeyen, çekim endikasyonu koyulan kalıcı ve süt dişlerinin çekimleri yapılır. İki taşınabilir dental koltuk, iki kreşuar, adrenalinli ve adrenalinsiz lokal anestezi solüsyonları, davyeler, çeşitli ebatlarda elavatörler, cerrahi küretler, bisturi ve dikiş materyalleri bulunmaktadır ( Resim 7 ve 8 ), (12). RESİM 7 : Cerrahi Tedavi Birimi 11

RESİM 8: Cerrahi Tedavi Birimi RESİM 9 : BirimlerinKurulum Aşamaları RESİM 10 : Birimlerin Kurulum Aşamaları 12

4. BULGULAR Çalışmamızdaki istatistik bulguları SPSS 15. 0 programı kullanılarak yapılmıştır. 4.1. Kız Erkek Dağılımı 191 kız ( % 47,40 ) ve 212 erkek ( % 52,60 ) olmak üzere toplam 403 çocuk tedavi edilmiştir. CİNSİYET N % KIZ 191 47,40 ERKEK 212 52,60 TOPLAM 403 100 TABLO 1 : Kız-Erkek Dağılımı 4.2. Ailenin Eğitim Durumu ANNE EĞİTİMİ N % İLK 282 69,98 ORTA 56 13,9 YÜKSEK 12 2,97 EĞİTİMSİZ 28 6,95 BİLİNMİYOR 25 6,2 TOPLAM 403 100 TABLO 2 : Annenin Eğitim Durumu 13

BABA EĞİTİMİ N % İLK 234 58,06 ORTA 107 26,55 YÜKSEK 28 6,95 EĞİTİMSİZ 11 2,73 BİLİNMİYOR 23 5,71 TOPLAM 403 100 TABLO 3 : Babanın Eğitim Durumu Tablo 2 ve 3 te çocukların ailelerin eğitim düzeylerinin dikkat çekecek oranda düşük olduğu görülmektedir. Buna rağmen ailelerin ilköğretim düzeyindeki eğitim Türkiye oranına bakıldığında daha yüksektir ( TUİK 2011 verilerine göre Türkiye de kadınların ilköğretim düzeyi eğitim oranı % 47,92, erkeklerin oranı da % 46,48 dir) (13). 4.3. Ailenin Sosyo-ekonomik Durumu SOSYO- EKONOMİK N % DURUM DÜŞÜK 89 22,08 ORTA 230 57,1 YÜKSEK 62 15,37 BİLİNMİYOR 22 5,45 TOPLAM 403 100 TABLO 4 : Ailelerin Sosyo-ekonomik Durumu 14

Ailelerin sosyo-ekonomik durumlarıyla ilgili olan değerlendirme, tamamen ailelerin kendi beyanlarına göre yapılmıştır. Gerçek gelir düzeyini ve ailenin sosyo ekonomik durumunu belirlemek kuramsal olarak belli olamamaktadır. 4.4. Ağız ve Diş Sağlığı Eğitimi EĞİTİMİ VEREN N % KURUM DİŞ HEKİMİ 29 7,19 DERNEK 3 0,75 RESMİ KURUM 23 5,71 ÜNİVERSİTE 7 1,75 OKUL 1 0,25 AİLE 43 10,66 YOK 269 66,74 BİLİNMİYOR 28 6,95 TOPLAM 403 100,0 TABLO 5 : Ağız ve Diş Sağlığı Eğitimi Çocukların % 66,74 ünün daha önceden ağız ve diş sağlığı eğitimi almadığı Tablo 5 te görülebilmektedir. Tablo 2 ve 3 te anne ve babanın eğitim düzeylerinin düşük olduğunu irdelemiştik. Eğitim düzeylerinin düşüklüğü, ailesinden ağız ve diş sağlığı eğitimi alan çocukların azlığını göstermektedir (13). 15

