Silvikült ltürün Temel Esasları (Klasör - 5) Prof. Dr. Musa GENÇ Süleyman Demirel Üniversitesi Orman Fakültesi Orman Mühendisliği Bölümü Silvikültür Anabilim Dalı 32260 Isparta musagenc@sdu.edu.tr http://kisisel.sdu.edu.tr/akademik/musagenc
Dikkat!.. 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanununun ilgili maddeleri gereğince bu eserin bütün yayın, tercüme ve iktibas hakları Prof. Dr. Musa GENÇ e aittir. Prof. Dr. Musa GENÇ in yazılı izni olmaksızın ticari amaçlarla çoğaltılamaz, kopya edilemez ve yayımlanamaz. Bu esasa uymayanlar hakkında, 5846 SY nın Beşinci Bölüm ünde yer alan maddelere göre hukuk ve ceza davaları açma hakkı, eser sahibince saklı tutulmaktadır.
Orman Kuruluşunun unun Şekilleri
Meşcerede Karışım Meşcere alan, adet, hacim veya göğüs yüzeyi miktarı olarak, her biri en az % 10 oranında temsil edilen iki veya daha fazla ağaç-ağaççık türünden oluşmuşsa ve asli türün dışındakilerin toplam bulunma oranı en az % 10 ise karışı ışım söz konusudur.
Meşcerede Karışım Hatta asli türün dışındaki ağaç-ağaççık türü/türleri, içinde bulunduğu meşcereye silvikültürel bir katkıda bulunuyorsa, bulunma oranlarına bakılmaz; böyle bir meşcere saf gibi görünse de, aslında karışık bir meşceredir.
Karışım Çeşitleri Dört çeşit karışı ışım vardır: r: Bir tabakalı karışım İki tabakalı karışım Çok tabakalı karışım Basamaklı karışım
Karışım Çeşitleri Bir tabakalı karışım Karışımda yer alan ağaçağaççıkların tepeleri genellikle yan yana bulunur. Bu nedenle, yatay karışım veya tepe karışımı olarak da isimlendirilir. Işık ve yarıışık ağacıağaççıkları karışımlarında görülür.
Saatçioğlu 1976 Çs+Çk Bir tabakalı karışım Kn+Çs İki tabakalı karışım Gn+Kn+Çs Çok tabakalı karışım G+Çs Basamaklı karışım
Karışım Çeşitleri İki tabakalı karışım İki tabaka halindeki tepe çatıları alt alta - üst üste bulunmaktadır. Işık ve gölge ağacıağaççıkları karışımlarında görülür. İki kesimli koru işletmesi, siper altı ekimdikim ve alt tesis uygulamalarında da karşımıza çıkar.
Saatçioğlu 1976 Çs+Çk Bir tabakalı karışım Kn+Çs İki tabakalı karışım Gn+Kn+Çs Çok tabakalı karışım G+Çs Basamaklı karışım
Karışım Çeşitleri Çok tabakalı karışım Karışımda yer alan ağaç-ağaççık türlerinin tepe çatıları, altlı üstlü veya birbirlerinin arasında yer almıştır. Tropikal ormanlarda ve diğer bölgelerdeki gölge ağaçağaççıklarının ağırlıklı olarak bulunduğu meşcerelerde görülür. Dikey karışım olarak da isimlendirilir.
Saatçioğlu 1976 Çs+Çk Bir tabakalı karışım Kn+Çs İki tabakalı karışım Gn+Kn+Çs Çok tabakalı karışım G+Çs Basamaklı karışım
Karışım Çeşitleri Basamaklı karışım Karşımda yer alan ağaçağaççıkların tek tek tepeleri ve birlikte tepe çatıları, altlı üstlü değil, ekseriyetle yan yana bulunur. Ağırlıklı olarak seçme ormanı meşcerelerinde görülür. İki ve çok tabakalı meşcerelerde de yer yer karşımıza çıkabilir.
