AKIŞ ÖLÇME Akışkan; akabilen madde anlamına gelmekteyken sıvı ve gazları içine alır. Akışkan maddeler, bulundukları kabın şeklini alır ve ağırlıkları

1 AKIŞ ÖLÇME

AKIŞ ÖLÇME Akışkan; akabilen madde anlamına gelmekteyken sıvı ve gazları içine alır. Akışkan maddeler, bulundukları kabın şeklini alır ve ağırlıkları nedeniyle kap cidarlarına kuvvet uygularlar. Su, yağ, cıva gibi maddeler akışkanlık özelliğine sahiptir. Bazı maddelerin akışkanlığı az iken bazı maddelerinki yüksektir. Akışkanların Özellikleri Sıvılar sıkıştırılamazlar. Bu nedenle üzerine uygulanan basıncı aynen iletirler. Gazlarda ise akışkanlık özelliği sıvılara göre biraz farklıdır. Gazların belli hacimleri olmadığı için bulundukları ortama yayılırlar. Molekülleri sürekli hareket halinde ve birbirlerine çarpmaktadırlar. Fakat gazlar sıvılardan farklı olarak sıkıştırılabilir. 2

Akıcılık, teknik dilde viskozite (akmazlık, ağdalık) kavramıyla ifade edilmektedir. Akışkanlığı iyi olan sıvıların viskozitesi düşük, akışkanlığı kötü olan sıvıların viskozitesi ise yüksektir. Üsteki madde alttaki maddeden daha düşük viskoziteye sahiptir. Viskozitesi düşük olan bir maddeye düşen bir cisim 3 viskozitesi büyük olana göre daha fazla madde sıçratır. Viskozitesi yüksek olan maddenin akıcılığı azdır.

Vizkozitesi düşük olan sıvıların akışı yüksek olana göre daha fazladır. 4 Süt ve su viskozite örneği. Yüksek viskoziteye sahip sıvılar aynı hızda dökülür böyle bir sıçrama yapmaz.

Zift sudan yaklaşık olarak 230milyar kat daha büyük viskoziteye sahiptir. 5

Akışmetre veya debimetre, gaz, sıvı ve buhar gibi akışkanlığı olan ve bir tesisat üzerinden geçen maddeleri, "birim miktar/birim zaman" cinsinden, mekanik ya da elektronik olarak ölçen cihazdır. Debi (akış) ölçümü hacimli akış hareketinin miktarıdır. Akış ölçümü birimleri; litre/saniye, metreküp/saniye, metreküp/saat, kg/s, ton/saniye şeklindedir. Akış yada çeşitli şekillerde ölçülebilir. Mekanik olarak akış ölçümü, Isıl iletim ile akış ölçümü, Elektromanyetik akış ölçümü, Ultrasonik akış ölçümü, Fark basıncının ölçülmesi ile akış ölçümü. 6

Pozitif yer değiştirmeli ölçerlerde temel prensip, yer değiştiren akışkan hacmini ölçmektir. Ölçerin toplam devir sayısı, geçen toplam hacmin ölçülmesini sağlar. Su sayacının iç yapısı 7

Diferansiyel basınç ölçerlerde cihaz üzerindeki farklı kesitte basınç farkı ölçülerek hidrodinamik teori yardımıyla debi hesaplanır. Kullanılan yöntemler, Ventürimetre Lüle Orifis dir. 8

Elektromanyetik akış ölçerde, manyetik alanda akan elektriksel bir akışkan, Faraday kanununa göre üzerinde elektriksel gerilim oluşturur. Oluşan gerilim akışkan hızı ile orantılıdır. 9

Ultrasonik akış ölçerler; sesin yayılma frekansının akan ortamın meydana getirdiği frekans kayması ilkesine göre çalışırlar. Bu uygulama Dopler etkisine dayanır. Akışkanın içine gönderilen frekansı bilinen bir ultrasonik ses, akışkanın içindeki partiküller, hava kabarcıklarından yansıyarak geri döner. Dönen sinyalin frekansındaki değişiklik akışkanın hızı ile orantılıdır. 10

Isıl debi ölçümünde; hareket eden akışkanın iki noktası arasındaki taşınan ısı miktarının kütlesel debi ile doğru orantılı olmasından yararlanılır. 11

