T.C. SELÇUK ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ İŞLETME ANA BİLİM DALI MUHASABE-FİNANSMAN BİLİM DALI BANKALARDA TİCARİ KREDİLENDİRME SÜRECİ; KARŞILAŞILAN SORUNLAR VE ÇÖZÜM YOLLARI İLE İLGİLİ AMPİRİK BİR ÇALIŞMA YÜKSEK LİSANS TEZİ Danışman Yrd. Doç. Dr. Mikail ALTAN Hazırlayan Ezgi YILDIRIM 044227031003 Konya - 2007
İÇİNDEKİLER Sayfa No İçindekiler... i Tablolar...viii Giriş... 1 BİRİNCİ BÖLÜM GENEL OLARAK KREDİ VE KREDİLENDİRME 1.1. KREDİNİN TANIMI, AMACI, UNSURLARI VE FONKSİYONLARI... 4 1.1.1. Kredinin Tanımı ve Amacı... 4 1.1.2. Kredinin Unsurları... 5 1.1.3. Kredinin Fonksiyonları... 5 1.2. KREDİNİN KAYNAKLARI... 8 1.3. KREDİ-RİSK VE TEMİNAT... 8 1.4. KREDİNİN TÜRLERİ... 10 1.4.1. Kısa Vadeli Krediler... 11 1.4.1.1. Teminat Yapısına Göre Krediler... 11 1.4.1.2. Cari Hesap Kredisi... 13 1.4.1.3. İskonto Kredisi... 15 1.4.1.4. Spot Kredi... 17 1.4.1.5. İhracaat-Eximbank Kredileri... 17 1.4.1.6. Döviz Kredileri... 18 1.4.1.7. Prefinansman Kredileri... 18 1.4.1.8. Kabul / Aval Kredileri... 19 1.4.1.9. Akreditifler... 19 1.4.1.10. Teminat Mektupları... 19 i
Sayfa No 1.4.1.11. Nakit Yönetimi Kredileri... 20 1.4.1.12. Gün içi İşlem Kredisi... 21 1.4.1.13. Tüzel Kişiler için Kredili Mevduat Hesabı (KMH) Kredisi... 21 1.4.1.14. Şirket Kredi Kartı... 22 1.4.1.15. Diğer Teminat Karşılığı Krediler... 22 1.4.2. Orta ve Uzun Vadeli Krediler... 22 1.5.KREDİLERLE İLGİLİ YASAL DÜZENLEMELER... 24 1.6. TİCARİ BANKALARDA KREDİLER ORGANİZASYONU... 28 1.7. KREDİLENDİRMEDE TEMEL İLKELER...31 1. 7. 1. Uygunluk İlkesi...32 1. 7. 2. Sağlamlık İlkesi... 32 1. 7. 3. Seyyaliyet İlkesi... 34 1. 7. 4. Randıman İlkesi...35 İKİNCİ BÖLÜM TİCARİ BANKALARDA KREDİLENDİRME SÜRECİ 2.1. KREDİ BAŞVURUSU VE ÖN DEĞERLENDİRME... 36 2.1.1. Firmaların Kredi Kullanma Nedenleri...36 2.1.2. Müşteri İle İlk Görüşme... 38 2.1.3. İstihbarat...39 2.1.4. Müşteriden Alınması Gereken Belgeler...41 2.2. KREDİ TALEBİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ (KREDİ ANALİZİ)...42 2.2.1. Kredi Analizinin Amacı...43 2.2.2. Kredi Analizinde Dikkat Edilmesi Gereken Faktörler...44 2.2.2.1. Kişisel Faktörler...44 2.2.2.2. Ekonomik Faktörler...44 ii
Sayfa No 2.2.2.3. Finansal Faktörler...45 2.2.2.4. Hukuki Faktörler...45 2.2.2.5. Ticari Amaç Faktörü...45 2.2.3. Ülke Ekonomisinin ve Sektörün Analizi...45 2.2.4. Kredi Talep Eden Müşterinin Mali Analizi...47 2.2.4.1. Mali Analizde Kullanılan Mali Tablolar...48 2.2.4.2. Mali Tabloların Analize Hazır Hale Getirilmesi... 49 2.2.4.3. Kredi Talebinin Değerlendirilmesinde Kullanılan Mali Analiz Teknikleri Kullanarak Mali Tabloların Yorumlanması...51 2.2.4.3.1. Karşılaştırmalı Tablolar Analizi (Yatay Analiz)...51 2.2.4.3.2. Yüzde Yöntemi İle Analiz (Dikey Analiz)...52 2.2.4.3.3. Eğilim Yüzdeleri Yöntemi İle Analiz (Trend Analizi) 52 2.2.4.3.4. Oran Yöntemi İle Analiz...52 2.2.4.4. Kredi Raporunun Hazırlanması ve Onay Süreci...57 2.3. KREDİNİN YAPILANDIRILMASI...59 2.3.1. Şube Yetkili Kredilerde Yapılandırma...61 2.3.2. Otorize Kredilerde Yapılandırma...62 2.3.3. Kredi Sözleşmesi...63 2.3.4. Kredi Fiyatlaması... 