T.C. GIDA TARIM VE HAYVANCILIK BAKANLIÐI

T.C. GIDA TARIM VE HAYVANCILIK BAKANLIÐI TAVUKÇULUK ARAÞTIRMA ENSTÝTÜSÜ MÜDÜRLÜÐÜ www.arastirma.tarim.gov.tr/tavukculuk ankara.tavukculuk@gthb.gov.tr

TAVUKÇULUK ARAÞTIRMA ENSTÝTÜSÜ MÜDÜRLÜÐÜ TÝCARÝ KAHVERENGÝ YUMURTACI - ATAK-S TÝCARÝ KAHVERENGÝ YUMURTACI - ATAK TÝCARÝ BEYAZ YUMURTACI - ATABEY 2015 TAVUKÇULUK ARAÞTIRMA ENSTÝTÜSÜ MÜDÜRLÜÐÜ Tel: +90 (312) 344 59 90-315 60 35 Fax: +90 (312) 344 53 05 Gölbaþý Ýkizce Ýþletmesi Tel: +90 (312) 651 51 56 E-mail: ankara.tavukculuk@gthb.gov.tr Web: www.arastirma.tarim.gov.tr/tavukculuk 3. Baský Ankara, Kasým 2015 Basým: 2015 Reproton Reprodüksiyon Ltd. Þti. (0312) 384 78 51

Tavukçuluk Araþtýrma Enstitüsü; tavukçuluðun yurt genelinde verimli, yaygýn ve ekonomik bir þekilde geliþmesini saðlamak, teknik, ekonomik ve teknolojik araþtýrmalar yapmak, alýnan sonuçlarý deðerlendirerek yayým teþkilatlarý ve yetiþtiricilerin kullanýmýna sunmak amacýyla 1930 yýlýnda Mustafa Kemal Atatürk tarafýndan kurulmuþtur. Türkiye'de saf hatlara sahip ve yumurtacý damýzlýk ebeveyn konusunda çalýþmalar yapan tek kurum Tavukçuluk Araþtýrma Enstitüsü Müdürlüðüdür. Bugün Müdürlüðümüzün geliþtirdiði damýzlýklardan elde edilen hibritler yurt dýþýndan ithal edilen ticari hibritlerle yarýþacak duruma gelmiþtir. Son yýllarda yapýlan yatýrýmlarla üreticilerin talep ettiði kadar damýzlýk ve hibrit civcivi verebilecek duruma gelen Enstitümüz, bu kitapçýkta ürettiði hibritlerden ATAK-S, ATAK ve ATABEY hakkýnda bilgiler sunmaktadýr. Verilen bilgi ve tavsiyeler, Enstitümüzün 85 yýlý aþkýn süredir, yapmýþ olduðu araþtýrma çalýþmalarý sonucunda, gözlem ve deneyimlerine dayanýlarak hazýrlanmýþtýr. Önerilerimiz; bu bilgileri yetiþtiricilerimizin bulunduklarý bölge ve kümes þartlarýna göre kendi tecrübeleri ile birleþtirmeleridir. Türkiye'nin neresinde olursanýz olun Enstitümüzde görevli tüm teknik elemanlarýn tavukçulukla ilgili her konuda size yardýma hazýr olduklarýný unutmayýnýz. SAYGILARIMIZLA Tavukçuluk Araþtýrma Enstitüsü Müdürlüðü 1

2

TAVUKÇULUK ARAÞTIRMA ENSTÝTÜSÜ MÜDÜRLÜÐÜ ATAK-S Ticari Kahverengi Yumurtacý Performans Özellikleri 3

ATAK-S Performans Özellikleri Yumurta Üretimi % 50 Verim Yaþý % Pik Randýman % 90 Üzerindeki Süre % 80 Üzerindeki Süre 144 Gün 96 18-20 Hafta 42-47 Hafta Tavuk-Gün Yumurta Adedi 72 Haftalýk Dönemde 314 Adet Tavuk-Kümes Yumurta Adedi 72 Haftalýk Dönemde 312 Adet Tavuk-Kümes Yumurta Kütlesi 72 Haftalýk Dönemde 20,000 g Ortalama Yumurta Aðýrlýðý 72 Haftalýk Dönemde 64,7 g Yem Tüketimi 1-18 Hafta arasý Yumurtlama Döneminde (günlük ort.) Vücut Aðýrlýðý 20. Haftada Dönem Sonu Yaþama Gücü Büyütme Dönemi Yumurtlama Dönemi 6,9 kg 115-118 g 1680 g 2410 g % 97-98 % 96-97 4

ATAK-S Standart Deðerleri YAÞ HAFTA TAVUK/KÜMES YUMURTA ADEDÝ HAFTALIK TOPLAM TAVUK/KÜMES TAVUK/GÜN RANDIMAN % YUMURTA AÐIRLIÐI (g) ORTALAMA TAVUK KÜMES YUM. KÜTL. (g) TOPLAM 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 0,19 1,95 4,10 5,84 6,64 6,69 6,70 6,71 6,75 6,67 6,67 6,60 6,60 6,56 6,52 6,52 6,47 6,44 6,44 6,34 6,33 6,32 6,19 6,15 6,14 6,08 6,07 0,19 2,14 6,24 12,08 18,72 25,41 32,11 38,82 45,57 52,25 58,92 65,52 72,12 78,68 85,20 91,73 98,19 104,63 111,07 117,41 123,74 130,06 136,25 142,41 148,55 154,63 160,70 2,77 27,84 58,60 83,38 94,86 95,57 95,71 95,92 96,43 95,34 95,34 94,31 94,31 93,73 93,15 93,15 92,42 91,98 91,98 90,67 90,57 90,43 88,63 88,05 87,90 87,03 86,88 2,77 27,84 58,60 83,38 94,86 95,57 95,71 95,92 96,43 95,34 95,34 94,31 94,31 93,73 93,15 93,15 92,42 91,98 91,98 90,52 90,43 90,28 88,48 87,90 87,76 86,88 86,73 55,12 56,04 56,78 57,48 58,21 59,08 59,72 60,30 60,93 61,55 61,87 62,25 62,50 62,95 63,16 63,38 63,64 63,85 64,07 64,22 64,41 64,65 64,71 64,82 64,87 64,97 65,02 11 120 353 688 1.075 1.470 1.870 2.275 2.686 3.097 3.510 3.921 4.334 4.747 5.158 5.572 5.983 6.395 6.807 7.214 7.622 8.030 8.431 8.830 9.228 9.624 10.018 5

