T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI

T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI MEGEP (MESLEKÎ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ) ELEKTRİK ELEKTRONİK TEKNOLOJİSİ KLİMALARIN TAMİRİ ANKARA 2006

Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modüller; Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının 02.06.2006 tarih ve 269 sayılı Kararı ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında kademeli olarak yaygınlaştırılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim programlarında amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelik geliştirilmiş öğretim materyalleridir (Ders Notlarıdır). Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeye rehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış, denenmek ve geliştirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında uygulanmaya başlanmıştır. Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliği kazandırmak koşulu ile eğitim öğretim sırasında geliştirilebilir ve yapılması önerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir. Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaşabilirler. Basılmış modüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak dağıtılır. Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığında satılamaz.

İÇİNDEKİLER AÇIKLAMALAR...ii GİRİŞ...1 ÖĞRENME FAALİYETİ 1...3 1. KLİMALAR...3 1.1. Klimaların Yapısı ve Çalışma Prensipleri...3 1.2. Klimaların İç Yapılarını Oluşturan Malzemeler...5 1.2.1. Kompresör...5 1.2.2. Valfler...6 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...8 ÖĞRENME FAALİYETİ 2...9 2. KLİMAYI OLUŞTURAN CİHAZLARIN GÖREVLERİ...9 2.1. İç Ünite...9 2.1.1. Evaporatör...9 2.1.2. Termostat...10 2.1.3. Ekspanşın Valf (Genişleme Valfi)...11 2.1.4. Evaporatör Fanı...12 2.1.5. Fan Motorları...13 2.1.6. Klimalarda Kullanılan Sensörler...14 2.2. Dış Ünite...15 2.2.1. Kondanser (Yoğunlaştırıcı)...15 2.2.2. Drayer (Kurutucu ve Süzgeç)...16 2.2.3. Kondanser Fanı...16 2.3. Klimaların Soğutma Yapısının Gaz Yolu Şeması...16 2.4. Klimaların Isıtma Yapısının Gaz Yolu Şeması...17 2.5. Klimalarda Arıza Giderme...18 UYGULAMA FAALİYETİ-1...23 UYGULAMA FAALİYETİ-2...24 UYGULAMA FAALİYETİ-3...25 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...26 PERFORMANS TESTİ...28 ÖĞRENME FAALİYETİ 3...30 3. KLİMALARDA KART VE KUMANDA TAMİRİ...30 3.1. Klimalarda Kart Tamiri...30 3.1.1. Elektronik PCB Kart Nedir?...30 3.2. Klimalarda Kumanda Tamiri...32 UYGULAMA FAALİYETİ...34 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...35 PERFORMANS TESTİ...36 MODÜL DEĞERLENDİRME...37 CEVAP ANAHTARLARI...40 ÖNERİLEN KAYNAKLAR...42 KAYNAKÇA...43 i

AÇIKLAMALAR AÇIKLAMALAR KOD ALAN DAL/MESLEK MODÜLÜN ADI MODÜLÜN TANIMI 522EE0119 Elektrik Elektronik Teknolojisi Elektrikli Ev Aletleri Klimaların Tamiri Bu modül, klimalarda oluşan arızaları tekniğine uygun olarak gidermeyle ilgili bilgi ve becerilerin kazandırıldığı bir öğrenme materyalidir. SÜRE 40/32 ÖN KOŞUL YETERLİK MODÜLÜN AMACI EĞİTİM ÖĞRETİM ORTAMLARI VE DONANIMLARI ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Alan ortak modüllerini tamamlamış olmak. Klimaların tamirini yapmak. Genel Amaç Bu modül ile gerekli ortam sağlandığında klimalarda oluşan arızaları tekniğine uygun olarak gidereceksiniz. Amaçlar 1. Klimaları tanıyacak ve klimalarda iki üç, dört yollu valfları değiştirebileceksiniz. 2. Klimayı oluşturan cihazları tanıyacak ve klimaların arızalarını giderebileceksiniz. 3. Klimalarda kart ve kumanda arızalarını giderebileceksiniz. Fan-motoru, el takımları, ölçü aleti, anahtar takımları, dört yollu valf, yedek pil, havya, klima ve kumanda kartları Her faaliyet sonrasında o faaliyetle ilgili değerlendirme soruları ile kendi kendinizi değerlendireceksiniz. Öğretmen modül sonunda size ölçme aracı (uygulama, sorucevap) uygulayarak modül uygulamaları ile kazandığınız bilgi ve becerileri ölçerek değerlendirecektir. ii

GİRİŞ GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Birkaç yıl öncesine kadar klima lüks olarak kabul edilirdi. İnsanlar evlerinde ya da iş yerlerinde sıcaktan bunalsa da klimalara pek rağbet göstermezdi. Ancak aradan geçen birkaç yılda çok şey değişti. Artık klimanın bulunmadığı iş yerlerinde kimse çalışmak istemiyor. Önce iş yerlerindeki duvarları yıkan klimacılar artık evlerin eşiklerinden de içeri girmeye başladı. Klimanın lüks ürün olmaktan çıkıp ihtiyaç haline dönüşmesi, pazarını da sürekli büyüyen bir konuma getirdi. Şu anda klima pazarında yaklaşık 100 marka bulunuyor. Bunlara her geçen gün yenileri ekleniyor. Günlük hayatımıza bir ihtiyaç olarak giren klimaların sorunsuz çalışması, sağlıklı bir şekilde iş yapabilmesi için bakımı ve onarımı gerekmektedir. Bu nedenle bu alanda yetişmiş bakım ve onarım yapabilecek eleman ihtiyacı da artmaktadır. Sizler de bu modülü aldıktan sonra klimaları tanıyıp bakım ve onarımını kolaylıkla yapabileceksiniz. 1

2

ÖĞRENME FAALİYETİ 1 AMAÇ ÖĞRENME FAALİYETİ 1 Klimaları tanıyacak ve uygun ortam sağlandığında klimalarda iki üç, dört yollu valfları değiştirebileceksiniz. ARAŞTIRMA Klima tiplerini ve klimalarda kullanılan donanımları araştırınız. Tanıma işlemleri için internet ortamı; tamir bakım servisleri ve klimaların satıldığı mağazaları gezmeniz gerekmektedir. Klimaların kullanım şekli ve özellikleri için kullanan kişilerden veya satıcılardan ön bilgi almanız gerekir. Kazanmış olduğunuz bilgi ve deneyimleri arkadaş grubunuzla paylaşınız. 1. KLİMALAR Klima cihazı ve ekipmanlarının montajı ve servisleri, elektriksel olaylar ve sistem basıncından dolayı tehlikelidir. Bu nedenle klima cihazı ve ekipmanlarının servis, montaj ve bakımları sadece yetiştirilmiş ve kalifiye personel tarafından yapılmalıdır. Konu hakkında bilgisi olmayan kişilerin sadece ünitelerin ve filtrelerin temizliği gibi basit bakım işlemlerini yapmalarına izin verilmelidir. Diğer bütün işlemler yetiştirilmiş servis personelleri tarafından yapılmalıdır. 1.1. Klimaların Yapısı ve Çalışma Prensipleri Klimalar; belirli metoda bağlı olarak soğutucu akışkan kullanarak bulundukları ortamın ısısını değiştiren nemini alan iç ünite ve dış üniteden oluşan komple bir ısıtma ve soğutma sistemidir. Klimalar; duvar, pencere, salon, kanallı split, kaset, yer-tavan ve multi klima sistemleri olmak üzere çeşitli tiplerde yapılmaktadır. Kaset tipi klimalar; sinema, restorant, ofis ve buna benzer asma tavanı olan yerlerde kullanılmaktadır. Tavana monte edildiğinden yer kaplamazlar. Multi klima sistemleri, bir dış üniteye birden fazla iç ünite bağlama özelliğine sahiptir. Bu klima sistemleri oteller ve çok odalı ofisler için idealdir. 3