64 2.3.5. Kredi Teminatlandırılması...66 2.3.5.1. Şahsi Teminatlar... 67 2.3.5.2. Maddi Teminatlar... 69 2.4. KREDİNİN İZLENMESİ VE KONTROLÜ... 71 2.4.1. Kredinin İzlenmesi... 72 2.4.2. Kredinin Kontrolü... 73 2.4.3. Kredinin Değerliliğini Yitirmesi Durumu... 74 iii
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM KREDİ TALEPLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ SÜRECİNDE BANKALARIN KARŞILAŞTIĞI SORUNLAR VE ÇÖZÜM YOLLARI ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA Sayfa No 3.1. ARAŞTIRMANIN AMACI, YÖNTEM VE ÖRNEKLEM...76 3.2. ARAŞTIRMANIN BULGULARI...77 3.2.1. Deneklerin Özellikleri...77 3.2.2. Ticari Kredilendirme Sürecinde Müşteriden Kaynaklanan Sorunlar... 80 3.2.2.1. Müşterinin Kredi İhtiyacını Tam Olarak Belirleyememesi Sorunu... 80 3.2.2.2. Müşterinin Profesyonel Yönetim Anlayışını Benimsememesi Sorunu... 81 3.2.2.3. Müşterinin Bankaya Gerekli Bilgiyi Sunma Konusunda İsteksiz Olması Sorunu... 82 3.2.2.4. Müşterinin Bankalara Gerekli Bilgiyi Yanlış veya Eksik Vermesi Sorunu... 82 3.2.2.5. Müşterinin Kendi Bünyesinde Muhasebe Departmanının Olmaması Sorunu... 83 3.2.2.6. Küçük ve Orta Ölçekli Firmaların Genellikle Kısa Vadeli Planlar Yapması Sorunu... 84 3.2.2.7. Maliyetini ve Karlılığını Ölçemeyen Firmaların Bulunması Sorunu... 85 3.2.2.8. Firmanın Krediyi Amaçları Dışında Kullanması Sorunu... 86 3.2.2.9. Firmanın Tahsis Edilen Kredinin Teminat Şartlarına Uygun Davranmaması Sorunu... 86 3.2.2.10. Firmanın Ödeme Planına Uygun Davranmaması Sorunu...87 iv
Sayfa No 3.2.2.11. Ticari Kredilendirme Sürecinde Müşteriden Kaynaklanan Sorunların Sıralaması...88 3.2.3. Ticari Kredilendirme Sürecinde Bankadan Kaynaklanan Sorunlar...90 3.2.3.1.Bankaların Özellikleri Bazı Dönemlerde Kredi Taleplerini Sonuçlandırmada Geç Kalması Sorunu...90 3.2.3.2.Bankaların Kredi Müşterilerine En Uygun Kredi Türü ve Vadesi Konusunda Fazla Yardımcısı Olmaması Sorunu...91 3.2.3.3.Bankaların Firmanın Yapısına Uygun Olmayan Tür ve Vadede Kredi Tahsis Etmesi Sorunu...92 3.2.3.4. Şubelerin Hedeflere Ulaşmak İçin Kredi Taleplerini Yeterince titizlikle değerlendirmemesi Sorunu... 92 3.2.3.5.Kredi Pazarlama Servisinde Çalışanların Yeterli Bilgi ve Deneyime Sahip Olmaması Sorunu...93 3.2.3.6.Kredi Verildikten Sonraki Sürece Özen Gösterilmemesi Sorunu...94 3.2.3.7.Kredi Müşterisinin Kalitesi Konusunda Şube Müdürleri İle Üst Yönetim Arasında Anlaşmazlık Olması Sorunu... 95 3.2.3.8.Firmalara Tahsis Edilecek Kredi Limitleri ve Teminat Şartlarını Belirlemede Sadece Mali Verilerin Baz Alınması Sorunu...96 3.2.3.9.Kredilendirilecek Olan Firmanın Faaliyet Gösterdiği Sektörün Geleceğinin Dikkate Alınmaması Sorunu... 97 3.2.3.10. Bankalarca Batık Kredileri Azaltmak İçin Erken Teşhis Yöntemlerinin Geliştirilmemesi Sorunu... 98 3.2.3.11. Bankaların Basel II ye Uyum İçin Etkin Çalışma Sistemlerini Henüz Oluşturmaması Sorunu... 98 3.2.3.12. Şube Yetkisinde Üst Yönetim Tarafından Sınırlandırılması Sorunu...99 3.2.3.13. Ticari Kredilendirme Sürecinde Bankadan Kaynaklanan Sorunların Sıralaması Sorunu...100 v
