Device, Complementary Metal Oxide Semiconducter

AKÇĠÇEK, Derleme/ ÇAĞIRANKAYA, Review FOSFOR PLAK SĠSTEMLERĠNDE KARġILAġILAN TEMEL SORUNLAR BASIC PROBLEMS IN PHOSPHOR STORAGE PLATE SYSTEMS Öğr. Gör. Dr. Gökçen AKÇĠÇEK * Doç Dr. Leyla Berna ÇAĞIRANKAYA * Prof. Dr.Nihal * Makale Kodu/Article code: 2345 Makale Gönderilme tarihi: 05.07.2015 Kabul Tarihi: 03.12.2015 ÖZ GeliĢen teknoloji ile birlikte diģ hekimliğinde konvansiyonel radyoloji dijital radyoloji ile yer değiģtirmektedir. Charged-Coupled-Device, Complementary Metal Oxide Semiconducter ve fosfor plakları dijital radyolojide kullanılan sensörlerdir. Konvansiyonel filme olan benzerlikleri, kablosuz olmaları, mevcut film tutucular ile uyumlu olmaları ve diğer dijital sensörlere kıyasla daha ekonomik olmaları nedeniyle fosfor plak sistemleri dijital radyolojiye geçiģte tercih edilen sensör olmaktadır. Ancak tüm sistemlerde olduğu gibi fosfor plak sistemlerinde de hata ve sorunların oluģması son derece doğaldır. Bu çalıģmada fosfor plak sistemlerinde karģılaģılan sorunlar; istenilen radyograf sayısı, koruyucu kılıflar, enfeksiyon kontrolü, plakların ters çekilmesi, çekimtarama süresi, tarama iģlemi, plakların kullanım süresi ve görüntülerin yorumlanması baģlıkları altında tartıģılmıģtır. Amacımız fosfor plak sistemlerinde karģılaģılan sorunları, nedenlerini ve çözümlerini derleyerek kullanıcıların fosfor plak sistemlerini daha rahat ve bilinçli olarak kullanmalarına yardımcı olmaktır. Anahtar kelimeler: Dijital radyoloji, Fosfor plak, Enfeksiyon kontrolü, Görüntü kalitesi Fosfor Plak Sistemlerinde KarĢılaĢılan Temel Sorunlar Dental radyoloji, diģ hekimliğinin vazgeçilmez bir parçası olup X-ıĢınlarının keģfinden günümüze kadar geçen sürede geliģimini hızla sürdürmüģtür. Günümüzde film bazlı konvansiyonel görüntüleme tekniklerinin yerini dijital sistemler almaktadır. Dijital radyolojik sistemler; direk (Charged-Coupled-Device (CCD), Complementary Metal Oxide Semiconducter(CMOS)) ve indirek (fosfor plakları (FP)) olarak sınıflandırılır. ABSTRACT Conventional film-based radiology used in dentistry has been replaced with digital radiology with the rapid advances in computer technology. Charged-Coupled- Device, Complementary Metal Oxide Semiconducter and storage phosphor plates are the sensors used in digital radiology. The phosphor storage plates are cordless and similar with conventional films, compatible with existing intraoral positioning devices and are low cost in comparison to the other digital sensors. Therefore, phosphor storage plates are the preferred sensors while transition to digital radiology. However, as like all systems it is very natural for problems and errors to occur in phosphor storage plate systems. In this study the basic problems in phosphor storage plates are discussed under the topics of number of radiographs, protective barriers, infection control, reversed images, delay in processing time, processing procedure, utilization time and viewing conditions. Our aim was review the problems, their causes and solutions in phosphor storage plates and help the users to utilize this systems more comfortably and consciously. Keywords: Digital radiology, Phosphor storage plates, Infection control, Image quality FP nın en büyük avantajı konvansiyonel filme benzer Ģekilde ince, esnek ve kablosuz olmalarıdır. 