HEDEFLER İÇİNDEKİLER HALK EĞİTİMİ Temel Korunma Davranışları Bilinçlendirme Kampanyaları Kamu spotları AFET VE ACİL DURUM YÖNETİMİNE GİRİŞ Prof. Dr. Mikdat Kadıoğlu Bu üniteyi çalıştıktan sonra; Halkın katılımı olmadan afetlere karşı hazırlıklı olmanın mümkün olamayacağını kavrayabilecek, Afetlere hazırlık eğitimleri daha çok katılımcılığa ve beceriye yönelik olması gerektiğini anlayabilecek, Katılımcılık ilkesine uygun olarak afetlere yönelik çalışmalara aktif olarak katılması gereken bir çok paydaş bulunduğunu fark edebilecek, Afet sonrası ilk 72 saat hayat kurtarma açısından en kritik saatler olduğunu öğrenebilecek, Her bir acil durum için yapılması gereken davranış şekilleri olduğunu öğrenebilecek, Toplumsal bilinçlendirme kampanyalarının neler olabileceğini önemini göreceksiniz. ÜNİTE 13 ÜNİTE 13
GİRİŞ Öncelikle herkes kendi güvenliğinden kendisi sorumludur. 1999 yılında Marmara Bölgesi nde, daha sonra da Van çevresinde etkili olan depremlerden, sellerden, vb. afetlerden dolayı büyük zararlara uğrayıp telafi edilemez kayıplar verdik. Böylece afetler bireysel güvenliğimizi ve şimdiye kadar yanlış ve doğru olduğuna inandığımız davranışlarımızı sorgulamamıza neden oldu. Büyük yıkımlara neden olan afetler, artık Türkiye de bir bütün olarak toplumun afetler ve afet yönetimi konularında eğitim ve öğretime ihtiyacı olduğunu açıkça ortaya koyuyor. Halkın katılımı olmadan afetlere karşı hazırlıklı olmanın mümkün olamayacağı bir gerçektir (Şekil 13.1). Bunun için sivil toplum örgütleri (STK), özel ve kamu kurum ve kuruluşları tarafından verilen afetlere hazırlık eğitimleri daha çok katılımcılığa ve beceriye yönelik olmalı; topluma doğruluğu şüphe getirmeyen ortak mesajlar verilmelidir. Bu nedenle de, artık toplumumuzu afetler ve acil durum yönetimi konularındaki yanlış ön yargılardan ve duygusal saplantılardan arındıracak, tutum ve davranışlarında iyi yönde köklü değişikliklere yol açabilecek kapsamlı eğitim ve öğretim çalışmalarının yapılması gerekiyor. Şekil 13.1. Katılımcılık ilkesine uygun olarak afetlere yönelik çalışmalara aktif olarak katılması gereken paydaşların bazıları. Böylece, ülkemizde artık insanlarımızı enkaz altından nasıl kurtarırız? düşüncesiyle yapılan çalışmaların yerini, daha çok insanlarımız enkaz altında kalmasın! düşüncesiyle yapılacak olan çalışmalar almalı. Bu konuda alınması gereken eğitimlerin sırası Şekil 13.2 de gösterilen afet eğitim ve öğretim piramidinde gibidir. Bu piramidin tabanını halk afet eğitimi konuları oluşturmaktadır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 2
Bireysel Etkinlik Halk Eğitimi Piramidin afet yönetiminde akademik seviyede ileri bir afet eğitimi almaya kadar değişik seviyelerdeki afet yöneticileri için afet yönetimi eğitimi konuları gösterilmektedir. Bazı şeyleri sadece bilmek yetmez; yapabilmek gerekir. Şekil 13.2. Temel afet bilincinden ileri afet yönetimine kadar sırayla alınması gereken afet bilinci ve afet yönetimine yönelik eğitim-öğretim konularını ve düzeylerini gösteren afet eğitim-öğretim piramidi. Japonların sırasıyla en çok korktuğu dört şey şunlardır: 1. Deprem, 2. Yıldırım, 3. Yangın, 4. Babası. Benzer şekilde siz de en çok korktuğunuz ilk dört şeyin bir listesini çıkartınız? Ortalama bir Japonla sizin ortak yanlarınız ve farklılıklarınız nelerdir? Bu fark ya da benzerlik neden kaynaklanmaktadır? Bilindiği gibi bireylerin afetlere hazırlanabilmesi için öncelikle iki bireysel değerlendirme sürecini aşması gerekir. Önce birey kendine, deprem gibi tehlikenin olup olmayacağı ya da ne zaman olacağı ve olursa can-mal kaybının olup olmayacağını sorar. Bu kritik farkındalık ya da tehlike algısının ardından ikincil değerlendirme gelir. Bu aşamada tehlike ile başa çıkılabilir mi, bir şeyler yapılabilir mi, kaynaklar neler ve yeterli mi gibi soruları kendine sorar. Bu nedenle öncelikle bireysel yetenek ve kapasitenin geliştirilmesi gerekir (Şekil 13.3). Şekil 13.3. Afetlerde kapasite oluşturma ve geliştirmenin gerekli olduğu alanlar. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 3
Afetlerde ilk 72 saat altın değerindedir. Afet eğitimi, afet konusunda profesyonel veya yönetici seviyesinde çalışanlar için Afet Yönetimi Eğitimi ; halk için ise Afet Bilinci Eğitimi olarak ikiye ayrılarak incelenebilir. Aşağıda kısaca açıklanan belli başlı eğitime ve bilgilere sahip olunması ve bunların periyodik eğitimlerle yenilenip tatbikatlarla pekiştirilmesi gerekir. Uzun dönemde, afet zararlarını azaltmak ve hazırlıklı olmak için olası afetlerin risklerinden toplumu haberdar etmek ve onları gerekli bilgi ve beceriler ile donatmak gerekmektedir. Öncelikle, İl ve İlçelerin, Kurum ve Kuruluşların veya Afet Yönetim Merkezlerinin bir amacı da, afet ile ilgili personeline, tüm çalışanlarına, mimarlarına, mühendislerine, yetki alanlarındaki STK lara, öğretmen ve öğrencilere tüm afetler ve afet yönetiminin tüm konularında iyi bir eğitim sağlamak ve bu konuda onlara yol göstermek olmalıdır. Bu amaçla düzenlenen bir dizi seminer ve kurslarla, ön lisans, lisans ve yüksek lisans seviyesindeki eğitim öğretim programlarıyla afet zararlarının en aza indirilmesinde, hazırlıkta, afetlere müdahalede ve iyileştirme çalışmalarında elde edilen yeni teknik ve bilgiler bu kesimlere süratle aktarılmalıdır. Bununla birlikte topluma bu konuda liderlik eden ve yol gösteren acil durum yönetimi ile ilgili kamu yöneticileri ve yerel idarecilerin eğitilmesine öncelik verilmeli ve daha sonra da özel sektör ve halka yönelik çalışmalar yapılmalıdır. Afet sonrası ilk 72 saat hayat kurtarma açısından en kritik saatlerdir. Afet sonrası kurtarılanların büyük çoğunluğu, ilk 24 saat içinde çevreden yetişen yakınları ve komşuları tarafından kurtarılmaktadır (Şekil 13.4). Bu nedenle, afetlere hazırlığın toplum tabanlı olması, bireyden ve evden başlaması gerektiği konusunda Dünya hemfikirdir. Şuan ABD de afetlerde altın saatler olarak bilinen ilk 72 saatin yani 3 günün, 7 güne çıkartılması bile tartışılıyor. ABD de halkın kendisini 72 saat için hazırlaması fikri 1940 larda nükleer saldırıya karşı geliştirilmişti. Şimdi deprem bekleyen Kaliforniya da ise artık halk ilk 7 gün için kendi kendine yeterli olmaya çalışıyor. Bu durumu Japonya daki son deprem ve tsunami sonrasında da gördük. Bazı yerleşim birimlerine müdahale ancak 5 6 gün sonra yapılabildi. Şekil 13.4. Afetlere müdahale noktasal olarak başlar. İlk müdahale bireyler, aileler veya çalışma arkadaşları tarafından yapılır. Profesyonel ekiplerin herkese müdahalesi çok uzun zaman alır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 4