Sayfa No 3.2.4. Ticari Kredilendirme Sürecinde Ekonomik Sistemden Kaynaklanan Sorunlar... 102 3.2.4.1 Ülkemizde Gayri Safi Milli Hasılanın Düşük Olması Sorunu...102 3.2.4.2 Ülkemizde Sermaye Büyüklüğünün Yetersiz Olması Sorunu...103 3.2.4.3 Banka ve Sigorta Muamele Vergisinin Yüksek Olması Sorunu...104 3.2.4.4 Faiz Oranının Ani Yükselmeler Göstermesi Sorunu...104 3.2.4.5 Döviz Kurlarında Aşırı Dalgalanma Yaşanması Sorunu...105 3.2.4.6 Kayıtdışı Ekonominin Kayıt Altına Alınamaması Sorunu...106 3.2.4.7 Merkez Bankasının Para Politikalarının Başarısız Olması...107 3.2.4.8 Sermaye Yeterlilik Rasyosunun Bankların Kaynak Maliyetini Artırması Sorunu... 107 3.2.4.9 Disponibilite ve Mevduat Munzam Karşılığı Ayırma Zorunluluğu Sorunu...108 3.2.4.10.Kamu Bankalarının Özel Bankaların Rekabet Gücünü Zayıflatması Sorunu... 109 3.2.4.11.Bankacılık Sektöründe Yabancı Ortaklık veya Birleşmelerin Yaşanması Sorunu...110 3.2.4.12.Ticari Kredilendirme Sürecinde Ekonomik Sistemden Kaynaklanan Sorunların Sıralaması... 110 3.2.5.Bankaların Sermaye Yapılarına Göre Kredilendirme Sürecinde Karşılaştıkları Sorunlar... 113 3.2.5.1. Bankaların Sermaye Yapısına Göre Kredilendirme Sürecinde Müşteriden Kaynaklanan Sorunlar... 113 3.2.5.2. Bankaların Sermaye Yapısına Göre Kredilendirme Sürecinde Bankadan Kaynaklanan Sorunlar... 115 3.2.5.3. Bankaların Sermaye Yapısına Göre Kredilendirme Sürecinde Ekonomik Sistemden Kaynaklanan Sorunlar... 117 3.2.6. Müşteriden Kaynaklanan Sorunlara Yönelik Çözüm Önerileri...118 vi
Sayfa No 3.2.7. Bankalardan Kaynaklanan Sorunlara Yönelik Çözüm Önerileri..121 3.2.8. Ekonomik Sistemden Kaynaklanan Sorunlara Yönelik Çözüm Önerileri...124 SONUÇ VE DEĞERLENDİRME... 135 EKLER...138 KAYNAKÇA......157 vii
TABLOLAR Sayfa No Tablo: 1 Katılımcıların yaş gruplarına göre dağılımı.. 77 Tablo: 2 Katılımcıların cinsiyete göre dağılımı. 78 Tablo: 3 Katılımcıların eğitim durumuna göre dağılımı... 78 Tablo: 4 Katılımcıların bankadaki ünvanlarına göre dağılımı... 78 Tablo: 5 Katılımcıların mesleğinizdeki toplam hizmet sürene (yıl) Göre dağılımı...79 Tablo: 6 Katılımcıların görev yaptığınız bankanın yapısına göre dağılımı. 79 Tablo: 7 Müşterinin kredi ihtiyacını tam olarak belirleyememesi sorunu... 80 Tablo: 8 Müşterinin profesyonel yönetim anlayışını benimsememesi sorunu... 81 Tablo: 9 Firmanın bankalara gerekli bilgiyi sunma konusunda isteksiz olması sorunu... 82 Tablo: 10 Firmanın bankalara gerekli bilgiyi yanlış veya eksik vermesi sorunu... 