YAÞ HAFTA TAVUK/KÜMES YUMURTA ADEDÝ HAFTALIK TOPLAM TAVUK/KÜMES TAVUK/GÜN RANDIMAN % YUMURTA AÐIRLIÐI (g) ORTALAMA TAVUK KÜMES YUM. KÜTL. (g) TOPLAM 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 6,03 6,00 5,92 5,87 5,84 5,84 5,83 5,82 5,79 5,77 5,73 5,68 5,64 5,60 5,56 5,51 5,50 5,50 5,47 5,44 5,41 5,38 5,33 5,28 5,22 5,17 5,12 166,73 172,73 178,65 184,52 190,35 196,19 202,02 207,83 213,62 219,39 225,12 230,80 236,45 242,05 247,61 253,12 258,62 264,12 269,59 275,02 280,43 285,81 291,14 296,41 301,64 306,81 311,93 86,44 86,00 85,71 85,00 84,55 84,55 84,40 84,26 83,82 83,53 83,09 82,80 82,36 81,78 81,20 80,47 80,29 80,32 79,86 79,59 79,15 78,72 77,99 77,26 76,53 75,80 75,07 86,15 85,71 84,55 83,83 83,38 83,38 83,24 83,09 82,65 82,36 81,92 81,20 80,61 80,03 79,45 78,72 78,54 78,57 78,11 77,70 77,26 76,82 73,76 73,76 73,47 72,45 72,45 65,11 65,17 65,21 65,26 65,30 65,36 65,44 65,53 65,58 65,68 65,72 65,82 65,94 66,09 66,22 66,32 66,48 66,64 66,71 66,96 67,12 67,44 67,62 67,70 67,84 67,91 68,03 10.411 10.802 11.188 11.571 11.952 12.334 12.715 13.096 13.475 13.854 14.231 14.605 14.977 15.347 15.716 16.081 16.447 16.813 17.178 17.542 17.905 18.268 18.628 18.985 19.339 19.691 20.039 6

100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% ATAK-S YUMURTA VERÝMÝ EÐRÝSÝ TAVUK/GÜN TAVUK/ KÜMES 19 21 23 25 27 29 31 33 35 37 39 41 43 45 47 49 51 53 55 57 59 61 63 65 67 69 71 HAFTA VERÝM (%) 7

70 65 60 55 50 ATAK-S YUMURTA AÐIRLIÐI EÐRÝSÝ 20 24 28 32 36 40 44 48 52 56 60 64 68 72 HAFTA AÐIRLIK (g) 8

ATAK-S CANLI AÐIRLIK DEÐÝÞÝMÝ 0 (Günlük) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 37 58 102 171 262 348 434 539 666 807 880 966 1048 1199 1291 1384 1440 1498 1561 1624 1680 1715 1742 1776 1813 1849 1892 1924 1967 1992 2036 2046 2057 2069 2076 2084 2097 HAFTA CANLI AÐIRLIK HAFTA CANLI AÐIRLIK 2102 2114 2129 2136 2150 2163 2173 2180 2196 2211 2220 2231 2245 2261 2264 2269 2274 2278 2285 2292 2295 2299 2301 2308 2312 2320 2324 2331 2337 2342 2349 2357 2360 2364 2385 2410 9

ATAK-S CANLI AÐIRLIK DEÐÝÞÝMÝ HAFTA AÐIRLIK (g) 10

TAVUKÇULUK ARAÞTIRMA ENSTÝTÜSÜ MÜDÜRLÜÐÜ ATAK Ticari Kahverengi Yumurtacý Performans Özellikleri 11

ATAK Performans Özellikleri Yumurta Üretimi % 50 Verim Yaþý % Pik Randýman % 90 Üzerindeki Süre % 80 Üzerindeki Süre 147 Gün 95 16-18 Hafta 34-38 Hafta Tavuk-Gün Yumurta Adedi 72 Haftalýk Dönemde 307 Adet Tavuk-Kümes Yumurta Adedi 72 Haftalýk Dönemde 304 Adet Tavuk-Kümes Yumurta Kütlesi 72 Haftalýk Dönemde 18,750 g Ortalama Yumurta Aðýrlýðý 72 Haftalýk Dönemde 62 g Yem Tüketimi 1-18 Hafta arasý Yumurtlama Döneminde (günlük ort.) Vücut Aðýrlýðý 20. Haftada Dönem Sonu Yaþama Gücü Büyütme Dönemi Yumurtlama Dönemi 6,5 kg 105-110 g 1538 g 2000 g % 96-97 % 96-97 12

