KHN OLAN HASTADA TROMBOSİTOPENİ VE KANAMA YÖNETİMİ
TROMBOSİT NEDİR? Trombositler, vücudumuzda beyaz kan hücreleri (lökosit) ve kırmızı kan hücreleri (eritrosit) ile birlikte kemik iliğinde yapılırlar. Kanda 150-400 000/mm3 arasında bulunurlar. Trombosit sayısı kişiden kişiye bazı farklılıklar gösterebilir. Ortalama 10 gün kadar yaşarlar. Trombositler, kanama sırasında pıhtılaşma oluşturarak kanamayı engeller.
Damar dışına çıktıklarında bir araya gelerek kanamanın durdurulmasında rol oynarlar. TROMBOSİTLERİN VÜCUTTAKİ GÖREVLERİ NELERDİR?
TROMBOSİTOPENİ NEDİR? Trombosit sayısının azalmasına trombositopeni denir. Trombositlerin az olması durumunda vücudumuzun kan pıhtısı oluşturma yeteneği olmayacak ve bu nedenle kanama kontrol altına alınamayacaktır.
Tablo-1 ABD. Ulusal Kanser Enstitüsünün Ortak Toksisite Kriterlerine Göre Trombositopeni Derecesi (Versiyon 3.0, Yayın günü: 09/Ağustos/2006 ) Grade Trombosit sayısı Grade 1 (hafif) Normal değerin alt sınırı-75.000 / mm³ Grade 2 (orta) 50.000-75.000/mm³ Grade 3 (ciddi) 25.000-50.000/mm³ Grade 4 (yaşamı tehdit eden) 25.000/mm³ Grade 5 Ölüm
TROMBOSİTOPENİ NİÇİN ÖNEMLİDİR? Trombositopeni durumu kanama riskini artırır. Kanama riski 80-100 bin mm3 ün altına düştüğünde artış gösterir. Trombosit sayısı ile kanamanın şiddeti arasında sıkı bir ilişki vardır. Trombosit sayısı düştükçe kanamaya yatkınlık artar. Sayı 20.000 mm3 ün altına düştüğünde hastada kendiliğinden hiçbir travmaya maruz kalmadan da kanama oluşabilir.
KANAMA EN ÇOK HANGİ ALANLARDA ORTAYA ÇIKABİLİR? Kanama genellikle cilt kanamaları, burun ve diş eti kanaması şeklindedir. Cilt kanamaları ya toplu iğne başı büyüklüğünde yaygın kırmızı cilt döküntüleri (peteşi), ya mercimek büyüklüğünde yaygın kırmızı cilt döküntüleri (purpura ) ya da ciltte morluk (ekimoz ) şeklindedir. Diş eti kanamaları kendiliğinden veya diş fırçalarken oluşur. Kesik oluştuğunda kanamanın uzaması trombositopeninin diğer bulgusudur.
Trombositopeni kanser ve kanser tedavilerine bağlı sık görülen bir yan etkidir. Trombositlerin, kandaki ölçümü, tam kan sayımı (TKS, CBC (complete blood count), hemogram) ile yapılarak trombositopeni tanısı konabilir.
HANGİ KANSER TEDAVİLERİNDE TROMBOSİTOPENİ RİSKİ YÜKSEKTİR? Kalça yada göğüs bölgesine yapılan ışın tedavisi Kemik iliğini baskılama riski yüksek olan ilaçlar Hastalığın kemik iliğine yayılması Trombositlerin yıkımına neden olan yüksek ateş Trombositlerin yapısını etkileyen ilaçların kullanımı Kemoterapi başlangıcında trombosit sayısının 150.000 mm3 ün altında olması
TROMBOSİT SÜSPANSİYONU Trombositler 6 saat içinde alınmış taze tam kandan hazırlanabilir. Bir ünite tam kandan, 50-60 ml plazma içinde yaklaşık5.5x1010 trombosit elde edilir. Bir ünite aferez trombosit süspansiyonu ise en az 3x1011 trombosit içerir (1 aferez trombosit süspansiyonu yaklaşık olarak tam kandan elde edilmiş 6 tane trombosit süspansiyonu kadar trombosit içerir). Trombositler oda sıcaklığında saklanmalı ve ideal olarak, hazırlandıktan hemen sonra kullanılmalıdır.