4.5. Fırçalama Alışkanlığı FIRÇALAMA N % SIKLIĞI ARA SIRA 115 28,53 GÜNDE 3 KEZ 45 11,17 GÜNDE 2 KEZ 103 25,56 GÜNDE 1 KEZ 105 26,05 HİÇ 21 5,21 FIRÇASIZ 10 2,49 BİLİNMİYOR 4 0,99 TOPLAM 403 100 TABLO 6 : Fırçalama Alışkanlığı Fırçalama alışkanlığı ile ilgili veriler çocukların beyanı ile belirlenmiştir. 4.6. Diş Hekimine Gitme Sıklığı DİŞ HEKİMİNE GİTME SIKLIĞI N % 6 AYDA 1 10 2,49 ARA SIRA 194 48,14 HİÇ 196 48,62 BİLİNMİYOR 3 0,75 TOPLAM 403 100 TABLO 7 : Diş Hekimine Gitme Sıklığı 16

Tablo 9 da çocukların %2,49 unun diş hekimi kontrolünde olduğu, %48,14 ünün ihtiyaç halinde diş hekimine gittiği görülmektedir. Çocukların % 48,62 sinin de daha önce diş hekimi ile karşılaşmadığı görülmüştür. 4.7. Çürük Prevalansı DİŞİN DURUMU N % SAĞLIKLI 8528 77,5 ÇÜRÜK 515 4,68 ÇEKİLMİŞ 6 0,05 DOLGULU 31 0,28 SÜRMEMİŞ 1924 17,49 TOPLAM 11004 100 TABLO 8 : Kalıcı Dişlerin Durumu Tablo 8 de toplam kalıcı diş sayısı hesaplanırken süt dişlenme dönemindeki 10 çocuk tablo dışı bırakılmıştır. ÇÜRÜK N % TOPLAM SAYILARI 0 200 50,9 0 1 71 18,07 71 2 44 11,2 88 3 24 6,11 72 4 25 6,36 100 5 10 2,54 50 6 8 2,03 48 7 6 1,53 42 8 3 0,76 24 9 1 0,25 9 10 0 0 0 11 1 0,25 11 >0 TOPLAM 193 49,1 515 TOPLAM 393 100 515 TABLO 9 : Kalıcı Dişlerde Çürük Sayıları 17

DOLGULU N % TOPLAM DİŞ 0 379 96,5 0 1 5 1,25 5 2 6 1,5 12 3 1 0,25 3 4 1 0,25 4 5 0 0 0 6 0 0 0 7 1 0,25 7 >0 TOPLAM 14 3,5 31 TOPLAM 393 100 31 TABLO 10: Kalıcı Dişlerde Dolgulu Diş Sayıları ÇEKİLMİŞ DİŞ N % TOPLAM 0 387 98,5 0 1 6 1,5 6 >0 TOPLAM 6 1,5 6 TOPLAM 393 100 6 TABLO 11: Kalıcı Dişlerde Çekilmiş Diş Sayıları SÜT DİŞİ DURUMU N % SAĞLIKLI 1134 35,22 ÇÜRÜK 335 10,4 DÜŞMÜŞ 52 1,61 DOLGULU 3 0,09 KALICI DİŞLENME 1696 52,68 TOPLAM 3220 100 TABLO 12: Süt Dişlerinin Durumu Tablo 12 te süt dişlerinin durumu incelenirken 242 kalıcı dişlenme dönemindeki çocuk tabloya dahil edilmemiştir. 18

ÇÜRÜK N % TOPLAM SAYILARI 0 48 29,81 0 1 45 27,95 45 2 19 11,8 38 3 10 6,21 30 4 13 8,08 52 5 11 6,83 55 6 2 1,24 12 7 9 5,6 63 8 2 1,24 16 9 1 0,62 9 10 0 0 0 >10 1 0,62 15 >0 TOPLAM 113 70,19 335 TOPLAM 161 100 TABLO 13 : Süt Dişlerinde Çürük Sayıları Tablo 13 te çocukların süt dişlerinde %70,19 oranında çürük varlığı tespit edilmiştir. DOLGULU N % TOPLAM DİŞ 0 158 98,14 0 1 3 1,86 3 TOPLAM 161 100 3 TABLO 14: Dolgulu Süt Dişi Sayıları Tablo 14 te çocukların süt dişlerinde %1,86 oranında dolgulu diş tespit edilmiştir. 19