Bireysel Etkinlik Halk Eğitimi DİKKAT! Şekil 13.4 den de görülebileceği gibi profesyonel arama ve kurtarma, vb. ekiplerin ilk 72 saatte (altın saatlerde) halka müdahale edemeyeceği göz önüne alınarak afetlere müdahale çalışmaları mutlaka toplum tabanlı olmalıdır; yani halkı afetlerin altın saatlerine hazırlamak esas olmalıdır! Bu nedenle yerel afet gönüllülerinden oluşan Toplum Afet Müdahale Eğitimleri hem bireysel, hem de ekip olarak afetler ile baş etme yeteneği ve kapasitesi kazandıracaktır. En azından Şekil 13.5 de verilen sekiz konuda eğitim alınıp eğitim verilmelidir. Afetlerde insanları en çok kendi bilgisi, yetenek ve hazırlığı korur. Şekil 13.5. Ülkemizde yaygınlaştırılması gereken yerel, toplum afet müdahale eğitiminin evrensel ölçütlerde kabul edilmiş toplum afet müdahale eğitiminin adımları ve içeriği. Özetle halkın, medya, özel sektör, vb. nin katılımı olmadan afetlere karşı hazırlıklı olmanın mümkün olamayacağı bir gerçektir. Bunun için birçok STK, özel ve kamu kurum ve kuruluşları tarafından verilen afetlere hazırlık eğitimleri daha çok katılımcılığa ve beceriye yönelik olmalı; topluma doğruluğu şüphe getirmeyen ortak mesajlar verilmelidir. Eğitimler mutlaka bireyleri yanlış ön yargılardan ve duygusal saplantılardan arındırmalı, tutum ve davranışlarında iyi yönde köklü değişikliklere yol açabilmelidir. Şekil 13.7 de şematik olarak belirlendiği gibi özgün ve örgü eğitimler ile beraber yapılacak simülasyonlar ve tatbikatlar afet eğitim ve bilinçlendirme eğitimleri değişik düzeylerde yapılmalıdır. Bu bölümde Şekil 13.6 da gösterilen bireysel eğitim, medya ve halkı bilgilendirici kamu spotları kısaca ele alınacaktır. Şekil 13.5'de verilen TAME'nin sekiz farklı eğitim konularının hangilerini ilinizdeki Afad, İtafiye, KIZILAY, vb. kurum ve kuruluşlardan alabileceğinizi tek tek belirleyiniz. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 5
Korku, bilgisizlikten doğar. Emerson Şekil 13.6. Toplum ile birlikte profesyonel afet yöneticilerinin alması gerektiği ve aldığı eğitimleri pekiştirmek için yapılması gerekenlerin şematik bir gösterimi. TEMEL KORUNMA DAVRANIŞLARI Öncelikle deprem ve diğer afetlere karşı ulusça ve tek tek bireyler olarak, en kısa sürede ve öncelikle öğrenmemiz gereken aşağıdaki belli başlı dört davranış şeklini de iyice bellememiz gerekir. Bu davranış şekillerini öğrenmeli, ister evde, okulda, çarşıda, pazarda, gökdelende veya ister başka bir yerde olalım, herhangi bir afet anında kendimizi nasıl koruyacağımızı bilmek gereksiz yere can kaybını önlemek bakımından önemlidir (Kadıoğlu vd., 2004). Ailece, okulda veya çalışma arkadaşlarımızla herhangi bir tehlike ortaya çıkınca bu davranış şekillerini nasıl uygulayacağımızın provalarını yaparsak, tehlike başladığında reflekslerimiz otomatik olarak bizi doğru davranışlarda bulunmaya yöneltecektir (Gürkaynak vd., 2004). Aşağıda açıklanan davranış şekilleri değişik acil durum türlerinde bazen tek başına bazen birlikte kullanılması gerektiği unutulmamalıdır (Tablo 13.1). Bu bilgileri öğrenmek ve hatırda da tutmak yetmez, mutlaka önceki bölümde açıklandığı gibi tatbikat ve alıştırmalar ile refleks haline dönüştürülmelidirler. Gerçek bir depremde insanların paniğe kapılmadan doğru hareket etme şansı, her Çök-Kapan-Tutun egzersizini çalışıldığında iki kat arttığı bilimsel olarak ispatlanmıştır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 6
Tablo 13.1. Acil durumlara göre tek başına ya da birlikte uygulanması gereken davranış şekilleri. Acil durum tipleri: 1. Deprem 2. Yangın 3. Duman Alarmı 4. Uçak kazası 5. Bomba veya bomba tehdidi 6. Tehlikeli madde sızıntısı 7. Gizli ateş veya silahlı saldırı Davranış şekilleri: Çök, Kapan ve Tutun Tahliye Geçici barınak yerinin değiştirilmesi Çök, Kapan ve Tutun Çök, Kapan, Tutun ve/veya Tahliye Yerinde Sığınak Yerinde Sığınak Geçici barınak yerinin değişmesi 8. Şiddetli fırtına Aşağıda toplumun afet bilincine katkıda bulunabilmek için dört birincil tehlikeler ve davranış şekilleri şunlardır: Çök-Kapan-Tutun: Bu davranış şekli deprem, uçak kazası, bomba patlaması ve bomba tehdidi, yıldırım ve hortum için uygulanır. Zemin sarsılmaya başladığında veya yüksek sesli bir patlama duyulduğunda herkes bulunduğu yere uygun bir şekilde çök-kapan-tutun hareketini yaparak hedef küçültmelidir (Şekil 13.7). Koruma davranışları binaları geneli için düşünülmelidir, sadece yassı kadayıf olan birkaç bina için değil. Şekil 13.7.Deprem ya da heyelan sarsıntısı hissedilir hissedilmez yakında bir masa varda hemen uygulanması gereken çök-kapan-tutun hareketi. Örneğin, deprem anında tamamen yıkılıp yassı kadayıf şeklini almayan hasarlı veya hasarsız binalarda ölüm ve yaralanmalara daha çok yapısal olmayan riskler neden olmaktadır. Binalarımızın yüzde olarak büyük bir kısmının yassı kadayıf olmayacağı ve yapısal olmayan risklerden korunmanın evrensel olarak kabul edilen tek davranış şeklinin de (hedef küçültmeyi amaçlayan) Çök-Kapan- Tutun olduğunu dikkate almalıyız. Bu gün artık Çök-Kapan-Tutun öğretisi, ABD deki FEMA (Federal Afet/Acil Durum Yönetim Merkezi), Red Cross (Kızıl Haç) ve NWS (Ulusal Meteoroloji Servisi) gibi afetlerle ilgili belli başlı 40 değişik kurum tarafından halka tavsiye edilmekte ve halka yoğun bir şekilde de öğretilmektedir. Bununla beraber, depremden önce yapılacak birkaç basit hazırlık ve öğrenilecek davranış şekli depremden korunmanıza daha çok yardımcı olur. Örneğin, ağır eşyalarınızı üst raflara koymayın. Bilgisayar ve küçük aletlerin altlarına kaymayı önleyici lastik takozlar koyun. Asılı cisimleri, zehirli, patlayıcı ve yanıcı maddeleri düşmeyecek bir konumda sabitleyin ve kırılmayacak bir şekilde depolayın. Sora da depremden korumak için depremi hissettiğinizde ayakta durmayın, kesinlikle oradan oraya koşmayın, balkona çıkmayın, merdivenden inmeyin, asansöre binmeyin, pencere ve balkondan atlamayın. Eğer içerideyseniz ÇÖKüp sağlam bir sıranın veya masanın altına girin. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 7
