GIDA SEKTÖRÜNDE TÜKETİCİ HAKLARI, TİCARİ REKLAM VE İLANLAR Ramazan ERSOY Genel Müdür V. İzmir, 23.11.2011
Sunum İçeriği I- Genel Olarak Gıda Sektörü II- Gıda Sektöründe Tüketici Hakları III-Gıda Ürünlerine İlişkin Reklam ve Tanıtımlar IV-Gıda Sektörüne İlişkin İdari İşlemlerle İlgili İstatistikler
I- Genel Olarak Gıda Sektörü Beslenme, toplum sağlığının korunmasında, ülke ekonomisinde ve kalkınmada temel işlevlerden birisidir. Bu işlevi sağlayan maddeler besin elementleri, besin elementlerini içeren, işlenmiş ve doğal haldeki hayvansal, bitkisel ve sentetik kökenli yenilebilir ve içilebilir karakterli maddeler de gıda olarak tanımlanmaktadır.
I- Genel Olarak Gıda Sektörü Son yıllarda, değişen harcama eğilimleri ve beslenme alışkanlıkları, sektöre etkileri açısından oldukça önemli gelişmelerdir. Kişi başına düşen gelirin artması, nüfusun çalışma hayatında daha çok yer alması, kentleşme sonucu yaşam biçiminin değişmesi gibi etkenlerin, tüketim alışkanlıklarını da değiştirdiği görülmektedir.
I- Genel Olarak Gıda Sektörü Gelişen tüketici bilinci, gıda sektöründe faaliyet gösteren firmalar açısından büyük önem arz etmektedir. Tüketicilerin sağlıklı yaşam bilincinin artması ve bu nedenle gıda pazarı hacminin gün geçtikçe büyümesiyle birlikte, gıda ürünlerinin pazarlama çabaları da yoğunlaşmaktadır.
II- Gıda Sektöründe Tüketici Hakları 4077 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun 5996 sayılı Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanunu
II- Gıda Sektöründe Tüketici Hakları i- 4077 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun 4077 sayılı Kanunda yer alan haklardan faydalanabilmek için tüketici sıfatına haiz olmak gerekir. Tüketici
II- Gıda Sektöründe Tüketici Hakları i- 4077 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun
II- Gıda Sektöründe Tüketici Hakları i- 4077 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun Tüketicilerin mağdur olmaması için gereken önlemlerin alınması, (Önleyici tedbirler) Alınan önlemlere rağmen tüketici mağdur olmuşsa mağduriyetin giderilmesine yönelik tedbirlerin alınması Tüketici haklarının korunması ile ilgili olarak iki temel faaliyet yürütülmektedir.
II- Gıda Sektöründe Tüketici Hakları i- 4077 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun Tüketici Bakanlığımız müfettişleri vasıtasıyla yapmış olduğumuz denetimlerde tüketicilerin taraf olduğu her türlü sözleşmeler incelenmekte ve tüketici aleyhine olan sözleşme maddelerinin sözleşme metinlerinden çıkarılması sağlanmaktadır. Diğer taraftan yürütülen eğitim faaliyetleri ile tüketicilere hakları, satıcılara ise yükümlülükleri anlatılarak tarafların bilinç düzeyi arttırılmakta ve yaşanması muhtemel sorunlar azaltılmaktadır.
II- Gıda Sektöründe Tüketici Hakları ii- 5996 sayılı Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanunu 5996 sayılı Kanun Kanunun amacı, gıda ve yem güvenilirliğini, halk sağlığı, bitki ve hayvan sağlığı ile hayvan ıslahı ve refahını, tüketici menfaatleri ile çevrenin korunması da dikkate alınarak korumak ve sağlamaktır.