Saatçioğlu 1976 Çs+Çk Bir tabakalı karışım Kn+Çs İki tabakalı karışım Gn+Kn+Çs Çok tabakalı karışım G+Çs Basamaklı karışım
Karışım Şekilleri Karışımda yer alan ağaç-ağaççık türlerinin meşcere içinde bulunuşşekline göre temelde iki, detayda on karışım şekli mevcuttur: Yuvarlak (dairemsi) şekilli alanlara göreg Münferit karışım Küme karışımı Grup karışımı Büyük grup karışımı Çok büyük grup karışımı Küçük meşcere karışımı Büyük meşcere karışımı Uzunlamasına na alanlara göreg Sıra karışımı Şerit karışımı Genişşerit karışımı Zon karışımı
Karışım Şekilleri Yuvarlak (dairemsi) şekilli alanlara göreg Münferit karışım Asli meşcere içinde karşımı oluşturan ağaç-ağaççık türleri, doğal gençleştirme alanlarında düzensiz, yapay gençleştirme ve yeniden ormanlaştırma alanlarında düzenli bir şekilde; ama, tek tek veya ikisi üçü bir arada meşcere içine dağılmış durumdadır.
Karışım Şekilleri Yuvarlak (dairemsi) şekilli alanlara göreg Küme karışımı Karşımı oluşturan ağaç-ağaççık türleri kümeler halinde asli meşcere içine dağılmış durumdadır. Grup karışımı Karşımı oluşturan ağaç-ağaççık türleri, asli meşcere içinde, gruplar halinde bulunur.
Karışım Şekilleri Yuvarlak (dairemsi) şekilli alanlara göreg Büyük grup karışımı Karşımı oluşturan ağaç-ağaççık türleri, asli meşcerede büyük gruplar halinde yer almıştır. Çok büyük grup karışımı Karşımı oluşturan ağaç-ağaççık türleri, asli meşcerede çok büyük gruplar halinde yer almıştır. Küçük meşcere karışımı Karışımı oluşturan ağaç-ağaççık türlerinin bulunduğu alanlar 1,0 ha dan büyük ve en fazla 5 ha genişliğinde ise, küçük meşcere karışımı mevcuttur.
Karışım Şekilleri Yuvarlak (dairemsi) şekilli alanlara göreg Büyük meşcere karışımı Karışımda yer alan ağaç-ağaççık türlerinin bulunduğu alanlar 5 ha dan büyük ise, büyük meşcere karışımı söz konusudur. En muteber karışımlar, münferit (bireysel) karışımlardır. Karışımın değeri büyük meşcere karışımına doğru giderek azalır.
Karışım Şekilleri Büyük meşcere karışımında, aslında, karışık meşcereden beklenen çok yönlü faydalar, ekolojik bakımdan neredeyse tamamen kaybolmuştur. Bu nedenle silvikültürel bağlamda, istenmeyen bir karışım şeklidir.
Karışım Şekilleri Uzunlamasına na alanlara göreg Sıra karışımı Yapay gençleştirme ve ağaçlandırma alanlarında karşımıza çıkar. Karışımda yer alan türler atlamalı sıralar halinde dikilmiştir (bir sıra sarıçam ve bir sıra karaçam gibi). Sıra karışımı için, karışımda yer alacak türlerin biyolojik özellikleri yanında, sıra aralaması ile erken yaşlarda (25-30 yaşlarında) kesilecek türler hariç, idare süreleri de benzer olmalıdır.
Karışım Şekilleri Uzunlamasına na alanlara göreg Dar şerit, şerit ve geniş şerit karışımı Yapay gençleştirme ve yeniden ormanlaştırma alanlarında karşımıza çıkar. Karışımda yer alan türler atlamalı dar şerit, şerit veya geniş şeritler halinde dikilmiştir. Her biri küçük alan olan dar şerit, şerit ve geniş şerit karışımlarında yer alacak türlerin biyolojik özellikleri ve idare süreleri genellikle benzerdir.
Karışım Şekilleri Uzunlamasına na alanlara göreg Zon karışımı Yapay gençleştirme ve yeniden ormanlaştırma alanlarında karşımıza çıkar. Karışımda yer alan türler atlamalı zonlar halinde dikilmiştir. Zon karışımında yer alacak türlerin biyolojik özelliklerinin ve idare sürelerinin benzer olması gerekmez.
Karışım Oranı Karışık meşcerelerde, türlerin karışımda bulunuş miktarları, oransal ifadelerle (0,7 gibi) gösterilir ve karışı ışım m oranı kavramıyla belirtilir.
