Almanya - Türkiye: Az nl klar ve Ço unluklar Hrant D NK Azõnlõklar üzerine konuşmaktan ziyade Türkiye deki çoğunluklar üzerine konuşacağõm. Ama biraz da tabii azõnlõklara değinmek lazõm. Türkiye de hep dile getiririz: "Hoş görülü bir ülke. Geçmişten gelen bir çokkültürlülük söz konusu". Ama ne yazõk ki bu çok gerçeği yansõtan bir durum değil. Türkiye nin azõnlõk sicili çok temiz değil. Önce bunu söyleyelim. Kendi halkõmõn geçirdiği süreçten birkaç örnek vermek istersem, görülecektir ki o süreç hiç parlak değil. Bõrakõnõz 1915 Osmanlõ döneminde yaşananlarõ, Cumhuriyet döneminde yaşananlara eğer bakarsanõz, Lozan Antlaşmasõna göre 300.000 kalmõş 133
Almanya - Türkiye: Az nl klar ve Ço unluklar olan Ermeni nüfusun Cumhuriyet tarihi içerisinde bugün niçin 60.000 e düşmüş olduğunu anlarsõnõz. Şimdi bu sonuç bile kendi haline baktõğõnõz zaman size şunu anlatõr ki, bõrakõn azõnlõğõ herhangi bir birey eğer yaşadõğõ ülkede rahatsa, mutluysa azalmaz, çoğalõr. Eğer azalõyorsa, bu kendi azalmak isteyişinden değil, azaltõlmak istenişindendir. Türkiye ye baktõğõnõz zaman azõnlõklara ilişkin devlet duruşu, devlet politikasõ, evet, azõnlõklarõn gerçek anlamda azalmasõ üzerine kurulmuş bir politikadõr. Çünkü azõnlõklar Türkiye de Batõdaki algõlamadan farklõ olarak bir başka anlam daha taşõr. O da şudur: Türkiye de azõnlõklar bir güvenlik konsepti içerisinde değerlendirilir. Güvenlik sorunudur azõnlõklar. Bu dediğimi kafadan atõyor değilim. Bunun size çok basit bir örneğini verebilirim, en basitini isterseniz ders kitaplarõndan size verebilirim. O da şu, Türkiye de hiçbir ders kitabõnda, ilkokul hayat bilgisi, ilkokul sosyal bilgiler ders kitaplarõnda, hiçbir ünitede Türkiye de yaşayan farklõlõklara ilişkin "farklõ komşularõmõz, farklõ sokaklarõmõz" a ilişkin bir bilgi bulamazsõnõz. "Farklõ" yõ anlatan hiçbir şey bulamazsõnõz. Azõnlõklarõ anlatan bir bilgi bulamazsõnõz. "Azõnlõk nedir? Kimdir bunlar?" hiçbir ders kitabõnda bu sorular ve yanõtlarõ bulunmaz. Bir tek ders kitabõnda bulunur. Liselerde Milli Güvenlik ders kitabõnda okutulur. 134
Hrant Dink Milli Güvenlik ders kitabõnõn açarsanõz, 97. sayfasõnõ orada azõnlõklarõ tanõmlar ve ünitenin başlõğõ da zaten "Türkiye üzerine oynanan oyunlar"dõr ve o oyunlarõn içerisinde işte azõnlõklar tanõtõlõr. Yani bir güvenlik konsepti içinde değerlendirilir. Güvenlik konsepti içinde değerlendirildiği için de Türkiye de azõnlõklara ilişkin gerçek anlamda bir toleranstan ya da hoşgörüden bahsetmek mümkün değildir. Nedir Türkiye de azõnlõklar? Örn. Ermeni toplumuna baktõğõnõz zaman dini bir toplum olarak tanõmlanõr. Lozan a da bakarsanõz dini topluluklar olarak tanõmlanõr. Lozan õn o yanõyla benim bir hesabõm var zaten. Türkiye laik bir toplum. Kendi içinde laik toplum olmanõn, laik bir düzen kurmanõn tüm mücadelesini kimi zaman çok acõmasõz bir şekilde veren bir toplum, ama öte taraftan kendi içinde var olan bir farklõ toplumunu da sadece dinsel bir toplum olarak tanõmlayabiliyor, sanki o toplumun sadece dinsel tanõmõ var. Başka hiçbir etnik tanõmõ yok. Başka hiçbir kültürel tanõmõ yok. Dinsel, cemaat olarak tanõmlar ve öyle bir köşede kapalõ, "Yaşayabildiğin kadar yaşa. Çok fazla ortalõkta olma" gibi bir noktada bõrakõrsanõz nerede sizin laikliğiniz diye sormazlar mõ? Gerçi bu durum son zamanlarda biraz değişti. Avrupa Birliği uyum sürecine baktõğõnõz zaman bu anlayõş biraz değişti ama o değişim bile acõmasõz. O değişmeyi de, acõmasõz bir şekilde yine itiraf etmem lazõm, sonuçta can sõkmayõ severim. Acõmasõz çünkü artõk vitrine taşõnmasõ gereken o çokkültürlülüğün bir 135