Resim 1.1: Duvar tipi klima Klimalar temel olarak, kompresör, kondanser, drayer, expansion valf (genleşme vanası) ve evaporatörden oluşmaktadır. Ekovat soğutucudan aldığı soğutucu akışkanı dört yollu vana üzerinden kondansere basar. Kondanserde soğutucu akışkan sıvılaşır. Sıvı haldeki akışkan, kılcal borulardan geçerek evaporatöre ulaşır. Sıvı haldeki soğutucu akışkanın hacmi, evaporatörde genişleyerek basınç düşer. Buharlaşarak evaporatör etrafındaki ısıyı alır. Fan motoru oda içinden (veya aynı anda dışarıdan) aldığı havayı evaporatör petekleri üzerinden oda içine üfler. Hava evaporatör yüzeyine ısısını ve nemin bir kısmını bırakır. Hava evaporatör peteklerinden geçerken ısısı ile birlikte içindeki su buharı yoğunlaştığından fazla nem de alınmış olmaktadır. Soğutucu petek önüne konan filitreler hava içindeki toz ve buna benzer maddeleri süzerek temizlemiş olur. Fan sayesinde de oda içinde bulunan hava hareketlenmiş olur. Resim 1.2: Salon tipi klima Klimaların soğutma ve ısıtma durumundaki işlevleri aşağıdaki tabloda gösterilmiştir. Klima soğutma konumundayken Klima ısıtma konumundayken Ortamın havasını soğutur. Ortamın havasını ısıtır. Ortamdaki havayı temizler. Ortamdaki durgun havayı hareketlendirir. Ortamdaki kirli havayı dışarı atar ve dışarıdan temiz hava alır. Tablo 1.1: Klimaların soğutma ve ısıtma durumundaki işlevleri 4

1.2. Klimaların İç Yapılarını Oluşturan Malzemeler 1.2.1. Kompresör Soğutucu, akışkan sistem içinde kompresör yardımı ile dolaştırılarak soğuk kaynaktan sıcak kaynağa ısı iletilmesi sağlanır. Kompresörler, soğutma devrelerinde soğutucuda alçak basınçta gaz halindeki soğutucu akışkanı emerek daha yüksek basınçta olan kondansere gönderen bir makinedir. Bir elektrik motoru ile birlikte bulunur. Kompresörler emme basma tulumba gibi çalışırlar. Resim 1.3: Kompresör İdeal bir kompresör de aranan şartlar aşağıdaki şekildedir: Maliyetinin az olması, emniyetli olması Verimin düşmemesi Titreşim ve gürültü seviyelerinin belirli bir seviyenin üstüne çıkmaması İlk kalkışta dönme momentinin mümkün olduğunca az olması Daha az güç harcayarak birim soğutma değerini sağlayabilmesi Uygulamadaki şartlara göre en ideal kompresör tercih edilmelidir. Genel yapıları itibarı ile kompresörler aşağıdaki şekilde sınıflandırılmaktadır: Pistonlu kompresörler Rotatif kompresörler Helisel (Vidalı) kompresörler Santrifüj kompresörler Scroll kompresörler 5

Ev ve büro tipi klimalarda ekovat olarak adlandırılan; kompresör ve elektrik motorunun bir arada bulunduğu eleman kullanılmaktadır. Ekovatın soğutulması ve kompresörün verimli çalışabilmesi için ekovat içine yağ konulmuştur. Resim 1.4: Ekovat Ekovatta kompresör ve elektrik motoru, gövde içine yaylarla asılmıştır. Elektrik motoru bir fazlı ve yardımcı sargılıdır. Yardımcı sargı ilk kalkış anında devrededir. Motor kalkış yaptıktan sonra bir röle yardımıyla yardımcı sargı devre dışı bırakılmaktadır. Motoru aşırı akımlara karşı korumak için devreye seri olarak bir adet termik bağlanmıştır. Ekovatın Çalışma Prensibi: Piston aşağıya doğru hareket ederken silindirde bir emiş meydana gelmektedir. Bu esnada emme valfi açılmakta ve emme borusundan silindirin içine doğru soğutucu akışkan dolar. Piston yukarıya doğru hareket ettiğinde soğutucu akışkan sıkışarak emme valfi kapanır ve basma valfi açılarak basma borusundan soğutucu akışkan basılmış olur. Emme ve basma valfleri yaylı olduğundan emilen veya basılan soğutucu akışkanın geri yönde hareketi imkânsızdır. 1.2.2. Valfler Soğutma sistemlerinde elektrik akımı ile soğutma hattını açıp kapatan solenoid valflerdir. Bu valflerin genel görevi soğutucu akışına yol vermek veya yolunu kapatmaktır. Solenoid valfler kullanılacağı yerin basınç ve sıcaklık seviyelerine, açıp kapayacağı soğutucu akışkanın cinsine bağlı olarak değişik şekillerde yapılır. Solenoid valf iki ana kısımdan oluşmuştur. Bunlar valf gövdesi ve solenoid bobindir. Solenoid bobin basit bir sargıdan oluşmuştur. Elektrik akımı uygulandığında meydana gelen manyetik alan sayesinde bir mıknatıs gibi çalışır. Mıknatıslanmayla elde edilen kuvvet ile çelik çekirdek mil hareket ettirilerek valfin açılması veya kapanması sağlanır. 1.2.2.1. İki Yollu Valfler En sık kullanılan tiptir. Bir boru hattındaki akışı açıp kapatmak için kullanılır. İki yollu valfların bobini enerjilendiğinde meydana gelen manyetik alanla bobinin ortasında bulunan çekirdek mil çekilir. Çekirdek mil ucuna monte edilmiş olan klepe hareket ederek gaz yolunu açmaktadır. Bobinin enerjisi kesildiğinde içindeki yay sayesinde klepe kapanarak gaz yolunu kapatmaktadır. 6

1.2.2.2. Üç Yollu Valfler Genellikle ticari tip soğutma uygulamalarında kullanılır. Burada amaç kompresöre yüksüz yol vermektir. Resim 1.5: İki yollu valf Resim 1.6: Üç yollu valf 1.2.2.3. Dört Yollu Valfler Ters çevirme valfleri diye de tanımlanmaktadırlar. Soğutucu akışkanın akış yönünü değiştirmek için kullanılırlar. Soğutucu akışkanın akış yönü çevrilerek ısıtma veya soğutma sağlanmış olur. Resim 1.7: Dört yollu valf 7

ÖLÇME ÖLÇME VE VE DEĞERLENDİRME DEĞERLENDİRME ÖLÇME SORULARI Aşağıdaki soruları (D) doğru, (Y) yanlış olarak cevaplayınız. 1. Klimalar ısıtma veya soğutma durumunda ortamdaki havayı temizler. 2. Klima soğutma konumunda ortamdaki kirli havayı dışarı atar ve dışarıdan temiz hava alır. 3. Klima ısıtma konumunda ortamdaki havayı temizler. 4. Sıvı haldeki soğutucu akışkanın hacmi evaporatörde genişleyerek akışkan sıvılaşır. 5. Kompresörler, soğutucuda alçak basınçta gaz halindeki soğutucu akışkanı emerek daha yüksek basınçta olan kondansere gönderen bir makinedir. 6. Ekovat; kompresör ve elektrik motorunun ayrı ayrı bulunduğu elemandır. 7. Üç yollu valfler ticari tip soğutma uygulamalarında kompresöre yüklü yol vermekte kullanılmaktadır. 8. Dört yollu valfler, ters çevirme valfleridir. 9. Valflerin genel görevi soğutucu akışına yol vermek veya yolunu kapatmaktır. 10. Selenoid valfler sabit mıknatıslar ile çalışmaktadır. DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt yaşadığınız sorularla ilgili konuları faaliyete dönerek tekrar inceleyiniz. Tüm sorulara doğru cevap verdiyseniz diğer faaliyete geçiniz. 8