ATAK Standart Deðerleri YAÞ HAFTA TAVUK/KÜMES YUMURTA ADEDÝ HAFTALIK TOPLAM TAVUK/KÜMES TAVUK/GÜN RANDIMAN % YUMURTA AÐIRLIÐI (g) ORTALAMA TAVUK KÜMES YUM. KÜTL. (g) TOPLAM 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 0,22 1,72 3,51 5,58 6,17 6,57 6,66 6,71 6,59 6,56 6,52 6,51 6,48 6,39 6,36 6,35 6,33 6,32 6,29 6,29 6,22 6,15 6,13 6,08 6,01 6,00 6,00 0,22 1,94 5,45 11,03 17,20 23,76 30,42 37,13 43,72 50,28 56,80 63,30 69,78 76,17 82,53 88,88 95,21 101,52 107,82 114,11 120,33 126,48 132,61 138,69 144,70 150,70 156,70 3,11 24,61 50,08 79,70 88,12 93,83 95,09 95,39 94,14 93,68 93,08 92,93 92,63 91,58 91,28 91,13 90,83 90,83 90,38 90,38 89,32 88,27 87,97 87,67 86,77 86,47 86,47 3,11 24,61 50,08 79,70 88,12 93,83 95,09 95,39 94,14 93,68 93,08 92,93 92,63 91,28 90,83 90,68 90,38 90,23 89,92 89,92 88,87 87,82 87,52 86,92 85,86 85,71 85,71 54,48 54,95 55,25 55,97 56,72 57,31 57,92 58,47 59,04 59,58 59,85 60,29 60,62 60,90 61,14 61,37 61,58 61,79 61,89 62,02 62,10 62,18 62,23 62,27 62,29 62,31 62,39 12 107 300 612 962 1.339 1.724 2.117 2.506 2.897 3.286 3.679 4.072 4.461 4.850 5.239 5.629 6.019 6.409 6.799 7.185 7.567 7.949 8.328 8.702 9.076 9.450 13

YAÞ HAFTA TAVUK/KÜMES YUMURTA ADEDÝ HAFTALIK TOPLAM TAVUK/KÜMES TAVUK/GÜN RANDIMAN % YUMURTA AÐIRLIÐI (g) ORTALAMA TAVUK KÜMES YUM. KÜTL. (g) TOPLAM 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 5,94 5,93 5,84 5,78 5,78 5,75 5,72 5,72 5,63 5,61 5,60 5,58 5,52 5,44 5,43 5,43 5,34 5,32 5,32 5,18 5,17 5,08 5,06 5,06 5,06 5,03 5,00 162,64 168,56 174,41 180,18 185,96 191,71 197,43 203,14 208,77 214,38 219,98 225,56 231,08 236,52 241,95 247,38 252,72 258,04 263,35 268,53 273,70 278,78 283,85 288,91 293,97 299,01 304,01 85,71 85,34 84,36 83,31 83,31 82,86 82,41 82,41 81,20 80,90 80,90 80,60 79,70 78,95 78,95 78,95 78,20 77,89 77,89 75,94 75,64 74,59 74,29 74,29 74,29 73,83 73,43 84,81 84,66 83,46 82,56 82,56 82,11 81,65 81,65 80,45 80,15 80,00 79,70 78,80 77,74 77,59 77,59 76,24 75,94 75,94 73,98 73,83 72,63 72,33 72,33 72,33 71,88 71,44 62,47 62,51 62,57 62,65 62,72 62,79 62,84 62,89 62,95 62,99 63,01 63,02 63,03 63,04 63,05 63,11 63,18 63,31 63,37 63,45 63,54 63,68 63,80 63,96 64,04 64,23 64,32 9.821 10.192 10.557 10.919 11.282 11.642 12.002 12.361 12.716 13.069 13.422 13.773 14.121 14.464 14.807 15.149 15.487 15.823 16.160 16.489 16.817 17.141 17.464 17.788 18.112 18.435 18.757 14

100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% ATAK YUMURTA VERÝMÝ EÐRÝSÝ TAVUK/GÜN TAVUK/ KÜMES 19 21 23 25 27 29 31 33 35 37 39 41 43 45 47 49 51 53 55 57 59 61 63 65 67 69 71 HAFTA VERÝM (%) 15

66 64 62 60 58 56 54 52 ATAK YUMURTA AÐIRLIÐI EÐRÝSÝ 20 24 28 32 36 40 44 48 52 56 60 64 68 72 HAFTA 16

0 (Günlük) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 HAFTA CANLI AÐIRLIK ATAK CANLI AÐIRLIK DEÐÝÞÝMÝ HAFTA CANLI AÐIRLIK 38 51 92 148 235 324 433 525 644 729 815 914 974 1.043 1.102 1.156 1.213 1.285 1.385 1.445 1.538 1.559 1.585 1.610 1.655 1.670 1.700 1.730 1.755 1.781 1.805 1.815 1.830 1.842 1.860 1.872 1.884 1.898 1.910 1.920 1.936 1.940 1.944 1.952 1.958 1.962 1.969 1.974 1.978 1.984 1.988 1.988 1.989 1.990 1.990 1.991 1.991 1.992 1.992 1.993 1.994 1.994 1.994 1.994 1.994 1.995 1.995 1.995 1.995 1.995 1.995 1.998 2.000 17

2200 2000 1800 1600 1400 1200 1000 800 600 400 200 0 1. GUN ATAK CANLI AÐIRLIK DEÐÝÞÝMÝ 6 12 18 24 30 36 42 48 54 60 66 72 HAFTA 18

TAVUKÇULUK ARAÞTIRMA ENSTÝTÜSÜ MÜDÜRLÜÐÜ ATABEY Ticari Beyaz Yumurtacý Performans Özellikleri 19

ATABEY Performans Özellikleri Yumurta Üretimi % 50 Verim Yaþý % Pik Randýman % 90 Üzerindeki Süre % 80 Üzerindeki Süre 150-155 Gün 96-97 23-25 Hafta 41-45 Hafta Tavuk-Gün Yumurta Adedi 72 Haftalýk Dönemde 317-320 Adet Tavuk-Kümes Yumurta Adedi 72 Haftalýk Dönemde 313-315 Adet Tavuk-Kümes Yumurta Kütlesi 72 Haftalýk Dönemde 19,200 g Ortalama Yumurta Aðýrlýðý 72 Haftalýk Dönemde 61-62 g Yem Tüketimi 1-18 Hafta arasý Yumurtlama Döneminde (günlük ort.) Vücut Aðýrlýðý 20. Haftada Dönem Sonu Yaþama Gücü Büyütme Dönemi Yumurtlama Dönemi 5,5 kg 101-105 g 1350 g 1680 g % 97-98 % 95-96 20