1,2 Bu özelliklerinden dolayı hastalar açısından CCD sensörlere göre daha konforludurlar. 3 Kullanım öncesinde hazırlık gerektirmesi, görüntünün plaklar tarandıktan sonra elde edilmesi ve tekrarlayan kullanımlar sonucunda görüntü kalitesinin azalması ise baģlıca dezavantajlarıdır. 1,4 FP sistemlerinin birbirleri ve diğer reseptörler ile karģılaģtırıldığı birçok çalıģmada farklı sonuçlara * Hacettepe Üniversitesi, DiĢ Hekimliği Fakültesi, Ağız DiĢ Çene Radyolojisi AD. 66

ulaģılmıģ olmakla birlikte FP sistemlerinin görüntü kalitelerinin diğer reseptörlere benzer veya daha iyi olduğu bildirilmiģtir. 5-9 FP, dijital sisteme geçiģ yapılacağı durumlarda, konvansiyonel filmle olan benzerlikleri ve CCD sensörlerine göre daha ucuz olması nedeniyle tercih edilebilir. 4,10 Hekimlerin görüntüleme teknikleri konusundaki tercihleri incelendiğinde, dijital sistemler hakkında yeterli bilgiye sahip olmayan hekimlerin konvansiyonel teknikleri kullandıkları görülmektedir. 11 Tüm yeni teknolojilere geçiģte olduğu gibi konvansiyonel radyog- rafiden FP sistemlerine geçiģte farklılık ve sorunların ortaya çıkması kaçınılmazdır. Önemli olan bu sorunları ve nedenlerini saptayarak sistemin kullanıģlı bir hale getirilmesidir. Bu çalıģmadaki amacımız FP sistemlerinde karģılaģılan sorunları, nedenlerini ve çözümlerini derleyerek kullanıcıların FP sistemlerini daha rahat ve bilinçli olarak kullanmalarına yardımcı olmaktır. Ġstenilen Radyograf Sayısı Dijital ve konvansiyonel sistem kullanan hekimlerin değerlendirildiği bir çalıģmada, dijital reseptör kullanan hekimlerin daha fazla sayıda radyograf aldığı saptanmıģtır. Bunun nedenleri arasında, dijital radyolojide radyasyon dozunun az olması, hatalar, görüntü kalitesi, ekstra kazanç ve hastaya sistemi tanıtmak gösterilmiģtir. FP kullanan hekimlerin konvansiyonel film kullanan hekimlerden %32 daha fazla radyograf aldığı, böylece dijital radyolojide azaldığı bilinen radyasyon dozunun klinik uygulamalarda düģünüldüğü kadar az olmadığı gösterilmiģtir. 12 Hekimler dijital radyoloji uygulamaları esnasında radyasyon dozunun az olması nedeni ile cömert davranmamalı, gerektiği kadar radyograf alarak radyasyondan korunma prensiplerine mutlaka uymalıdır. Koruyucu Kılıf Plağı tükürük ve kan ile kontaminasyondan ve ıģıktan korumak amacıyla kullanılan koruyucu kılıflar görüntü kalitesini etkileyebilir. Farklı koruyucu kılıfların plakların görüntü kalitesi üzerindeki etkilerinin incelendiği bir çalıģmada; orjinal siyah kılıflar ile elde edilen görüntülerin orjinal olmayan kılıflar ile elde edilen görüntülerden daha iyi olduğu bulunmuģtur. 13 FP larında karģılaģılan diğer bir sorun ise piyasada mevcut olan koruyucu kılıfların çoğunluğunun plaklardan daha geniģ olmasıdır. GeniĢ kılıf kenarları çekim sırasında plak sınırlarının tam olarak görülmesini engellediğinden çekimde hatalara neden olabilmektedir. Bunu önlemek için plak kenarlarından taģmayan kılıfların kullanılması önerilmektedir. Kullanılan kılıfların siyah olması da plakların ağız içinde görülmesini güçleģtiren diğer bir faktördür. 