ÖĞRENME FAALİYETİ 2 AMAÇ ÖĞRENME FAALİYETİ 2 Klimayı oluşturan cihazları tanıyacak uygun ortam sağlandığında klimaların arızalarını giderebileceksiniz. ARAŞTIRMA Klimaların iç ve dış ünitelerini ve içlerinde kullanılan cihazları araştırınız. Tanıma işlemleri için internet ortamı; tamir bakım servisleri ve klimaların satıldığı mağazaları gezmeniz gerekmektedir. Klimaların kullanım şekil ve özellikleri için kullanan kişilerden veya satıcılardan ön bilgi almanız gerekir. Kazanmış olduğunuz bilgi ve deneyimleri arkadaş gurubunuz ile paylaşınız. 2. KLİMAYI OLUŞTURAN CİHAZLARIN GÖREVLERİ 2.1. İç Ünite İç ünite ısıtılacak veya soğutulacak ortamın içinde bulunan parçadır. Bu parça evaporatör, evaporatör fanı, termostat ve ekspanşın valften oluşmuştur. 2.1.1. Evaporatör Resim 2.1: İç ünite İç ünitenin ana parçası Evaporatör dür. Evaporatör; sıvı haldeki soğutucu akışkanın iyi ve çabuk buharlaşmasını sağlayacak şekilde yapılmıştır. Sıvı haldeki soğutucu akışkan kondanserden direk olarak veya basınç düşürücü elemanlarda genişledikten sonra evaporatöre sıvı buhar karışımı olarak girer. Evaporatörde sıvı haldeki soğutucu akışkan, buharlaşarak bulunduğu ortamdaki ısıyı almaktadır. Alınan ısı evaporatörün arkasına yerleştirilen bir fan sayesinde ortama verilir. 9

2.1.2. Termostat Resim 2.2: Evaporatör Termostat, evaporatör sıcaklığının belli değerler arasında kalmasını temin eden bir kumanda ve kontrol cihazıdır. Termostat hassas uç (Kuyruk olarak adlandırılmaktadır.) ve kılcal borudan meydana gelmiştir. Kılcal boru içinde R 12 gazı bulunmaktadır. Termostatın hassas olan ucu (kuyruk) soğutma devresi ısısının kontrol edileceği yere bağlanır. Ayarlanan sıcaklığa göre elektrik devresini açıp kapatarak sisteme kumanda eder. Resim 2.3: Termostat 10

2.1.3. Ekspanşın Valf (Genişleme Valfi) Ekspanşın valf, sistemdeki yüksek basınçlı soğutucu akışkanı evaporatörde alçak basınçlı soğutucu akışkana düşüren parçadır. Ekspanşın valf ayrıca evaporatörde bulunan soğutucunun akışını ölçmektedir. Resim 2.4: Ekspanşın valf Kontrollü ekspanşın valflere termostatik genişleme valfi denilmektedir. Termostatik genleşme valfleri, evaporatör içine sıvı haldeki soğutucu akışkanın girişini ayarlar. Püskürtme işlemi soğutucu akışkanın kızgınlığı ile kontrol edilir Ekspanşın valf kuyruğu evaporatörden çıkan boru üzerine konularak evaporatörle aynı sıcaklıkta olması sağlanmaktadır. Evaporatörü terk eden gaz miktarı ayarlanarak mümkün olan en fazla soğutma miktarı sağlanmaktadır. Termostatik genleşme valfleri, evaporatör içine sıvı haldeki soğutucunun girişini ayarlar. Püskürtme işlemi soğutucunun kızgınlığı ile kontrol edilir. Bu nedenle valfler özellikle kuru tip evaporatörlere sıvı püskürtülmesine çok daha uygundurlar. Bu tip evaporatörlerde çıkıştaki kızgınlık evaporatör yükü ile orantılıdır. 11

2.1.4. Evaporatör Fanı Şekil 2.1: Ekspanşın valfin yapısı Buharlaşarak bulunduğu ortamdaki ısıyı alan soğutucu akışkan içinden geçtiği evaporatör borularını ve petekleri soğutur. Burada soğuyan havanın ortama daha çabuk ve daha kolay yayılmasını sağlamak için kullanılan parçadır. Evaporatör fanı aynı zamanda ortamdaki havayı da emer. Bu sayede durgun hava hareketlenerek temizlenmiş olur. Kirli hava dışarı atılır ve dışarıdan temiz hava alınır. Resim 2.5: Fan 12

2.1.5. Fan Motorları Resim 2.6: Fan motorları Yukarıdaki resimlerde klimalarda kullanılan fan motorları görülmektedir. Bu motorlar üretici firmaların verdikleri standartlar altında çalıştırıldıklarında ömürleri oldukça uzundur ancak çalışma şartlarının standart dışı olduğu durumlarda bu motorlar zarar görmekte ve bazen kullanılmaz hale gelmektedir. Motorların ömrünü etkileyen faktörler Düşük veya yüksek gerilim Aşırı tozlu ve rutubetli ortam Uzun süre aralıksız çalışma Mekanik hareket veren sistemdeki sıkışma ve aşırı zorlanmalar şeklinde sıralanabilir. Bu nedenlerden dolayı motor aşırı akım çekerek ısınır, sargılardaki ısı değerleri üst noktalara çıktığında sargılar yanarak motor kullanılmaz hale gelir. Motorların arızalanması ve kullanılmaz hale gelmesi durumunda, çalışma gerilimi, akımı, devir sayısı, bağlantı şekli kriterlerine göre aynı tip ve modeldeki motor seçilir. Motorun arızalanmasına sebep olan standart dışı durum tespit edilip giderildikten sonra motor değişimi yapılır. 13

2.1.6. Klimalarda Kullanılan Sensörler Şekil 2.2: Klimaya ait elektriksel şema Yukarıdaki şemada klimalarda kullanılan sensörler ve konumları verilmiştir bu sensörlerin hangi amaçla kullanıldığını açıklarsak: T1- İç ünite ısı eşanjör sıcaklığı E- Diş ünite ısı eşanjör sensörü TD- Basma sıcaklık sensörü TS-Emme sıcaklık sensörü TO- Dış ortam sıcaklık sensörü T2- Dış ünite ısı esanjör sıcaklığı Bu sensörler klimaların elektronik kartlarla oluşturulan kontrol ünitelerine algıladıkları ısı ve sıcaklık değerlerini ileterek klimanın istenen değerler içerisinde ve güvenli olarak çalışmasını sağlarlar. Bu sensörlerde oluşabilecek arıza durumlarında klimanın hiç çalışmaması veya sürekli çalışması gibi çalışma bozuklukları meydana gelir. Bu durumda klima marka ve modeline göre arızası tespit edilen sensör tespit edildikten ve klima çalışma emniyeti sağlandıktan sonra tekniğine uygun olarak sökülmeli ve yenisi ile değiştirilmelidir. Sensörlerde tamir edilme olasılığı düşük olacağından genelde değiştirme yoluna gidilir. 14

2.2. Dış Ünite Dış ünite, ortam dışında açık havada bulunan parçadır. Bu parça kondanser, kondanser fanı, drayerden oluşmuştur. (Şekil 2.7) 2.2.1. Kondanser (Yoğunlaştırıcı) Resim 2.7: Dış ünite (kondanser) Soğutma sisteminde soğutucunun evaporatörden aldığı ısıyı ve ekovattaki emmebasma işlemi sırasında eklenen ısının alınmasını sağlayan parçadır. Soğutucu burada kondanser üzerindeki fanın da yardımıyla sıvı hale gelerek basınç kazanır. Ev ve büro tipi klimalarda basit ve bakımının kolay olması nedeni ile hava soğutmalı kondanserler kullanılmaktadır. Hava soğutmalı kondanserler genellikle bakır boru ve ısı transferini kolaylaştırmak için alüminyum kanatlardan oluşmuştur. Soğutucu, kondansere üstten verilerek yoğunlaştıkça aşağı doğru inmesi sağlanmaktadır. Resim 2.8: Kondanser ve kondanser fanı 15