12 SICAKLIK ÖLÇME

Isı ve Sıcaklık Termodinamiğin en önemli kavramlarından biri ısıdır. Isı, belirli sıcaklıktaki bir sistemin sınırlarından, daha düşük sıcaklıktaki bir sisteme, sıcaklık farkı nedeniyle transfer edilen enerjidir. Isı da iş gibi bir enerji transfer biçimidir. Isı ve iş hiçbir cisimde depo edilemez, ancak sistem sınırlarında ve geçiş halinde iken belirlenebilir. Isı birimi iş birimi ile aynıdır, yani joule(j) dür. Sıcaklık, Bir maddenin ısıl durumunu belirten bir ifade olan, "ısı geçişine neden olan etken" olarak da tanımlanmaktadır. ISI Kalorimetre kabı ile ölçülür. Enerji çeşididir. Enerji birimleri (kalori joule) kullanılır. SICAKLIK Termometre ile ölçülür. Enerji değildir. Birimi derecedir. Santigrad, Fahrenheit (fahrenayt), Kelvin, Rankine, Reomür dereceleri kullanılır. Isı ve sıcaklığın karşılaştırılması 13

Sıcaklık Birimleri Sıcaklık ölçü aletlerine termometre denilmektedir. Sıcaklık birimleri farklı şekilde gösterilir. Bunlar santigrad, fahrenheit (fahrenayt), kelvin, rankine ve reomür dereceleridir. Yaygın olarak kullanılan sıcaklık göstergeleri celsius ( C), bölüntülü termometrelerdir. Celsius skalasında buz saf suyun erime sıcaklığı sıfır (0 C), kaynama sıcaklığı ise yüz (100 C) kabul edilmiştir. İngiliz milletler topluluğu ve Amerika Birleşik Devletleri gibi bazı ülkelerde kullanılmakta olan fahrenheit ( F) termometre ölçeğinde ise, saf suyun buz ve kaynama noktalarına sırasıyla 32 F ve 212 F değerleri verilmiştir. Celsius ve fahrenheit dereceleri arasında; t = t 32 1,8 ve t = 1, 8. t + 32 vardır. 14

t = 1, 8. t + 32 (celsius u fahrenayt a dönüştürme) t = t 32 1,8 (fahrenayt ı celsius a dönüştürme) Örnek: 22 C = 71,6 F Örnek: -5 C = 23 F Örnek: 75 F = 23,889 C Örnek: -18 F = -27,778 C Örnek: 95 C = 368,15 F Örnek: 250K = -23,15 C 15

Kelvin(K) ve Rankine ( Ra) mühendislik bilimindeki hesaplamalarda kullanılan sıcaklık dereceleridir. Kelvin, teorik olarak erişilebilecek en düşük sıcaklık olan -273,15 C'yi mutlak sıfır noktası kabul etmiştir. Termodinamik hesaplamalarda Kelvin kullanılır. Rankine ölçeği mutlak sıfırı fahrenheit sıcaklık biriminde 459,67 F olarak kabul eder. Reomür( Re) ölçeğinde, 0 Re donma noktası, 80 Re kaynama noktası alınarak 80 eşit parçaya bölünmüştür. Kelvin Celsius Fahrenheit Rankine Mutlak sıfır 0K -273,15 C -459,67 F 0 R Suyun donma noktası 273,15K 0 C 32 F 491,67 R Suyun kaynama noktası 373,15K 100 C 212 F 671,67 R Sıcaklık birimlerinin karşılaştırılması 16

Sıcaklık ölçümünde kullanılan termometreler temaslı yada temassız olarak kullanılırlar. Temaslı tip olanlarda cihaz sıcaklığı ölçülen nesne veya maddeyle fiziksel olarak temas eder. Bu yöntem katı, sıvı ve gazlar için kullanılabilir. Tipik bir temaslı algılayıcı, bir algılayıcı eleman, kontaklar ve koruyucu kılıftan meydana gelir. Temaslı tipte olanlar; ısıl genleşme yöntemini kullanan Cıvalı ve Bimetalik termometreler, ısı ile direnç değişimini kullanan Termistör ve RTD li termometreler, yarı iletken yapılı elektronik termometreler, sıcaklık ile elektrik üretimini esas alan Termokupl (ısılçift) termometrelerdir. 17

Temassız tip olanlarda ise sıcaklığı yayılan cisimden elektromanyetik enerjiyi algılayarak okurlar; bu teknoloji katı ve sıvılarda da kullanılabilir. Eğer nesne veya ortam hareket ediyorsa, düzensiz bir şekli varsa veya bir algılayıcının teması ölçülen değerin doğruluğuna zarar verecekse bu durumlarda temassız ölçüm yapılmalıdır ve genellikle IR (Infrared: Kızılötesi) algılama araçları kullanılmalıdır. 18