Pencerelerden, kapılardan, cam bölmelerden, kitaplıklardan, kütüphanelerden, lambalardan, tablolardan, asılı çiçeklerden, saksılardan, raflardan, dolaplardan, kimyasallardan, ocaklardan, yüksek mobilyalardan ve gevşek yapı elemanlarından uzak durun. Özellikle sırtınızı pencerelere dönük bir şekilde KAPANıp başınızı ve ensenizi düşen cisimlerden koruyun. Sarsıntı sona erene kadar sallanan masayla beraber hareket edebilmek için masanın bacağına TUTUNun. Masanın bacağını tutan kollarınızın üzerine yüzünüzü koyarak uçuşan cisimlerden gözlerinizi ve yüzünüzü koruyun (Şekil 13.8). Şekil 13.8. Mümkünse sıraların altına girerek çök-kapan-tutun hareketi yapın. Yassı kadayıf olacak binalar için her hangi bir güvenli davranış şekli yoktur. Eğer yakınınızda bir sıra veya masa yoksa iç duvarların dibine ÇÖKüp, KAPANarak kafanızı ve ensenizi kollarınızla koruyun ve olduğunuz yerde savrulmadan TUTUNup sarsıntının geçmesini bekleyin. Eğer açık alandaysanız binalardan, duvarlardan, ağaçlardan, direklerden, tabelalardan ve elektrik telleri gibi devrilebilecek cisimlerden uzak durup, yere ÇÖKüp, KAPANarak kafanızı ve ensenizi kollarınızla koruyun ve olduğunuz yerde savrulmadan TUTUNup sarsıntının geçmesini bekleyin. Eğer araç kullanıyorsanız, dikkatli ve yavaş bir şekilde aracınızı yolun en sağına çekerek durun. Durduğunuz yer köprülere, altgeçitlere, enerji nakil hatlarına veya trafik ışıklarına yakın olmamalıdır. Sarsıntı durunca, kendinizi ve çevrenizdekileri olası bir yaralanma olup olmadığını anlamak için kontrol edin, panik yapmadan ancak hızlı biçimde önceden belirlenen toplanma yerine gidin. Kilitlen ve Yat: Çevrede tehlikeli madde, ateşli silah sesi duyulduğunda, şüpheli veya tehlikeli kişi ya da keskin nişancı riskleri ortaya çıktığında uygulanır. Örneğin, yakınlarda bir silah sesi duyulduğunda, yere yatın komutu verilir. Bunun ardından herkes yere yatmalıdır. Bina içindeyseniz binanın ve/veya odanın kapısını içeriden kilitleyiniz. Eğer açık havada iseniz, emniyetli olduğu anda Yerinde Sığınak prosedürünü uygulamaya başlayın. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 8
Önce sınav yapıp sonra öğrettikleri için, afetler çok kötü bir öğretmendir! Anonim Yerinde Sığınak: Tehlikeli madde ve (kimyasal, biyolojik, radyolojik ve nükleer, KBRN) KBRN sızıntı veya serpinti, duman, ateşli silah sesi, keskin nişancı tehlikesi veya şiddetli fırtınalarda uygulanır. Çevrenizde bir tehlikeli madde riski oluştuğunda: Dışarı çıkmanız söylenene kadar banyo, tuvalet gibi küçük mekanların içerisinde kalın ve içeride hava girişini ıslak havlu, koli bantları, vb. ile kesip güvenli bir sığınak oluşturun. Örneğin, çevrenizde bir tehlikeli madde riski oluştuğunda: Dışarı çıkmanız söylenene kadar içeride kalın ve içeride güvenli bir sığınak oluşturun. Dışarıdaysanız hemen içeri girin ve binanın tüm pencere, kapı, şömine, soba, ısıtma ve soğutma birimleri dahil dışarıdan gelen hava girişlerini kapatın ve/veya içeriden tıkayın. Evcil hayvanları da içeri alın. Bir sığınak odası seçin veya bu amaçla önceden belirlenmiş olan mekana gidiniz. Odanın mümkünse dışarıya açılan bir kapısı olmasın, az sayıda ve küçük penceresi olsun. İlaçlarınız, makas, koli bandı, plastik/naylon örtü, banyo havlusu, radyo, el feneri, çerez, oyun ve okuma kitapları elinizin altındaysa onları sığınak olarak kullanacağınız yere getirin. Odanın kapı, pencere, ısıtma ve soğutma mazgallarını, vb. hava girişlerini koli bandı ve plastik örtülerle kapatınız. Kapıların altından hava girişini ıslak havluyla veya bezlerle kesiniz. Elektrik veya koli bantlarıyla elektrik, kablolu TV, internet ve telefon prizlerini de kapatınız. Tahliye: Yangın anı, deprem ve patlama sonrası, sel/su baskını öncesi ve anı; kimyasal kazalar, terör/bomba tehdidinde ve heyelan öncesinde bina ve /veya yerleşim birimlerinde uygulanır.en çok tahliye ihtiyacı bina yangınlarından kaynaklanmaktadır. Bu nedenle binalarda sigara içmeyin ve içilmesine izin vermeyin. Çok sayıda elektrikli aleti tek bir prize bağlamayın. Tahliye yollarını belirleyip tanımlayın ve herkesin öğrenmesi için işaretleyin, buralara gereksiz eşya koymayın. Acil çıkış işaretlerini yangın anında yoğun duman olabileceğini ve çömelerek çıkışı arayanlar düşünerek planlayın (Şekil 13.9). Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 9
Bireysel Etkinlik Halk Eğitimi Şekil 13.9. Afetlere hazırlık evden başlar ilkesine uygun olarak bir ev için hazırlanmış basit bir tahliye planı örneği. Şuan yaşadığınız ev için Şekil 13.10'dakine benzer bir tahliye planı hazırlayınız. Çizdiğiniz eve ait krokinin ölçekli olması için bir inşaat mühendisi ya da mimardan yardım alınız. Sıcak Hava Dalgalarından korunmak için: Gölgede ve beyaz kalın; hafif, yavaş ve sulu bir yaşam sürün!... Örneğin bir yangın anı veya duman alarmında önce beraber olduklarınıza yardım edin. Alev, duman, sis, yanık kokusu görür ve hissederseniz alarma geçip nedenini araştırın. Acil yangın durumunu mümkünse telefonla, ihbar düğmesine basarak ya da bağırarak başkalarına da bildirin. Pencere ve kapıları kilitlemeden kapatın. Varsa klima ve tüm havalandırma sistemlerinin çalışmasını durdurun. Elektrikle çalışan aletleri durdurun, merkezi elektrik şalterini kapatın. Tüp gibi basınçlı kapları tahliye edin. Yanıcı kimyasal maddeleri oradan uzaklaştırın. En yakın yangın söndürücü ile yangını söndürmeyi deneyin. Yangın büyürse telaşa kapılmadan acil yardım planına uygun bir şekilde yangın mahallini tahliye edin. Tahliye anında davranışlarınız şu şekilde olmalıdır: Bulunduğunuz yeri boşaltırken, kapı ve pencereleri oksijeni ve hava cereyanını azaltmak için kapatın, ama kilitlemeyin. Acil durum görevlilerinin talimatlarına uyun. Mağdur durumda olan arkadaşlarınıza kendinizi tehlikeye sokmadan yardım edin; olmazsa başkalarının yardım etmesini sağlayın. Bulunduğunuz yeri terk edin ve kendinizi tehlikeye atmadan önemli evrak vb. beraberinizde almayı unutmayın. Çıkış yerine sakin şekilde gidin ve gereksiz acelecilikten kaçının. Merdivenleri doğru bir şekilde kullanın ve sıkışıklığa neden olmayın. Asansörleri kesinlikle kullanmayın. Binayı tahliye ettikten sonra önceden belirlenmiş acil durum toplanma yerine gidin. Yangın tehlikesi için öncelikle binada yangın söndürme cihazını bulundurun ve periyodik bakımları yaptırıp kullanımını aşağıdaki kısaltmayla öğrenin: Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 10