10 Enfeksiyon Kontrolü Radyoloji kliniklerindeki birçok farklı yüzeyde kontaminasyon riski olduğu bilinmektedir. 14,15 Dijital sensörlerin konvansiyonel filmler gibi tek kullanımlık olmayıp yeniden kullanılması enfeksiyon kontrolü uygulamalarında farklılıklara yol açmaktadır. Plaklar ağzı kapalı kılıflar içinde ağıza yerleģtirilse de birçok kez yeniden kullanılmaları çapraz enfeksiyon riskine neden olmaktadır. Reseptörlerin kullanım öncesinde ve sonrasında uygun Ģekilde hazırlanması gerekmektedir. Yapılan çalıģmalarda FP lara uygulanan enfeksiyon kontrolü prosedürlerinin zor ve zaman alıcı olduğu bildirilmiģtir. 16 Koruyucu kılıflar plağı, tükürük ve kan ile kontaminasyondan ve ıģıktan korur. 1,17 Ağıza yerleģtirilmeden önce kılıflarda herhangi bir hasar (yırtık, delik, kılıf ağzında yapıģtırıcının eksik veya hiç olmaması) olup olmadığı mutlaka kontrol edilmelidir. Kılıflarda fabrikasyon aģamasında veya plak yerleģtirilirken uygulanan aģırı basınç nedeniyle oluģabilecek bu tarz defektler plakların kontamine olmasına neden olabilir. 18 Bazı kılıfların yapıģkan kenarları ağızda pozisyonlandırma sırasında uygulanan basınçla açılabilmekte ve bu da plağın kontamine olmasına neden olabilmektedir. KullanılmıĢ olan kılıflı plaklar, çekim sonrasında tarayıcıya yerleģtirilmeden önce yüzey dezenfektanı ile dezenfekte edilir. Ancak bu aģamada dikkat edilmesi gereken kılıf ıslakken açılmaya çalıģılırsa plağın kontamine edilebileceğidir. Bu kontaminasyonu önlemek için dezenfektan uygulandıktan sonra mutlaka kurutulmalıdır. Plak tekrar kullanılmadan önce alkol (%70 etanol) veya klor bazlı bir dezenfektan ile temizlendikten sonra yeniden kılıfa yerleģtirilip kullanıma sunulur. Plaklarda oluģan kolonilerin özellikle plakların kenarlarında yerle- Ģim gösterdiği, plağın merkezinde ise çok az koloni saptandığı bildirilmiģtir. Bu nedenle özellikle plak kenarlarının temizlik ve dezenfeksiyonuna dikkat edilmesi gerekmektedir. Bu iģlemlere rağmen plaklarda bakteri ürediği bildirildiğinden, bu uygulamalara ilaveten plakların gün sonunda etilen oksit gazı ile sterilizasyona tabi tutulması önerilmektedir. 16,19,20 Enfekte bir plağın taranması sonucunda tarayıcının ve dolayısıyla daha sonra taranacak olan diğer plakların da kontamine olabilme ihtimali vardır. 67

Bazı firmaların tarayıcılarında bulunan otodezenfeksiyon sistemleri her tarama sonrasında veya gün sonunda cihaz kapanırken otomatik olarak devreye girip tarayıcıyı dezenfekte etmektedir. Wenzel ve ark 21 yaptıkları bir çalıģmada otodezenfeksiyon sisteminin mikroorganizmalar üzerinde etkili olduğunu saptamıģlardır. Dezenfektanların plaklarda hasara neden olabileceği de unutulmamalıdır. Etanol ve 2-propanolün Digora ve VistaScan FP ları üzerindeki etkilerinin karģılaģtırıldığı bir çalıģmada VistaScan plaklarında etanol ile 5. silinmeden sonra, Digora plaklarında ise 60. silinmeden sonra defektler oluģtuğu saptanmıģtır. 