ATABEY Standart Deðerleri YAÞ HAFTA TAVUK/KÜMES YUMURTA ADEDÝ HAFTALIK TOPLAM TAVUK/KÜMES TAVUK/GÜN RANDIMAN % YUMURTA AÐIRLIÐI (g) ORTALAMA TAVUK KÜMES YUM. KÜTL. (g) TOPLAM 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 0,88 1,25 1,75 3,07 4,75 6,15 6,40 6,50 6,60 6,70 6,75 6,78 6,80 6,80 6,75 6,70 6,70 6,65 6,60 6,50 6,50 6,45 6,45 6,40 6,40 6,35 6,32 0,88 2,13 3,88 6,95 11,70 17,85 24,25 30,75 37,35 44,05 50,80 57,58 64,38 71,18 77,93 84,63 91,33 97,98 104,58 111,08 117,58 124,03 130,48 136,88 143,28 149,63 155,95 12,57% 17,86% 25,00% 43,86% 67,86% 87,86% 91,43% 92,86% 94,29% 95,71% 96,43% 96,86% 97,14% 97,14% 96,43% 95,71% 95,71% 95,00% 94,29% 92,86% 92,86% 92,14% 92,14% 91,43% 91,43% 90,71% 90,29% 12,57% 17,86% 25,14% 43,86% 67,86% 87,95% 91,52% 93,04% 94,47% 96,00% 96,72% 97,25% 97,53% 97,63% 96,91% 96,29% 96,39% 95,67% 95,05% 93,61% 93,70% 92,98% 93,07% 92,45% 92,45% 91,82% 91,38% 48,75 49,15 49,50 50,00 50,50 51,00 52,00 53,25 54,50 55,91 57,10 58,80 60,00 60,80 61,40 61,60 61,90 62,10 62,10 62,20 62,20 62,30 62,30 62,30 62,30 62,40 62,40 43 10,4 191 344 584 898 1.231 1.577 1.937 2.311 2.697 3.095 3.503 3.917 4.331 4.744 5.159 5.572 5.981 6.386 6.790 7.192 7.594 7.992 8.391 8.787 9.182 21

YAÞ HAFTA TAVUK/KÜMES YUMURTA ADEDÝ HAFTALIK TOPLAM TAVUK/KÜMES TAVUK/GÜN RANDIMAN % YUMURTA AÐIRLIÐI (g) ORTALAMA TAVUK KÜMES YUM. KÜTL. (g) TOPLAM 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 6,30 6,30 6,28 6,20 6,15 6,10 6,06 6,02 6,00 5,96 5,90 5,80 5,75 5,75 5,75 5,70 5,70 5,65 5,65 5,58 5,55 5,55 5,50 5,50 5,45 5,45 5,45 162,25 168,55 174,83 181,03 187,18 193,28 199,34 205,36 211,36 217,32 223,22 229,02 234,77 240,52 246,27 251,97 257,67 263,32 268,97 274,55 280,10 285,65 291,15 296,65 302,10 307,55 313,00 90,00% 90,00% 89,69% 88,57% 87,86% 87,14% 86,57% 86,00% 85,71% 85,14% 84,29% 82,86% 82,14% 82,14% 82,14% 81,43% 81,43% 80,71% 80,71% 79,71% 79,29% 79,29% 78,57% 78,57% 77,86% 77,86% 77,86% 91,19% 91,19% 90,96% 89,83% 89,20% 88,56% 87,98% 87,49% 87,29% 86,70% 85,92% 84,46% 83,82% 83,82% 83,90% 83,26% 83,26% 82,61% 82,61% 81,67% 81,24% 81,32% 80,67% 80,75% 80,10% 80,04% 80,04% 62,40 62,50 62,50 62,60 62,70 62,80 62,90 63,00 63,20 63,30 63,50 63,70 63,90 64,00 64,20 64,40 64,50 64,70 64,90 65,10 65,20 65,40 65,50 65,60 65,70 65,80 65,90 9.575 9.969 10.361 10.749 11.135 11.518 11.899 12.278 12.657 13.035 13.409 13.779 14.146 14.514 14.883 15.251 15.618 15.984 16.350 16.714 17.076 17.439 17.799 18.160 18.518 18.876 19.235 22

100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% ATABEY YUMURTA VERÝMÝ EÐRÝSÝ TAVUK/GÜN TAVUK/ KÜMES 19 23 27 31 35 39 43 47 51 55 59 63 67 71 HAFTA VERÝM (%) 23

64 62 60 58 56 54 52 ATABEY YUMURTA AÐIRLIÐI EÐRÝSÝ 20 24 28 32 36 40 44 48 52 56 60 64 68 72 HAFTA AÐIRLIK (g) 24

0 (Günlük) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 HAFTA CANLI AÐIRLIK ATABEY CANLI AÐIRLIK DEÐÝÞÝMÝ HAFTA CANLI AÐIRLIK 35 35 60 110 190 260 365 445 550 650 735 810 900 970 1.030 1.080 1.120 1.170 1.230 1.280 1.320 1.350 1.375 1.400 1.420 1.425 1.430 1.440 1.450 1.455 1.460 1.465 1.475 1.485 1.495 1.500 1.510 1.520 1.530 1.540 1.550 1.555 1.560 1.565 1.570 1.575 1.580 1.580 1.585 1.585 1.590 1.590 1.595 1.600 1.605 1.610 1.615 1.620 1.625 1.630 1.635 1.640 1.640 1.645 1.650 1.655 1.660 1.660 1.665 1.665 1.670 1.675 1.680 25

2000 ATABEY CANLI AÐIRLIK DEÐÝÞÝMÝ 1600 1200 800 400 0 1.Gün 4 8 12 16 20 24 28 32 36 40 44 48 52 56 60 64 68 72 HAFTA AÐIRLIK (g) 26