Yaygın olarak kullanılan termometreler cıvalıdır. Bunların çalışma esası sıvıların genleşme esasına dayanır. Bildiğimiz gibi ısınan bir telin boyu uzar, ısınan bir sıvı ya da gaz genleşir. Dolayısıyla bir sıvıyı ölçeklendirilmiş bir tüp içerisine koyarsak basit bir termometre yapmış oluruz. 19

Cıvalı termometrede cıva, cam hazne içindedir. Sıvılar sıcaklık arttıkça genleştiği için haznenin devamı olan kılcal boru içindeki sıvı sütunu seviyesi yükselir. Ya da sıcaklık düştüğü zaman sıvı seviyesi düşer. Seviyenin yanı taksimatlı bir şekilde ölçeklendirilmiş olduğundan sıcaklık bu ölçek sayesinde okunur. Düşük sıcaklıkların olduğu yerlerde ise donma sıcaklığı düşük olan alkollü termometreler kullanılır. Madeni (metal) termometreler ise bimetal elemanlıdır. Bimetal eleman uzama katsayısı farklı iki metalin birleştirilmesi ile oluşan elemandır. Sıcaklığı algılayan kısım bimetalden yapılmış helezon şeklinde bir yay olduğu için uzama farkından dolayı eğilen metalin bir değer göstermesi ile ölçüm gerçekleşir. Uzama katsayıları farkından dolayı dönme hareketi oluşur. 20

Bimetal malzeme 21 Termostat kontrol

Bimetal malzeme ile sıcaklık ölçümü 22

Sıcaklık ölçümlerinde uzaktan ölçme yapan infrared termometreler de yaygınlaşmaktadır. Çünkü ulaşılması zor olan ya da tehlikeli olan elektrik hatları, yüksek ısılara sahip elektrikli cihazlar, ısıtma soğutma sistemleri gibi geniş bir alanda sıcaklık ölçümü gerekmektedir. Bu termometrelerle bir yüksek gerilim hattının sıcaklığı yerden ölçülebilmektedir. 23

Endüstride yüksek dereceli sanayi fırınlarının sıcaklıklarını ölçmek için özel adı pirometre olan aletlerden yararlanılır. Yüksek dereceli fırının içerisine termometre konulamayacağı için pirometre denilen alet geliştirilmiştir. Bu aletin sıcaklığı algılayan kısmı fırının içinde, ölçme yapan kısmı ise fırının dışındadır. Sıcaklığı algılayıcı kısmı termokupl elemanlıdır. 24

25

26 EĞİM ÖLÇÜMÜ

EĞİM ÖLÇÜMÜ Eğim; bir cismin yatay düzlemle yaptığı açının tanjantı eğim olarak tanımlanır. Eğim; eğimölçer (klinometre) aleti ile ölçülür. Herhangi bir dik üçgendeki açının tanjantı; karşı dik kenarın komşu dik kenara oranı ile bulunur. Açının SI daki birimi radyan (rad)' dır. Bir çemberde uzunluğu yarıçapa eşit yayın merkezle yaptığı açı olarak tanımlanır. 27

Endüstride ise açı birimi olarak derece ( ) kullanılmaktadır. Derece, bir çemberin 360'a bölünmesiyle elde edilir. 360 derece 2π radyan olarak değerlendirilir. Bir derece 60 dakikaya ve bir dakika 60 saniyeye bölünmüştür. Bir eğimin açısını ölçmek için iletki (açı ölçer) yada dijital ölçü aletleri üretilmiştir. Eğim için hesaplama için aşağıdaki ifade kullanılır. Eğim = Yükseklik x 100 Yatay uzaklık 28

Örnek: 1/600000 ölçekli harita üzerinde aralarında 4cm uzaklık bulunan iki şehir arasındaki yükseklik farkı 1200m olduğuna göre, iki şehir arasındaki eğim binde kaçtır? NOT: 1/600000 ölçeğe sahip bir harita üzerindeki 1cm lik uzunluk 6km lik gerçek uzunluğa sahiptir. İki şehir arasındaki gerçek uzaklık; Uzaklık = 4 x 6 = 24 km olarak bulunur. Eğim = Yükseklik x 100 Yatay uzaklık = 1200.100 24000 = 5 Eğim %5 olarak elde edilir. NOT: Eğim yüzde (%) olarak hesaplanırken 100 ile, binde ( ) olarak hesaplanırken 1000 ile çarpılır. 29