83 Tablo: 11 Firmanın kendi bünyesinde muhasebe departmanının olmaması sorunu... 83 Tablo:12 Küçük ve orta ölçekli firmaların genellikle kısa vadeli Planlar yapması sorunu... 84 Tablo:13 Maliyetini ve karlılığını ölçemeyen firmaların bulunması sorunu... 85 Tablo:14 Firmanın krediyi amaçları dışında kullanması sorunu... 86 Tablo:15 Firmanın tahsis edilen kredinin teminat şartlarına uygun davranmaması sorunu... 87 Tablo: 16 Firmanın ödeme planına uygun davranmaması sorunu...87 viii
Sayfa No Tablo 17. Ticari kredilendirme sürecinde müşteriden kaynaklanan sorunların sıralaması... 88 Tablo:18 Bankaların özellikle bazı dönemlerde kredi taleplerini sonuçlandırmada geç kalması sorunu... 90 Tablo: 19 Bankaların kredi müşterilerine en uygun kredi türü ve vadesi konusunda fazla yardımcı olmaması sorunu... 91 Tablo: 20 Bankaların firmanın yapısına uygun olmayan tür ve vadede kredi tahsis etmesi sorunu... 92 Tablo: 21 Şubelerin hedeflere ulaşmak için kredi taleplerini yeterince titizlikle değerlendirmemesi sorunu...93 Tablo: 22 Kredi pazarlama servisinde çalışanların yeterli bilgi ve deneyime sahip olmaması sorunu...94 Tablo: 23 Kredi verildikten sonraki sürece özen gösterilmemesi sorunu... 94 Tablo: 24 Kredi müşterisinin kalitesi konusunda şube müdürleri ile üst yönetim arasında anlaşmazlık olması sorunu... 95 Tablo: 25 Firmalara tahsis edilecek kredi limitlerini ve teminat şartlarını belirlemede sadece mali verilerin baz alınması sorunu... 96 Tablo: 26 Kredilendirilecek olan firmanın faaliyet gösterdiği sektörün geleceğinin dikkate alınmaması sorunu... 97 Tablo: 27 Bankalarca batık kredileri azaltmak için erken teşhis yöntemlerinin geliştirilmemesi sorunu... 98 Tablo: 28 Bankaların Basel II'ye uyum için etkin çalışma sistemlerini henüz oluşturmaması sorunu... 99 Tablo: 29 Şube yetkisinin üst yönetim tarafından sınırlandırılması sorunu... 99 Tablo: 30 Ticari kredilendirme sürecinde bankadan kaynaklanan sorunların sıralaması... 100 Tablo: 31 Ülkemizde gayri milli safi hasılanın düşük olması sorunu... 102 ix
Sayfa No Tablo: 32 Ülkemizde sermaye büyüklüğünün yetersiz olması sorunu... 103 Tablo: 33 Banka ve Sigorta Muamele Vergisinin yüksek olması sorunu... 104 Tablo: 34 Faiz oranlarının ani yükselmeler göstermesi sorunu... 105 Tablo: 35 Döviz kurlarında aşırı dalgalanma yaşanması sorunu... 105 Tablo: 36 Kayıt dışı ekonominin kayıt altına alınamaması sorunu... 106 Tablo: 37 Merkez Bankasının para politikalarının başarısız olması sorunu... 107 Tablo: 38 Sermaye yeterlilik rasyosunun bankaların kaynak maliyetini artırması sorunu... 108 Tablo: 39 Disponibilite ve mevduat munzam karşılığı ayırma zorunluluğu sorunu... 108 Tablo: 40 Kamu Bankalarının özel bankaların rekabet gücünü zayıflatması sorunu... 109 Tablo: 41 Bankacılık sektöründe yabancı ortaklık veya birleşmelerin yaşanması sorunu... 110 Tablo 42. Ticari kredilendirme sürecinde ekonomik sistemden kaynaklanan sorunların sıralaması... 111 Tablo 43. Bankaların sermaye yapısına göre kredilendirme sürecinde müşteriden kaynaklanan sorunlar... 113 Tablo:44 Bankaların sermaye yapısına göre kredilendirme sürecinde bankadan kaynaklanan sorunlar... 115 Tablo:45 Bankaların sermaye yapısına göre kredilendirme sürecinde ekonomik sistemden kaynaklanan sorunlar... 117 x
