GEÇERSİZ SİGORTALILIK STATÜSÜNE BAĞLI OLARAK ÖDENEN PRİMLERİN SİGORTALI PRİM BORÇLARINA AKTARILMASINDA YENİ UYGULAMA Ahmet ARAS 40 I- GİRİŞ Geçersiz sigortalılık statüsünde yatan primlerin geçerli sigortalılık statüsüne aktarma işlemlerinin nasıl yapılacağı ve hangi hizmetlerin geçerli olacağı hususu eskiden beri bazı sorunları barındırmaktadır.ancak 5510 sayılı kanunun 53 üncü maddesi ile bu sorunlu alana açıklık getirilmiştir. Şöyle ki; 5510 sayılı Kanunun 53 üncü maddesinin birinci fıkrası; Sigortalının 4 üncü maddenin birinci fıkrasının (a) ve (b) bentlerinde yer alan sigortalılık statüleri ile (c) bendinde yer alan sigortalılık statüsüne aynı anda tabi olacak şekilde Kanun kapsamına girmesi halinde öncelikle aynı maddenin birinci fıkrasının (c) bendi kapsamında, (a) ve (b) bentlerinde yer alan sigortalılık statülerine tabi olacak şekilde Kanun kapsamına girmesi halinde ise aynı maddenin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalı sayılır. Ancak, sigortalılık hallerinin çakışması nedeniyle Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamındaki sigortalılığı esas alınanlar, yazılı talepte bulunmak ve Kanunun 82 nci maddesine göre belirlenen prime esas kazanç alt sınırı ve üst sınırına ilişkin hükümler saklı olmak kaydıyla, esas alınmayan sigortalılık statüsü kapsamında talep tarihinden itibaren prim ödeyebilirler. hükmüne, Beşinci fıkrası ise; Birinci fıkra hükmü saklı olmak üzere sigortalının, bu madde hükmüne göre sigortalı sayılması gereken sigortalılık halinden başka bir sigortalılık hali için prim ödemiş olması durumunda, ödenen primler birinci fıkraya göre esas alınan sigortalılık hali için ödenmiş ve esas alınan sigortalılık halinde geçmiş kabul edilir. hükmüne amirdir. Hizmet çakışmalarında 53 üncü maddeye göre işlemler yürütülmektedir. Makalemizde geçersiz sigortalılık statüsünde yatan primlerin geçerli sigortalılık statüsüne aktarma işlemleri ile ilgili olarak, 4/a sigortalılık statüsünde ödenen primlerin 4/b statüsündeki sigortalılık prim borçlarına aktarılmasını açıklamaya çalışacağız. 40 * SGK E. İşverenler Daire Başkanı Makale Geliş Tarihi: 12.04.2016 Yayın Kurulu Kabul Tarihi: 05.09.2016 317
318 II- ÇAKIŞAN SÜRELER İÇİNDE (4/A) KAPSAMINDA ÖDENMİŞ PRİMLERİN (4/B) KAPSAMINDAKİ PRİM BORÇLARINA AKTA- RILMASINDA ESAS ALINAN USUL VE ESASLAR(SGK, 20.10.2014) Bu çerçevede genel usulleri aşağıda açıklamaya çalışacağız. 5510 sayılı Kanunun (4/a) kapsamındaki sigortalı hizmetlerinin iptali ve ödenen primlerin (4/b) kapsamındaki prim borçlarına aktarılması sırasında bazı temel uygulama kriterleri belirlenmiştir. Bunlardan önemli olanların bazılarını aşağıda açıklamaya çalışacağız. Sadece sigortalı hissesine isabet eden uzun vadeli sigorta kolları, genel sağlık sigortası primi ile işsizlik sigortası priminin aktarımı yapılacaktır. Sigortalı hissesi (4/b) kapsamındaki çakışan dönemdeki prim borcunu karşılamasa dahi işveren hissesinden aktarım yapılmayacaktır. Çakışan dönemde (4/a) kapsamında ödenen primlerin sigortalı hissesinin aynı döneme karşılık (4/b) kapsamındaki prim borcundan fazla olması halinde yeteri kadar sigortalı hissesi ilgili dönem borcuna aktarılacaktır. Çakışan dönemde (4/a) kapsamında ödenen primlerin aynı dönemdeki (4/b) borcuna aktarılmasının ardından, (4/a) kapsamında artan tutarın kalması halinde, artan tutar (4/b) kapsamındaki en eski prim borcuna aktarılacak, yapılacak aktarım sırasında, primin hangi tarihte ödendiği üzerinde durulmaksızın yasal ödeme süresinin son günü esas alınacaktır. Çakışan hizmet süresi içinde (4/a) kapsamındaki primlerden dolayı ilgili kanunlarda öngörülen sigorta prim teşviklerinden yararlanılmış ise prim aktarımı sırasında teşvik tutarlarının aktarımı yapılmayacaktır. Geçersiz olan sigortalılık statüsündeki primler ödenmemiş ise prim aktarımı yapılmayacak (4/a) tahakkukları ve hizmetleri, borçların ödenmesi beklenilmeksizin iptal edilecektir. Çakışan hizmet süreleri içinde yalnızca yersiz tahsil edilen sigorta primlerinin asıl tutarları aktarılacak, borç aslı ile birlikte tahsil edilmiş olan gecikme zammı ve gecikme cezası ile varsa faiz aktarılmayacaktır. 