Optimal şartlarda (oda ısısı sağlayan inkübatörde ve ajitatörde muhafaza edilirse) en fazla 5 güne kadar bekletilebilir. Donör ile hastanın ABO ve Rh tiplerinin aynı olması arzu edilir. ABO uyumsuz trombosit verilmesi transfüzyonun terapötik değerini azaltmaktadır. Gebe kalma olasılığı olan Rh (-) kadın hastalara, mümkün oldukça Rh (-) donörden hazırlanan trombosit verilmelidir. Profilaktik trombosit süspansiyonu ağır trombositopenili (<10.000/µl) yoğun kemoterapi uygulanacak akut lösemili hastalarda da endikedir; ateş, infeksiyon veya trombosit disfonksiyonuna sebep olan ilaç varlığında transfüzyon için limit daha yüksek olabilir. (genelde<20.000/µl).
TROMBOSİTOPENİ GELİŞEN HASTANIN NELERE DİKKAT ETMESİ GEREKMEKTEDİR?
Aktivite Yatakta hareket ederken, dışkılama sırasında ve ağır objeleri kaldırırken ıkınma hareketinden kaçınılmalıdır. Yaralanmaları önlemek için çevre güvenliği sağlanmalıdır (eşyalar kazaya sebep olmayacak şekilde düzenlenmeli, İğne, makas, bıçak gibi kesici aletleri kullanırken çok dikkatli olunmalı) Burnu kuvvetli sümkürmekten kaçınmalı ve hapşırırken ağız içinde hapşırılmamalıdır. Trombositleri düşük olan hasta mümkün olduğunca az hareket etmelidir.
Beslenme Protein ve kaloriden zengin diyet Normal barsak hareketlerini devam ettirmek için lifli gıdalar ve taze meyve sebze tüketilmeli, kabızlıktan korunmaya çalışılmalıdır.
Günlük Bakım Tırnaklar fazla derine inmeden düz olarak kesilmelidir. Dişleri fırçalamak için yumuşak diş fırçası kullanılmalı, Diş etlerinde kanama olursa soğuk gargara yapılmalıdır. Eğer dişlerle ilgili bir tedavi yapılacaksa tedaviye başlamadan önce doktorundan mutlaka onay alınmalıdır..
Vücutta bulunan istenmeyen tüyler ve tıraş için jilet kullanılmamalı, onun yerine elektrikli tıraş makinesi kullanılmalıdır. Trombosit sayısı 50 000 hücre/mm³'ün altına düşerse kanamalara neden olabileceğinden cinsel ilişkiden kaçınılmalıdır. Makattan koyulan fitiller kullanılmamalı, makattan vücut ısısı ölçülmemeli ve lavman yapılmamalıdır.
Tansiyon 14/9 un altında olmalıdır Gerektiğinde kabızlığı önlemek için dışkı yumuşatıcı kullanılmalı Ağrı kesicilerin ve aspirin içeren ilaçların kullanımı engellenmelidir. Derideki çatlakları önlemek için yağlı/nemlendirici solüsyonlar kullanılmalı
Banyo duş şeklinde yapılmalı, cildi tahriş edecek şekilde sürtünerek keselenmekten kaçınılmalıdır Ani ve sert hareket gerektiren spor faaliyetlerinden uzak durup (voleybol, basketbol, boks gibi), hafif hareketli sporlar tercih edilmelidir. (yürüyüş, yüzme gibi) Sıkan ve sert dokumalı kıyafetler giyilmemelidir.
HANGİ DURUMLARDA HASTANEYE BAŞVURULMALIDIR?? Herhangi bir nedene bağlı olmaksızın meydana gelen dişeti ve burun kanaması Yanlışlıkla kan sulandırıcı ilaç kullanımı Düşme sonucu ortaya çıkan ani acı ve ağrı Bilinç bulanıklığı, sersemlik, çift görme, göz ağrısı
Şiddetli baş ağrısı 10 15 dk. boyunca yapılan basıya karşı durdurulamayan kanama Ciltte meydana gelen beklenmedik morarma, toplu iğne başı büyüklüğünde kırmızı lekeler İdrarda kan görülmesi ya da kırmızı renkte idrar
Dışkının kanlı veya siyah renkli olması Olağandışı veya aşırı adet kanamaları 38 ºC ve üzerinde seyreden ateş Vücuda iğne ile yapılan giriş bölgelerinde meydana gelen sızıntı şeklinde kanamalar