GİRİŞ Toplumların ekonomik alanda mutluluğu, üretimin ve dolayısıyla gelirin adil bölüşümünün yüksek bir düzeyde gerçekleştirilmesine bağlıdır. Bunun içinde yeterli tasarruf hacmi yanında, tasarrufları etkin bir şekilde yatırıma, istihdama katma değere dönüştüren bir mekanizmanın mevcudiyeti şarttır. Ülke ekonomisinin temel taşlarını teşkil eden bankalar çeşitli kaynaklardan elde edilen fonları, ekonominin gerektirdiği alanlara aktarıp kalkınma sürecinde aracılık etmektedir. Günümüzde bankaların para-kredi, sermaye konularına giren konularda önemli görev ve fonksiyonları bulunmaktadır. Ticari hayatta hem yurt içi hem de yurt dışı işlemlerin düzenli olarak yürümesi, bankaların bulunmadığı bir ortamda çok zordur. Bu nedenle, bankalar ekonomik hayatın en önemli temel taşlarından birisidir. Bankalar; kişilerin tasarruflarını güvenle saklar, tasarruflarından gelir elde etmesini sağlar. Finansman ihtiyacı olan kişi ve kurumların bu ihtiyaçlarını karşılar. Havale, senet tahsili çek gibi bankacılık hizmetleriyle müşterilerine hizmet verir. Paranın fonksiyonları arttıkça, bankacılık gelişme göstererek, günümüzdeki modern bankacılık aşamasına ulaşmıştır. Teknolojinin gelişmesi ve bankacılığın giderek uluslar arası nitelik kazanması bankaların sunduğu finansal hizmetlerin yeniden tanımlanmasını gerektirmiştir. Örneğin factoring, forfaiting, swap v.b. yeni finansal hizmetlerin sunulması, bu kanunların kanunlar ile tanımlanmasını gerektirmekte, yapılan bu düzenlemeler ile bankların faaliyetleri de değişmektedir. Diğer taraftan para pazarları, komisyoncu firmalar ve mevduata dayalı olmayan finansal kurumlar arasında artan rekabet yasal düzenlemeler yapılması gerektiğini ortaya koymuştur. Bankalar tüm faaliyetlerini belirli sınırlamalar, kanunlar ve düzenlemeler dahilinde uygulamak zorundadır. Banklar müşterilerine sunacakları her kredi için bir takım ön çalışmalar (kredi analizi) yapmak ve 1
üstlendiği riski minimuma indirmek isteyeceklerdir. Kredi analizinin asıl amacı, borçlunun kredi sözleşmesine uygun olarak sorumluluklarını yerine getirme kapasitesinin olup olmadığını saptayarak, kredi riskinin azaltmış olmakla diğer bir amacı da firmanın finansman gereksinmesine doğru teşhis koymak ve finansman gereksinimlerine uygun düşecek tutar ve vadede kredi verilmesini sağlamaktır. Bankaların ve kredi kurumlarının bilinen fonksiyonlarının yanında en önemli işlevlerinden biri kredilendirmedir. Banka ve kredi kurumlarının uygulayacağı etkin bir kredilendirme faaliyeti, ülke