YETÝÞTÝRME TEKNÝKLERÝ 27

28

YETÝÞTÝRME TEKNÝKLERÝ BÜYÜTME KÜMESÝ GENEL HAZIRLIKLARI Büyütme kümesleri elden geçirilerek gerekli bakýmlarý yapýlmalýdýr. Binanýn duvar, çatý ve zemininde kesinlikle çatlak ve hasarlý bölgeler bulunmasýna izin verilmemelidir. Özellikle kafes sistemli büyütme kümeslerinde gübre taþýyýcýlarýnýn çýkýþ kýsýmlarý ve hava giriþ-çýkýþ kýsýmlarý izole edilerek buralardan içeri böcek, fare, yabani kuþlarýn giriþi kesinlikle engellenmelidir. Büyütme kümeslerinde bulunan elektrik, aydýnlatma, su tesisatý, yemlik, suluk, havalandýrma ve ýsýtma sistemleri gözden geçirilerek arýzalarý giderilmeli ve gerektiði gibi kusursuz çalýþmalarý saðlanmalýdýr. Yem silolarýnda ve yem borularýnda önceki dönemden kalan ve uzun süre beklemiþ yemler temizlenerek uzaklaþtýrýlmalý, sistem dezenfekte edilmeli ve yem silolarýnýn doldurma kapaðý kontrol edilerek buradan yaðmur ve kar suyunun giriþini engelleyecek önlemler alýnmalýdýr (Sistem iyice kurumadan yem ilavesi kesinlikle yapýlmamalýdýr). Büyütme kümesi yýkanarak uygun bir dezenfektan ile dezenfekte edilerek civcivler gelmeden önce iyice kurumasý saðlanmalýdýr. Ekipman ve Çevre Ýstekleri Yaþ (Hafta) Havalandýrma Yerleþtirme Sýklýðý Suluk Ýhtiyacý Yemlik Ýhtiyacý En az (saat/kg-ca) Civciv / m² Cm² / Civciv Civciv / Suluk Civciv / Nipel Civciv / Baþlama Paný (Tas Yemlik) Herbir Civciv için kanal yemlik (cm) Civciv / Dairesel Yemlik Yer Kümesi Kafes 0-2 3-5 0-3 3-5 0.7 m³ 0.7 m³ 0.7 m³ 0.7 m³ 30 20 80 45 75 75 125 220 10 10 10 10 50 Ýlk 10 gün kafes zeminine kaðýt serilmelidir. 4 4 2 4 35 35 31 29

BÜYÜTME DÖNEMÝ Yumurtacý tavuklarda yumurtadan çýkmalarý ile ilk yumurtayý yumurtladýklarý güne kadar geçen sürenin tüm yaþamlarý boyunca en kritik dönem olduðu unutulmamalýdýr. ISI ve NEM ÝSTEÐÝ Altlýk ve ekipmanlarýn da uygun sýcaklýða gelebilmeleri için ýsýtmanýn civcivler kümese gelmeden 2-3 öncesinden baþlatýlmasý gereklidir. Civcivlerin ayaklarý yer kümeslerinde altlýk ile temas edeceðinden buradaki ýsý alýþ veriþi önemlidir. Altlýk sýcaklýðý 30-31 C seviyelerinde olmasý tavsiye edilir. Civcivlerin vücut sýcaklýklarý 40-41 C civarýdýr. Civcivlerin kümes içerisindeki daðýlýmý sýcaklýðýn kontrolü açýsýndan önemlidir. Homojen daðýlým sýcaklýðýn normal olduðunun göstergesidir. Yaþ (Gün) Civciv Seviyesinde Sýcaklýk ( C) Kümes Sýcaklýðý ( C) Nem (%) 0-3 35 31-33 55-60 4-7 34 31-32 55-60 8-14 32 28-30 55-60 15-21 29 26-28 55-60 22-24 23-25 55-65 25-28 21-23 55-65 29-35 19-21 60-70 35+ 17-19 60-70 30

5-16. HAFTALAR ARASI Ýyi bir büyütme döneminden sonra yumurta dönemine iyi bir baþlangýç için ana hedefler; Üniformite (Birörneklilik) Canlý aðýrlýk Geliþmiþ bir sindirim sistemi ve yem yeme alýþkanlýðý Saðlýklý görünüm Bu hedeflere ulaþabilmek için; doðru yerleþim sýklýðý ve kümes þartlarý, uygun aydýnlatma programý, uygun yem ve yemleme programý, yemleme sistemleri, biyogüvenlik önlemleri saðlanmalýdýr. Yaþ (Hafta) Havalandýrma Yerleþim Sýklýðý Suluk Ýhtiyacý Yemlik Ýhtiyacý En az (saat/kg-ca) Piliç/m² Piliç/m² (Sýcak Ýklim) cm²/piliç Piliç/Suluk Piliç/Suluk (Sýcak Ýklim) Piliç/Nipel Kanal Yemlik (Piliç/cm) Piliç/yuvarlak yemlik Yerde Kafeste 5-10 11-17 5-10 11-17 4 m³ 4 m³ 4 m³ 4 m³ 15 10 15 10 12 9 12 9 220 350 80 80 75 75 9 7 10 10 5 7 4 6 25 23 uygun F D 31