2-propanolün ise mikroorganizmaları elimine etmede yetersiz olduğu, Digora plaklarında hasar oluģturmadığı, ancak VistaScan plaklarında 40. silinmeden sonra defektlere neden olduğu görülmüģtür. 21 Plakların Ters Çekilmesi FP larında karģılaģılan diğer bir sorun ise plakların ağız içine ters yerleģtirilmesidir. Bu Ģekilde ekspoz edilen plaklarda görüntü ters taraf olarak yorumlandığından, tanı ve tedavide hatalara neden olabilmektedir. Günümüzde plakların ters yüzeyine metal Ģekiller konularak bu sorunun önüne geçilmeye çalıģılmıģtır. Böylelikle plak ters yerleģtirildiğinde elde edilen görüntüde bu Ģekil belirmekte ve hekimi uyarmaktadır (ġekil 1). Bazı sistemlerde ise ekspoz edilecek yüzeyde harfler yer almakta ve ters yerleģtirilen plakta bu harfler ters olarak belirmektedir. Ters çekilmiģ plaklar bilgisayar ortamında ayna görüntüsü fonksiyonundan yararlanılarak düzeltilebilir. 4 ġekil 1. Ters çekilmiģ plak görüntüsü. Çekim-Tarama Süresi FP nın görüntü kalitesini etkileyebilecek faktörlerin bilinmesi ve önlenmesi radyografik tanı için büyük önem taģımaktadır. FP nın görüntü kalitsini etkileyen en önemli faktörler; taramaya kadar geçen süre ve plağın taramadan önce çevresel ıģığa maruz kalmasıdır. 1,17,22 Ekspoz-tarama arasındaki sürenin, görüntü kalitesi üzerindeki etkisini inceleyen çalıģmalara bakıldığında farklı sonuçların elde edildiği görülmektedir. 9,17,23-25 Akdeniz ve ark.larının 17 çalıģmasında plakların çekimi takiben 10 dakika içerisinde taranması gerektiği belirtilmiģtir. Süre arttıkça özellikle koyu görüntü alanlarında görüntü kaybı olduğu ve bunun da kontrastta azalmaya neden olduğu bildirilmiģtir. 17 Aynı araģtırmacıların bir yıl sonraki çalıģmalarında ise bu sürenin 30 dakikaya kadar uzayabileceği ifade edilmiģtir. 24 ÇalıĢmalar arasındaki bu farklılığa ekspoz parametrelerinin neden olabileceği; çok düģük doz radyasyon ile elde edilen görüntülerdeki kayıpların, yüksek doz ile elde edilenlere kıyasla daha fazla olabileceği belirtilmiģtir. Bu nedenle çekimden sonra hemen taranamayacak plakların daha yüksek doz ile ekspoz edilmesi önerilmiģtir. 24 Martins ve ark. larının 25 2006 yılındaki makalelerinde plaklarda 4 saatte görüntü densitesinde kayıp olduğu, fakat bu kaybın klinik olarak fark edilebilecek düzeyde olmadığı rapor edilmiģtir. Ġnsan gözünün en fazla 100 gri tonunu ayırt edebildiği, dolayısıyla oluģan densite kaybının insan gözünün algılayamadığı boyutlarda olduğu belirtilmiģtir. 25 BaĢka bir çalıģmada ise plakların çekimden 120 dakika sonra taranması durumunda görüntü kalitesinde azalma olmakla birlikte bunun diagnostik açıdan sorun çıkarmayacak sınırlarda olduğu bildirilmiģtir. 23 Soğur ve ark. larının 22 çalıģmalarında tarama süresinin 10 dakika gecikmesinin görüntü kalitesini olumsuz etkilediği ve 30 dakikalık gecikme sonucunda ise okluzal çürük tanısı doğruluğunun azaldığı tespit edilmiģtir. Taramaya kadar geçen süre sonucunda meydana gelen görüntü kalitesindeki kayıpların sistemler arasında farklı olduğu, kimi sistemde 72 saate kadar görüntü kaybı olmazken bir diğerinde 6 saatte görüntü kalitesinde azalma olduğu bulunmuģtur. 9 Bununla birlikte yoğun çalıģılan kliniklerde, tarama iģleminin çekimden farklı bir birimde yapıldığı durumlarda, ekonomik sebepler nedeniyle birkaç kullanıcının tek bir tarayıcı kullandığı yerlerde ve eğitim odaklı çalıģan diģ hekimliği ve röntgen teknisyenliği gibi okullarda çekilen plakların hemen taranaması mümkün olmayabilir. Ekspoz edilmiģ plakların saklama koģulları görüntü kalitesini etkileyen diğer bir unsurdur. DüĢük ısıda bekletilen plaklardaki görüntü kaybının, normal oda ısısında bekletilenlerden daha fazla olduğu 68