2.2.2. Drayer (Kurutucu ve Süzgeç) Soğutma sisteminde sıvı soğutucunun içindeki nemi, asitleri ve tozları tutma görevini yapan parçadır. İçinde, toz ve katı maddeleri tutması için ince delikli olarak yapılmış süzgeç ile nem ve asiti emici maddeler bulunmaktadır. 2.2.3. Kondanser Fanı Resim 2.9: Drayer Isınarak kondansere gelen soğutucu akışkanın ısısının daha kolay alınmasını ve daha iyi yoğunlaşmasını sağlamak için kullanılan parçadır. Elektrik motoru ve pervaneden oluşmuştur. Kondanser tasarımına göre emici veya üfleyici olarak yapılmaktadır. Resim 2.10: Kondanser fanı 2.3. Klimaların Soğutma Yapısının Gaz Yolu Şeması Ekovat, evaporatörden gaz halindeki soğutucu gazı emerken diğer taraftan kondansere basar. Bu işlem sırasında gazın ısısı ve basıncı artar. Kondanserde gazın ısısı alınır ve gaz sıvılaşır. Sıvı halindeki gaz drayerde süzülerek temizlenir. Temizlenen sıvı gaz evaporatöre ulaşır. Sıvı halindeki soğutkan gazın evaporatörde hacim birden genişlediğinden basıncı düşer ve gaz haline dönüşür. Bu esnada soğutkan gaz etrafındaki ısıyı alır. Evaporatördeki ısının alınması ile hava fan yardımı ile ortama üflenir. Evaporatörde buharlaşan gaz ekovat tarafından emilir. Ve bu şekilde gazın dolaşımı sağlanmış olur. 16

Şekil 2.3: Klimalarda soğutma gaz yolu prensip şeması 2.4. Klimaların Isıtma Yapısının Gaz Yolu Şeması Klimalarda ısıtma 4 yollu valf ile gaz akış yönünün değiştirilmesiyle sağlanmış olur. Bu şekilde evaporatör, kondanser; kondanser ise evaporatör görevini üstlenmiş olur. Ekovat, kondanserdeki gazı emerek evaporatöre basar. Evaporatörde basıncı ve ısısı yükselen soğutkan gaz, fan sayesinde soğutularak sıvı hale getirilir. Bu esnada odaya da sıcak hava verilmiş olur. Sıvı hale dönüşen soğutucu gaz, dışarıda bulunan kondansere ulaşır. Burada soğutkan gazın basıncı düşerek gaz haline dönüşür. Bu dönüşüm esnasında gaz ısınır. Isınan gaz ekovat tarafından emilerek tekrar evaporatöre basılır. Bu olayın tekrarlanması suretiyle klima ortamdaki havayı ısıtmış olur. Şekil 2.4: Klimalarda ısıtma gaz yolu prensip şeması 17

2.5. Klimalarda Arıza Giderme Klima sigorta attırıyor. Arıza Sebepleri Besleme kablosunda kısa devre olabilir. Klima iç bağlantı kablolarında kısa devre olabilir Ekovat sargılarında kısa devre olabilir. Evaporatör fanı sargılarında kısa devre olabilir. Kondanser fanı sargılarında kısa devre olabilir. Arızanın Giderilmesi Besleme kablosu kontrol edilir. Kısa devre varsa kablo değiştirilir. Klima içi ara bağlantı kabloları kontrol edilir. Bağlantı noktasından çıkmış olan uç varsa yerine takılır. Kısa devre olan kablolar var ise değiştirilir. Ekovat sargıları kontrol edilir. Kısa devre varsa ekovat değiştirilir. Sisteme gaz verilir. Evaporatör fan motoru bağlantı uçları kontrol edilir. Bağlantı uçlarında kısa devre var ise giderilir. Elektronik devresi kontrol edilir. Arıza varsa değiştirilir. Fan motor sargıları kontrol edilir. Kısa devre veya gövdeye kaçak varsa değiştirilir. Kondanser fan motoru bağlantı uçları kontrol edilir. Bağlantı uçlarında kısa devre var ise giderilir. Fan motor sargıları kontrol edilir. Kısa devre veya gövdeye kaçak varsa değiştirilir. Tablo 2.1 Klima çalışmıyor. Arıza Sebepleri Klimaya enerji gelmiyor olabilir. Açma Kapama anahtarı arızalı veya bağlantı noktasından kabloları çıkmış olabilir. Klima uzaktan kumandalı ise kumanda alıcısı ve/veya vericisi arızalı olabilir. Arızanın Giderilmesi Klimanın şebekeye bağlandığı noktada enerji kontrolü yapılır. Enerji yoksa sebepleri araştırılır. Açma kapama anahtarı kontrol edilir. Arızalı ise değiştirilir. Açma kapama anahtarı bağlantı kabloları kontrol edilir. Bağlantı noktasından çıkmış olan uç varsa yerine takılır. Kumanda alıcısı ve vericisi kontrol edilir. Arıza giderilir. Tablo 2.2 18

Evaporatör fan motoru devamlı yavaş çalışıyor. Arıza Sebepleri Fan motoru elektronik devir ayar devresi arızalı olabilir. Arızanın Giderilmesi Elektronik devir ayar devresi kontrol edilir. Arızalı elektronik eleman var ise değiştirilir. Gerekirse elektronik devir ayar devresi yenisi ile değiştirilir. Tablo 2.3 Ekovat çalışmıyor veya termik attırıyor. Arıza sebepleri Şebeke gerilimi düşük olabilir. Daimi veya ilk kalkınma kondansatörü arızalı olabilir. Yardımcı sargı rölesi arızalı olabilir. Sistemde fazla miktarda gaz olabilir. Ekovat arızalı olabilir. Arızanın Giderilmesi Şebeke gerilimi kontrol edilir. 180 volttan düşük ise sistem devre dışı edilir. Gerilimin normale dönmesi beklenir. Eğer gerilim normale dönmüyor ise gerilim regülatörü kullanılır. Kondansatörler kontrol edilir. Arızalı kondansatörler yenisi ile değiştirilir. Röle kontrol edilir. Arızalı ise yenisi ile değiştirilir. Gaz basıncı kontrol edilir. Fazla gaz var ise boşaltılarak normal basınca dönülür. Ekovat sargıları kontrol edilir. Arızalı ise ekovat değiştirilerek sisteme gaz verilir. Tablo 2.4 Evaporatör fan motoru çalışmıyor. Arıza sebepleri Çalıştırma anahtarı arızalı olabilir. Fan motorunun kondansatörü arızalı olabilir. Fan motoru enerji kabloları hatalı bağlanmış, çıkmış veya arızalı olabilir. Fan motoru arızalı olabilir. Arızanın Giderilmesi Anahtar kontrol edilir. Arızalı ise yenisi ile değiştirilir. Kondansatör kontrol edilir. Arızalı ise kondansatör yenisi ile değiştirilir. Fan motoru kabloları kontrol edilir. Hatalı bağlantı var ise düzeltilir. Çıkmış olan bağlantı var ise yerine takılır. Kablolarda bozukluk varsa yeni kablo ile değiştirilir. Fan motoru kontrol edilir. Arızalı ise yenisi ile değiştirilir. Tablo 2.5 19