AYDINLATMA PROGRAMI Aydýnlatma süresi ve yoðunluðunun tavuklarda yumurta verimi, cinsi olgunluk yaþý, yumurta aðýrlýðý, canlý aðýrlýk artýþý, embriyo geliþmesi, erkeklerde sperm geliþimi ve döllenme gücü üzerine etkileri bulunmaktadýr. Iþýkla ilgili olarak aþaðýdaki 4 faktör önemlidir. lþýk Þiddeti: Tavuklarýn yaþlarýna göre uygulanmasý önerilen ýþýk þiddeti þu þekilde olmalýdýr. Iþýk Üniformitesi: Kümeslerde üniform bir aydýnlatma için lambalarýn eþit mesafelerde tesis edilmesi gerekir. Iþýk Rengi: Beyaz en iyi renk ortamý olduðu için en yaygýn kullanýlan renktir. Iþýk Süresi: Iþýk süresi kümes tipine ve civcivlerin kuluçka çýkýþlarýna göre deðiþik þekillerde uygulanmaktadýr. Eðer civciv büyütme döneminden itibaren çevre kontrollü kümes kullanýlýyorsa, kuluçka çýkýþ tarihinin önemi yoktur. Çevre kontrollü kümesler için önerilen aydýnlatmada, civcivlerin çevreyi rahatlýkla tanýmalarý ve gerektiði kadar yem alabilmeleri için ilk 3 gün 23 saat aydýnlatma yapýlýr. 1 saatlik karanlýk uygulamasý elektrik kesilmelerinde civcivlerin paniðe kapýlmalarýný önlemek içindir. 3-7 gün arasýnda 18A (Aydýnlýk): 6K (Karanlýk) ve 7-10 gün arasýnda 14 UA: 10K. Uygulanýr ve bu süre 10A:14K olacak þekilde sabitlenir. Daha sonra 18.haftaya kadar bu þekilde aydýnlatma yapýlýr. Burada hayvanýn cinsi olgunluða geldiði yaþ dikkate alýnýr. 18. haftadan itibaren ýþýk süresi haftada 1/2 saat arttýrýlarak yumurta verimi uyarýlýr. Uyarma süresi 13 saat olduðunda arttýrma iþlemi birden bire deðil kademeli olarak 16 32

saate çýkarýlmalý ve yumurta periyodunca bu þekilde devam edilmelidir. Eðer pencereli kümes kullanýlacak olursa, civcivlerin kuluçkadan çýkýþ tarihleri önemlidir. Büyüme devresi günlerin kýsaldýðý döneme denk gelen sürülerde yapay aydýnlatma uygulanmaz 9-18. haftalarda hayvanlar ýþýk deðiþimine karþý daha hassas olduklarýndan büyüme dönemimin ilk yarýsýnýn uzayan günlere denk gelmesi önemsenmez. 01 Mart-31 Aðustos tarihleri arasýnda kuluçkadan çýkan civcivler mevsiminde çýkan civciv olarak kabul edilir ve bu sürüler cinsi olgunluk yaþýna kadar ilave aydýnlatma yapýlmadan büyütülür. Cinsi olgunluk yaþýndan itibaren aydýnlatma süresi haftada 1/2 saat artýrýlarak 16 saatte sabitlenir. Kuluçka çýkýþ 1 Eylül-28 Þubat tarihleri arasýnda olan sürüler büyütme süresince aydýnlatma süresi asla arttýrýlmamalýdýr prensibi gereðince, problemli olarak nitelendirilir ve mevsim dýþý sürüler adý verilir. Bu sürülerde aþaðýda belirtildiði gibi aydýnlatma yapýlýr. 24 23 22 21 20 19 18 17 16 15 14 13 12 11 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 24 23 22 21 20 19 18 17 16 15 14 13 12 11 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 Civcivlerin kuluçkadan çýkýþ tarihleri ile cinsel olgunluða eriþmeleri beklenen 18-20. haftalar arasýnda en uzun gündüz belirlenir. Ýlk üç gün içerisinde aydýnlatma süresi 23 saatten bu güne ait olan gündüz saati süresine düþürülür. Üçüncü günden itibaren cinsi olgunluk yaþýna kadar belirlenen gündüz saati süresince aydýnlatma yapýlýr. Daha sonra kademeli olarak 16 saate çýkarýlýr. Örnek olarak 20 Kasým çýkýþlý bir sürüyü ele alalým. Bu sürünün 18. haftada cinsi olgunluða geldiðini varsayalým. Bu durumda Mart ayýnýn son haftasý cinsi olgunluk yaþýnýn geldiði kabul edilir. Mart ayýnýn son haftasý en uzun gündüz saati bulunarak aydýnlatma yapýlýr. Bu süreyi 13 saat kabul edersek; civciv döneminin 3. gününden itibaren 18. haftaya kadar 13 saat aydýnlatma uygulanýr, 18. haftadan sonra kademeli olarak 16 saatte yükseltilir. 33

34

YUMURTLAMA DÖNEMÝ Piliçlerin (yarka) yumurtlama kümeslerine 16. Haftalýk yaþta taþýnmalarý uygun olacaktýr. Bu haftadan bir hafta önce veya sonra taþýnmalarý çok problem olmayabilir ama kesinlikle 17. Haftayý geçirmemek gerekir. Yarkalar yumurtlama kümesine mümkün olduðu kadar kýsa sürede, ayný gün içinde taþýnmalýdýr. Büyütme kümesinden farklý bir çevre ve ekipmanlar yarkalarda strese sebep olacaktýr. Yumurtlama kümesi temiz, dezenfekte edilmiþ ve kümes sýcaklýðýnýn en az 16-17 C civarýnda olmasý saðlanmalýdýr. Yarkalarýn ergin canlý aðýrlýða, pik yumurta verimine ve maksimum yumurta aðýrlýðýna ulaþmalarý için yem tüketimlerinin hýzlý bir artýþ göstermesi gerekir. Yarkalarýn yüklenmesi ve taþýnmasý esnasýnda stresi azaltmak için dikkat edilmesi gereken hususlar; -Yarkalar taþýnana kadar su içmeleri saðlanýrken, sindirim sistemleri boþ olmalýdýr. -Taþýma araçlarý temiz ve dezenfekte edilmiþ olmalýdýr. -Taþýma araçlarýnda havalandýrma çok önemlidir. Tüm yarkalara taze hava ulaþmalý fakat hava cereyanýna maruz kalmamalýdýrlar. -Hayvanlar taþýma esnasýnda mutlaka her iki bacaklarýndan tutularak taþýnmalýdýr, sýkýþýk yüklemeden kaçýnýlmalýdýr. -Taþýma araçlarý mümkün olduðu kadar çabuk ve nazik þekilde taþýmayý gerçekleþtirmeli gereksiz gecikme ve duraklamalardan kaçýnmalýdýr. -Taþýma esnasýnda hava þartlarý göz önüne alýnarak gerekli önlemler alýnmalýdýr. -Yumurtlama kümesi ile iyi bir koordinasyon saðlanarak yarkalar kümese ulaþtýktan sonra bekletilmeden hemen taþýma iþlemi bitirilmelidir. Taþýma esnasýnda yarkalar su kaybýna uðrayacaklarýndan, yumurtlama kümesine yerleþtirildiklerinde ilk gün 20-22 saat aydýnlatma yapýlmasý ve ýþýk þiddetinin bir miktar artýrýlmasý yarkalarýn yeni kümese alýþmalarýna yardýmcý olacaktýr. Sulama sistemi mutlaka kontrol edilerek çalýþýyor olmasý saðlanmalýdýr. Yemin 4-5 saat sonra verilmesi uygun olacaktýr. Yarkalar kümese yerleþtiklerinde yemliklerin boþ 35