Çocuklara evde yalnızken yabancıların telefonuna nasıl cevap vermesi gerektiğini bile doğru bir şekilde öğretmek zorundayız. PASS: Pimi çek, Ateşe yönelt, Sık, Süpür. Yangında en önemli olan şey, can güvenliğini sağlamaktır. Kimsenin canını tehlikeye atmasına izin vermeyin ve şunları hatırlayın: KAOS: Kurtarın- Öncelikle tehlikede olan insanları ve mümkünse önemli belgeleri hemen kurtarın. Alarm verin- Varsa yangın alarmını çalıştırın veya YANGIN VAR diye bağırın ve 110 nu arayın. Oksijensiz bırakın- Kapı ve pencereleri kapatın ya da ateşin üstünü örtün. Söndürün ya da terk et- Eğer yangın küçükse söndürün; kontrolden çıkmışsa orayı hemen boşaltın. Dumana dikkat! Güvenli bir çıkışa doğru, çömelerek ilerleyin. Sıcak olan kapıları açmayın. Giysiniz tutuşursa olduğunuz yerde (durun) yere yatın ve yuvarlanın. Yanıklara hiç bir şey sürmeyin. Sadece soğutmak için 10-15 dakika varsa buz veya su altında tutun. Yangın ihbarı için bazı kurallara dikkat etmelisiniz. Örneğin telefonla itfaiyeye ihbar yaparken, bulunduğunuz adresi anlaşılır bir şekilde söyleyin, neyin, nerenin ve hangi kısmın yandığını belirtin, kendi adınızı, soyadınızı, ve telefon numaranızı bildirin. Yangın yerinde yaralı ve can kaybı olup olmadığını da söyleyin. Karşı taraftan anlaşıldı teyidini almadan telefonu kapatmayınız. Yangın ihbarı hakkında daha fazla bilgi için acil yardım planınızdaki yangın kontrol listesine bakınız. Örneğin bir deprem sonrası ise tahliye anında güvenlik önlemleri alınarak (önceden hazırlanmış), gerekli malzemeyle birlikte derhal bina (daha önceden tespit edilen yollardan) terk ederek, toplanma bölgesine gidilir. Bunun için binada deprem sonrası ve yangın anı gibi acil durumlarda nasıl hareket edileceğini, tahliye yolları ve toplanma yerlerini gösteren krokileri görünür yerlere asın. Çalışma saatlerinde büroların, ders anında anfilerin, sınıfların ve laboratuvarların kapılarının sıkışmalarını önlemek için tamamen, kapatmayın, aralık bırakın. Koridorlarda, oda ve sınıf kapılarının önlerinde ve merdivenlerde geçişi engelleyecek hiçbir eşya bulunmamasına dikkat edin. Büro eşya ve malzemelerinin (dolap, masa vs.) konumları bir acil durumda çıkışı kolaylaştıracak şekilde düzenlenmelidir. Ofis, laboratuvar ve sınıflardan çıkışı ve dışarı toplanma noktalarını planlayın. Tahliye planlarını çeşitli ve belirli aralıklarla yapılacak olan tatbikatlarla herkese ezberletin. Acil durumlarda binayı aydınlatarak tahliye edilmesi için acil aydınlatma lambalarının gerekli yerlere takıldığından ve çalışır durumda olduklarından emin olun. Tatbikatların başarısına göre acil çıkış planını yeniden düzenleyerek gereken yerlerde ilave acil aydınlatma ve çıkışları ilave edin. Sarsıntının bitişi ile, olası bütün yaralanmaları tespit ederek, ofis veya sınıfın tahliye edilmesi olanaklarını belirleyin. Eğer yaralanmalar, tahribat ve yangın varsa yetkililere bildirin. Önce küçük, sonra ana sigortaları kapatın. Gaz kaçağından şüpheleniliyorsanız, camları açın, elektrik düğmeleriyle oynamayın, açmayın /kapamayın. Mum/kibrit/vb. alev alan maddeleri kullanmayın. Bütün alevli aydınlatıcıları söndürün, soba, ısıtıcı, ocak, fırın, elektrikli cihazlar ile birlikte gaz ve su vanalarını kapatın veya söndürün. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 11
Tahliye öncesi yandaki/karşıdaki ofiste/sınıfta yardıma ihtiyacı olan biri var mı diye eş sistemi kurularak kontrol edilmelidir. Yaralılar bir ofis/sınıfta toplanıp başında bir görevli (öğretmen/personel) kalmalı, diğer görevli iki sınıfı/ofisi birlikte tahliye etmelidir. Her koridorda bulunan sınıflardan/ofislerden, merdivene en yakın olandan başlanarak, binayı boşaltın. Tahliye edilenler yanlarına sadece (çanta gibi) gerekli eşyalarını alabilir. Kapılardan ikişer ikişer hızlı adımlarla (koşmadan) geçerek ve kapıya yığılmadan dışarı çıkılması sağlanmalıdır. Sınıflar/ofisler boşaltıldıktan sonra kapıları kapatın; ancak arama ve kurtarma ekibinin girebilmesi için kilitlemeyin. Koridor ve merdivenlerden koşmadan ama hızlı adımlarla geçerek binayı terk edin. Tahliye anında sınıfta olmayan personel koridordaki ve merdivendeki geçişlerin düzenli yapılması için yardımcı olmalıdır. Bina dışına çıkan öğrenciler ve personel dışarıda önceden belirlenmiş yerlerde toplanıp, çömelerek bekleyip yoklama alınmalıdır. Tehlike geçti değerlendirmesi gelene kadar binaya tekrar hiçbir nedenle girilmemelidir. Deprem sonrası binada yapısal bir hasar yoksa, içeride kalmak güvenlidir. BİLİNÇLENDİRME KAMPANYALARI Dibi görünmeyen sudan geçme. Atasözü Afetlere hazırlıkta valilik ve belediyenin ilgili birimleri tek başına hazır olması yeterli değildir. Herkese afetlere hazır olunca, afetlere hazır olacağız ilkesiyle halkın kendi bireysel güvenliğini sağlaması ve Afetlere hazırlık evden başlar ilkesiyle de evlerden başlayarak kurum ve kurumsal hazırlıkların yapılmasının sağlanması gerekmektedir. Aşağıdaki bölümlerde de açıklanacağı üzere bilinçlendirme kampanyaları ile halk eğitiminde hedef kitlenin (alan, kültür düzeyleri, eğitimleri, bilginin teknik içeriğin) de tespit edilmesi ve hangi araçlarla onlara ulaşılacağının doğru bir şekilde belirlenmesi gerekmektedir. Bu kampanyaların genel ilkeleri aşağıdaki gibidir. Bilinçlendirme kampanyası: Toplumunuzdaki tehlikelerin farkında olunması için sürdürülen bir halk eğitimidir. Toplumunuzdaki tehlikelerin neden olabileceği olası risklere karşı, bireylerin nasıl hazır olmaları gerektiğini öğreten bir süreçtir. Bilinçlendirme kampanyalarının kapsamı: Toplumu bilgilendirmek, eğitmek ve farkındalığı artırmak Bireysel hazırlığı arttırmak ve yaygınlaştırmak Ortak amaç ve dil birliği oluşturmak ile birlikte problemi gündemde tutmak Toplumu cesaretlendirmek, motivasyonu, iyi niyeti arttırmak ve bireysel sorumluluklarını yerine getirmek üzere harekete geçirmek, olmalıdır. Diğer bir deyişle afetlere toplum tabanlı hazırlıkta bilinçlendirme kampanyaları birinci ve en önemli adımı oluşturmaktadır (Şekil 13.10). Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 12
Bireysel Etkinlik Halk Eğitimi Şekil 13.10. Örneğin İSMEP Güvenli Yaşam Eğitimlerinden olduğu gibi toplum tabanlı afet yönetiminde eğitim çalışmaları bilinçlendirme ile başlayıp geliştirilir. Bilinçlendirme kampanyaları yürütmede takip edilmesi gereken dört adım kısaca şöyledir: 1. ADIM: TEHLİKE VE RİSKLERİ ARAŞTIRMA Çevrenizdeki tehlikeleri araştırın Tehlikeye maruz olanları tespit edin Tehlikeler nelerdir? Tehlikeler nerededir? Riskler nelerdir? Kimler ve neler etkilenebilir? Mevcut kaynakların envanteri nedir? Halk ve diğer hedef kitlelere verilecek eğitimde önemli olan sadece afet sırası ve sonrası değil, afet yönetiminin dört evresinin de kapsanması ve bilimsel kriterlere uygun olmasıdır. Bu bakımdan afetlerin ne olduğu, afet zararlarının nasıl azaltılabileceği, afetlere nasıl hazırlıklı olmak gerektiği, afet sırasında ve sonrasında neler yapılması gerektiği eğitimde yer alması gerekir. Eğitimde ayrıca afet öncesi hazırlık için gereken bazı beceriler (örn: eşya sabitleme; güvenli yerlerin tespiti gibi), afet sonrası gerekebilecek beceriler (ilk yardım; arama kurtarma faaliyetlerinde görevlilere yardım gibi) ve geçici barınma durumlarında sağlık ve beslenme ile ilgili beceriler de bulunmalıdır (İDMP, 2004). Yaşadığınız ilçe için Toplumu Bilinçlendirme Kampanyası Geliştirmede 1. adım olarak aşağıdaki Tehlike/Problem Analizi tablosunu hazırlayınız. Bu konuda İl AFAD Müdürlüğüne bizzat giderek ya da web sayfasına girerek bilgi edininiz. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 13