Evaporatör fan motoru devamlı hızlı çalışıyor. Arıza sebepleri Fan motoru elektronik devir ayar devresi arızalı olabilir. Arızanın Giderilmesi Elektronik devir ayar devresi kontrol edilir. Arızalı elektronik eleman var ise değiştirilir. Gerekirse elektronik devir ayar devresi yenisi ile değiştirilir. Tablo 2.6 Klima çalışıyor ama soğutma veya ısıtma yapmıyor. Arıza Sebepleri Sistemde gaz kaçağı olabilir. Sistemde tıkanıklık olabilir. Termostat kabloları yanlış bağlanmış veya arızalı olabilir. Ekovat arızalı olabilir. Ekovat rölesi kabloları hatalı bağlanmış, çıkmış veya arızalı olabilir. Termik kabloları hatalı bağlanmış, çıkmış veya arızalı olabilir. Daimi veya ilk kalkınma kondansatörü arızalı olabilir. Arızanın Giderilmesi Sistem kontrol edilir. Soğutucuda hiç soğuma ve kondanserde hiç ısınma yoksa gaz kaçağı kontrolü yapılır. Gaz kaçağı yeri bulunursa kaynak yapılır. Sisteme yeniden gaz verilir. Drayer kontrol edilir. Sistemde tıkanıklık tespit edilirse öncelikle drayer değiştirilir. Sisteme bir miktar gaz verildikten sonra iyi bir vakum yapılarak sistem boşaltılır. Sisteme normal gaz verilir. Termostat kabloları kontrol edilir. Hatalı bağlantı var ise düzeltilir. Çıkmış olan bağlantı var ise yerine takılır. Termostat kontrol edilir. Arızalı ise yenisi ile değiştirilir. Ekovat sargıları kontrol edilir. Arızalı ise ekovat değiştirilerek sisteme yeniden gaz verilir. Ekovat rölesi kabloları kontrol edilir. Hatalı bağlantı var ise düzeltilir. Çıkmış olan bağlantı var ise yerine takılır. Ekovat kontrol edilir. Arızalı ise yenisi ile değiştirilir. Termik kabloları kontrol edilir. Hatalı bağlantı var ise düzeltilir. Çıkmış olan bağlantı var ise yerine takılır. Termik kontrol edilir. Arızalı ise yenisi ile değiştirilir. Kondansatör kontrol edilir. Arızalı kondansatör yenisi ile değiştirilir. Tablo 2.7 20

Klima az soğutuyor veya az ısıtıyor. Arıza Sebepleri Sistemde gaz az veya çok olabilir. Ekovat basıncı düşük olabilir. Kondanser veya Evaporatör petekleri tıkalı olabilir. Klima kapasitesi düşük olabilir. Arızanın Giderilmesi Sistemdeki gaz basıncı kontrol edilir. Gaz az ise ilave edilir, fazla ise normal seviyesine düşürülür. Ekovat kontrol edilir. Basıncı az ise ekovat değiştirilir. Kondanser ve Evaporatör petekleri kontrol edilir. Tıkalı ise basınçlı hava veya ilaç ile temizlenir. Klima kontrol edilir. Yeterli değil ise ortama uygun klima ile değiştirilir. Tablo 2.8 Klima ısıtma konumundan soğutma konumuna geçmiyor. Arıza Sebepleri Termostat arızalı olabilir. Kar eritici devre arızalı olabilir. Dört yollu valf arızalı olabilir. Arızanın Giderilmesi Termostat kontrol edilir. Arızalı ise yenisi ile değiştirilir. Kar eritici devre kontrol edilir. Arızalı ise yenisi ile değiştirilir. Dört yollu valf kontrol edilir. Arızalı ise yenisi ile değiştirilir. Tablo 2.9 Klima ısıtma konumundayken iyi ısıtmıyor veya önce ısıtıyor sonra ısıtmayı kesiyor. Arıza Sebepleri Hava sıcaklığı çok düşük olabilir. Hava filtresi tıkalı olabilir. Kondanser tıkalı olabilir. Kar eritici devre arızalı olabilir. Dört yollu valf arızalı olabilir. Arızanın Giderilmesi Dış ortam sıcaklığı çok düşük olduğu zaman ısıtma yeterli olmayabilir. Hava sıcaklığı kontrol edilir. Hava filtresi tıkalı olduğu zaman fan iyi üfleme yapamayacağından ısıtma olmaz. Hava filtresi sökülerek temizlenir. Gerekiyorsa yenisi ile değiştirilir. Kondanser petekleri kontrol edilir. Tıkalı ise basınçlı hava veya ilaç ile temizlenir. Kar eritici devre kontrol edilir. Arızalı ise yenisi ile değiştirilir. Dört yollu valf kontrol edilir. Arızalı ise yenisi ile değiştirilir. 21

Klima sesli çalışıyor. Arıza Sebepleri Ekovat arızalanmış olabilir. Fon motoru pervanesi gevşemiş veya arızalı olabilir. Fan motoru arızalı olabilir. Arızanın Giderilmesi Ekovat bağlantı vidaları kontrol edilir. Gevşeme var ise sıkılır. Gerekirse ekovat yenisi ile değiştirilir. Fan motoru pervanesi kontrol edilir. Gevşeme var ise nedeni araştırılarak giderilir. Gerekiyorsa pervane değiştirilir. Fan motoru yatakları ve bağlantı vidaları kontrol edilir. Gevşemiş veya bozulmuş vida var ise değiştirilerek sıkılır. Gerekirse fan motoru yenisi ile değiştirilir. Tablo 2.11 22

UYGULAMA FAALİYETİ-1 UYGULAMA FAALİYETİ-1 Bir klima sisteminde aşağıdaki işlem basamaklarını ve önerileri takip ederek valfleri tekniğine uygun sökerek yenileri ile değiştiriniz. İşlem Basamakları Klimaların ısıtma soğutma sistemini kontrol etmek. Öneriler Isıtma soğutma sisteminin parçalarını belirleyiniz. Parçaların durumlarını gözle kontrol ediniz. Parçalarda gözle görülür bozulma olup olmadığını belirleyiniz. Dikkatli bir şekilde ısıtma soğutma sistemini kontrol ediniz. Isıtma soğutmada kesiklik olup olmadığını gözleyiniz veya kar eriticinin devrede olup olmadığını kontrol ediniz. Valflerin ve eriticinin elektrik bağlantılarını kontrol ediniz. Gerekli emniyet tedbirlerini alınız. Klimayı ısıtma konumunda çalıştırarak kesiklik olup olmadığını kontrol ediniz. Klimayı soğutma konumuna alarak kesiklik olup olmadığını kontrol ediniz. Kar emicinin devreye girip girmediğini kontrol ediniz. Klimanın enerjisini kesiniz. Valf kablolarının sağlam olup olmadığını ölçü aleti ile kontrol ediniz. Klimaya enerji veriniz. Sistemde elektrik enerjisi olduğu için çalışmalarınızda güvenlik tedbirlerini alınız. Valflerin bobin uçlarına elektrik enerjisinin gelip gelmediğini ölçü aleti ile kontrol ediniz. Arızalı valfi belirleyiniz. Valfi sökmeden önce klimanın gazını boşaltınız. Dört yollu valf veya vana işini gören valfleri değiştiriniz. Valf sökülmeden gaz deşarjı yapılması gerektiğini unutmayınız. Valfin bağlantı uçlarını dikkat ederek sökünüz. Aynı özelliklere sahip valfi monte ediniz. Yeni valfin bağlantılarını dikkatlice yapınız. Tüm işler bittiğinde valfin çalışmasını kontrol ediniz. 23

UYGULAMA FAALİYETİ-2 UYGULAMA FAALİYETİ-2 Bir klimada aşağıdaki işlem basamakları ve önerileri dikkate alarak kondanser fanı ve radyal fan değişimini gerçekleştiriniz. İşlem Basamakları Öneriler Fan motoru tiplerini (ekovat kompresör, kondanser, buzluk, üfleme) belirleyiniz. Cihaz kataloglarını inceleyiniz. Cihaz teknik bilgisine dikkat ediniz. Fanı gözle kontrol ediniz. Mekanik bir arızanın olup olmadığına bakınız. Fan motorunu ölçü aleti ile kontrol ediniz. Cihazı emniyete alınız. İş güvenliği tedbirlerini alınız. Cihazın enerjisini keserek emniyete almadan çalışmayınız. Elektrik bağlantılarına dikkat ederek sökünüz. Cihazın enerjisinin kesik olmasına dikkat ediniz. Bağlantı soketlerinin yerlerini not ederek sökünüz. Arızalı fanı yenisiyle değiştiriniz. Arızalı fan ile takacağınız fanın aynı özelliklere sahip olmasına dikkat ediniz. Bağlantı vidalarını dikkatli bir şekilde takınız. Söktüğünüz soketleri aynı şekilde tekrar takınız. Fanın çalışmasını kontrol ediniz. 24