saptanmıģtır. 9 Ġki farklı FP sisteminin incelendiği baģka bir çalıģmada ise plakların taranmadan önce ıģığa maruz kalması durumunda birinde 5 dakika, diğerinde ise 10 dakika sonrasında görüntü kalitesinde azalma olduğu bildirilmiģtir. 13 Tüm bu çalıģmalar ıģığında FP nın çekimi takiben mümkün olan en kısa sürede taranması, taramanın hemen yapılamadığı durumlarda ise plakların oda sıcaklığında, ıģık almayacak Ģekilde saklanması önerilebilir. Tarama ĠĢlemi FP lardaki latent imaj kırmızı ıģığa (600nm) çok duyarlı olduğundan konvansiyonel filmler için hazırlanmıģ karanlık odalar plakların tarama yapılması için uygun değildir. 1 FP, görünür ıģığa da duyarlı olduğundan tarama ortamı hafif ıģıklandırılmalı, plakların kılıftan çıkartılıp taranması aģamasında hızlı davranılmalı ve böylece plakların çevresel ıģığa maruziyetinin en aza indirilmesi sağlanmalıdır (ġekil 2). 26,27 Özellikle çevresel ıģığın fazla olduğu ortamlarda taģıyıcılı sistemler yerine, plağın tarayıcıya doğrudan yerleģtirildiği sistemler tercih edilmelidir. 28 bildirmiģlerdir. Bu sürenin altındaki uygulamalarda görüntünün kontrast, parlaklık, keskinliğinin azaldığı, mine, dentin ve mine-dentin sınırının net izlenemediği ve görüntüde çift görüntü oluģtuğu rapor edilmiģtir. 29 Tarayıcıya bağlı olarak, görüntüde fazladan horizontal beyaz çizgi oluģması, tarama parametrelerinin optimal olmasına karģılık görüntünün çok parlak olması (ġekil 3), ekranda görüntünün sadece bir kısmının oluģması, görüntü boyutunun küçülmesi, farklı iki görüntünün süperpoze olması (ġekil 4) gibi artefaktlar oluģabilir. Bu gibi durumlarda plaklar taranırken silinmemiģse aynı plak yeniden tarandığında görüntünün düzgün bir Ģekilde elde edildiği bildirilmiģtir. 4 Birçok sistemde tarama sırasındaki silme fonksiyonu kaldırılabilmektedir. Bu sayede tarayıcı kaynaklı tekrarların önüne geçilebilir, fakat silme iģlemi için ekstra süreye ihtiyaç duyulur. 4 ġekil 3. Optimal tarama parametrelerine rağmen parlak görüntü oluģumu. ġekil 2. IĢık almıģ plak görüntüsü. Eski FP sistemlerinde, plakların tarandıktan sonra üzerindeki görüntünün silinebilmesi için ıģığa maruz bırakılması gerekmekteydi. Son dönemlerde üretilen sistemlerde ise plaklar taranırken silinebilmektedir. Silme iģlemini tarayıcının yapmadığı sistemlerde, ekspoz olmuģ bir plağın normal oda ıģığına birkaç saniye maruz kalması görüntünün büyük bir kısmında kayba neden olsa da tamamının silinmesi için plağın parlak ıģıkta daha uzun süre bekletilmesi gerekir. 26 Silme süresinin değerlendirildiği farklı çalıģmalar olmakla birlikte Melo ve ark. 29 plakların en az 25 saniye süreyle 1700 lux ıģığa maruz bırakılması gerektiğini ġekil 4. Ġki farklı görüntünün süperpoze olması. Plakların Kullanım Süresi (Plaklarda OluĢan Çizikler) Günümüzde FP kullanımı sırasında en sık karģılaģılan sorunlardan biri de plaklarda mekanik hasara bağlı olarak oluģan çiziklerdir. Bu çizikler görüntünün diagnostik kalitesini azaltarak plağın kullanım süresini olumsuz yönde etkilemektedir (ġekil 5). Plaklar tarama 69