5510 sayılı Kanunun geçici 8 inci maddesinin birinci fıkrası gereği (4/b) kapsamında oldukları halde 1/10/2008 tarihine kadar (4/b) kapsamında kayıt ve tescil yaptırmayanların bu tarihten önceki sürelere ilişkin prim aktarımı yapılmayacaktır. Aynı süreler içinde (4/b) ye tabi olması nedeniyle (4/a) hizmetlerinin iptal edildiği işyeri dosyasının, ilişiksizlik belgesi verilmiş özel bina inşaatı ya da ihale konusu işyeri olması durumunda, çakışan hizmet süreleri içinde ödenmiş sigorta primlerinin aktarım işlemi yapılacaktır. TEMMUZ - AGUSTOS
Bu bağlamda, ilişiksizlik belgesi verilmiş ihale konusu veya özel bina inşaatı işyerlerinde, çakışan hizmetlerin iptal edilmesinin ardından (4/a) kapsamında bildirilen sigorta primine esas kazanç tutarının, daha önce yapılmış olan ön değerlendirme veya araştırma işleminin sonucuna göre ya da işin yürütümü için gerekli olan asgari işçilik miktarının tespiti hususunda düzenlenen müfettiş, serbest muhasebeci, mali müşavir ve yeminli mali müşavir raporuna istinaden, bildirilmesi gereken kazanç tutarının altına düşmüş olup olmadığına bakılmayacaktır. İhale konusu veya özel bina inşaatları ile ilgili olarak ilişiksizlik belgesi verilmeden önce, ön değerlendirme, araştırma veya inceleme yapılan işyeri dosyasından gerek gerçek kişi olan gerekse tüzel kişi olan işverenlerin şirket ortaklarının, kendilerini sigortalı olarak bildirip bildirmediklerinin kontrolü mutlaka yapılarak sigortalıların doğru sigortalılık statüsüne prim aktarımının yapılması sağlanacak, ancak, araştırma, ön değerlendirme ve inceleme işleminde çalışmanın fiili olmadığının anlaşılmadığı ya da tespit edilmediği sürece (4/a) dan bildirilen süreler asgari işçilik hesaplamasında dikkate alınacaktır. Çakışan hizmetlerin bildirildiği işyeri dosyasının/dosyalarının ize ayrılmış olması halinde, çakışan dönem; 2004 yılı Nisan ayı ve öncesi bir dönem ise (çakışan süredeki hizmetlerin iptali 3270 işveren sistemi üzerinden yapılacağından) öncelikle sistemdeki iz kaydı kaldırılarak, çakışan sürelere ilişkin tahakkuklar ve hizmetler iptal edilecek, ardından çakışan hizmet sürelerine ilişkin ödenen prim asılları (4/b) kapsamındaki prim borçlarına aktarılacaktır. İşyeri dosyalarının ize ayrılabilmesi için işverenlerin Kurumumuza borçlarının bulunmaması gerekmekte olup ize ayrılan işyeri dosyalarının imha edilmiş olması halinde, bu işyerlerinin iz kaydı kaldırılacak, ardından prim ve hizmetlerin iptalinin yukarıda belirtildiği şekilde yapılmasını müteakip (yalnızca imha edilen dosyalarla ilgili olarak) prim asılları (4/b) ye aktarılacaktır. 2004 yılı Mayıs ayı ve sonrası bir dönem ise (çakışan süredeki hizmetlerin iptali MOSİP programları üzerinden yapılacağından) yapılacak işlemler sırasında işyeri dosyasının ize ayrılıp ayrılmadığına bakılmayacaktır. 1/1/1999 tarihinden önce muaccel hale gelmiş alacakların tahsili sırasında, tahsil edilen tutarların öncelikle borç aslına, ardından gecikme zammı ve faizlere mahsup edildiği nazara alınarak, çakışan hizmet süreleri içinde tahakkuk etmiş sigorta primlerinin (1/1/1999 tarihinden önce) yasal süresi dı- 319