ekonomisini canlandıracak ve firmaların yapmak istedikleri riski yüksek yatırımlarını bile finanse ederek büyümelerini sağlayacaktır. Banka ve kredi kurumlarının firmaları kredi değerliliğini saptarken bankanın veya kredi kurumunun plasmanlarını artırmada, karlı bir kredi politikasının gerekliliği, kredi talepleri incelenirken başvuru da bulunan firmaların mali durumunu ve borç ödeme gücünü tespit ederken mali tablolardan yararlanmaları gerekmektedir. Bu nedenle söz konusu tablolara geniş bir kullanım alanı sağlamış ve bunların analizinin önemini artırmıştır. Yeni bir kredi talebi değerlendirilirken veya daha önceki dönemde verilmiş olan bir kredinin yeniden değerlemesi yapılırken, ilk önce kredilendirme süreci aşamalandırılmalı ve her aşama için titizlikle çalışılmalıdır. Kredi başvurusu ile başlayan kredilendirme aşaması kredinin verilmesi veya ret edilmesi kararı ile son bulmaktadır. Krediye verilen olumlu karar da kredi kullandırım aşaması başlar ve kredini açılmasından kredinin izlenmesi ve kredinin kapanmasına kadar sürer. Bu çalışmanın amacı bankaların ticari müşterileri için yapmış oldukları kredilendirme sürecini aşamalar halinde incelemek, bu süreçte karşılaşılan sorunları saptamak ve çözüm önerileri sunmaktır. Çalışma üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde kredinin tanımı, unsurları, fonksiyonları, kredi organizasyonu ve kredilendirmede temel ilkelere yer verilmiştir. İkinci bölümde ticari bankalarda kredilendirme süreci açıklanmıştır. Firmaların kredi kullanma nedenlerine yer verilerek kredilendirme süreci; 2
kredi başvurusu, kredi analizi, kredinin yapılandırılması ve kredinin izlenmesi olmak üzere dört aşamada açıklanmıştır. Üçüncü bölümde kredi taleplerinin değerlendirilmesi sürecinde bankaların karşılaşmış oldukları sorunları saptamak amacıyla Türkiye nin değişik yerlerinde farklı bankların Ticari Kredi Pazarlama bölümünde çalışan kişilere bir anket uygulanmıştır. Ankette kredilendirme sürecinde yaşanan sorunlar; bankalardan, müşteriden ve genel ekonomik şartlardan olmak üzere üç bölümde ele alınmıştır. Deneklere Likert ölçeğine göre belirtilen ifadelere ne ölçüde katılıp katılmadıkları sorularak sorunlar tespit edilmeye çalışılmıştır ve tespit edilen sorunlara yönelik çözüm önerileri getirilmiştir. 3
BİRİNCİ BÖLÜM GENEL OLARAK KREDİ VE KREDİLENDİRME 1. 1. KREDİNİN TANIMI, AMACI, UNSURLARI VE FONKSİYONLARI 1. 1. 1. Kredinin Tanımı ve Amacı Latince de inanma güven anlamına gelen kredi credere sözcüğünden gelmekte olup, saygınlığı ifade etmektedir. 