EKSİK DİŞ N % TOPLAM 0 131 81,4 0 1 18 11,16 18 2 4 2,48 8 3 6 3,72 18 4 2 1,24 8 >0 TOPLAM 30 18,6 52 TOPLAM 161 100 52 TABLO 15: Eksik Süt Dişi Sayıları 4.8.Uygulanan Tedaviler Bu çalışmada 403 çocuğun tamamına modeller üzerinde ağız ve diş sağlığı eğitimi verilmiştir. DYT UYGULAMASI N % UYGULANMAYAN 388 96,28 UYGULANAN 15 3,72 TOPLAM 403 100 TABLO 16: DYT 4.8.1. Kalıcı Dişlere Uygulanan Tedaviler UYGULANAN TEDAVİ N AMALGAM 13 KOMPOZİT 29 KOMPOMER 0 CİS 0 KUAFAJ 5 ÇEKİM 13 TOPLAM TEDAVİ 60 TABLO 17: Kalıcı Dişlere Uygulanan Tedaviler 20

Bu çalışmada çocukların acil tedaviler yapılmıştır. Kalıcı dişlerine yapılan tedaviler tablo 17 de görülmektedir. 4.8.2. Süt Dişlerinde Uygulanan Tedaviler UYGULANAN TEDAVİ N AMALGAM 1 KOMPOZİT 0 KOMPOMER 6 CİS 1 KUAFAJ 0 ÇEKİM 63 TOPLAM TEDAVİ 71 TABLO 18 : Süt Dişlerinde Uygulanan Tedaviler Çocukların süt dişlerine yapılan tedaviler tablo 18 de görülmektedir. Süt ve karışık dişlenme dönemindeki tedavi ihtiyacı olan 113 çocuğun %62,84 ünün acil tedavileri yapılmıştır.% 37,16 sı uzun süreli tedavi gereksinimi veya sistemik durumları nedeniyle tedavi edilememiştir. 21

5. TARTIŞMA Bu çalışmamızdaki verilerin tamamını diğer çalışma verileriyle karşılaştıramıyoruz. Diğer çalışmalarda, çocukların bulundukları ortamda yalnızca taramalarının yapıldığı görülmektedir. Diğer çalışmalarda muayene edilen çocuğun eline, ağzında kaç adet çürük olduğunu gösterir bir belge verilmektedir. Bu davranış tarzının da etik olarak uygun olmadığı düşüncesindeyiz. Bizim çalışmamızda değerlendirilen, 191 kız, 212 erkek çocuğun verileri incelendiğinde kendi ortamlarında, anne, baba ve öğretmenlerinin yanında kolaylıkla muayene ve tedavi edilebildikleri görülecektir. Aynı hastaların tam teşekküllü bir diş hastanesine veya Diş Hekimliği Fakültesi kliniklerine gitmiş olduğunu düşünecek olursak, çocukların bir kısmının ortama girmeyecekleri, kliniğe ulaşan çocukların bir kısmının da muayene ve tedaviye direnç gösterecekleri kanaatindeyiz. Çocukların anne ve babalarının eğitim durumlarına (tablo 2 ve 3) bakıldığında %69,98 annenin ve %58,06 babanın ilköğretim mezunu olduğu görülmektedir. Hiç eğitim almamış anneler %6,95, babalar da %2,7 tür. Bu sonuçlar, Türkiye genelindeki sonuçlarla paralellik göstermektedir. Çocukların %66,74 ünün önceden ağız ve diş sağlığı eğitimi almadığı tablo 5 te görülmektedir. Ağız ve diş sağlığı eğitimi almış olan ve bunları uygulayan çocukların sayısını arttırabilmek için öncelikle anne ve babalarının eğitilmeleri gerekmektedir. Fırçalama alışkanlıklarının değerlendirildiği tablo 6 daki verilerde, çocukların % 5,21 inin dişlerini fırçalamadığı, % 2,49 unun da fırçasız olduğu görülmektedir. Bu verilerin doğruluğu tartışılabilir. Günde iki kez fırçaladığını söyleyen bir çocuk hiç fırçalamıyor da olabilir. Tablo 8 ve 12 de görüldüğü gibi çürük prevalansının 22