olmasý suya ulaþmalarýný kolaylaþtýracaktýr. Nipellere alýþýp alýþmadýklarý kontrol edilmeli þayet sorun gözüküyorsa sulama sistem basýncý bir miktar arttýrýlarak nipellerden su damlamasý saðlanarak dikkatlerinin çekilmesi faydalý olacaktýr. Iþýk þiddeti yarkalar nipellere alýþtýklarýnda normale düþürülmelidir. Uzun süre yüksek ýþýk þiddeti tüy çekme ve kanibalizmi tetikleyecektir. Yumurtalarýn Depolanmasý Yumurtalar toplanýr toplanmaz soðutulmalý ve nakliye anýna kadar 10-13 C sýcaklýk ve %70-80 nispi nemde muhafaza edilmelidir. Nakliyede soðutmalý araçlar tercih edilmeli ve perakende satýþ yerlerinde de soðuk zinciri korunmalýdýr. Deðiþik sýcaklýk ve nemde 60 g aðýrlýðýndaki yumurtanýn bir günde kaybedeceði aðýrlýk miktarý aþaðýdadýr. 36

BESLEME Genel Hibritlerimizin, kitapçýðýmýzda gösterilen performanslarý verebilmesi için önerilen deðerlerde yemlerin kullanýlmasý þarttýr. Yem Alýmý ve Depolama Tavuklarýn yem tüketimleri önceden hesaplanarak, sipariþler zamanýnda verilmelidir. Yemin depolama süresi yazýn 7 ve kýþýn 15 günü geçmemelidir. Yemde nem % 12'yi geçmemeli, yem akýcý olmalý, rahatsýz edici kokusu olmamalý, iyice karýþtýrýlmýþ olmalýdýr. Yemlerde mantar, küf ve bakteri bulaþmalarýna karþý önlem alýnmalýdýr. Yem getiren araçlar iþletmeye girmeden mutlaka dezenfekte edilmelidir. Yem deposu kuru, havadar ve temiz olmalýdýr. Yem tüketimini etkileyen faktörler Canlý aðýrlýk (yüksek canlý aðýrlýk yem tüketimini artýrýr) Kümes ýsýsý (düþük ýsýlar yem tüketimini artýrýr) Randýman (yüksek randýmanda yem tüketimi artar) Yemin enerji içeriði (yüksek enerjili yemler daha az tüketilirler) Tüy durumu (kötü tüye sahip olanlar daha fazla yem tüketirler) Yem partikül büyüklüðü (iri öðütülmüþ yemler daha çok, ince öðütülmüþ yemler daha az tüketilir) Aktivite ve Stresler Büyütme Dönemi Büyütme döneminde ana amaç yüksek verimli ve istenen kalitede yumurta veren üniform yapýda bir sürünün elde edilmesidir. Bu dönemde, civciv, piliç büyütme, piliç geliþtirme ve yumurta baþlangýç yemi olmak üzere dört dönemlik bir yemleme programý önerilmektedir. Baþlangýç yemi hayvanlarýn yeterince su içtiklerine emin olunduktan sonra verilmelidir. Yem ilk hafta boyunca civcivlerin hemen yaný baþýnda bulunmalý, yemleme sýk sýk ve azar azar yapýlmalý, civcivlerin önünde daima temiz ve taze yem bulunmalýdýr. Yemlemeden birkaç saat sonra kursaklar elle kontrol edilerek doluluk oranýna bakýlmalýdýr. Yem ilk önce bir kaðýdýn üzerine atýlmalý ve yavaþ yavaþ yemliðe alýþtýrýlmalýdýr. Tüketilmeyen yem civcivlerin önünden alýnarak, imha edilmelidir. Yemliklerdeki yem bitmeden veya temizlenmeden üzerine yeni yem atmak, altta kalan yemin bozulma riski nedeniyle çok tehlikelidir. Civciv yemi toz, piliç yemi granül olabilir, ancak çok sert veya yumuþak olmamalýdýr. Yemin % 70-80 oranýnda partikül büyüklüðünün 0.5-3.2 mm arasýnda olmasý idealdir. Piliçlere 3-10 haftalar arasý 2-3 mm iriliðinde 3 g/hafta/piliç, 10. haftadan sonra 3-5 mm iriliðinde 4 g/hafta/piliç grit verilmelidir. 37

Büyütme Dönemi Yemin Niteliði Yem tablosunda her hafta için gerekli yem besin maddeleri verilmiþtir. Besin Maddeleri Ýhtiyaçlarý 2900 20 0.55 0.85 1.20 0.73 0.20 1.5 2800 18 0.40 0.70 1.0 0.65 0.19 1.5 2750 15.5 0.35 0.60 0.72 0.50 0.16 1.00 2750 17.5 0.38 0.68 0.85 0.53 0.18 1.00 38