sırasında özellikle de plak yönlendirici tarayıcılarda, hasta tarafından ısırılma sonucunda (ġekil 6) ve sert yüzeylere düģürülmeleri sonucunda çizilebilir. 4,30,31 Tekrarlayan kullanımlar sonucunda plakları kaplayan fosfor halit emülsüyonunda kısmi soyulmalar olduğu da rapor edilmiģtir. 4 Bu tarz mekanik hasarları önlemek için ekspoz edilmiģ plaklar kılıftan sünger üzerine düģürülebilir ve plakların toplandığı ve temizlenip yeniden kılıflandığı alanlar plastik örtülerle kaplanabilir. 10 olduğuna dikkat edilmelidir. Daha tecrübeli hekim ve/veya teknisyenlerin çalıģtığı kliniklerde bu rakamın daha üst sınırlara çıkabileceği göz önünde bulundurulmalıdır. Örneğin Ergün ve ark.nın 28 çalıģmalarında plakların 200 kullanım sonrasında hala kullanılabilir halde olduğu tespit edilmiģtir. Görüntülerin Yorumlanması Tüm diagnostik görüntüler ister konvansiyonel ister dijital olsun, loģ (çevresel ıģığın az olduğu) ortamda değerlendirilmelidir. 32 Özellikle konvansiyonel filmden dijitale geçen hekimlerde dijital görüntülerin ekran üzerinden yorumlanması güçlük yaratmaktadır. 12 SONUÇ ġekil 5. Tekrarlayan kullanımlar sonucunda plaklarda oluģan çizikler. ġekil 6. Plaklarda ısırılmaya bağlı olarak oluģan hasarlar FP nın kullanım süreleri araģtırıldığında literatürde birçok farklı sonuca ulaģılmaktadır. Bedard ve ark. 31 diģ hekimliği öğrencilerinin kullandıkları plakları incelemiģlerdir. ÇalıĢmalarının sonucunda plakların 30 kullanım sonunda yaklaģık yarısında ciddi çizikler oluģtuğunu ve 50 kullanım sonunda ise bu oranın %95 e çıktığını bildirmiģlerdir. Bu bilgiler doğrultusunda FP nın 50 kez kullanıldıktan sonra değiģtirilmesi gerektiğini önermiģlerdir. 31 Bu çalıģmanın tecrübesi sınırlı olan diģ hekimliği öğrencileri ile gerçekleģtirilmiģ 1. Hekimler, dijital radyoloji uygulamaları esnasında radyasyon dozunun az olması nedeni ile cömert davranmamalı, gerektiği kadar radyograf alarak radyasyondan korunma prensiplerine mutlaka uymalı, 2. Orjinal ve plak kenarlarından taģmayan kılıflar tercih edilmeli, 3. Kullanım öncesinde koruyucu kılıflarda herhangi bir hasar olup olmadığı kontrol edilmeli, taramadan önce kılıf üzerine uygulanan dezenfektan kuruduktan sonra kılıf açılmalı, plaklar her hasta arasında dezenfektan ile silinmeli, gün sonunda gaz sterilizasyonuna tabi tutulmalı, mümkünse otodezenfeksiyon programı olan tarayıcılar kullanılmalı, 4. FP ekspoz edildikten sonra en kısa sürede taranmalı, tarama çevresel ıģığın az olduğu bir ortamda yapılmalı, 5. Plaklar kıvrılmamalı, sert yüzeylere temas ettirilmemeli, hasarlı plaklar saptanarak kullanımdan çıkartılmalı, 6. Görüntüler loģ ortamda yorumlanmalıdır. KAYNAKLAR 1. White SC, Pharoah MJ. Oral Radiology Principles and Interpretation. 5 ed. St. Louis (MO); Mosby: 2004. p. 225-44. 2. Soğur E, Baskı BG. Ġntraoral görüntüleme sistemleri. Atatürk Üniv DiĢ Hek Fak Derg 2011;21:249-54. 3. Gonçalves A, Wiezel VG, Gonçalves M, Hebling J, Sannomiya EK. Patient comfort in periapical examination using digital receptors. Dentomaxillofac Radiol 2009;38:484-8. 70

