12. HAFTA PFS105 Prof. Dr. Zeki TEKİN ztekin@karabuk.edu.tr Karabük Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi
2 İçindekiler CUMHURİYET DÖNEMİNDE ORTA ÖĞRETİMDE YENİLİK VE GELİŞMELER... 3 Kaynakça... 7
3 CUMHURİYET DÖNEMİNDE ORTA ÖĞRETİMDE YENİLİK VE GELİŞMELER 1930 tarihli Lise ve Orta Mektepler Tâlimatnamesi, öğretmenlerden, Cumhuriyet eğitimi vermek için programları ve programlar dışında her fırsatı değerlendirmelerini ister. Özellikle o yıllarda Türkçe, Tarih, Coğrafya, Yurt Bilgisi, Sosyoloji, Felsefe, Cumhuriyet ve yurttaşlık eğitiminin verildiği, üzerinde önemle durulan dersler olmuştur. Tarih kitapları, Tarih Kurumunca çok ayrıntılı, öğrenciler için ağır, hacimli, 4 cilt halinde hazırlatılmıştı. Yurt bilgisinde ise yıllarca Vatandaş İçin Medenî Bilgiler (1931) adlı 2 ciltlik bir kitap okutulmuştur. 1. cildi A. inan tarafından tamamen Atatürk ün fikir ve telkinleriyle yazılmıştır. 2. cildin yazarı mebus R. Peker dir. Orta okul ve Liselerde Din ve Ahlâk derslerinin zamanla geçirdiği değişikliğin bilinmesi de eğitim tarihimizde önem taşır. Bu safhalar kısaca şöyledir: 1924 programında orta okullarda Din Dersi vardır; fakat Liselerde yoktur. 1930 programında orta okullardan da Din Dersi kaldırılmıştır. Bu programlarda Ahlâk dersi görülmüyor. Uzun bir süre artık bu dersler programa girmemiştir. Demokrat Partinin 1950ʹde iktidara gelmesiyle okullarda din eğitiminin verilmesi konusu kamuoyunu en çok meşgul eden konulardan biri olmuştur. DPʹnin din eğitimine önem verileceği biçiminde halka vaatleri vardı. İlk kez 1951ʹde orta okul ve Lise düzeyinde İmam Hatip okulları açılmaya başlandı ve zamanla bunların sayısı çok arttı. 1956 1957 öğretim yılında orta okullara Din Dersi kondu. Çocuklarına bu dersin verilmesini istemeyen veliler, ders yılı başında yazı ile bunu bildireceklerdi. Liselere Din Dersi ise, isteğe bağlı olarak 1967 1968 ders yılı başında Adalet Parti si Hükümeti tarafından kondu. Ahlâk, ilk kez 1974 1975 öğretim yılında CHP Millî Selâmet Partisi koalisyon Hükümeti tarafından orta okul ve Liselerin her sınıfına zorunlu ders olarak konmuştur. 12 Eylül 1980ʹden sonra, 1982 1983 öğretim yılında Din Bilgisi ve Ahlâk derslerinin ʺDin ve Ahlâk Bilgisiʺ adıyla birleştirilerek her sınıf için zorunlu ders olarak, orta okullarda haftada 2, Liselerde 1 saat okutulması kararlaştırılmıştır.