Bireysel Etkinlik Halk Eğitimi Herkes afetlere hazır olunca afetlere hazır olacağımız için bireysel ve toplumsal olarak afetlere hazırlığa önem vermeliyiz. Tehlikeler Nelerdir? 1) 2) 3) 4) 5) 6) Tehlikeler Nerelerdedir? Riskler Nelerdir? Kimler Etkilenebilir? Kaynaklarınız Nelerdir? 2. ADIM: KİTLE ANALİZİ Kimlere mesajın iletilmesi gerekiyor? Onlara ulaşmak için hangi medya araçları kullanılmalı? Afetler konusunda bilinçlenme, afet zararlarını azaltmak, hazırlıklı olmak ve müdahaleyi kapsayan konularda toplum eğitiminde öncelikle hedef kitlelerin ve eğiticilerin belirlenmesi, eğitimin kapsamının, yönteminin ve verileceği mekânların ve son olarak eğitimin kurumsallaşması için yapılması gereken düzenlemelerin belirlenmesi gerekmektedir. Hedef Kitle Analizi Onlar kimdir? Materyalleri hazırlamak için ne kadar zamana ihtiyaç var? Nerelerde yaşıyorlar? Ne kadar güncel olacaklar? Eğitimin yaygın olarak halkın her kesimine ulaşması önemlidir. Bu bakımdan farklı yaş grupları olarak ele alabileceğimiz, çocuklar (ilköğretim öğrencileri), ergenler-genç yetişkinler (lise-üniversite-çıraklık eğitimi-askerlik yapanlar) ve yetişkinler eğitim alması gereken kitleler olarak planlanmalıdır. Eğitimin gideceği kitlelerde kadın ve erkeklerin temsil edilmesine ve farklı sosyoekonomik düzeylere erişilmesine dikkat edilmelidir. Hedef kitlelerin belirlenebilmesi için mahalleler-sokaklar düzeyindeki demografi bilgilerinin (yaş, cinsiyet, eğitim, engellilik) coğrafik bilgi sistemi GIS ortamında bulunması yararlı olacaktır. Bu bilgiler kullanılarak temel bilinçlendirme eğitiminin planlanması yararlı olacaktır. Yaşadığınız ilçe için Toplumu Bilinçlendirme Kampanyası Geliştirmede 2. adım olarak aşağıdaki Hedef Kitle (tablodaki bazı boşluklar örnek olarak sizi yönlendirmek için doldurulmuştur) tablosunu hazırlayınız. Bu konuda ulasal ve yerel medya araçlarını gözönüne alınız. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 14
Hedefimiz beklenmeyene ve en kötüsüne karşı hazır olmaktır. Grup Okul öğrencileri Yaşlı kesim Özürlü/ Engelli Alt gruplar Nerede Yaşıyor Yaş Aralığı Takip Ettikleri Medya Anaokulu 5-11 Temel Reis TV Sosyoekonomi k statü değişik En Etkili Mesaj Tipi Tehdit etmeyen, sevgi temalı mesajlar İlköğretim 12-13 değişik Akranca/ Arkadaşça Lise 14-18 95 Rock FM değişik Kendi evinde 65+ yaşayanlar Düşkünler evinde yaşayanlar Fiziksel Altın Yıllar Huzur Evi 65+ Sağır TRT2 Görsel mesajlar 3. ADIM: GELİŞTİRME/UYGULAMA Araştırmaya dayalı olarak bir mesaj hazırlayın. Mesajın içerik, biçim ve uzunluğunu belirleyin. Hedef kitleye göre medya aracını belirleyin. Kampanyanın maliyetini belirleyin. Yetişkin halkın eğitiminde mümkün olduğunca katılımlı eğitim yöntemleri kullanılmalı, eğitilen kitlenin eğitim boyunca aktif olmasını, gerekli yerlerde uygulama yapmalarının sağlanmalıdır. Eğitimin görsel-işitsel malzemelerle desteklenmesi gerekir. Halka sadece broşürler dağıtmanın çok etkili olmadığı göz önünde tutulmalı ve dağıtılacak broşürler etkileşimli bir eğitim ile birlikte verilmelidir. Ayrıca, eğitimin sürekliliği sağlanmalıdır. Gerek eğiticilerin gerekse de eğitilecek kitlelerin zaman zaman yinelenen programlara katılmaları çok önemlidir. Çocukların eğitiminde yaş gruplarının özellikleri dikkate alınmalı, uygulamalı ve eğlendirerek, merak uyandırarak eğitim sağlayacak yöntemlere ağırlık verilmelidir. Eğitimin farklı kitlelere ulaşmasını sağlamak için kullanılan medya aracının secimi de önemlidir. Bunun için eğitilecek kitlenin çok rahatlıkla ulaşabileceği uygun mekânların seçilmesi, bu tür yerler yoksa yaratılması gereklidir. Yetişkin halka, özellikle ev kadınlarına ulaşılabilmesi için oturdukları evlere yakın yerlerin seçilmesi uygun olacaktır. Ayrıca afetlere hazırlıkta mevsimsel afetlerde afet öncesi eğitimi verilmesi önemlidir. Bunun için yerel şartları dikkate alan bir afet takvimi hazırlanıp uygulanmalıdır (Şekil 13.12). Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 15
Bireysel Etkinlik Halk Eğitimi Şekil 13.12. Afet bilincini artırmaya yönelik eğitim ve kamu kampanyaları ne zaman yapılacağını belirlemek için her yerleşim bölgesi için hazırlanması gereken afet takvimi için hayali bir örnek. Yaşadığınız yerin meteorolojik, hidrolojik ve jeolojik afetler ile birlikte sosyoekonomik özelliklerini dikkate alarak Şekil 13.12'dekine benzer ilçeniz için bir afet takvimi hazırlayınız. Bütün bunlardan sonra aşağıda belirtildiği şekilde yapılan kampanya mutlaka tümüyle bir değerlendirmeye tabi tutulup geliştirilerek yeninden düzenlenmelidir. Medya için iyi haber, haber değildir. 4. ADIM: DEĞERLENDİRME: Şu dört önemli faktörü belirleyip değerlendiriniz: Mesaj(lar), hedeflenen kitleye ulaştı mı? Mesaj(lar) hedef kitlenin davranışlarını beklenen şekilde değiştirdi mi ve bu değişim yeterli miydi? Mesaja insanlara verdiği tepkiler önemli miydi? Mesaj(lar)ı daha etkili kılmak ve/veya diğer kitlelere ulaşmak için nasıl değiştirelim / geliştirelim? Hangi tip mesajlar daha çok etkili? Bunun için aşağıdaki ve benzeri Tablo vb grafiksel yöntemler kullanılabilir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 16
KAMU SPOTLARI Toplumsal bilinçlendirme kampanyaları düzenlenecek olan çeşitli seminerler, konferanslar, şenlikler, spor yarışmaları ve TV/ yazılı medya yolu ile yürütülebilir. Kampanyada görselliğe yer vermek, ilgi uyandırmak ve tekrarlar yapmak çok önemlidir. Ancak tekrarlardan aynı konuyu işleyen farklı malzemelerin kullanılması yeknesaklığı önlemek için gereklidir. Toplumun ilgisini çeken futbol karşılaşmaları, konserler, vb. gibi toplum olaylarından da tanıtım için yararlanılabilir. Ayrıca halkın tanıdığı, ünlü kişilerden de tanıtımda yararlanılabilir. Bunun için afetlere hazırlıkta yapılan çalışmaların ve gerekli olan bilgilerin halka (medya araçlarıyla, posta, sergi ve fuarlar, toplantılar, vb. şekillerde) ulaştırılması, halktan görüş ve öneriler (anketler, araştırmalar, halk toplantıları, vb. şekillerde) toplanarak katkı alınarak karar verme sürecine katılımcılığın sağlanması gerekmektedir (Kadıoğlu ve İskender, 2001). Özellikle büyük depremlerin yıl dönümlerinde acılarımız tazelenmekte ve korkularımız yeşermektedir. Özellikle böyle günlerde insanlara problemlerinin çözümleri için de yol gösterilmeli ve korkuları eğitimle azaltılmaya çalışılmalıdır. Bunun için gönüllü