4. Chiu HL, Lin SH, Chen CH, Wang WC, Chen JY, Chen YK, Lin LM. Analysis of photostimulable phosphor plate image artifacts in an oral and maxillofacial radiology department. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 2008;106:749-56. 5. Farrier SL, Drage NA, Newcombe RG, Hayes SJ, Dummer PMH. A comparative study of image quality and radiation exposure for dental radiographs produced using a charge-coupled device and a phosphor plate system. Int Endod J 2009;42:900-7. 6. Jorgenson T, Masood F, Beckerley JM, Burgin C, Parker DE. Comparison of two imaging modalities: F-speed film and digital images for detection of osseous defects in patients with interdental vertical bone defects. Dentomaxillofac Radiol 2007;36:500-5. 7. Kitagawa H, Farman AG, Scheetz JP, Brown WP, Lewis J, Benefiel M, Kuroyanagi K. Comparison of three intra-oral storage phosphor systems using subjective image quality. Dentomaxillofac Radiol 2000;29:272-6. 8. Syriopoulos K, Sanderink GCH, Velders XL, van der Stelt PF. Radiographic detection of approximal caries: a comparison of dental films and digital imaging systems. Dentomaxillofac Radiol 2000;29:312-8. 9. Martins MGBQ, Haiter Neto F, Whaites EJ. Analysis of digital images acquired using different phosphor storage phosphor plates (PSPs) subjected to varying reading times and storage conditions. Dentomaxillofac Radiol 2003;32:186-90. 10. Tax CL, Robb CL, Brillant MGS, Doucette HJ. Integrating photo-stimulable phosphor plates into dental and dental hygiene radiography curricula. J Dent Edu 2013;77:1451-60. 11. Soğur E, Akdeniz BG. DiĢhekimleri ve diģhekimliği öğrencilerinin dijital radyografi hakkındaki bilgi, tutum ve davranıģlarının değerlendirilmesi. AÜ DiĢ Hek Fak Derg 2005;32:207-13. 12. Berkhout WER, Sanderink GCH, Van der Stelt PF. Does digital radiography increase the number of intraoral radiographs? A questionnaire study of Dutch dental practices. Dentomaxillofac Radiol 2003;32:124-7. 13. Aktan AM, Çitçi ME, Akgünlü F. Comparison of the delay in processing time and protective plastic cases in two phosphor plate systems. Scientific World Journal 2012;2012:850764. Doi: 10.1100/2012/850764. 14. Freitas CVS, Dias LS, Araujo CS, Da Silva VC, Monteiro-Neto V, Souza JIL. Assessment of microbiological contamination of radiographic devices in school of dentistry. Braz Dent Sci 2012;15:39-46. 15. Fernandes LMPSR, Zapata RO, Rubira-Bullen IRA, Capelozza ALA. Rev Gaucha Odontol, Porto Alegre 2013;61:609-14. 16. Negron W, Mauriello SM, Peterson CA, Arnold R. Cross-contamination of the PSP sensor in a preclinical setting. J Dent Hyg 2005;79:1-10. 17. Akdeniz BG, Gröndahl HG, Kose T. Effect of delayed scanning of storage phosphor plates. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 2005;99:603-7. 