Almanya - Türkiye: Az nl klar ve Ço unluklar parçasõ olduğunuzu hissediyorsunuz. Bir tür korunmasõ gereken, sakõnõlmasõ gereken, muhafaza edilmesi gereken antikalara dönüşmüş hissediyorsunuz. Evet, biz böylesi bir antika topluma dönüştük. Korunmasõ gereken, sahiplenilmesi gereken, çok şükür sayõlarõ da artõk az, Kürtler kadar değil en azõndan. "Azõnlõklar üzerine çok fazla konuşmayacağõm" dedim, ama bu kadarõnõ da söylemem lazõmdõ. Ve izninizle bir acõmasõz tanõmlama daha yapacağõm. İsteyen tartõşma konusunda bu konuya gelebilir. Türkiye çok övünür azõnlõklarla. Kiliselerinin varlõğõnõ, Patriklerinin varlõğõnõ, cüppeli din adamlarõnõn varlõğõnõ belgesellerde, şurada, burada gösterirler, ama en basitinden söyleyeyim, daha bu toplumlarõn din adamõ yetiştirme sorununu dahi çözmemiştir. Önüne engel koymaktadõr. Bakõnõz şunu da söyleyeyim. Türkiye nin, "kiliseler var, din adamlarõ var, bak ne güzel, çok kültürlülük" gibi bir iddiaya soyunmasõna gerek de yok. Bu kadarõ İran da da var ve daha iyisi var. Suriye de de var. Irak ta da vardõ ve daha iyisi vardõ. Eğer dinsel bir topluluk olarak alõyorsanõz, çok daha hoşgörülü bir şekilde vardõ. En azõndan oralarda güvelik sorunu değiller çünkü. Buradaki varlõk halimiz ise, eğer bir din adamõ sorununu dahi çözmemişse, halen devam ettiriyorsa, bunu şuna benzetiyorum; Bir kuşun kanadõnõ kõrarsõnõz, ondan sonra "uç, özgürsün" dersiniz. Bu aynen Türkiye de Azõnlõklara yapõlandõr. 136
Hrant Dink Eğer dini bir toplum din adamõnõ yetiştiremiyorsa, yani kanatlarõnõ üretemiyorsa, onun kilisesinin varlõğõ, onun varlõk hali ne anlama gelir, bunu sormak lazõm. Şuna inanan bir insanõm. Türkiye de azõnlõklarõn sorunlarõnõn çözülmüş olmasõ Türkiye de gerçek anlamda sorunlarõn çözülmüş olmasõnõ da ortadan kaldõrmaz. Bence Türkiye de asõl temel sorunlar çoğunluklar içerisinde de yaşanõyor. Azõnlõklarõn sorunu var, ama çoğunluklarõn muhtemelen benden daha fazla sorunlarõ var diye düşünüyorum. Çoğunluklarõn sorunlarõ çözülmedikçe de benim din adamõ sorunumun çözülmüş olmasõ, gerçekten hiçbir anlam ifade etmiyor. Türkiye de yaşananlara baktõğõmõz zaman, Türkiye de çoğunluklarõn sorunlarõnõn ne kadar derin, hatta ne kadar vahşi bir boyut kazanabileceğini de çok net olarak görebiliyoruz. Dolayõsõyla konuşmamõn bu son bölümünü çoğunluklar olarak - ben kendimi de çoğunluğun içerisine katarak söyleyeyim- "Biz Türkiye olarak nereye gidiyoruz?" üzerine ayõrmak isterim. Bunun için de biraz, kiminiz buna komplo teorisi diyebilirsiniz. Kiminiz senaryo diyebilirsiniz. Ama ben içinden geldiğim ve yaşadõğõm, etim ve tõrnağõmla hissettiğim bir ortamõ anlatmaya çalõşacağõm. Örn. Danõştay a dün yapõlmõş olan, hakimlere yapõlmõş olan saldõrõ ve akabinde bugün artõk yaşanmaya başlayan, Türkiye nin üstüne çöken ruh hali, bu ortam Türkiye nin nereye gittiğini çok net olarak ortaya koyuyor. 137
Almanya - Türkiye: Az nl klar ve Ço unluklar Benim tezim şu; Biz Türkiye deki bu siyaset mühendisliğini, siyaseti dizayn etme ve oluşturma deneyimlerini ilk kez yaşamõyoruz. Ama şu anda yaşadõğõmõzda ciddi bir derin mühendislik diye düşünüyorum. Derindeki o yüksek mühendisler öteden beri Türkiye nin gelecek dönem siyaset yelpazesini hazõrlamak için harekete geçtiler ve hiç yeri yokken, Doğuda Kürt sorununun yeniden sokağa taşõrõlmasõyla, alevlendirilmesiyle bazõlarõnõn tanõmõyla "yükselen milliyetçilik" dedikleri, benim tanõmõmla ise "yükseltilen milliyetçilik" olarak tanõmladõğõm bir ruh halini Türkiye Toplumunun genel ruh haline dönüştürmeye çalõşõyorlar. Çünkü önümüzdeki seçimlerin belirleyici öğesi insan haklarõ ve demokrasi olmayacak, çünkü AKP herkesten daha iyi çalõştõ bu konuda. Hiç kimse bu gerçeği inkar edemez. AKP insan haklarõ ve