4 Arapça ve Farsça dersleri ile ilgili gelişmeler de kısaca şöyledir: 1922 orta okul programında bu dersler görüldüğü halde 1924 programında yok tur. 1924 ve 1927 Lise programlarında ise bu dersler yer almaktadır. Arapça ve Farsça, Lise programlarından 1929 1930 öğretim yılı başında çıkarılmıştır. Hasan Âli Yücel in Bakanlığı döneminde giriştiği bir uygulama da şudur: 1940 1941 ders yılında, Ankaraʹda Atatürk ve Kız Liseleri ile, İstanbulʹda Galatasaray Lisesinde, mevcut Fen ve Edebiyat şûbelerinin yanında ʺKlâsik Kolʺ açılmış ve bir Batı yabancı dilinden başka, her sınıfta haftada 5ʹer saat Lâtince okutulmuştur. Bu, Yücelʹin, ʺhümanistʺ kültürün öğrenilmesi yolundaki çabalarından biridir. Klâsik Kol 1949ʹda kaldırılmıştır. Fakat, bazı büyük Liselerde Lâtinceʹnin seçimlik ders olarak daha sonra da okutulduğu görülüyor. Nitekim, ben 1956ʹda İstanbul Erkek Lisesine girdiğimde şu üç dersten birini seçmemiz gerekiyordu: Resim, Müzik, Lâtince. Haziran 1953ʹte MEB Tâlim ve Terbiye Dairesine bağlı olarak Test ve Araştırma Bürosu kurulmuştur. 3 kişilik bir kadro ile Gazi Eğitim Enstitüsünün bir odasında işe başlayan bu kurumun amacı şöyle idi: Her basamaktaki okuliar için pedagojik ve psikolojik testler hazırlamak, bunları uygulamak ve bu alanda personel yetiştirmek, yayın yapmak, başlangıçta Eğitim Enstitüleri ile Galatasaray Lisesi seçme sınavları için testler hazırlayan Büronun çalışmaları, tüm eğitim sisteminde ʺtestle smavʺların hızla yaygınlaşmasını sağladı. Büronun kurulmasında ABD de yetişip gelen Türk eğitimcileri etkili oldu. Temmuz 1985ʹde, Millî Eğitim Bakanlığı, ʺbilimsel olarak doğrulanmadığı ve öğrencileri inançsızlığa götürdüğüʺ gerekçesiyle, Biyoloji ders ve kitaplarındaki Darwin in ʺEvrim Teorisiʺnin yanında ʺYaratılış İnancıʺnın da yer almasını kararlaştırmıştır. 1988 1989 öğretim yılında, orta okullarda, ʺBasamaklı Kur Sistemiʺ adıyla, yabancı dil öğretiminde değişiklik yapılmıştır. Buna göre, orta okul 1. sınıfta yabancı dil dersi zorunlu, daha sonraki sınıflarda ve Lisede isteğe bağlı olacak ve bu dersten alınan not
5 sınıf geçmeyi etkilemeyecekti, vs. 1989 1990 öğretim yılında bu sistem kaldırılıp yabancı dil tekrar zorunlu dersler arasına alınmıştır. Haziran 1992ʹde, yaş sınırı aranmayan ve kitle iletişim araçlarıyla (TV vs.) ve genel Lise programlarına göre öğretim yapacak ʺAçıköğretim Lisesiʺ kurulmuştur. Genel ve meslekî orta öğretim arasında bazı ilişkiler de özetle şöyledir: 1957ʹye kadar, bağımsız oiarak, ya da Lise düzeyindeki meslek okullarının bünyesinde Orta Sanat Okulları vardı. 1957ʹde toplanan 6. Millî Eğitim Şûrasında, bunların kaldırılması istendi (Bunun gerekçeleri, Soru 132ʹde meslekî ve teknik eğitim incelenirken belirtilecektir). Tedricî olarak işletilen kaldırma 1963ʹe kadar sürdü: Orta Sanat Okulları, 1963 1964 öğretim yılında son öğrencilerini aldılar ve bunların mezun olmaları ile de genel orta okul haline getirildiler. Ancak, yıllarca süren Orta Sanat Okulları deneyiminden meslekî hiç bir ders çıkarılıp genel orta okullara aktarılmadı. 1970ʹde toplanan 8. Millî Eğitim Şûrasında alınan bir kararla da, ortak (yani genel) programların süresi 1 yıl daha uzatılarak Lise 1. sınıflar da kapsamı içine alındı. Uygulamaya halen böyle devam edilmektedir. 