Türkiye genelinden düşük olmasının nedeni, okullarında öğretmenlerinin gözetiminde günde en az bir kere dişlerini fırçaladıkları gösterilebilir. Kalıcı dişlerde % 50,9 süt dişlerinde % 29,81 çürüksüz diş olduğu görülmektedir. Bu çalışmamızın en önemli kısmı olan uygulanan tedaviler incelendiğinde, 15 çocuğa diş yüzeyi temizliği ; 13 kalıcı, 63 süt dişi çekimi yapılmıştır. Kalıcı dişlere yapılan 42 dolgunun, 13 ü amalgam, 29 u kompozit dolgudur. Süt dişlerindeki 8 dolgunun, 1 i amalgam,6 sı kompomer, 1, cam iyonomer siman dolgudur. 403 çocuğun tamamına da, model üzerinde ağız ve diş sağlığı eğitimi verilmiştir. Tablo 7 de görüldüğün gibi diş hekimine gitme sıklığı oldukça düşük olan bu çocuklardan tedavi ihtiyacı olan 306 çocuğun %41,17 sine tedavi yapılmıştır. Sonuç olarak, yerinde ve gezici diş hekimliği hizmetlerinin önemi aşağıdaki gibi sıralanabilir. - Ulaşamayana ulaşmak ilkesiyle, kendi güven ortamlarında, anne, baba ve öğretmenlerinin yanında çocuklarının muayene ve tedavileri başarıyla yapılabildiği görülmektedir. - Diş hekimliği hizmetlerine ulaşamayan, özellikle engelli çocuklar için, ülkemiz genelinde bölgelere ayrılarak çalışılabilir. - Anadolu da var olan Selçuklu ve Osmanlı Vakıf geleneğinin kolaylıkla tekrar hayata geçirilebileceği hatırlatılır. 23

6. ÖZET Çalışmamızın amacı, sağlık hizmetlerine ulaşamayan çocuklara ulaşıp onların muayene ve tedavilerinin kolaylıkla yapılabileceğini göstermektir. Asıl önemlisi, onlara değer verildiğini ve yalnız olmadıklarını hissettirmektir. Bunun için onların eğitim gördükleri okullarında çalışılması uygun görülmüştür. Çocukların ağız içi muayenelerinin ve gerekli dental tedavilerinin yapılması planlanmıştır. Çocuklara ağız ve diş sağlığı eğitimleri dışında en az bir acil diş hekimliği uygulaması yapılmıştır. Diğer dişlerinin tedavisi için de, çevredeki diş hekimlerine gitmelerini tembihlenmiştir. Sonuç olarak 403 çocuğun tümüne plak boyamalı ve modeller üzerinde ağız ve diş sağlığı eğitimi verilmiştir. 70 dişe konservatif tedavi ve 76 adet dişe çekim tedavisi uygulanmıştır. Bu çalışmamızın, ilgili kurumlara iyi bir örnek teşkil edeceği düşüncesinde ve temennisindeyiz. 24

EGE AĞIZ DİŞ SAĞLIĞI ve DİŞ HEKİMLERİ DERNEĞİ TARAMA FORMU Araştırmacı kodu : Tarih :.../.../... Okul Adı : Öğrencinin Adı, Soyadı : Kız : 1 Erkek : 2 Doğum Tarihi ve Yeri : Yaş : Adres ve Tel. : Köy : 0, İlçe : 1, İl : 2 Annenin Eğitimi : İlk : 1, Orta : 2, Yüksek : 3 Öz :1, Üvey : 2, Vefat : 3 Yaş : Babanın Eğitimi : İlk : 1, Orta : 2, Yüksek : 3 Öz : 1, Üvey : 2, Vefat : 3 Yaş : Sosyo/ekonomik durum : Düşük : 1, Orta : 2, İyi : 3 Ağız Hijyeni : İyi : 1, Orta : 2, Kötü : 3 Fırçalama Ara sıra : 0, Üç kez : 1, İki kez : 2, Bir kez : 3, Hiç : 4, Fırçasız : 5 Fırçalama : Sağ el : 1, Sol el : 2, Ailesi : 3 Diş Hekimine gitme sıklığı : 1/6 ay : 1, Ara sıra : 2, Hiç : 3 Düzensiz : 4 Ortodontik tedavi end. Var :1, Yok :2 Ortodont. Tedavide Evet :1, Hayır : 2 ( DMFT / DMFS dft dfs ), Tedavi Gereksinimi Florozis : Normal : 0, Şüpheli : 1, Hafif : 2, Orta : 3, Ciddi : 4 Diş no... Hipoplazi : Normal : 0, Hafif : 1, Orta : 2, Şiddetli : 3 Diş no... 25