Yumurta Dönemi Yemin Niteliði Yumurta verimi % 5'e ulaþtýðýnda yumurta baþlangýç yeminden 1. dönem yumurta yemine geçilmesi gerekir. Yumurta yemi toz veya granül olabilir. Yemin %75-80'ninin tanecik çapý 0.5-3.2 mm arasýnda olmalýdýr. Sürü %'50 randýmana ulaþtýðýnda yaklaþýk 16 saat aydýnlatma ideal yem tüketimi için gereklidir. Bu dönemde yem kompozisyonun deðiþtirilmemesine dikkat edilmelidir. Yemleme zamanlarý her gün ayný saatte olmalýdýr. Gün ortasýnda özellikle sýcak günlerde 1-2 saat yem vermemek yararlýdýr. Yemdeki kalsiyum kaynaðýnýn %50'si 2-5 mm irilikte verilmeli, böylelikle taþlýkta daha uzun süre kalmasý saðlanmalýdýr. 40. haftadan itibaren yemdeki kalsiyum miktarý artýrýlmalýdýr. Yumurta tavuklarý için biraz iri daneli (3-5 mm) gritin tavuk baþýna haftada 2.2 g kadar verilmesi yeterlidir. Grit bir defada verilir ve önerilen miktardan daha fazla verilmez. Grit mutlaka yem üzerine serpilerek verilmeli asla yalnýz baþýna grit verilmemelidir. Besin Maddeleri Ýhtiyaçlarý Yum. 1. Dönem Yemi 21-42 Hafta 2800 18 0.45 0.78 0.85 0.65 0.19 2.0 Yum. 2. Dönem Yemi 42-72 Hafta 2750 17 0.40 0.72 0.80 0.60 0.19 1.50 3.8-4.0 0.40 0.17-0.20 4.1-4.3 0.38 0.15-0.20 39

HÝJYEN VE SAÐLIK ÖNLEMLERÝ Kümesteki hayvanlar boþaltýldýðý zaman, kümes altlýklý ise temizliðe altlýðýn çýkarýlmasý ile baþlanýr. Altlýðýn etrafa yayýlmadan mümkün olduðu kadar kýsa sürede, kümeslerden uzak bir yere taþýnmasý gereklidir. Kümesden ekipmanlar dýþarýya çýkarýlarak yýkanmalý ve dezenfekte edilmelidir. Kümes ve ekipmanlarýnýn eksiklikleri ve arýzalarý temizlik esnasýnda onarýlmalýdýr. Kümes deterjanlý su ile iyice yýkandýktan sonra geniþ spektrumlu bir dezenfektanla dezenfekte edilmeli kuruduktan sonra kireçle badana yapýlmalýdýr. Kafes kümeslerinde kafesler basýnçlý su ile en az iki defa yýkanmalý, yýkanma iþleminden sonra geniþ spektrumlu iki farklý dezenfektan ile iki kez ilaçlanmalýdýr. Tüm suluk, depo ve boru sistemleri klorlu sudan geçirilerek dezenfekte edilmelidir. Daha önce temizlenmiþ ve dezenfekte edilmiþ ekipmanlar kümese yerleþtirilerek, kapý ve pencereler sýkýca kapatýlýp fumigasyon tarzý dezenfeksiyon uygulanmalý ve kümes kapalý olarak muhafaza edilmelidir. Temizlik iþlemi bittikten sonra kümes 3-4 hafta dinlendirilmelidir. Kümes, hayvanlar gelmeden önce havalandýrýlmalýdýr. Hayvanlar gelmeden 24 saat önce kümesin bütün hazýrlýklarý bitirilerek ýsýsý ayarlanmýþ olmalýdýr. Kümese konulan hayvanlarýn tamamý ayný yaþta olmalýdýr. Kümese girerken mutlaka eller ve çizmeler dezenfekte edilmelidir. 40

Her zaman yeni yumurta viyolleri kullanýlmalýdýr. 41

42

43

TAVUKÇULUK ÝÞLETMELERÝNDE SORUNLARA YOL AÇABÝLEN BAZI ÖNEMLÝ HASTALIKLAR 44

45

46

47

Korunma 48

insanlara bulaþarak baðýrsak enfeksiyonlarýna neden olmaktadýr. 49

50

1-2 günlük civcivlere marek aþýsý 0.2 ml uygulanýr. Bu aþýlar uzun süre baðýþýklýk verirler ve hayvanlar virüsü ömür boyu taþýrlar. 51

ÖNERÝLEN AÞI PROGRAMI Gün Aþý Uygulama Þekli 1 3 10 16 24 45 70 84 112 Marek Newcastle Gumboro Newcastle + Enfesiyöz Bronþitis Gumboro Newcastle Lasota Newcastle + Enfesiyöz Bronþitis Çiçek Newcastle + Enfesiyöz Bronþitis+EDS Kuluçkada yapýlýyor Sprey, gaga daldýrma veya göz burun damla Ýçme suyu Ýçme suyu Ýçme suyu Ýçme suyu Ýçme suyu Kanat zarý Enjeksiyon Not: Yukarýda verilen aþý programý, Ankara Tavukçuluk Araþtýrma Enstitüsü tarafýndan yetiþtirilen damýzlýklara uygulanan aþý programýna uygun olarak hazýrlanmýþtýr. Kendi aþý programýnýz için bölgenizi iyi tanýyan Veteriner Hekimlere danýþýnýz. 52

TAVUKÇULUK ARAÞTIRMA ENSTÝTÜSÜ MÜDÜRLÜÐÜ Directorate of Poultry Research Institute Ankara - TÜRKÝYE P.K. 47 Yenimahalle / ANKARA Tel: (0312) 344 59 90 Fax: (0312) 344 53 05 Gölbaþý Ýkizce Ýþletmesi Tel: (0312) 651 51 56 E-mail: ankara.tavukculuk@gthb.gov.tr www.arastirma.tarim.gov.tr/tavukculuk www.turkishpoultryscience.com