Günlük işlerde (duvarın düzlüğünün anlaşılması, yatay ve dikey yönlerde doğruluk, denge durumu, suyun akışının ayarlanması gibi) su terazisi ile de eğim ölçülebilir. Su terazisi yüzeylerin eğim durumunu belirlemek için kullanılır. Örneğin, bir çamaşır makinesinin yerleştirileceği zeminin çalışma verimi ve sarsıntılar için eğimsiz olması gerekir. Tüp içindeki suyun üstünde bulunan hava kabarcığı tüpün tam ortasında durduğu vakit, su terazisi yatay konuma gelmiştir. Hava kabarcıklı su terazilerinin çok çeşitli maksatlara göre türleri de yapılmıştır. Su terazileri yatay, dik ve kırk beş derece açıları gösterecek şekilde üç ayrı kabarcıklı su tüpünün karışımı şeklinde de yapılmıştır. 30

Su terazisi zemine veya yüzeye yerleştirilir. Alet üzerinde bulunan cam içindeki sıvıda bulunan havanın, cam üzerinde biçimlendirilmiş bölmede orta noktasında olması bize zeminin veya yüzeyin eğimsizliğini gösterir. 31

32 KESİT VE ÇAP ÖLÇÜMÜ

Kesit; cisimlerin enlemesine yada boylamasına kesilmesi ile elde edilen yüzeyinin alanına denir. Elektrikte daha çok silindirik (kablo iletkenleri, bobin), kare yada dikdörtgen (topraklama şeritleri, baralar) kesitli malzemeler kullanılır. Kesiti ifade etmede alan birimlerinden daha çok mm 2 kullanılır ve kesit S harfi ile gösterilir. Silindirik yapıdaki cisimlerin kesit hesabı için çap ölçümü gereklidir. Çap; bir çemberin merkezinden geçen ve çemberi iki eşit parçaya bölen doğru çizgisine verilen addır ve yarıçapın 2 katı uzunluğundadır. π ile çarpılırsa o çemberin çevresi bulunur. Anlaşıldığı üzere kesit alan ile çap uzunluk ile ifade edilen farklı kavramlardır. 33

Mühendislik bilimlerinde yarıçap r, çap d ile gösterilir. Ölçülendirmelerde R=10, yarıçapı 10mm ve Φ=20 çapı 20mm olan dairesel büyüklüğü ifade etmede kullanılır. Yarıçap yerine çap ölçümü yapıldığından kesit hesabında çap ifade kullanılır. Çapı belli olan bir silindirin kesiti; Kesit = S = π.d2 4 ile hesaplanır. Kesiti belli olan bir silindirin çapı Çap = d = 4.S π yada yaklaşık olarak d = 1, 13. S dir. Kalibre: 1 inçlik değerin 100 de biridir. 1 kalibre=0,0254cm 34

Örnek: 1,5mm2 4mm2 ve 6mm2 kesitlerine sahip bakır iletken tellerin çapını hesaplayınız. 1,5mm2 lik iletken çapı d 1 = 1, 13. S 1 = 1, 13. 1, 5 d 1 = 1, 384mm d 1 = 4.S 1 = 4.1,5 π π = 1, 382mm 4mm2 lik iletken çapı d 2 = 1, 13. S 2 = 1, 13. 4 d 2 = 2, 26mm d 2 = 4.S 2 = 4.4 π π = 2, 257mm 6mm2 lik iletken çapı d 3 = 1, 13. S 3 = 1, 13. 6 d 3 = 2, 768mm d 3 = 4.S 3 = 4.6 π π = 2, 764mm 35

Çap Ölçü Aletleri Çapı ölçümünde kumpas ve mikrometre kullanılmaktadır. Mikrometreler, ölçme hassasiyeti kumpasa göre daha fazla olan dış çap ölçümü için kullanılan aletlerdir. Mikrometre ile milimetrenin yüzde biri bazen de yapılışına göre milimetrenin binde biri mertebesinde ölçüm yapılabilir. Dönen bir vida sistemine göre çalışır. Çapı ölçülecek cisim, vida milinin ucu (hareketli uç) ile gövdesinin ucu (sabit uç) arasına sıkıştırılarak ölçüm yapılır. Dış çap mikrometresi 36