UYGULAMA FAALİYETİ-3 UYGULAMA FAALİYETİ-3 Klima sistemi üzerinde aşağıdaki işlem basamaklarını ve önerileri dikkate alarak öğretmeninizin gözetiminde ısı ve sıcaklık sensörlerinin yerlerini görevlerini tespit ediniz. Sağlamlık kontrolünü yapınız ve yeni sensörle değişimini gerçekleştiriniz. İşlem Basamakları Öneriler Klimanın genel çalışma kontrolünü yapınız. Klimanın çalışmasında herhangi bir sorun varsa tespit ediniz.. Klimanın enerjisini keserek çalışma emniyetini sağlayınız. Klimanın enerjisini ve gaz dolaşımını tamamen kesiniz. Klimanın servis şemasını inceleyerek sensörlerin yerlerini ve görevlerini tespit ediniz. Sensörlerin sağlamlık kontrolünü yapınız. Sökülecek sensörü tespit ederek, yedeğini ya da muadilini temin ediniz. Sensörün bağlı bulunduğu yerden elektriksel ve mekaniksel bağlantısını sökerek yenisiyle değiştiriniz. Klimaya kontrollü olarak enerji veriniz ve yeni sensörün işlevini yerine getirip getirmediğini kontrol ediniz. Sensörleri ve bağlantılarını gözle elle ve ölçü aleti ile kontrol ediniz. Görev yapmayan ya da şüphelendiğiniz sensörü sökerek enerji veriniz ve işlevini yerine getirip getirmediğini gözleyiniz. Sensörün aynı tip ve özellikte olmasına dikkat ediniz. 25

ÖLÇME ÖLÇME VE VE DEĞERLENDİRME DEĞERLENDİRME ÖLÇME SORULARI Aşağıdaki soruları (D) doğru, (Y) yanlış olarak cevaplayınız. 1. Evaporator sıvı haldeki soğutucu akışkan, buharlaşarak bulunduğu ortamdaki ısıyı almaktadır. 2. Ayarlanan sıcaklığa göre elektrik devresini açıp kapatan cihaz Ekspanşın valftır. 3. Termostat, sistemdeki yüksek basınçlı soğutucu akışkanı evaporatörde alçak basınçlı soğutucu akışkana düşüren parçadır. 4. Kontrollü ekspanşın valflere termostatik genişleme valfi denilmektedir. 5. Evaporatör fanı ortamdaki havayı emer. Bu sayede durgun hava hareketlenerek temizlenmiş olur. 6. Kondanser, soğutucu gazın üzerindeki ısının alınarak sıvı hale gelmesini sağlayan elemandır. 7. Kondanser fanı; sıvı soğutucu gazın içindeki nemi alır. 8. Drayerde; toz ve katı maddeleri tutmak için ince delikli olarak yapılmış süzgeç bulunur. 9. Klimada soğutmadan ısıtmaya dönüşmeyi sağlayan eleman dört yollu valftir. 10. Klima ısıtma konumunda iken ekovat kondanserdeki gazı emerek evaporatöre basar. 11. Klima sigorta attırıyor ise, daha yüksek amperajlı sigorta takılır. 26

12. Klima çalışmıyorsa açma-kapama anahtarı arızalı olabilir. 13. Sistemde fazla miktarda gaz olması soğutmanın daha iyi olmasını sağlar. 14. Kondanserde hiç ısınma yoksa kondanser değiştirilir. 15. Sistemde gaz kaçağı varsa evaporatörde hiç soğuma oluşmaz. 16. Klima az ısıtıyor veya az soğutuyorsa sistemde çok gaz olabilir. 17. Klima soğutma konumundan ısıtma konumuna geçmiyorsa dört yollu valf arızalı olabilir. 18. Termostat arızalı ise klima hiç çalışmaz. 19. Ekovat termik attırıyorsa ekovat arızalı olabilir. 20. Sistemde tıkanıklık varsa önce drayer değiştirilir. DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt yaşadığınız sorularla ilgili konuları faaliyete dönerek tekrar inceleyiniz. Tüm sorulara doğru cevap verdiyseniz diğer faaliyete geçiniz. 27

PERFORMANS PERFORMANS TESTİ TESTİ KONTROL LİSTESİ Modülün Adı Konu Amaç Klimaların tamiri Klimayı oluşturan cihazların görevleri. Fan, sensör, termostat gibi elemanları değiştirebileceksiniz. 28 Modül Eğitimini Alanın: Adı ve Soyadı AÇIKLAMA: Bu faaliyeti gerçekleştirirken aşağıdaki kontrol listesini bir arkadaşınızın doldurmasını isteyiniz. Sadece ilgili alanı doldurunuz. Aşağıda listelenen davranışların her birinin arkadaşınız tarafından yapılıp yapılmadığını gözlemleyiniz. Eğer yapıldıysa evet kutucuğunun hizasına X işareti koyunuz. Yapılmadıysa hayır kutucuğunun hizasına X işareti koyunuz. DEĞERLENDİRME ÖLÇÜTLERİ Evet Hayır 1 İş önlüğünü giyip, gerekli güvenlik önlemlerini aldınız mı? 2 Cihaz kataloglarını incelediniz mi? 3 Fan motoru tiplerini belirlediniz mi? 4 Klimaların ısıtma-soğutma sistemini kontrol ettiniz mi? 5 Klimayı ısıtma konumunda kontrol ettiniz mi? 6 Klimayı soğutma konumunda kontrol ettiniz mi? 7 Kar emicinin devreye girip girmediğini kontrol ediniz mi? 8 Klimanın enerjisini kestiniz mi? 9 Cihazı emniyete aldınız mı? 10 Cihazın enerjisini kestiniz mi? 11 Kabloları ölçü aleti ile kontrol ettiniz mi? 12 Valflerin bobin uçlarına elektrik enerjisinin gelip gelmediğini kontrol ettiniz mi? 13 Arızalı valfi belirlediniz mi? 14 Valfi bağlantı uçlarına dikkat ederek değiştirdiniz mi? 15 Son olarak valfin düzgün çalıştığını kontrol ettiniz mi? 16 Elektrik bağlantılarını dikkatlice söktünüz mü? 17 Bağlantı soketlerini kontrol ederek söktünüz mü? 18 Arızalı fan ile aynı tip ve özellikte fan ayarladınız mı? 19 Fanı yerine dikkatlice monte ettiniz mi? 20 Fanın elektrik bağlantılarını doğru şekilde yaptınız mı? 21 Fanın çalışmasını kontrol ettiniz mi? 22 Sensörlerin yerlerini ve görevlerini incelediniz mi? 23 Arızalı sensörü gerekli ölçümleri yaparak buldunuz mu?

24 Arızalı sensör ile aynı tip ve özellikte sensör seçtiniz mi? 25 Sensörü tekniğine uygun değiştirdikten sonra çalışmasını kontrol ettiniz mi? DÜŞÜNCELER... 29

ÖĞRENME FAALİYETİ 3 AMAÇ ÖĞRENME FAALİYETİ 3 Uygun ortam sağlandığında klima kumanda ve kart arızalarını tekniğine uygun olarak gidereceksiniz. ARAŞTIRMA Klima kart ve kumanda çeşitlerinin aralarındaki yapısal farkları araştırınız. Tanıma işlemleri için internet ortamı; tamir bakım servisleri ve bunların satıldığı mağazaları gezmeniz gerekmektedir. Kazanmış olduğunuz bilgi ve deneyimleri arkadaş gurubunuz ile paylaşınız. 3. KLİMALARDA KART VE KUMANDA TAMİRİ 3.1. Klimalarda Kart Tamiri 3.1.1. Elektronik PCB Kart Nedir? Klimalarda elektronik PCB kartlar iç ve dış ünitenin haberleşmesini ve kumandayla verilen komut doğrultusunda çalışmasını sağlar. Ayrıca PCB kartlar sistemin çalışma karakterlerini düzenleyen elektronik kartlardır. Klima elektronik PCB kartı iç ve dış ünitede ayrı ayrı bulunmaktadır. Elektronik PCB kartlar bakımsızlık, oksidasyon ve bazı bölgelerdeki elektrik voltaj limitlerinin sabit olmamasından kaynaklanarak arızalanmakta ve sistemin çalışmasını engellemektedir. Resim 3.1: Kart tamiri ve çalışma ortamı 30