II- Gıda Sektöründe Tüketici Hakları ii- 5996 sayılı Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanunu 5996 sayılı Kanun Gıda ile ilgili özel mevzuat hükümleri saklı kalmak kaydıyla, gıdanın ve yemin şekli, görünümü, ambalajı, kullanılan ambalaj malzemesi, tasarlanma ve sergilenme şekli, her tür yazılı veya görsel basın aracılığı ile sunulan bilgi dâhil, etiketlenmesi, tanıtımı, reklâmı ve sunumu tüketiciyi yanıltıcı şekilde yapılamaz. (Md.24/3)
III- Gıda Ürünlerine İlişkin Reklam ve Tanıtımlar 4077 sayılı Kanunun 16 ncı maddesinde belirtilen esaslara uygun olarak ticari reklam ve ilanlarda uyulması gereken ilkeleri belirlemek Ticari reklam ve ilanları belirlenen ilkeler çerçevesinde re sen veya yazılı başvuru üzerine incelemek İnceleme sonuçlarına göre Kanunun 16 ncı maddesine aykırı hareket edenleri cezalandırmak Ticari reklam ve ilanların denetimiyle görevlendirilmiş tek idari otorite olan Reklam Kurulu nun görevleri.
III- Gıda Ürünlerine İlişkin Reklam ve Tanıtımlar Reklam Kurulu Reklam Kurulu, tüketicilerin sağlık ve güvenliği ile ekonomik çıkarlarının ticari reklam ve ilanlar vasıtasıyla zedelenmesini engellemek için gerekli tedbirleri almakla sorumludur.
III- Gıda Ürünlerine İlişkin Reklam ve Tanıtımlar 4077 Sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun Temel İlkeler Yasalara, Genel Ahlaka, Kamu Düzenine, Kişilik Haklarına, Reklam Kurulunca belirlenen ilkelere uygun, Dürüst ve doğru olmaları esastır. Ticari Reklam ve İlanlar Yasaklanmış reklamlar Aldatıcı, Tecrübe ve bilgi noksanlıklarını istismar edici, Can ve mal güvenliğini tehlikeye düşürücü, Şiddet hareketlerini ve suç işlemeyi özendiren, Kamu sağlığını bozucu, Hastaları ve özürlüleri istismar edici, Örtülü reklamlar
III- Gıda Ürünlerine İlişkin Reklam ve Tanıtımlar Reklam Kurulu, mevzuata aykırı reklamlardan dolayı; 3 Aya Kadar Tedbiren Durdurma Durdurma Düzeltme İdari Para Cezası yaptırımlarından birine veya birkaçına hükmedebilir. (İhlalin niteliğine göre)
III- Gıda Ürünlerine İlişkin Reklam ve Tanıtımlar Gıdalar insanların yaşamlarını sürdürebilmesi açısından temel ihtiyaç maddesi olma özellikleriyle insan sağlığını doğrudan etkilediklerinden sıradan bir tüketim ürünü olarak değerlendirilemezler. Ancak, bu durum gıdaların ilaç gibi tanıtılmak ve tedavi edici özellikleri varmış izlenimi uyandırmak suretiyle tüketicilerin yanıltılması anlamına gelmemektedir.
III- Gıda Ürünlerine İlişkin Reklam ve Tanıtımlar Gıda Takviyeleri: İçeriğinde bitkisel bileşenler bulunan ve Gıda Takviyesi adı altında ithal edilen ya da yurtiçinde üretilerek satışa sunulan ürünlere ilişkin olarak, başta yerel ve ulusal düzeyde yayın yapan televizyon kanalları ile internet olmak üzere muhtelif mecralarda yayımlanan ticari reklam ve ilanlarda;
III- Gıda Ürünlerine İlişkin Reklam ve Tanıtımlar Söz konusu ürünlerin, zayıflamaya veya kilo almaya yardımcı olduğunun, cinsel performansı artırıcı birtakım özelliklerinin bulunduğunun ve başta kanser olmak üzere, kolesterol, şeker, tansiyon, sedef, egzama, kalp, karaciğer, üriner ve genital sistem rahatsızlıkları gibi birçok hastalığı önleyebileceği, tedavi edebileceği veya tedavisine yardımcı olabileceği yönünde etkilere sahip olduğunun iddia edildiği gözlemlenmektedir.
III- Gıda Ürünlerine İlişkin Reklam ve Tanıtımlar Gıda takviyesi kapsamındaki bu ürünlere ilişkin reklamlar, söz konusu sağlık beyanlarını içermek suretiyle, ilgili mevzuatta bahsedilen; gıda ürünlerinin benzerlerinden üstün olduğu ve bu ürünlerin çeşitli hastalıkları önleyebileceği ya da tedavi edebileceği yönünde bildirim veya imada bulunmayı yasaklayıcı hükümlere aykırılık teşkil etmektedir.