Kumpas, iş parçalarında uzunluk, iç çap, dış çap ve derinlik ölçmede kullanılan ve ölçme hassasiyetinin ölçen kişiye bağlı olduğu aletlerdir. Verniyer Kumpas 37

Kumpas Kullanımı Kumpaslar, analog ve dijital olmak üzere iki çeşittir. Bir parçanın iç çapını ölçmek için parça iç çap çeneleri arasına, dış çap ölçülecekse dış çap çeneleri arasına alınır. Kılıç kısmı ile derinlik ölçümü gerçekleştirilir. Analog kumpaslarda gövdedeki cetvelin üst kısmıyla inç, alt kısmıyla mm olarak ölçüm yapılır. Verniyer ile hareket ettirilerek parça iç çap, dış çap çeneleri arasında gerekli sıkılıkta sıkılır. Varsa sıkma vidası ile parça çenelerin arasına sabitlenerek okuma gerçekleştirilir. Önce hareketli verniyerin gösterdiği değer, kumpas gövdesindeki cetvele bakarak okunarak not edilir. Cetvel üzerindeki uzun çizgiler tam sayıyı, kısa çizgiler buçuklu sayıları göstermektedir. Sonra verniyerin üzerindeki cetvelin çizgileriyle kumpas gövdesindeki cetvel çizgilerinden karşı karşıya gelen değer belirlenir. Bu değer daha önce not edilen değere ondalık değer olarak eklenerek 38 ölçüm bitirilmiş olur.

Kumpasın (vernier caliper) parçaları 1. Dış çap çene: Bir cismin dış çapını yada genişliğini ölçmede kullanılır. 2. İç çap çene: Bir cismin iç çapını ölçmede kullanılır. 3. Kılıç (Derinlik ölçer): Bir cismin yada çukurun derinliğini ölçmede kullanılır. 4. Ana cetvel: mm olarak işaretlenmiş cetvel 5. Ana cetvel: inç olarak işaretlenmiş cetvel 6. 1/10mm veya daha iyi ara ölçümleri veren verniyer 7. İnç bölmelerinde ara ölçümleri veren verniyer 39 8. Kilit mandalı: Ölçmenin kolaylıkla elde edilebilmesine için verniyer hareketini engellemede kullanılır.

40

Örnek: Aşağıdaki kumpasın ölçtüğü çapı hesaplayınız. Ana cetvelin sıfır göstergesine bakılırsa 23mm yi biraz geçtiği görülür. Yani ölçüm sonucu 23 ile 24mm arasında olacağı anlaşılır. Verniyer cetveli üzerindeki çizgi ile ana cetvel üzerindeki çizgilerin çakıştığı noktanın 7 ile gösterilen çizgi olduğu görülür. Bu değer daha önce elde edilen 23mm lik değerin üzerine eklenecek değerin 0,7mm olduğunu gösterir. O halde ölçülen uzunluk değeri: Ölçüm değeri = 23 + 0, 7 = 23, 7mm olur. 41

Örnek: Aşağıdaki kumpasın gösterdiği değeri hesaplayınız. Ana cetvelin sıfır göstergesine bakılırsa 6mm yi geçtiği görülür. Yani ölçüm sonucu 6 ile 7mm arasındadır. Verniyer cetveli üzerindeki çizgi ile ana cetvel üzerindeki çizgilerin çakıştığı noktanın 9 ile 0 arasındaki çizgide olduğu görülür. Bu değer daha önce elde edilen 6mm lik değerin üzerine eklenecek değerin 0,95mm olduğunu gösterir. Sonuç olarak iki değeri toplarsak; Ölçüm değeri = 6 + 0, 95 = 6, 95mm 'dir. 42

Ana cetvelin sıfır göstergesine bakılırsa 3mm yi geçtiği görülür. Yani ölçüm sonucu 3 ile 4mm arasındadır. Verniyer cetveli üzerindeki çizgi ile ana cetvel üzerindeki çizgilerin çakıştığı noktanın 6 ile 7 arasındaki çizgide olduğu görülür. Bu değer daha önce elde edilen 3mm lik değerin üzerine eklenecek değerin 0,62mm olduğunu gösterir. 43 Sonuç olarak iki değeri toplarsak; Ölçüm değeri = 3 + 0, 62 = 3, 62mm 'dir.