18. MacDonald DS, Waterfield JD. Infection control in digital intraoral radiography: evaluation of microbiological contamination of photostimulable phosphor plates in barrier envelopes. J Can Dent Assoc 2011;77:b93. 19. Kalathingal SM, Moore S, Kwon S, Schuster GS, Shrout MK, Plummer K. An evaluation of microbiologic contamination on phosphor plates in a dental school. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 2009;107:279-82. 20. Kalathingal S, Youngreter A, Minton J, Shrout MK, Dickinson D, Plummer K, Looney S. An evaluation of microbiologic contamination on a phosphor plate system: is weekly gas sterilization enough? Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 2010;109:457-62. 21. Wenzel A, Kornum F, Knudsen MR, Lau EF. Antimicrobial efficiency of ethanol and 2-propanol alcohols used on contaminated storage phosphor plates and impact on durability of the plate. Dentomaxillofac Radiol 2013;42:20120353. Doi: 10.1259/dmfr.2012353. 22. Soğur E, Baksı BG, Mert A. The effect of delayed scanning of storage phosphor plates on occlusal caries detection. Dentomaxillofac Radiol 2012;41:309-15. 71

23. Bramante CM, Bramante AS, Souza RE, Moraes IG, Bernardineli N, Garcia RB. Evaluation of the effects of processing delays and protective plastic ceses on image quality of a photostimulable phosphor plate system. J Appl Oral Sci 2008;16:350-4. 24. Akdeniz BG, Gröndahl HG. Degradation of storage phosphor images due to scanning delay. Dentomaxillofac Radiol 2006;35:74-7. 25. Martins MGBQ, Whaites EJ, Ambrosano GMB, Haiter Neto F. What happens if you delay scanning Digora phosphor storage plates (PSPs) for up to 4 hours? Dentomaxillofac Radiol 2006;35:143-6. 26. Molteni R. Effect of visible light on photostimulated-phosphor imaging plates. International Congress Series 2003;1256:1199-205. 27. Ramamurthy R, Canning CF, Scheetz JP, Farman AG. Impact of ambient lighting intensity and duration on the signal-to-noise ratio of images from photostimulable phosphor plates processed using DenOptix and ScanX systems. Dentomaxillofac Radiol 2004;33:307-11. 28. Ergün S, Güneri P, Ġlgüy D, Ġlgüy M, Boyacıoğlu H. How many times can we use a phosphor plate? A priminary study. Dentomaxillofac Radiol 2009;38:42-7. 29. Melo DP, dos Anjos Pontual A, de Almeida SM, Campos PSF, Alves MC, Tosoni GM. Effect of alternative photostimulable phosphor plates erasing times on subjective digital image quality. Dentomaxillofac Radiol 2010;39:23-7. 30. Ramamurthy R, Canning CF, Scheetz JP, Farman AG. Time and motion study: a comparison of two photostimulable phosphor imaging systems used in dentistry. Dentomaxillofac Radiol 2006;35:315-8. 31. Bedard A, Davis TD, Angelopuolos C. Storage phosphor plates: how durable are they as a digital dental radiographic system? J Contemp Dent Pract 2004;15:57-69. 32. Farman AG, Farman TT. A comparison of 18 different X-ray detectors currently used in dentistry. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 2005;99:485-9. YazıĢma Adresi Öğr.Gör. Dr. Gökçen AKÇĠÇEK Hacettepe Üniversitesi DiĢ Hekimliği Fakültesi Ağız, DiĢ ve Çene Radyolojisi AD. e-mail: gokcen.akcicek@hacettepe.edu.tr 72