Karışım Oranı Tahmini Karışım oranı tespiti yapılacak meşcerede, meşcereyi temsil edecek yerlerden ve her 10 ha için bir adet olmak üzere 25 X 40 m = 1000 m² m boyutlarında örnek alanlar belirlenir.
Karışım Oranı Tahmini Bu örnek alanlarındaki bütün bireylerde ve tür bazında, tepe tacı alanı, birey adedi, göğüs çapı ve İlgili orman amenajman plânındaki dikili ağaç kabuklu gövde hacmi tablosu kullanılarak birey hacmi; Yine, göğüs çapı (GÇ) değerleriyle yahut Bitterlich Çubuğu ile göğüs yüzeyi miktarı tespit edilir.
Karışım Oranı Tahmini Ardından, söz konusu parametrelere ait değerler toplanarak (örneğin, tür bazında belirlenmiş birey adetleri toplanıp toplam birey adedi olarak) örnek alanlar bazında durum ortaya koyulur. Örnek alanlarda belirlenen aynı parametre değerleri toplanır ve örnek alan adedine bölünür.
Karışım Oranı Tahmini Çalışılan meşcerenin 1000 m 2 lik kısmında tür bazında bulunan ortalama alan, göğüs yüzeyi miktarı, hacim ve ağaç adedi değerleri ve toplamları alınarak da 1000 m 2 lik kısmındaki mevcut yapı belirlenmiş olur. Takiben, karışım oranı hesaplamalarına geçilir.
Karışım Oranı Tahmini Karışı ışım m oranı, Münferit karışı ışımda Göğüs yüzeyi miktarı Hacim ve Ağaç adedi Küme, grup, büyük b k grup ve çok büyük k grup) karışı ışımlarında Alan esas alınarak belirlenir.
Karışım Oranı Tahmini Karışı ışım m oranı, Sıra karışı ışımında Hacim ve adet; nadiren alan Dar şerit, şerit ve zon karışı ışımında Alan Küçük k ve büyük b k meşcerelerde cerelerde Alan esas alınarak belirlenebilir. Küçük ve büyük meşcerelerde, istenildiğinde hacim ve göğüs yüzeyi miktarı da kullanılabilir.
Karışım Oranı Tahmini Meşcerede yer alan bireylerin çapları arasındaki fark çok fazla ise, hacim yerine türlerin kapladığı alan yahut göğüs yüzeyi miktarını belirlemek gerekir. Çünkü hacme dayalı karışım oranı saptamalarında, meşcerede az sayıda fakat kalın çaplı bireyleriyle temsil edilen tür/türler, mevcut durumun aksine, oransal olarak fazla çıkmaktadır.
Karışım Oranı Tahmini Özetleyecek olursak; karışım oranı, mutlaka mevcut meşcere kuruluşunu yansıtacak değerlerle ve en kolay şekilde belirlenmelidir. Bu bağlamda, en sağlıkl klı değer er göğüs s yüzeyi y miktarı, en kolay yöntem alan tespitidir.
Karışım Türleri Karışı ışım m türleri t dörde d ayrılır: r: Asimilasyon organlarına göre İğne yapraklı + Geniş yapraklı Kazdağı göknarı + Doğu kayını Işık isteklerine göre Işık ağacı + Gölge ağacı Karaçam + Uludağ göknarı Kök sistemlerine göre Kazık köklü + Sığ köklü Sarıçam + Doğu ladini Ekonomik değerlerine göre Asli ağaç türü + Tali ağaç türü Saplı meşe + Doğu gürgeni
Karışımda Süreklilik Ağaç türlerinin bulunuşuna una göreg Geçici karışım Devamlı karışım Karışı ışım m oranlarının n devamına göreg Başlangıç karışımı Ön tesis Son karışım söz konusudur.
Karışımda Süreklilik Ağaç türlerinin bulunuşuna una göreg Geçici karışım Gençlik kültür, sıklık, sırıklık -direklik, hatta ince ağaçlık-ağaççık çağının başlangıcında mevcut iken; gençleştirme çağına doğru kaybolan karışımdır.
Karışımda Süreklilik Ağaç türlerinin bulunuşuna una göreg Devamlı karışım Gençleştirme çağına kadar devam eden ve silvikültürel bakımdan gerekli ise, gençleştirme çalışmaları ile devamı sağlanan karışımdır.