demokrasi açõsõndan kendisinden önceki hükümetlerden çok daha iyi çalõştõ. Buradan ondan oy tõrtõklayamazlar. Ekonomi konusunda onlardan çok daha istikrarlõ ve disiplinli oldu. Bu konuda da ondan oy tõrtõklayamazlar. Oy tõrtõklanacak yeni ruh halleri üretmek ve seçimin sloganõna dönüştürmek gerekiyor. Bunlardan bir tanesi milliyetçilik, yükseltilen milliyetçilik ve bunu sadece son Kürt olaylarõyla da değil. Bir yõldan beri satan kitaplarla, televizyon dizileriyle çok net görmeye başlõyorduk. Şimdi artõk somut bir halde görmeye başladõk. İkincisi milliyetçilik tek başõna yetmeyebilir. Bu kez laik, anti laik cepheleşmenin tekrar gündeme getirilmesi konusu. Şimdi şu son olaylara baktõğõmõ zaman, bunlar hiçbiri münferit vakalar olarak görmüyorum. Türkiye deki o derin mühendisliğin harekete geçip önümüzdeki siyaseti- bu siyasetin içerisinde cumhurbaşkanlõğõ seçimi de var, genel seçimler de var- dizayn ettiğini rahatlõkla söyleyebiliriz. Bir 138
Hrant Dink alternatif iktidar ya da AKP siz bir siyasi düzen yaratma çabasõ olarak değerlendiriyorum. Bunu öteden beri yazdõk. AKP ye anlatmaya çalõştõk, ama onlar da o kadar demokratik atõlõmlarõ bir kenara bõrakõp devlete entegre olarak, o derinliğe entegre olarak bir siyaset izlediler ki, acaba bu entegrasyondan bir cumhurbaşkanlõğõ kurtarõr mõyõz hayaline dahi kapõldõlar. Acaba buradan tekrar bir iktidar kurtarõr mõyõz kaygõsõyla da demokratik ilerlemeyi, atõlõmlarõ bu AB konusundaki hareketliliği durdurdular. Şimdi ise o kendi yarattõklarõ bataklõktan kendi üzerlerine üretilen siyasetin tasallutu altõndalar. O bataklõk şu; dini tartõşmalar üzerinden politika üretilmesi. Bunu AKP kendi sağladõ ve onu bertaraf da edemedi ve şimdi o bataklõğa kendisini çekiyorlar. Bu son olaylar bunu gösteriyor ve bu bataklõktan kurtulacak gibi de ne yazõk ki gözükmüyorlar. Tayip Erdoğan basiretli bir lider vasfõ sergileyemiyor. O açõdan Avrupalõ dostlar buradayken şunu söyleyebilirim; önümüzdeki birkaç yõl içerisinde, Türkiye de belki çok daha hoşumuza gitmeyecek, çok daha sizi şaşõrtacak, "Türkiye nereye gidiyor?"u çok daha net size sorduracak manzaralarla karşõlaşabilirsiniz. Ama şaşõrmayõn, burasõ Türkiye ve Türkiye de hiçbir değişim henüz yukarõdan aşağõya olan yönünün terk etmemiş durumda. Yukarõdan aşağõya değişimin empoze edilme alõşkanlõğõ henüz bitmiş değil. Ama ümitsiz olmamak gerekiyor. Çünkü Türkiye de dipten gelen bir değişim hevesi var. Bu giderek artmaya başladõ ve özellikle Müslüman dindar kesimler içerisinde bu fazlasõyla artmaya başladõ. 139
Almanya - Türkiye: Az nl klar ve Ço unluklar Dindarlarõn siyasete soyunmuş olmasõ Türkiye için bence bir şans. En azõndan kendi kendilerini etkileyebiliyorlar diyebilirim. Ama yine bir baskõ, yine bir dayatma ortamõna eğer girilirse ki, bu sürece girildiği endişesi içerisindeyim. 80 yõldõr Türkiye de baskõyla da ya da dayatmayla dindarlar yok edilemediler. Dindarlõk yok edilemedi. Aksine tek başõna siyasi bir parti olarak iktidara da geldi. Şimdi daha da artabilir. Dindar kesimden bizim korkularõmõz, beklentilerimizin giderilmesi onlarõn üzerine baskõ dayatma yaparak değil, onlarõn bizatihi kendisinin siyaset yapmalarõyla ve kendi kendilerini reform etmeleriyle ancak mümkündür diye düşünüyorum. İnşallah bu süreç kesintiye uğramaz ya da şu karanlõk süreci kõsa sürede atlatõrõz. Son cümlem; Bir azõnlõk olarak tekrarlõyorum: Türkiye de Ermenilerin sorunlarõ, din adamõ sorunu, şunlar, bunlar evet gerçekten var. Ama bence gerçek anlamda Türkiye nin sorunu çoğunluklarõn ve azõnlõklarõn, hepsinin birden sahip olduğu demokrasi sorunudur. Gerçek anlamda demokrasi sorunudur. Teşekkür ederim. 140