medya araçlarıyla Büyük Marmara Depremlerinin yıl dönümlerinde örneğin Çök-Kapan-Tutun tatbikatı için bir kampanya yürütülebilir. Bütün bu nedenlerden dolayı yerel yönetim ve idareler tüm medya araçlarını kullanarak ve mevsimsel olarak ortaya çıkan afetlerinde zamanlarını göz önüne alarak Kamu Reklamlarıyla Afet Bilinci Oluşturma Yıllık İş Planı hazırlayıp uygulamalıdır. Bunun için aşağıda halkın afet bilincini kuvvetlendirmek ve duyarlıklarını arttırmak için televizyonlarda işlenebilecek Kamu Spotlarına yönelik konulara bazı örnekler verilmiştir: Programın Hedefi : Birey ve aile Programın Motivasyonu : Toplumsal ve Kurumsal Sorumluluk (CSR) Program Süresi : 30 saniye Programın Slogan(lar) : Afeti engelleyemezsin ama ondan korunabilirsin! Her afet bir felakete dönüşmesin! Afetten korkma, ondan korun! Kurban olma, bilgili ol! Afetlere hazır mısın? Konular Bina Yangınları ve Ateşten Korunma (Kampanya zamanı: Tüm aylar.) Üzerindeki elbise ateş alırsa ne yap malısınız? Dur, Yat, Yuvarlan (Stop, Drop, Roll) ya da 3D kuralı (Dur, Düş, Dön) Üzerinde elbiseleri yanan birine nasıl müdahale edilir? Evde duman detektörü bulundurmanın önemi. İtfaiye (1-1-0) nasıl çağrılır? Çocukların kibrit ile oynamasının engellenmesi Evde A-B-C tip yangın söndürme tüpü vb. bulundurulması ve kullanılması (PİYASA; Pİmi çek, YAngının tabanına nişan al, Sapı sık, Ateşi tara.) Evde veya işyerindeki bir yangına müdahale. Evde Yangın ve Dumandan korunma. Okulda yangın tatbikatı Duman zehirlenmesine karşı ilk yardım. Bacaların periyodik olarak temizlenmesi. Yemek pişirirken yangın güvenliği Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 17
Eşyalarınızı sabitleyin ve dolapların üzerine asla eşya koymayın. Geçmişini hatırlamayanların yazgılarında geçmişini yeniden yaşamak vardır George Santayana Evde yangından kaçış planı Deprem (Kampanya zamanı: Tüm aylar.) Evde deprem anında ne yapmalı? Okulda deprem anında ne yapmalı? İş yerinde deprem anında ne yapmalı? Alış veriş merkezlerinde deprem anında ne yapmalı? Otomobilde deprem anında ne yapmalı? Toplu ulaşım araçlarında deprem anında ne yapmalı? Cadde de deprem anında ne yapmalı? Arazide deprem anında ne yapmalı? Tavana sağlam bir şekilde monte edilmemiş avizeler. Bilgisayarlar depremden nasıl korunmalı? Depreme karşı eşya, dola kapakları ve kütüphane nasıl organize edilmeli? Duvar sağlam bir şekilde monte edilmemiş şofbenler. Ayna ve tabloların koruması. Yüksek bir kütüphanenin hemen yanına konan bir beşik. Çamaşır suyu, patlayıcı ve yanıcı vb. kimyasalların bir arada bulundurulması. Evcil hayvanların depremden korunması. Heyelan (En uygun kampanya zamanı: Nisan-Kasım ayları.) Heyelan/toprak kaymasının arazideki belirtileri. Heyelan/toprak kayması anında binada ne yapmalı? Heyelan/toprak kayması anında açık alanda ne yapmalı? Hortumlar (En uygun kampanya zamanı: Nisan-Kasım ayları.) Denizde bir su hortumu görünce, deniz ve kıyıdakiler ne yapmalı? Açık arazide bir hortumla karşılaşınca ne yapmalı? Hortum tehlikesindeyken bina içinde ne yapmalı? Hortum tehlikesindeyken otomobil içinde ne yapmalı? Evcil hayvanların horumdan korunması. Kış Fırtınaları (En uygun kampanya zamanı: Kasım-Mart ayları.) Canlıların donmadan korunması. Soğuk hava dalgalarında nasıl giyinmeli? Don kurbanına ilk yardım. Dikkat! Siyah buz. Dikkat! Köprüler yoldan önce donar. Kar ve dolu yenmez. Arazide çığ tehlikesinin tespiti. Çığdan korunma. Otomobillerin kış hazırlığı. Kar ve buzda otomobil kullanma. Kar tipisinde otomobil içinde mahsur kalma. Su borularını ve tesisatını dondan koruma. Evcil hayvanların soğuktan korunması. Düşük nemden korunma. Kuvvetli Rüzgâr Fırtınaları (En uygun kampanya zamanı: Kasım-Şubat ayları.) Üzerine elektrik hattı düşen bir otomobilden nasıl çıkılır? Çatıların binalara monte edilmesinde dikkat edilecek hususlar. Pencere ve kapıların fırtınaya karşı kuvvetlendirilmesi. Soba zehirlenmesine karşı alınabilecek önlemler. Kışın rüzgâr soğuğundan korunma. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 18
Herkes, her kurum her tehlike de ne yapacağını bilmeli.. Orman ve Çalı Yangınları (En uygun kampanya zamanı: Mayıs-Ekim ayları.) Orman yangını nasıl haber verilir? Ormanlarda kontrollü ateş yakmak. Ormanlarda çam kırıklarının büyüteç görevi görmesi. Anız yakmak. Ormanlık bölgelerde evlerin orman yangılarına karşı korunması. Evcil hayvanların orman yangınlarından korunması. Seller (En uygun kampanya zamanı: Nisan-Kasım ayları.) Sel sularına otomobille girilmesi veya otomobilin sel sularına kapılması. İnsanların sel sularına isteyerek girmesinin önlenmesi. Sel sularına karşı makinelerin korunması. Sel yataklarında bulunan binaların elektrik tesisatı. Sel yataklarında bulunan binaların kanalizasyon tesisatı. Sel öncesi evde ne yapmalı? Sel anında evde ne yapmalı? Sel sonrası evde ne yapmalı? Selden korunmak için kum torbası nasıl hazırlanır? Selden kaçış planı nasıl hazırlanır? Evcil hayvanların selden korunması. Sıcak Hava Dalgaları (En uygun kampanya zamanı: Mayıs-Ağustos ayları.) Sıcak hava dalgalarında nasıl giyinmeli? Sıcak hava dalgalarında fiziksel etkinliklerin planlanması/kısıtlanması. Sıcak hava dalgalarında yemek ve içmek konusunda nelere dikkat edilmeli. Sıcak hava dalgalarında yaşlı ve hastaların bakımı. Sıcak hava dalgalarında evler nasıl serin tutulur? Sıcak hava dalgaların evcil hayvanların bakımı. Yüksek nemden korunma. Evcil hayvanların sıcaklardan korunması. Yıldırım, Şimşek (En uygun kampanya zamanı: Nisan-Kasım ayları.) Yıldırım çarpma tehlikesi nedeniyle saçları dikleşen bir insan yıldırımdan nasıl korunur? Evde yıldırımdan nasıl korunmalı? Açık arazide yıldırımdan nasıl korunmalı? Denizde yıldırımdan nasıl korunmalı? Ormanda yıldırımdan nasıl korunmalı? Otomobil içindeyken yıldırımdan nasıl korunmalı? Yıldırım tehlikesi içi 30/30 kuralı. Yıldırım kurbanına ilk yardım? Hayvanların yıldırımdan korunması. Dışarıda oynayan çocukların yıldırımdan korunması. Yüksek riskli binaların paratoner ile korunması. SAĞLIKTA İLK YARDIM (KAMPANYA ZAMANI: TÜM AYLAR.) Sara nöbeti geçirenlere ilk yardım. Bayılanlara ilk yardım. Kalp krizi geçirenlere ilk yardım. Alkol komasına girenlere ilk yardım. Kol ve bacak kırılmalarında ilk yardım. Zehirlenmelere karşı ilk yardım. Yılan sokmalarında ilk yardım. Deri dışındaki kanamalar için ilk yardım. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 19