Çene kapatıldığında 0,10mm okunuyorsa sıfır hatası +0,10mm olarak kabul edilir. Sıfır hatası ile verniyer ölçeği yada kumpası kullanma yönteminde Ölçülen değer = Ana ölçek + Verniyer ölçeği (Sıfır hatası) formulü kullanılır. Bu nedenle gerçek değer 44 Ölçülen değer = 19, 00 + 0, 54 (0, 10) = 19, 44 mm

Çene kapatıldığında -0,08mm okunuyorsa sıfır hatası -0,08mm olarak kabul edilir. Sıfır hatası ile verniyer ölçeği yada kumpası kullanma yönteminde Ölçülen değer = Ana ölçek + Verniyer ölçeği (Sıfır hatası) formulü kullanılır. 45 Bu nedenle gerçek değer Ölçülen değer = 19, 00 + 0, 36 ( 0, 08) = 19, 44 mm

Elektronik Kumpaslar Elektronik kumpaslar, ölçülen değeri elektronik devresi sayesinde dijital olarak gösterir. Alet elektrik enerjisini gövdesindeki pillerden alır. Ölçme hatası çok azdır. Ölçümde zihinsel yorulma ve zaman kaybı en aza indirilmiştir. Ölçme hassasiyeti 0,01mm ve 0,005inç'tir. Üzerinde genellikle dijital gösterge ekranı, açma-kapama butonu, inçmm butonu, sıfırlama butonu, bekletme butonu ve bazılarında ise ölçülen değeri küçük yazdırma cihazlarında yazdırmak için bağlantı kısmı bulunur. Kumpaslarla ölçme işlemi yaparken önce ölçülecek yüzeyler ve kumpas çeneleri temizlenir. Açma butonuna (ON) basılıp kumpas çeneleri kapatılır ve sıfırlama butonuna basılarak ekran üzerindeki okuma değeri sıfırlanır. Bundan sonra kumpasla iç çap, dış çap, derinlik ve kademe boyutları ölçülebilir. 46

47

Mikrometre Kullanımı Mikrometreler; analog ve dijital olmak üzere iki çeşittir. Bu ölçü aletleri mekanik kumandalı vida-somun sistemine göre çalışır. Kumpaslara oranla okuma hassasiyetleri daha fazladır. Vida ve somun sistemine göre ilerleme hareketi yapan vidalı milin bir devirdeki ilerleme miktarı, vida adımına göre ayarlanabilir. 48

Ölçümlerde mikrometre üzerinde okunacak iki ölçek bulunur. Bunlardan birincisi yatay eksende vida boyunca uzanır ve milimetrik ölçek olarak gösterilen kısımdır. Üzerinde 0,5mm aralıklı çizgilerle ölçeklenmiştir. Mikrometrenin gövdesine sabitlenmiştir. Diğer ölçek ise vidayla beraber dönen dairesel bölümdür ve skala çevirme kolu olarak görülen kısımdır. Yüzük ölçek olarak da isimlendirilir. Bu ölçeğin dairesel yüzeyi 50 eşit parçaya bölünmüştür (Daha fazla sayıya bölüneni de vardır). Bu ölçek dönme sırasında yatay ölçek üzerinde kayar. Tam bir tur dönmesi ile yatay ölçek üzerinde 0,5mm yol alır. Mikrometrenin yüzük ölçeğini bir çizgi kaydırdığımızda 0,5/50=0,01mm'lik hassasiyette ölçüm yapıldığı anlaşılır. Bu milimetrenin yüzde biri mertebesinde (10mikron) ölçüm yapılabildiğini gösterir. 49

Mekanik mikrometrelerin yanında ölçüm değerini dijital olarak gösteren elektronik mikrometreler de mevcuttur. Tambur, vidalı mil ve dijital gösterge arasındaki bağıntı pillerden gelen enerjiyle çalışan elektronik devreyle sağlanır. Bu mikrometre üzerindeki bölüntülerle klasik metotla ölçüm yapılabilir. Dijital gösterge klasik okuma anındaki zihinsel yorulmayı ve ölçme zaman kaybını ortadan tamamen kaldırmıştır, çünkü ölçüm değerini ekrandan direkt olarak okunabilir. 50

Çapını ölçmek istediğimiz cisim vidanın ucu ile mikrometrenin sabit ucu arasına cırcırlı kısımdan çevrilerek sıkıştırılır. Bu vida belli bir yerden sonra sıkmaz ve boşa döner. Bu anda mikrometreyi sabitlemek için kilidi kapatılır. Yüzük ölçeğin kenarının yatay ölçekte hangi çizgiye yakın durduğuna bakılır ve bu değer kaydedilir. Sonra yatay ölçeğin yatay eksendeki uzun çizgisinin yüzük ölçekte kaçı gösterdiğine bakılarak önceki değer ile toplanarak milimetre 51 cinsinden birimini ölçülmüş olur.