III- Gıda Ürünlerine İlişkin Reklam ve Tanıtımlar Söz konusu reklam ve tanıtımlar, 4077 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanunun, reklam ve ilanların kanunlara uygun olması, tüketicileri yanıltıcı ve anlam karışıklığına yol açıcı eksik ve abartılı bilgilere yer verilmemesi, kamu sağlığını bozucu nitelikte olmaması şeklindeki hükümleri doğrultusunda, mevzuata aykırı ve tüketicileri yanıltıcı olarak değerlendirilmektedir.
III- Gıda Ürünlerine İlişkin Reklam ve Tanıtımlar Yürürlükte bulunan mevzuat hükümleri çerçevesinde, gıda takviyesi niteliğindeki bir ürünün, tıp literatüründe hastalık olarak kabul edilen ve hekim kontrolünde tedavi edilmesi gereken rahatsızlıkları önlediği, tedavi ettiği yada tedavisine yardımcı olduğu şeklinde iddialarda bulunabilmesi mümkün değildir.
III- Gıda Ürünlerine İlişkin Reklam ve Tanıtımlar Fonksiyonel Gıdalar: Fonksiyonel gıdaların çok yönlü yararlarının bilimsel olarak kanıtlanmaya başlaması tüketicilerin bu tür gıdalara olan ilgisini de giderek artırmaktadır.ancak, tüketicilerin sağlığı üzerinde doğrudan etkili olması nedeniyle, fonksiyonel gıdaların etiket, tanıtım ve reklamlarında yer verilen iddialar (beyanlar) tüketiciler için çok büyük bir önem arz etmektedir.
III- Gıda Ürünlerine İlişkin Reklam ve Tanıtımlar Fonksiyonel gıda ürünlerinin reklamlarında, belirli beyan koşullarının sağlanması şartıyla, bazı sağlık beyanlarına izin verilmesi bu tür ürünlere olan ilgiyi de artırmaktadır. Ancak, söz konusu ürünlerin aşırı tüketilmesi de sağlık açısından tehlikeli sonuçlar doğurabilmektedir.
III- Gıda Ürünlerine İlişkin Reklam ve Tanıtımlar Bu nedenle, reklam veren firmaların fonksiyonel gıda ürünleri ile ilgili olarak, ürünün bilimsel olarak kanıtlanmamış fayda ve özelliklerine reklamlarda atıfta bulunmaması, ilgili tebliğ hükümleri uyarınca izin verilen sağlık beyanları yapılırken, beyan koşulu olarak saptanan hususları tüketicilere açık bir şekilde sunması gerekmektedir.
III- Gıda Ürünlerine İlişkin Reklam ve Tanıtımlar Örtülü Reklamlar: Reklam yapmak maksadıyla veya kamuyu yönlendirebilecek şekilde; mal veya hizmet üreticisinin faaliyetinin, ticari markasının, adının, hizmetinin ve ürününün reklam kuşakları dışında ve reklam olduğu belirtilmeksizin muhtelif mecralarda tanıtılması olarak tanımlanmaktadır.
III- Gıda Ürünlerine İlişkin Reklam ve Tanıtımlar Örtülü Reklamlar: Reklam Kurulu, bir ürün veya hizmetin örtülü reklamının yapılıp yapılmadığına karar verirken; bir malın, ismin, logonun veya ticari unvanının programlarda ön plana çıkarılıp çıkarılmadığı, başka mal veya hizmetlerle karşılaştırılmasının yapılıp yapılmadığı, övgü içerip içermediği, yönlendirme yapılıp yapılmadığı, mal veya hizmet sunanların iletişim bilgilerinin benimsetilmeye çalışıp çalışılmadığı gibi kriterleri göz önüne almaktadır.
III- Gıda Ürünlerine İlişkin Reklam ve Tanıtımlar Örtülü Reklamlar: Reklam Kurulu nun örtülü reklamlar konusunda vermiş olduğu kararlar incelendiğinde dikkat çeken husus, bu yönüyle incelemeye tabi tutulmuş reklamların genellikle yasal sınırlamalar ve yasaklar getirilmiş ürünler hakkında olmalarıdır. Bu kapsamda, gıda takviyeleri reklamları hakkında kısıtlayıcı düzenlemeler getirilmesinin sonucu olarak, söz konusu yasakları delebilmek amacıyla, yazılı ve görsel mecralarda bu tür ürünlerin örtülü reklamının yapıldığı tespit edilmektedir.