Karışımda Süreklilik Karışı ışım m oranlarının n devamına göreg Başlangıç karışımı Gençleştirme ve ormanlaştırma çalışmaları ile sahada tesis edilen, fakat özellikle direklik ve ince ağaçlık-ağaççık çağında zamanla azalan karışım oranını ifade eder.
Karışımda Süreklilik Karışı ışım m oranlarının n devamına göreg Başlangıç karışımı Gençlik-kültür çağında sıcaklıktan, kuraklıktan ve donlardan zarar gören türlerin, degrade orman alanlarına veya hiç orman örtüsü taşımamış alanlara getirilmesinde, abiyotik zararlılara dayanıklı titrek kavak, huş, kızılağaç, söğüt ve donlara dayanıklı çam türleri ile öncelikle bir ön tesis kurulur.
Karışımda Süreklilik Başlangıç karışımı Ön tesis fonksiyonel hale geldiğinde bunların siperinde siper altı ekim-dikim ile asli meşcere tesis edilir. Asli meşcerenin sipere ihtiyacı kalmadığında, ön tesis kaldırılabilir veya karışımda yer alması istenirse, istenilen oran ve dağılımda sahada bırakılır. Dolayısıyla, verilecek karar göre karışım oranı değişir.
Karışımda Süreklilik Karışı ışım m oranlarının n devamına göreg Son karışım Silvikültürel olgunluk (gençleştirme) çağında karşımıza çıkan karışım oranlarını ifade eder.
Karışımda Süreklilik Son karışım Özellikle yeterli bakım müdahaleleri görmeyen karışık meşcerelerde, bilhassa ışık ve yarı-ışık türlerinin, hatta yarıgölge türlerinin oranı, orta ağaçlık-ağaççık çağına doğru giderek azalır. Orta ağaçlık-ağaççık çağı içinde, meşcere kuruluşu aşağı yukarı belirgin hale gelmiştir. Dolayısıyla, orta ağaçlıkağaççık çağındaki karışım oranı, büyük ölçüde, son karışımı gösterir.
Karışı ışım m Durumuna Göre Meşcereler Meşcere tipleri İki tip meşcere vardır: Saf meşcereler Karışık meşcereler
Karışım Durumuna Göre Meşcereler Saf meşcere Bir meşcerede, asli ağaç-ağaççık türü % 90 dan daha fazla bir oranla temsil ediliyorsa, o meşcere saf meşceredir.
Karışım Durumuna Göre Meşcereler Saf meşcere Saf meşcereler çoğunlukla belli bir türden müteşekkil değildir. Ancak, kıymet türünün dışındaki türün / türlerin bulunma oranı, toplam meşcere alanının, hacminin, göğüs yüzeyi miktarının veya meşceredeki toplam ağaçağaççık adedinin % 10 unundan azdır. Dolayısıyla, söz konusu tür veya türler karışıma iştirak etmemiştir; meşcerede serpili halde bulunmaktadır.
Karışım Durumuna Göre Meşcereler Karışık meşcere Üst, ara veya alt tabakalarda bulunmasına bakılmaksızın, meşcerede silvikültürel bir fonksiyonu bulunan tali türün / türlerin tek tek veya birlikte bulunma oranı en az % 10 ise, böyle meşcereler, karışık meşcere olarak isimlendirilir.
Karışım Durumuna Göre Meşcereler Karışık meşcere Meselâ, 0,9 meşe + 0,075 kayın + 0,025 gürgen şeklindeki bir meşcerede, kayın ve gürgen tür bazında serpili haldedir; fakat, meşelerin gövde bakımı ve toprak ıslahı yönünden kayın ve gürgenler önemli işlevler üstlenmiştir.
Karışım Durumuna Göre Meşcereler Karışık meşcere Dolayısıyla, bu meşcere tanımlanırken kayın ve gürgenlerle karışık meşe meşceresi ifadesi kullanılır.
Strüktür Formülü Özellikle Çok tabakalı ve seçme kuruluşuna sahip meşcereler için geliştirilmiş bir formüldür. Kapalılık derecesi, karışım oranı ve karışım şekli hakkında toplu bilgi verir.
Strüktür Formülü 0,6 %60G m %30L m %10Kn g 0,2 %80G g %10L m %10Kn g 0,1 %90G m %5L k %5Kn g m = Münferit karışım k = Küme karışımı g = Grup karışımı