1973 tarihli Millî Eğitim Temel Kanunu, orta öğretimi ʺtemel eğitime dayalı, en az üç yıllık öğrenim veren genel, meslekî ve teknik öğretim kurumlarının tümü (Lise ler)ʺ biçiminde tanımlar. Bu kanuna göre, orta öğretimin amaç ve görevleri, millî eği timin genel amaçlarına ve temel ilkelerine uygun olarak, 1.Bütün öğrencilere ortaöğretim seviyesinde asgarî ortak bir genel kültür ver mek suretiyle onlara kişi ve toplum sorunlarını tanımak, çözüm yollan aramak ve yurdun İktisadî, sosyal ve kültürel kalkınmasına katkıda bulunmak bilincini ve gücünü kazandırmak. 2. Öğrencileri, çeşitli program ve okullarla ilgi, istidat ve kabiliyetleri ölçüsünde ve doğrultusunda yüksek öğretime veya hem mesleğe hem de yüksek öğretime veya hayata ve iş alanlarına hazırlamaktır. Bu görevler yerine getirilirken öğrencilerin istekleri ve kabiliyetleri ile toplum ihtiyaçları arasında denge sağlanır.ʺ
6 II. Dünya Savaşından sonra uluslararası ilişkilerin gelişmesi, kitle iletişim araçlarının ve bilgi alışverişinin çok önem kazanması vb. nedenlerle yabancı dile duyulan ihtiyaç çok artmış ve 1955ʹten itibaren Kolej denen ve bir çok derslerin yabancı dille okutulduğu liseler kurulmuştur. Bunlara Temmuz 1975ʹten itibaren Anadolu Liseleri denmiştir. Paralı ve parasız yatılı olarak öğretim yaparlar. Bunların bir yıllık hazırlık sınıfı, 3 yıl lise kısmı bulunmaktadır. Anadolu Liselerinden çıkanlar Üniversite giriş sınavlarında öteki lise çıkışlılara göre daha başarılı oldukları ve bir yabancı dili de oldukça öğrenmenin avantajlarına sahip oldukları için çocuklarını buralarda okutmak velilerin tek arzusu haline gelmiştir. Bu da öğrencileri, giriş sınavları için aşırı bir yarışmaya itmektedir. Cumhuriyet döneminde genel orta öğretimde sayısal gelişmeler aşağıdaki tablolarda görülmektedir. Bugün, orta öğretimin bazı temel sorunları şunlardır: a)bina ve derslik yetersizliği çok büyük çaptadır ve bu, sınıf mevcutlarını çok artırmaktadır. b)laboratuvar araç gereçleri, kütüphaneler, vs. yeterince kullanılmamakta, gözlem, deney, araştırma yöntemleri çok ihmal edilmektedir. c)öğrencilerin ilgi ve yeteneklerine göre yönlendirilmesi. Bu amaçla 1991 1992 öğretim yılında, orta öğretimde geleneksel ʺsınıf geçme sistemiʺ kaldırılarak ʺders geçme ve kredi sistemiʺne geçilmiştir. Yeni düzenlemede, öğrencinin alacağı ortak ve seçmeli dersler, danışman öğretmen, veli ve öğrenci işbirliği ile belirlenecektir. Bu belirleme, öğrencinin ilgi ve isteği, önceki başarıları, yöneleceği yüksek öğretim kurumuna girmek için alınması gereken dersler göz önünde bulunduru larak yapılacaktır. Ayrıca, öğrencilerin orta öğrenimlerini tamamlayabilmeleri için gerekli asgarî bir kredi toplamı tesbit edilmiştir. Bu, genel Liselerde 132ʹdir. Bütünleme sınavları kaldırılmıştır. Artık mutlak bir başarısızlık söz konusu değildir. Bu sistem, eğitim öğretim açısından çok amaçlı programlara ve yönetim açısından da merkezî yönetimden yerel yönetime geçişte bir adımdır. Haziran 1995ʹte ʺders geçme ve kredi sistemiʺnin kademeli olarak
7 kaldırılmasına karar verildi. 17 Ağustos ve 12 Kasım 1999 tarihlerinde meydana gelen depremlerden sonra, ilköğretimde olduğu gibi, orta öğretimde de ders kitaplarına doğal âfetlerle ilgili bir çok bilgiler konmuştur. 2009 da orta öğretimde okullaşma oranı %58 dir. Kaynakça Akyüz, Yahya. Türk eğitim tarihi. Ankara: Pegem Akademi Yayınları (2008). Binbaşıoğlu, Cavit. Türkiye de eğitim bilimleri tarihi. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları 2795 (1995). Güven, İsmail. Türk eğitim tarihi. Naturel yayıncılık, 2010. Özkan, Selim Hilmi. Türk eğitim tarihi ders notları. İstanbul, 2014. Sağlam, Mustafa. Türk eğitim tarihi. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayını, 2007.