Sonuç = Ana ölçek + Çevirmeli ölçek Sıfır Hatası Sonuç = 4, 00 + 0. 05 0. 09 = 4, 14 mm 52

Örnek: Aşağıdaki mikrometrenin ölçtüğü çapı hesaplayınız. Yatay milimetrik ölçekte her bir çizgi 0,5mm olduğuna göre 2mm nin üzerinde bir değer olacağı anlaşılır. Yüzük ölçek üzerinde yatay çizgi ile kesişen nokta 25 ile 30 arasında 28 değerini gösterir. Bunun anlamı 0,28mm lik değerin ilk değere eklenmesi demektir. Ölçüm değeri = 2 + 0, 28 = 2, 28mm 53

Örnek: Aşağıdaki mikrometrenin gösterdiği değeri hesaplayınız. Yatay milimetrik ölçekte her bir çizgi 0,5mm olduğuna göre 18,5mm nin üzerinde bir değer olacağı anlaşılır. Yüzük ölçek üzerinde yatay çizgi ile kesişen nokta 40 ile 45 arasında 41 değerini gösterir. Bunun anlamı 0,41mm lik değerin ilk değere eklenmesi demektir. Ölçüm değeri = 18, 5 + 0, 41 = 18, 91mm 54

Yatay milimetrik ölçekte her bir çizgi 0,5mm olduğuna göre 5,5mm nin üzerinde bir değer olacağı anlaşılır. Yüzük ölçek üzerinde yatay çizgi ile kesişen nokta 28 ile 29 arasını gösterir. 0 dan 10 a kadar olan ölçek üzerinde yatay ölçek üzerindeki çzgiler ile yüzük ölçek üzerindeki çizgilerin keşişimi 3. çizgidedir. Bunun anlamı 0,283mm lik değerin ilk değere eklenmesi demektir. Ölçüm değeri = 5, 5 + 0, 283 = 5, 783mm 55

Yatay milimetrik ölçekte her bir çizgi 0,025inç olduğuna göre 0,27inç nin üzerinde bir değer olacağı anlaşılır. Yüzük ölçek üzerinde yatay çizgi ile kesişen nokta 1 değerini gösterir. Bunun anlamı 0,001inç lik değerin ilk değere eklenmesi demektir. Ölçüm değeri = 0, 275 + 0, 001 = 0, 276inç 56

Yatay milimetrik ölçekte her bir çizgi 0,5mm olduğuna göre 5,5mm nin üzerinde bir değer olacağı anlaşılır. Yüzük ölçek üzerinde yatay çizgi ile kesişen nokta 25 ile 30 arasında 28 değerini gösterir. Bunun anlamı 0,28mm lik değerin ilk değere eklenmesi demektir. Ölçüm değeri = 5, 5 + 0, 28 = 5, 78mm 57

Mikrometre Kullanımında Dikkat Edilecek Hususlar Mikrometre darbelerden korunmalı. Mikrometre su, yağ ve sprey içinde kullanılmamalı. Mikrometre uzun süre kullanılmayacaksa pilleri çıkarılmalı. Temizleme aracı olarak tiner ve benzin gibi maddeler kullanılmamalı. İyi bir ölçme için iş parçasının ısısı ile mikrometrenin ısısı arasında fark olmamalıdır. (Ani ısı değişimi ve yüksek ısı mikrometreye zarar verir.) 58

KAYNAKLAR 1. NACAR, A. Mahmut; Elektrik-Elektronik Ölçmeleri ve İş Güvenliği 2. ANASIZ, Kadir; Elektrik Ölçü Aletleri ve Elektriksel Ölçmeler; MEB Yayınları 3. MEGEP; Fiziksel Büyüklüklerin Ölçülmesi; Ankara 2011 4. MEGEP; Elektriksel Büyüklüklerin Ölçülmesi; Ankara 2011 5. www.transcat.com New International Safety Standards for Digital Multimeters 6. www.wikipedia.org 7. http://320volt.com/ 59