Güvenli bir yaşam tarzı afete hazırlıkta en doğru yaklaşımdır. Aşırı dozda ilaç alınarak yapılan intiharlarda ilk yardım. Yemek yerken boğulanlara ilk yardım. Elektrik çarpmış kişilere ilk yardım. Bebek ve çocukların yapancı bir cisim yutmaları durumda ilk yardım. Sıcak /Güneş çarpmalarında ilk yardım. Boğulmalarda ilk yardım. Yanıklara ilk yardım Genel ve Diğer Konular Aile afet planın hazırlanması. Evde tehlike avı İşyerlerinde tehlike avı. Afet Çantasının hazırlanması (tek başına 72 saat hayatta kalmak). İlk Yardım Çantasının hazırlanması. Evde yalnız çocuklar yabancıların telefonuna nasıl cevap vermeli? İtfaiye, Ambulans ve Polisin yardım çağrılarına hızlı bir şekilde cevap verebilmesi için ev ve apartman sokak numaraların mevcut ve okunabilir olmasının önemi. Çocuklara acil durum telefon numaralarının öğretilesi. Bebek ve çocukların elektrik prizlerine karşı korunması. Afetlere Kaşı Sigorta. İklim değişimi: Küresel düşün, yerel hareke et! Şüpheli paketlerden uzak durmak. Mutfak tüpü yanması ve patlaması. İçme suyu elde edilmesi. Deniz kazaları. Trafik kazaları. İş kazaları. Hava Kirliliği. Polen Yağışlı günlerde astımlılar için tavsiyeler. Açık hava türbülansı nedeniyle uçakta sürekli emniyet kemerinin takılı olması. Meyve bahçelerinin ilkbahar ve sonbahar donlarından korunması. Kuraklıktan dolayı su ve enerji tasarrufu. Güneşin UV-B ışınlarından (ozon seyrelmesinden) korunma. Yazın büyük şehirlerdeki ozon kirliliğinden korunma. Su ve kuyu etrafında oynamak Evde çocuğun yalnız kalması Otomobillerde emniyet kemeri takmak Vücut Temizliği (Kampanya zamanı: Tüm aylar.) El temizliğinin önemi.... Aile Afet Planı: Afetler her zaman, her yerde olabilir, çabuk ve uyarısız gelebilir bireler ve aileler için korkutucu olabilirler. Örneğin, siz de evinizi terk etmek zorunda kalabilirsiniz. Ayrıca afette görevli kurumlar afet sonrası ihtiyaçlarınızı hemen karşılayamayabilir. Bunun için kendimize ait ve afetlerde altın saatler olarak adlandırılan, en az 3 günlük süreyi kapsayan bir AİLE AFET PLANI yapmamız gerekiyor. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 20
Bireysel Etkinlik Halk Eğitimi Aşağıda Şekil 13.13'de verilen aile afet planını önce kendi aileniz, sonra da komşularınız için yapınız. Böylece temel afet bilinci edinmiş bir birey olarak harekete gecip kendinize ve çevrenizdekilere yazılı planlar hazırlamış olun. Bunun için aşağıdaki adımları ailenizle konuştuktan sonra, beraberce bir acil durum planı hazırlayın. Planı herkesin görebileceği bir yere asın. Bölgenizde görülebilecek afetlere karşı nasıl hazırlanılacağı ile ilgili daha fazla bilgi için Valilik, Kaymakamlık, Belediye, Sivil Savunma Müdürlüğü veya Kızılay a başvurun. Aile afet planını geliştirirken aile üyelerinin her birinin plan içinde yer almasına özen gösterin. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 21
Güvenliğinizden öncelikle bir birey olarak kendimiz sorumluyuz. Şekil 13.13. Aile afet planına bir örnek. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 22
Tartışma Halk Eğitimi Japon halkının bir değremdeki davranışları aşağıdaki 10 madde ile değerlendirilmiştir: AĞIRBAŞLILIK: Hiçbir dövünme ya da aşırı hareketlerle ızdırap ifade etme görüntüsü yok. Üzüntünün kendisi yüceltilir. ONUR: Su ve yiyecek kuyruklarındaki disiplin. Hiçbir kaba söz ya da sert el kol hareketi yok. Sakinlikleri takdire ve övgüye değer. YETENEK: Örneğin, inanılmaz mimarlar. Binalar sallandı ama yıkılmadı. ERDEM (Bencil olmama): İnsanlar sadece o anda ihtiyaçları olan şeyleri satın aldılar, herkes bir şeyler alabilsin diye. DÜZEN: Hiçbir dükkan yağmalama yok. Yollarda korna çalmak, sollamak yok. Sadece anlayışlı tavırlar. FEDAKARLIK: Elli çalışan deniz suyu pompalamak için nükleer reaktörlerin içinde kaldı. Bunların yaptıklarının karşılığı nasıl ödenebilir? DUYARLILIK: Lokantalar fiyatlarında indirim yaptı. Korunmayan bir bankamatiğe hiç kimse saldırmadı. Güçlüler zayıflara baktı. EĞİTİM: Yaşlılar ve çocuklar dâhil herkes ne yapacağını tam olarak biliyordu. Aynen de yaptılar. MEDYA: Bültenlerde kendilerini mükemmel bir şekilde dizginlediler. Olay yerinden konuşan muhabirle ve politikacılar yoktu. Sadece sakin bir şekilde işin yapan görevliler vardı. VİCDAN: Bir mağazada elektrikler kesildiğinde, insanlar aldıkları şeyleri tekrar raflarına koydular ve sessiz bir şekilde çıktılar. Şimdi benzer konularda kendimizi yaşadığımız en son afete bakarak değelendirsek neler söyleyebiliriz? Hangi konularda ve neden farklıyız? Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 23
Özet Ödev Halk Eğitimi Valilk bünyesindeki AYM'ler ile Belediyeler bünyesinde kurulan AKOM'lar arasındaki farklar ve benzerlijler nelerdir? Araştırıp açıklayınız. 200 kelimeyi aşmayacak bir metin şeklinde hazırlayacağınız ödevi sistemde ilgili ünite başlığı altında yer alan "ödev" bölümüne yükleyeniz Bu ünitede halk eğitimi konusu incelenmiştir. Halkın katılımı olmadan afetlere karşı hazırlıklı olmanın mümkün değildir. Bu nedenle, STKlar, özel ve kamu kurum ve kuruluşları tarafından verilen afetlere hazırlık eğitimleri daha çok katılımcılığa ve beceriye yönelik olmalıdır; topluma ortak mesajlar verilmelidir. Diğer taraftan halkın, medya, özel sektör, vb. nin katılımı olmadan da afetlere karşı hazırlıklı olması beklenemez Altın saatler kavramı tüm dünyaca kabul edilmiştir. Afet sonrası ilk 72 saat hayat kurtarma açısından en kritik saatlerdir. Bu sure altın saatler olarak adlandırılmaktadır. Afet sonrası kurtarılanların büyük çoğunluğu, ilk 24 saat içinde çevreden yetişen yakınları ve komşuları tarafından kurtarılmaktadır. Afetlere hazırlığın toplum tabanlı olmasının ne kadar önemli olduğu bu bilgi ışığında ne kadar doğru olduğu görülebilir Bilinçlendirme kampanyalarının ve kamu spotlarının halk eğitimlerindeki önemi tartışılamaz. Valilik ve Belediyenin, Herkese afetlere hazır olunca, afetlere hazır olacağız ilkesiyle yola çıkması halkın kendi bireysel güvenliğini sağlaması, eğitimler yapması gerekmektedir Halkı bilinçlendirme araçlarından birisi de kamu spotlarıdır. Toplumsal bilinçlendirme kampanyaları düzenlenecek olan çeşitli seminerler, konferanslar, şenlikler, spor yarışmaları ve TV/ yazılı medya yolu ile yürütülebilir. Kampanyada görselliğe yer vermek, ilgi uyandırmak ve tekrarlar yapmak çok önemlidir. Farklı durumlarda uygulanması gereken temel koruma davranışları vardır. Bu davranış şekilleri öğrenilmelidir: Çök-Kapan-Tutun: Deprem, uçak kazası, bomba patlaması ve bomba tehdidi, yıldırım ve hortum için uygulanır. Kilitlen ve Yat: Çevrede tehlikeli madde, ateşli silah sesi duyulduğunda, şüpheli veya tehlikeli kişi ya da keskin nişancı riskleri ortaya çıktığında uygulanır. Yerinde Sığınak: Tehlikeli madde ve KBRN sızıntı veya serpinti, duman, ateşli silah sesi, keskin nişancı tehlikesi veya şiddetli fırtınalarda uygulanır. Dışarı çıkmanız söylenene kadar banyo, tuvalet gibi küçük mekanların içerisinde kalın ve içeride hava girişini ıslak havlu, koli bantları, vb. ile kesip güvenli bir sığınak oluşturun. Tahliye: Yangın anı, deprem ve patlama sonrası, sel/su baskını öncesi ve anı; kimyasal kazalar, terör/bomba tehdidinde ve heyelan öncesinde bina ve /veya yerleşim birimlerinde uygulanır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 24