IV-Gıda Sektörüne İlişkin İdari İşlemlerle İlgili İstatistikler YILLAR İTİBARİYLE REKLAM KURULUNA YAPILAN BAŞVURU SAYILARI 2500 2000 1500 1280 1834 1541 2322 2110 R. Kuruluna Yapılan Başvuru Sayısı 1000 500 188 363 115 183 474 488 398 235 170 642 0 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2010 yılında yapılan 2322 başvurudan 336 sı gıda sektörüne ilişkindir. Kasım 2011 itibariyle R.K. na yapılan 2450 başvurudan ise 474 ü gıda sektörüne ilişkindir.
IV-Gıda Sektörüne İlişkin İdari İşlemlerle İlgili İstatistikler 2010 YILINDA GÜNDEMDE GÖRÜŞÜLEN DOSYALARIN SEKTÖREL BAZDA AYKIRILIK DAĞILIMI (ADET) 250 200 202 GÜNDEMDE GÖRÜŞÜLEN TOPLAM DOSYA SAYISI : 732 AYK IR I B U L U N AN T O P L AM D O S YA S AYIS I : 6 6 6 AYK IR I B U L U N M AYAN T O P L AM D O S YA S AYIS I : 6 6 Aykırı Bulunan Dosya Sayısı Aykırı Bulunmayan Dosya Sayısı 150 100 73 63 42 46 41 50 17 8 11 3 5 3 4 10 15 0 4 5 0 0 1-Sağlık 2-K. Bakım/Kozmetik 3-Gıda 4-İletişim Hizmetleri 5-D.T.Malları 6-Turizm 7-Banka ve Sigorta 8-Tütün ve Alkol 9-Teknoloji 10-Eğitim 0 9 11-Enerji 86 59 13 12 1 12-Diğer 13-Örtülü Reklam Kasım 2011 itibariyle Gıda sektöründe; A.Bulunan Dosya Sayısı: 70 A. Bulunmayan Dosya Sayısı: 5
IV-Gıda Sektörüne İlişkin İdari İşlemlerle İlgili İstatistikler 2010 YILINDA UYGULANAN YAPTIRIMLARIN SEKTÖREL DAĞILIMI 160 140 120 100 152 TOPLAM İDARİ PARA+DURDURMA CEZASI SAYISI :296 ADET T O P L AM D U R D U R M A C E ZAS I S AYIS I : 3 7 0 AD E T İ. Para +Durdurma Cezası Durdurma Cezası 80 60 40 20 0 50 18 24 28 13 54 19 1 2 39 24 16 1 43 5 11 5 4 3 4 5 23 36 59 27 Sağlık K. Bakım/Kozmetik Gıda İletişim Hizmetleri D.T.Malları Turizm Banka ve Sigorta Tütün ve Alkol Teknoloji Eğitim Enerji Diğer Örtülü Reklam Kasım 2011 itibariyle Gıda sektöründe; İ.Para+Durdurma Cezası: 14 Durdurma Cezası: 56
IV-Gıda Sektörüne İlişkin İdari İşlemlerle İlgili İstatistikler 2010 YILINDA UYGULANAN İDARİ PARA CEZALARININ SEKTÖREL DAĞILIMI (TL) 7.000.000 6.000.000 5.000.000 4.000.000 3.000.000 2.000.000 1.000.000 0 2.773.894 1.215.702 1.169.959 6.145.608 TOPLAM: 21.794.673-TL 127.200 1.374.280 1.161.721 86.640 642.834 79.920 211.423 1.446.156 5.359.336 Para Cezası M ikta rı (TL) Sağlık K. Bakım/Kozmetik Gıda İletişim Hizmetleri D.T.Malları Turizm Banka ve Sigorta Tütün ve Alkol Teknoloji Eğitim Enerji Diğer Örtülü Kasım 2011 itibariyle Gıda sektöründe Uygulan İdari Para Cezası Miktarı: 1.172.703-TL