Elektronik PCB kartlar genelde pahalı parçalardır. Elektronik PCB Kart onarım maliyeti, yurt dışından yeni ürün getirme bedelinin yüzde 50'sini geçmemektedir. Ancak kartın tamir edilmesinin mümkün olmadığı durumlarda kart yenisi ile değiştirilir. Burada kart tamiri yapılmadan önce kartın arızalanmasına sebep olan etken ya da etkenler tespit edilmelidir. Çünkü bu sebepler genelde standart arızalara sebep olmaktadır. Resim 3.2: Besleme katının yer aldığı devre PCB kartlar sonuç olarak baskı devre üzerine dizayn edilmiş elektronik kartlardır. Önce kart üzerinde varsa sigortası kontrol edilmelidir. Daha sonra arızalanan kart için normal devrelerde olduğu gibi önce gözle, baskı devrede kırık çatlak, devre elemanlarında yanma kırılma olup olmadığı kontrol edilir. Burada önce devrenin besleme kartından başlamada fayda vardır. Bu kontrol sırasında tespit edilen hata düzeltilir malzeme değiştirilir. Gözle hata bulunamadığı takdirde devre elemanlarını ve karakteristiklerinin paralelinde ölçü aletleri ile ölçümler yapılarak arızalı devre elemanı bulunarak tekniğine uygun bir şekilde uygun araç ve gereçler kullanılarak sökülür ve yenisi ile değiştirilir. Bu arada gerekli donanıma sahip bazı servislerde bilgisayar destekli olarak kartlarda ki arıza tespiti yapılmaktadır. Elektronik kartlarda gerekli ölçümler yapıldıktan sonra tespit edilen devre elemanı yenisi ile değiştirilirken mutlaka bire bir aynı elemanla değiştirilmesine dikkat edilmelidir. Ayrıca karta müdahale edilmeden önce varsa dip swic ve camper konumlarına dikkat edilmeli gerekirse not edilmelidir. 31

Resim 3.3: Klimalarda kullanılan kontrol kartı (Mikroişlemcili) Resim 3.3 te görüldüğü gibi bazı kartlar mikroişlemci ya da mikro denetleyici içerebilir bu gibi durumlarda eğer arıza mikroişlemcide ise ve değişmesi gerekiyorsa yeni mikroişlemci ya da mikrodenetleyiciye klimanın marka ve modeline uygun imalatçı firma tarafından verilecek kontrol programının da yüklenmesi gerekmektedir. Burada işlemci sökülürken, işlemcilerin sökülmesinde kolaylık sağlayan sıcak hava üflemeli havyalar kullanılmalıdır. Normal tabanca ya da kalem havya ile çok sayıda ayağı bulunan entegre ya da işlemci sökmek hem zordur, hem de baskı devreye zarar verebilir. 3.2. Klimalarda Kumanda Tamiri Bilindiği gibi klimalarda birçok fonksiyon klima üzerinden değil kumanda aracılığı ile klimanın kontrol ünitesine erişilerek sağlanmaktadır. Kumandalarda görülen başlıca arızaların sebepleri pilin eriyerek kumanda içerisindeki elektronik malzemelere zarar vermesi, kumandanın aldığı ağır darbeler, kumandanın içerisine elektronik malzemelerin çalışmasını bozacak derecede sıvı veya toz girmesi, yada aşırı kullanım sonucu tuş takımındaki bozulmalardır. Burada en sık karşılaşılan tuş takımı ile ilgili arıza olup kumandanın marka ve modeline uygun tuş takımının temin edilip, tuş takımının bastığı yüzeyin temizlenerek değiştirilmesi ile çözülebilir. Arızalı bir kumanda devresi için yine klima kartlarında olduğu gibi gerekli kontroller yapılır. Besleme geriliminin devreye kesintisiz uygulanıp uygulanamadığı test edilir. Gerekli müdahale, tekniğine uygun yapılarak arıza giderilir. Burada aldığı ağır darbe sonucu iletim yollarında hasar meydana gelen kumandanın değiştirilmesi tavsiye edilir. Çünkü bu durumda yapılacak tamir uzun ömürlü ve kalıcı olmaz. 32

Resim 3.4: Klimalarda kullanılan değişik kumanda çeşitleri Resim 3.5: Klimalarda kullanılan değişik kumanda alıcı kart çeşitleri 33

UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ Klima kart ya da kumanda cihazını sökerek inceleyiniz. Arızalı bir kartın devre şemasını temin ederek gerekli kontrol ve ölçümleri yaparak tamir ya da değiştirme işlemini aşağıdaki işlem basamakları ve öneriler tablosuna göre yapınız. İşlem Basamakları Öneriler Klimaların kumanda cihazı ve kartlarının kontrolünü yapınız. Kumanda cihazını dikkatlice kontrol ediniz. Kumanda kartlarını dikkatlice kontrol ediniz. Pil veya tuş takımı arızalarını gideriniz. Kumanda pilini kontrol ediniz. Gerekiyorsa değiştiriniz. Tuş takımlarını dikkatlice kontrol ediniz. Onarabildiğiniz arıza var ise onarınız. Tuş takımı arızalı ise değiştiriniz. Klima içerisindeki kart arızalı ise kartı çıkartıp yenisi ile değiştiriniz. Klima içindeki kumanda kartını dikkatlice kontrol ediniz. Kart arızalı ise dikkatlice yerinden çıkartınız. Uygun olan kumanda kartını bulunuz. Bağlantılara dikkat ederek yeni kumanda kartını montaj ediniz. 34

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME SORULARI Aşağıdaki soruları (D) doğru, (Y) yanlış olarak cevaplayınız. 1. PCB kart, iç ve dış ünitelerin haberleşmesi ve kumandayla verilen komutların algılanmasını sağlar. 2. Voltaj değişimleri PCB kartın arızalanmasına neden olur. 3. Aşırı nem, oksidasyonu arttırarak arıza olasılığını arttırır. 4. İşlemci ya da entegreler normal havya ile çok rahat ve sakıncasız sökülebilir. 5. Kumandalarda tuş takımı arızaları en başta gelen arızalardan biridir. DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt yaşadığınız sorularla ilgili konuları faaliyete dönerek tekrar inceleyiniz. Tüm sorulara doğru cevap verdiyseniz modül değerlendirmeye geçiniz. 35

PERFORMANS TESTİ PERFORMANS TESTİ KONTROL LİSTESİ Modülün Adı Konu Amaç Klimaların Tamiri. Klimalarda Arıza Giderme. Klimalarda kart ve kumanda arızalarını giderebileceksiniz. Modül Eğitimini Alanın: Adı ve Soyadı AÇIKLAMA: Bu faaliyeti gerçekleştirirken aşağıdaki kontrol listesini bir arkadaşınızın doldurmasını isteyiniz. Sadece ilgili alanı doldurunuz. Aşağıda listelenen davranışların her birinin arkadaşınız tarafından yapılıp yapılmadığını gözlemleyiniz. Eğer yapıldıysa evet kutucuğunun hizasına X işareti koyunuz. Yapılmadıysa hayır kutucuğunun hizasına X işareti koyunuz. DEĞERLENDİRME ÖLÇÜTLERİ Evet Hayır 1 İş önlüğünü giyip, gerekli güvenlik önlemlerini aldınız mı? 2 Uzaktan kumanda cihazını dikkatlice kontrol ettiniz mi? 3 Uzaktan kumanda kartlarını dikkatlice kontrol ettiniz mi? 4 Kumanda pilini ölçü aleti ile kontrol ettiniz mi? 5 Kumanda pili zayıflamışsa değiştirdiniz mi? 6 Tuş takımlarını dikkatlice kontrol ediniz mi? 7 Tuş takımını onardınız mı? 8 Tuş takımını onaramadığınızda değiştirdiniz mi? 9 Klima içindeki kumanda kartını dikkatlice kontrol ettiniz mi? 10 Uygun olan kumanda kartını buldunuz mu? 11 Bağlantılara dikkat ederek yeni kumanda kartını monte ettiniz mi? 12 Son olarak klimanın düzgün çalıştığını kontrol ettiniz mi? DÜŞÜNCELER... DEĞERLENDİRME Arkadaşınız derecelendirme ölçeği listesindeki davranışları sırasıyla uygulayabilmelidir. Hangi kriterlerde hayır değer ölçeğini işaretlediyseniz o konuyla ilgili faaliyeti tekrar etmesini isteyiniz. 36