DEĞERLENDİRME SORULARI Değerlendirme sorularını sistemde ilgili ünite başlığı altında yer alan bölüm sonu testi bölümünde etkileşimli olarak cevaplayabilirsiniz. I. Aile Afete Hazırlık Planı yapmak II. Temel afet eğitimi ve bilinci düzeyini artırmak III. Yapısal olmayan tehlikeleri azaltmak IV. Tahliye yolları ve barınak belirlemeli, tatbikat yapmalı 1. Bireyler afetlere nasıl hazırlanmalıdır? a) Yalnız I b) Yalnız II c) I, II ve III d) II, III ve IV e) I, II, III ve IV 2. Türkiye de topluma temel afet bilincinin yaygınlaştırılmasında kullanılan sizce en geçerli aşağıdakilerden hangisidir? a) Gönüllülerin kullanılması b) Uzaktan eğitim c) Tv ve sosyal medyanın kullanılması d) Okullarda eğitim kampanyaları e) Reklam panoları 3. Ofiste oturmuş masanızda çalışırken kuvvetli bir deprem olursa aşağıdakilerden hangisi hemen yapılmalıdır? a) Deprem Var diye bağırmalısınız. b) Bir duvarın dibine gidip yatmalısınız. c) Kapı eşiğine koşup orada durmalısınız. d) Çök-kapan-tutun hareketini yapmalısınız. e) Bir şekilde dışarıya kaçmanın yolları aramalısınız. I. 4. Halka afet ile ilişkili tıbbi yardımı öğretmektir. II. Halka hafif düzeyde arama-kurtarma yapmayı öğretmektir. III. Halka küçük yangınları söndürmeyi öğretmektir. IV. Halka terörizm ile ilgili bilgiler vermektir. 4. Halkı altın saatler e hazırlamak için yaygınlaştırılması gereken Toplum Afet Müdahale Eğitimi nin amaç(lar)ı yukarıdakilerden hangisinde tam doğru olarak ifade edilmiştir? a) Yalnız I b) Yalnız II c) I, II ve III d) II, III ve IV e) I, II, III ve IV 5. Afetler sonrasında ilk müdahaleyi kim yapar? a) Profesyonel afet müdahale ekipleri b) Bireyler, aileler veya çalışma arkadaşları c) Komşular d) Yerel afet gönüllüleri e) Birleşmiş Milletler Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 25
6. Afet esnasında hayat kurtarma için en kritik saatlere Altın Saatler denmektedir. Halen kabul edilmiş Altın Saatlerin süresi nedir? a) 1 gün b) 2 gün c) 3 gün d) 4 gün e) 5 gün 7. Aşağıdakilerden hangisi afetlerdeki 4 temel davranış şekillerinden biri değildir? a) Çök kapan tutun b) Yerinde sığınak c) Kilitlen ve yat d) Tahliye e) Yat-uzan 8. Toplumu Bilinçlendirme Kampanyalarının esas amacı nedir? a) Bilgilendirmek b) Kanunu uygulamak c) Eğitmek d) Davranış değişikliği oluşturmak. e) Tehlike/problem analiz tablosunu hazırlamaktır 9. Deprem anında panik yapmamak için nasıl davranmalıyız? a) Çök-kapan-tutun hareketini yaparım b) İçimden 60 a kadar saymaya başlarım c) Depremin kısa zamanda geçeceğini düşünürüm d) Yukarıdakilerin hepsini yaparım e) Tahliye et hareketini yaparım 10. Aşağıdaki davranış şekillerinden hangisi tehlikeli madde ve (kimyasal, biyolojik, radyolojik ve nükleer) KBRN sızıntı veya serpinti, duman, ateşli silah sesi, keskin nişancı tehlikesi veya şiddetli fırtınalarda uygulanır? a) Çök-Kapan-Tutun b) Yerinde sığınak oluştur c) Kilitlen ve Yat d) Tahliye et e) Kaç kurtul Cevap Anahtarı 1e,2c,3d,4e,5b,6c,7e,8d, 9e,10b. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 26
YARARLANILAN KAYNAKLAR ve BAŞVURULABİLECEK DİĞER KAYNAKLAR Gürkaynak, İ, M. Kadıoğlu, H.A. Poydak. (2004). KIZILAY ile Güvenli Yaşamı Öğreniyorum Öğretmen Kitabı, Türk Kızılayı Ankara ISBN-975-92079-2-3. İDMP, (2004). İstanbul DEPREM MASTER PLANI EĞİTİM VE SOSYAL ÇALIŞMALAR (İTÜ-ODTÜ) İSTANBUL TEKNİK ÜNİVERSİTESİ VE ORTA DOĞU TEKNİK ÜNİVERSİTESİ, B. AKŞİT, G. ERKUT, M. KADIOĞLU, A. N. KARANCI, S.M. ŞENER, A. TEZER, D. URAL, A. ÜNLÜ. Kadıoğlu, M. (2005). Afete Hazırlık ve Afet Bilinci Eğitiminde Verilen Mesajların Standardizasyonu. Deprem Sempozyumu Kocaeli 2005, 23-25 Mart, 2005. Kocaeli Üniversitesi, Veziroğlu Kampüsü Yer ve Uzay Bilimleri Araştırma Merkezi. Kadıoğlu, M. (2006). Afetler Konusunda Kamuoyunun Bilinçlendirilmesi ve Eğitim; Kadıoğlu, M. ve Özdamar, E., eds., 2. baskı, "Afet Yönetiminin Temel İlkeleri" içinde; s. 67-80, JICA Türkiye Ofisi Yayınları No: 1, Ankara. Kadıoğlu, M. (2007). Deprem. T.C. İstanbul Valiliği Güvenli Yaşam Serisi 1. Sis Matbaacılık İstanbul, p.44. Kadıoğlu, M. (2008). Toplumda Afet Bilincini Artırma Yöntemleri; Kadıoğlu, M. ve Özdamar, E., (editörler), Afet Zararlarını Azaltmanın Temel İlkeleri ; s. 223-242, JICA Türkiye Ofisi Yayınları No: 2, Ankara. Kadıoğlu, M., İ. Gürkaynak, H.A., Poydak. (2004). KIZILAY ile Güvenli Yaşamı Öğreniyorum Öğrenci Kitabı, Türkiye Kızılay Derneği Ankara ISBN-975-92079-1-5. Kadıoğlu, M., İskender, H. (2001). Acil Durumlarda Basın ve Halkla İlişkilerin İlkeleri, İTÜ Afet Yönetim Merkezi-İTÜ Press Yayınları, İstanbul. AFAD (2014). Türkiye, Afet Farkındalığı ve Afetlere Hazırlık Araştırması. Ankara. Akman, N., İskender, H., Kadıoğlu, M., Kapdaşlı, I., Ural, D. (2001) Gönüllü Kaynakların Geliştirilmesi, İTÜ Afet Yönetim Merkezi-ITU Press Yayınları, İstanbul. Akman, N., Ural, D. (2001). Afete Dirençli Toplum Oluşturma Seferberliği, İTÜ Afet Yönetim Merkezi-İTÜ Press Yayınları, İstanbul. Boyacıoğlu D., ve diğ. (2001). Toplum Acil Müdahale Ekipleri (TAME), İTÜ Afet Yönetim Merkezi Yayınları, ITU Press, İstanbul. Erkan, B., B. (2008). Zorunlu Deprem Sigortası Bilinci, Beyaz Gemi Eğitim ve Danışmanlık, T.C. İstanbul Valiliği, İSMEP (İstanbul Sismik Riskin Azaltılması ve Acil Durum Hazırlık Projesi). Helvacıoğlu İ., Ogawa Y. (2009). Yerleşim Ünitesi Analizi (Town Watching) Saha Çalışması Uygulamaları.1-13. İşeri Say A., İnelmen K., Kabasakal H. (2005). Örgütlü katılım ve afet yönetimi etkileşimi. Öneri, C. 6, s. 9-18. Kadıoğlu, M. (2005). Afete Hazırlık Eğitim Çalışmaları, 3. İstanbul ve Deprem Sempozyumu, s. 229-250. TMMOB İnşaat Müh. Odası İstanbul Şubesi, 9-10 Haziran 2005, İTÜ MKA, İstanbul. Kadıoğlu, M., İ. Helvacıoğlu, N. Okay, A. Tezer, L. Trabzon, H. Türkoğlu, Y.S. Ünal, R. Yiğiter. (2005). Okullar İçin Afet Yönetimi ve Acil Yardım Planı Kılavuzu, Mayıs-2005, İTÜ Afet Yönetim Merkezi Yayınları, İTÜ Pres. Karancı, N. A., Akşit, B., Anafarta, M., Oğul, M., Üner, G. (1999a). Depremlere Karşı Hazırlıklı Olalım ODTÜ, Afet Yönetimi Uygulama ve Araştırma Merkezi. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 27