Yapılan Tedavi : Tedaviyi Yapan : Daha önce ağız diş sağlığı eğitimi almış mı?evet : 1, Hayır : 2 Eğitimi veren kuruluş : Diş Hekimi : 1, Dernek : 2, Resmi kurum : 3, Üniversite : 4 Koruyucu diş hekimliği uygulaması : Var : 1, Yok : 2 Uygulanan koruyucu önlem :Boyamalı eğitim : 0, Ağız diş sağlığı eğitimi (modelde ) : 1 Fissürsealant : 2, Flor Tab. : 3, Flor solüs. : 4, Flor jel : 5, Vernik : 6, TiF :7, Gargara : 7 Diğer... 26

KAYNAKLAR 1. Ertuğrul Ü. Ağız ve Diş Sağlığı Eğitimi. M.E.B.Sağlık İşleri Dairesi Başkanlığı, Ankara, 1992. 2. Öztunç H, Haytaç MC, Özmeriç N, Uzel B. Adana İlinde 6-11 Yaş Grubu Çocukların Ağız ve Diş Sağlığı Durumlarının Değerlendirilmesi. GÜ Diş Hekimliği Fakültesi Dergisi 2000,17,1-6 3. Joshipura KJ, Rimm EB, Douglas CW, Trichopoulos D, AscherioA, WillettWC. Poor Oral Health and Coronary Heart Disease. J DentRes 1996,75,1631-1636 4. Namal N, Vehid S, Can G, Köksal S. İstanbul Bayrampaşa da Ücretsiz Ağız Diş Sağlığı Taraması Kapsamında Bir Diş Kliniğine Başvuran Bireylerin Tedaviye Karar Vermelerini Etkileyen Faktörler. Toplum Hekimliği Bülteni 25: 23-26, 2006. 5. Gökalp S, Güçiz Doğan B, Tekçiçek M, Berberoğlu, Ünlüer Ş. Beş, On İki ve On Beş Yaş Çocukların Ağız Diş Sağlığı Profili, Türkiye-2004. HÜ Diş Hekimliği Fakültesi Dergisi 2007,31,3-10 6. Özdemir M., Topbaş C., Uçar Y. ve ark. Çukurova Bölgesi nde Gezici Ağız Diş Sağlığı Hizmetine Duyulan İhtiyacın Değerlendirilmesi GÜ Diş Hekimliği Fakültesi Dergisi 2012, 29, 25-32 7. Sabah E, Özel Görüşme 07.03.2013, Ege Üniversitesi Pedodonti Anabilim Dalı Öğretim Üyesi, Bornova, İzmir. 8. http://dentistry.usc.edu/community/mobile-clinics/ 9. http://www.trumed.org/truweb/lw/lw_medical_care/lw_health_services/ lw_elks_dental_van.aspx 10. http://www.medic8.com/news/indian-dentists-hold-free-dental-camp-forhandicapped-children-8735/ 11. http://tedp.meb.gov.tr/doc/pubs/12myibo/management%20of%20yibos_ T. pdf 27

12. Kosor D. Engelli Çocukların Ağız ve Diş Sağlığı Durumunun Değerlendirilmesi, Bitirme Tezi, EgeÜnivesitesi Diş Hekimliği Fakültesi 2011 13. http://tuikapp.tuik.gov.tr/adnksdagitapp/adnks.zul?kod=2 Türkiye Eğitim Durumu İstatistik Verileri 2011 28

ÖZGEÇMİŞ 1987 yılında Muğla ilinde doğdum. İlköğrenimimi Emirbeyazıt İlköğretim Okulu nda tamamladım. 2005 yılında Muğla Anadolu Öğretmen Lisesi nden mezun olup aynı yıl Ege Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi ni kazandım. 29