MODÜL DEĞERLENDİRME MODÜL DEĞERLENDİRME A. FAALİYET ÖLÇME SORULARI 1. Aşağıdaki seçeneklerden hangisi ideal bir kompresör de aranan şartlardan biri değildir? A) Çalışma veriminin düşük olması B) Maliyetinin az olması, emniyet ve güvenliğini koruması C) Daha az güç harcayarak birim soğutma değerini sağlayabilmesi D) Çalışma titreşim ve gürültü seviyelerinin belirli bir seviyenin üstüne çıkmaması 2. Klimalarda kompresörün görevi aşağıdaki seçeneklerden hangisidir? A) Sıvı haldeki soğutucu akışkanı buhar haline çevirir. B) Soğutucu akışkanın sistem içinde dolaşmasını sağlar. C) Buhar halindeki soğutucu akışkanı sıvı hale dönüştürür. D) Sistemdeki soğutucu akışkanın, nemini, asitleri ve tozları tutmaktır. 3. Klimalarda evaporatörün görevi aşağıdaki seçeneklerden hangisidir? A) Sıvı haldeki soğutucu akışkanı buhar haline çevirir. B) Soğutucu akışkanın sistem içinde dolaşmasını sağlar. C) Buhar halindeki soğutucu akışkanı sıvı hale dönüştürür. D) Sistemdeki soğutucu akışkanın nemini, asitleri ve tozları tutmaktır. 4. Klimalarda kondanserin görevi aşağıdaki seçeneklerden hangisidir? A) Sıvı haldeki soğutucu akışkanı buhar haline çevirir. B) Soğutucu akışkanın sistem içinde dolaşmasını sağlar. C) Buhar halindeki soğutucu akışkanı sıvı hale dönüştürür. D) Sistemdeki soğutucu akışkanın nemini, asitleri ve tozları tutmaktır. 5. Ortamdaki havayı emerek durgun havayı hareketlendiren ve kirli havayı dışarı atıp dışarıdan temiz hava alan parça aşağıdaki seçeneklerden hangisidir? A) Drayer B) Evaporatör fanı C) Kondanser fanı D) Ekspanşın valf 6. Isınarak kondansere gelen soğutucu akışkanın ısısının daha kolay alınmasını ve daha iyi yoğunlaşmasını sağlamak için kullanılan parça aşağıdaki seçeneklerden hangisidir? A) Drayer B) Ekspanşın valf C) Evaporatör fanı D) Kondanser fanı 37

7. Klimalarda dört yollu valflerin görevi aşağıdaki seçeneklerden hangisidir? A) Gaz basıncını değiştirir. B) Gaz dönüş yönünü değiştirir. C) Ekovatı fazla gaz basıncından korur. D) Ortam sıcaklığına göre klimanın çalışmasını ayarlar. 8. Klimalarda termostatın görevi aşağıdaki seçeneklerden hangisidir? A) Ekovatı korur. B) Soğutucu akışkanın basıncını ayarlar. C) Soğutucu akışkanın dönüş yönünü ayarlar. D) Ortam sıcaklığına göre klimanın çalışmasını ayarlar. 9. Klimalarda drayerin görevi aşağıdaki seçeneklerden hangisidir? A) Sıvı haldeki soğutucu akışkanı buhar haline çevirir. B) Soğutucu akışkanın sistem içinde dolaşmasını sağlar. C) Buhar halindeki soğutucu akışkanı sıvı hale dönüştürür. D) Sistemde bulunan soğutucu akışkandaki nemi, asitleri ve tozları tutmaktır. 10. Klima sistemlerinde ki yüksek basınçlı soğutucu akışkanı evaporatörde alçak basınçlı soğutucu akışkan haline getiren parça aşağıdaki seçeneklerden hangisidir? A) Drayer B) Evaporatör fanı C) Ekspanşın valf D) Kondanser fanı DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevap verdiğiniz veya cevap verirken tereddüt yaşadığınız sorularla ilgili konulara geri dönerek tekrar inceleyiniz. Tüm sorulara doğru cevap verdiyseniz modül yeterlilik ölçmeye geçiniz. 38

B. MODÜL YETERLİK ÖLÇME (PERFORMANS TESTİ) GÖZLENECEK DAVRANIŞLAR 1 İş önlüğünü giyip, gerekli güvenlik önlemleri alabilme 2 Cihazı emniyete alabilme 3 Fan motoru tiplerini belirleyebilme 4 Ekovat (kompresör) belirleyebilme 5 Kondanser belirleyebilme 6 Buzluk üfleme belirleyebilme 7 Elektrik bağlantılarına sökebilme 8 Arızalı fanı yenisi ile değiştirebilme 9 Klimaların kumanda cihazının kontrolünü yapabilme 10 Kumanda kartlarının kontrolünü yapabilme 11 Pil veya tuş takımı arızalarını giderebilme 12 Kumanda kartlarının değişimini yapabilme 13 Isıtma soğutma sistemini kontrol edebilme 14 Kar eriticinin devrede olup olmadığını kontrol edebilme 15 Klima sisteminin elektrik bağlantılarını kontrol edebilme 16 Dört yollu valflerin değişimini yapabilme DEĞER ÖLÇEĞİ Evet Hayır DEĞERLENDİRME Bu bölümde modül sonu değerlendirmesi yapılmaktadır. Yaptığınız değerlendirme sonucunda eksikleriniz varsa veya soruları yanıtlayamadığınız yerlerde mutlaka modül içinde ilgili öğrenme faaliyetlerini tekrarlayınız. Tüm sorulara cevabınız evet ise; modülü başarıyla tamamladınız, tebrik ederiz. 39

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI ÖĞRENME FAALİYETİ 1 CEVAP ANAHTARI 1 D 2 D 3 D 4 Y 5 D 6 Y 7 Y 8 D 9 D 10 Y ÖĞRENME FAALİYETİ 2 CEVAP ANAHTARI 1 D 2 Y 3 Y 4 D 5 D 6 D 7 Y 8 D 9 D 10 D 11 Y 12 D 13 Y 14 Y 15 D 16 D 17 D 18 Y 19 D 20 D 40

ÖĞRENME FAALİYETİ 3 CEVAP ANAHTARI 1 D 2 D 3 D 4 Y 5 D MODÜL FAALİYETİ CEVAP ANAHTARI 1 A 2 B 3 A 4 C 5 B 6 D 7 B 8 D 9 D 10 C Sorulara verdiğiniz cevaplar ile cevap anahtarınızı karşılaştırınız, cevaplarınız doğru ise bir sonraki öğrenme faaliyetine geçiniz. Yanlış cevap verdiyseniz öğrenme faaliyetinin ilgili bölümüne dönerek konuyu tekrar ediniz. Tüm sorulara cevabınız evet ise modülü başarıyla tamamlamış oldunuz. Hayır cevabınız varsa ilgili konuyu tekrar ediniz. 41

ÖNERİLEN KAYNAKLAR ÖNERİLEN KAYNAKLAR Klima katalogları. İnternette klima servisi ve tanıtımı yapan firmaların siteleri. 42

ARSLAN Ali, Atölye 2, Kocaeli. KAYNAKÇA GÜNDOĞDU İsmail, Ders Notları, Bursa 2005. Öğrt. Görv. ÖZCAN Tarık, Ders Notları, İstanbul 2003. Prof. Dr. TANER Kemal, Soğutma, Ankara 2005. YAMANKARADENİZ Recep, İlhami HORUZ, Salih COŞKUN, Soğutma Tekniği ve Uygulamaları, Bursa 2002. http://www.acalny.com KAYNAKÇA http://www.ercanteknik.com Web Siteleri 43