şında yalnızca borç aslı ödenmiş olmasına rağmen gecikme zammının ödenmemiş olması halinde bu dönemlere ilişkin sigorta prim asılları (4/b) kapsamındaki prim borçlarına devredilmeyecektir. SGK nın denetim ve kontrolle görevli memurları tarafından yapılan inceleme sonucunda çakışan hizmetlerin sahte olduğunun tespiti halinde hizmet aktarımı yapılmayacaktır. 30.12.2015 tarihli ve 2015/28 sayılı genelge ile yukarda belirttiğimiz Sigortalı hissesi (4/b) kapsamındaki çakışan dönemdeki prim borcunu karşılamasa dahi işveren hissesinden aktarım yapılmayacaktır. hükmü uygulamadan kaldırılmıştır. Yapılan yeni düzenleme ile 4/a statüsüne tabi olarak yatırılan primlerin 4/b statüsü ile çakışması halinde sigorta işveren payının da 4/b statüsündeki sigorta borçlarına aktarılmasına imkan tanınmıştır. İşveren payının aktarılması için bazı şartların gerçekleşmesi gerekmektedir. Sigortalı hissesinin çakışan dönemdeki sigortalı hissesinin 4/b kapsamındaki prim borcunu karşılamaması halinde;(sgk, 30.12.2015) İşveren hissesinin de aktarılabileceğine dair işverenin yazılı muvafakatı ile birlikte imza sirküsünün (işyeri dosyasına mevcut olup olmadığına bakılmaksızın) ibraz edilmesi, İşverenin SGK ya gerek kendisine ait işyerlerinde, gerekse ortağı, üst düzey yöneticisi, alt işvereni ve işveren vekili olduğu işyerlerinden kaynaklanan herhangi bir borcunun bulunmaması, Kaydıyla işveren hissesine isabet eden paraların sigortalının 4/b kapsamındaki prim borçlarına aktarımı yapılacaktır. İşverenin muvafakatının olmasına rağmen SGK ya borcunun bulunması halinde ise işveren hissesine isabet eden paralar öncelikle işverenin kendi borcuna mahsup edilecek, artan bir tutarın kalması halinde, bu tutar sigortalının 4/b kapsamındaki prim borcuna aktarılacaktır. III- SONUÇ VE DEĞERLENDİRME Hizmet çakışmaları ile ilgili çok önemli bir düzenleme yapılmıştır. Yapılan düzenleme ile birlikte 4/a tabi çalışması bulunan bir sigortalının bu hizmetlerinin iptal edilmesi ve 4/b ye tabi sigortalılık statüsüne ilişkin prim borçlarına aktarılmasında önceden sadece sigortalı hissesinin aktarılması imkanı bulunmakta idi. Yapılan yeni düzenleme ile birlikte işveren hissesinin de 4/b statüsündeki borçlara aktarılması imkanı getirilmiştir. Tabi ki bu imkânın kullanı- 320 TEMMUZ - AGUSTOS
labilmesi de SGK nın 2015/28 sayılı Genelgesi ile bazı şartlara bağlanmıştır. Sigortalı hissesinin 4/b statüsüne ilişkin prim borçlarını karşılayamaması şartıyla; İşverenin, yazılı muvafakatı ile birlikte imza sirküsünün bulunması, işverenin ve ortağı, üst düzey yöneticisi, alt işvereni, işveren vekili olduğu işyerlerinden dolayı SGK ya borcunun olmaması gerekmektedir.işverenin muvafakatının olmasına rağmen SGK ya borcunun bulunması halinde ise işveren hissesine isabet eden paralar öncelikle işverenin kendi borcuna mahsup edilecek, artan bir tutarın kalması halinde, bu tutar sigortalının 4/b kapsamındaki prim borcuna aktarılacaktır. Aktarımı hiçbir şekilde yapılmayacak tutarlar bulunmaktadır. Bunlar; kısa vadeli sigorta kolları primleri, sigorta prim teşviklerinden yararlanılmış ise prim aktarımı sırasında teşvik tutarları, geçersiz olan sigortalılık statüsündeki ödenmemiş primler, borç aslı ile birlikte tahsil edilmiş olan gecikme zammı ve gecikme cezası ile varsa faiz tutarları, aktarılmayacaktır. 5510 sayılı Kanunun geçici 8 inci maddesinin birinci fıkrası gereği (4/b) kapsamında oldukları halde 1/10/2008 tarihine kadar (4/b) kapsamında kayıt ve tescil yaptırmayanların bu tarihten önceki sürelere ilişkin prim aktarımı yapılmayacaktır. KAYNAKÇA SGK (20.10.2014). 2014/28 sayılı SGK genelgesi. SGK (30.12.2015). 2015/28 sayılı SGK genelgesi T.C. Yasalar (16.06.2006). 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu. Ankara : Resmi Gazete (26200 sayılı) 321