1 Kredinin sözlük anlamı itibar dır. Yani bir şahsa kredi vermek, ona mali yönden bir itibar sağlamak anlamına gelmektedir. Kredi bir banka tarafından gerçek veya tüzel bir kişiye nakit, mal, kefalet ve teminat şekil ve mahiyetinde veya herhangi bir şekil ve surette verilen değer olup, bir varlığın belli bir süre sonunda geri alınmak kaydı ile verilmesi ya da verilecek bir varlığın geri ödeneceğinin yahut bir taahhüdün yerine getirileceğinin garanti edilmesi şeklinde ifade edilebilir. Bankalar gerçek ve tüzel kişilerin tasarruflarını toplayıp bunları gelir sağlayıcı işlere kredi yoluyla kanalize eden, ödemelerde aracılık yapan, para nakli, senet tahsili, emanet kabulü gibi çeşitli hizmetler gören işletmelerdir 2. Genel olarak ifade etmek gerekirse kredi; hazır bir satın alma gücünün kullanılmasından, muayyen bir süreyle diğer bir kişi lehine feragat edilmesi, bu gücün ona terk edilmesidir. Her durumda kredi, ancak geri ödeyeceği konusunda kendisine güven duyulan kişi veya kuruluşlara ve bir süre sonra geri alınmak şartıyla verilir. Bu tanıma göre kredi; Bir varlığın belirli bir süre sonunda geri alınmak kaydıyla verilmesi veya, Verilecek bir varlığın geri ödeneceğinin, yahut bir taahhüdün yerine getirileceğinin garanti edilmesi şeklinde tarif edilebilir. 1 Ünay, Vecdi, Bankalarca İç Ticaretin ve Sanayii nin Finanse Edilmesi, Ekonomik ve Sosyal Yayınlar A.Ş., Yayın No:5, İstanbul, 1997, s.57 2 Altan, Mikail, Fonksiyonlar Ve İşlemler Açısından Bankacılık, Beta Yayıncılık, Konya, 2001, s.10 4
1. 1. 2. Kredinin Unsurları Kredinin tüm tanımlamalardan da anlaşılacağı üzere, kredi kavramında; zaman, itimat (güven) ve risk olmak üzere üç ana unsurun bulunduğu hususu ortaya çıkmaktadır. 3 Ödünç verilen paranın ve temin edilen saygınlığın belirli bir süre sonra iade edilmesi gerektiğinden zaman unsuru söz konusu olur. Vade uzadıkça risk artar, bunun sebebi ise geleceğin belirsizliğidir. Güven, nakit, mal, teminat, kefalet veya herhangi bir şekilde ve surette verilen kredi, belirli süre sonunda geri alınmak koşulunu taşıdığından arada güven unsurunun bulunması gerekir. Kredi verilecek kişi yada kuruluşun banka ve kendi sektörü/piyasası nezdinde saygınlığı olmalı, kendisine güvenilmelidir. 4 Güven ve saygınlık, nakit, mal, teminat, kefalet biçiminde veya herhangi bir şekilde verilen kredi, belirli bir süre sonunda geri alınmak koşulunu taşıdığından arada bir güvenin bulunması gereklidir. Yani kredide zaman unsurunun bulunması, güven unsurunun en büyük dayanağıdır. 5 Risk, ödünç verilen paraların tahsiline ve verilen garantiye konu taahhüdün yerine getirilmesine kadar meydana gelmesi muhtemel tehlikelerin toplamıdır. 6 1. 1. 3. Kredinin Fonksiyonları Bankaların, kaydi para yaratma, sermaye piyasasında aracılık faaliyetlerinde bulunma, müşteri temelli hizmet ağı faaliyetlerini yürütme gibi fonksiyonlarının yanında en önemli işlevleri kredilendirmedir. Bankacılıkta ve kredi kurumlarında uygulanacak kredilendirme faaliyeti, ülke ekonomisini canlandıracak ve firmaların riski yüksek yatırımlarının bile finanse ederek büyümelerini sağlarken, bu etkin kredilendirme faaliyetleri hem ekonomideki durgunluğun ortadan kalkması için itici bir güç olacak hem de girişimci karakterlerin ileriye çıktığı bir ortam yaratacaktır. 3 Perçin, Nezih, Temel Kredi Bilgileri, Demirbank Eğitim Müdürlüğü Yayınları, İstanbul, 1999, s.9 4 Oyakbank A.Ş., Eğitim Notları, Temel Kredi Bilgileri, İstanbul, 03/2005, s.2 5 Takan, Mehmet. (2001). Bankacılık Teori Uygulama ve Yönetim, Ankara, Nobel Yayın Dağıtım, s. 56. 6 Oyakbank A.Ş., a.g.e., s.2 5
Firmalar, yatırımlarını öz sermaye ile finanse edebildikleri gibi çeşitli finansal kurumlardan sağladıkları yabancı kaynaklarla da finanse edebilirler. Etkin borçlanma politikasına göre kimi zaman firmalar bu yolla kendi çıkarları için vergi kalkanı da oluşturabilmektedirler. Kredi yönetiminin geniş bir tanımı şu şekilde yapılabilir: Müşteri firmaların finansal davranışları ve pazara yönelme nedenleri sonucu finansal sorunlarının çözümüne yönelik uygun kredinin sunulması, müşteriye finansal danışmanlık işleminin gereği uygulama biçimi ve bununla bağlantılı olarak kredinin fiyatlandırılması, kredi organizasyonu ve analistlerin işbirliği ile derlenen veri ve bilgilerin değerlendirilmesi, kredilendirme sonrası müşteri ilişkilerini ve kredinin takibini kapsayan bir yöntemdir. Kredi yönetimi, ticaret, hizmet ve sanayii firmalarında mal ve hizmet sunumunu yerine getirmeyi kolaylaştırmak amacıyla, bankalara ve kredi kurumlarının verdikleri ve bilançolarının aktifine alacak olarak yansıyan işlemlerin yürütülmesidir. Kredi yönetimi, müşterilerin kredilendirilmesi ve alacakların tahsili alanında yoğunlaşmaktadır. Müşterileri kredilendirilmesi, sunulan fonlara belli bir ödeme süreleri tanınması, kullanım ve geri ödeme koşullarını belirleyerek alacakların güvenceye alınmasını gerektirir. Alacakların müşterilerden tahsil edilmesi, alacak sürelerini izleyerek, vadesi dolanları tahsil etmek ve gerektiğinde uyarı sistemi geliştirerek takip sistemi oluşturup kredilerin geri dönmemesi ile ilgili kayıpları en az düzeye indirgemek çabalarını gerektirmektedir. 7 Kredi yönetiminde banka ve kredi kurumunun amacı, batık kredi yaratmayacak ve yüksek getirilerle krediyi geri ödeyecek müşteriyi bulmak, değeri yüksek riski düşük teminat almak, kredi portföyünün riskini çeşitlendirerek riskini en az seviyeye indirmek (don t up to many rotten eggs in one basket) ve kredi plasmanını yüksek tutarak yüksek maliyetlere 7 Berk, Niyazi, Bankalarda Pazara Yönelik Kredi Yönetimi, İstanbul, Esbank Yayınları, Kros Matbaası, 1987, s. 5 6
katlanmadan kaynaklarını talep eden müşterisini tatmin etmek ve bunları yaparken bilinçli plânlama ve yürütme işlemlerini sağlamaktır. 8 Kredi yöneticileri ve mali analistler, firmayı incelemeye alırken üç temel sorunun cevabını bulmalıdır. 9 1.Kredi müşterisinin kredi değerliliği var mıdır? 2. Talep edilen kredi bankanın kredi politikasına ve koruma önlemlerine uygun mudur? mıdır? 3. Müşterinin borç ödeme gücü ve kredinin geri ödenme ihtimali var Kredi yönetiminin temel işlevleri ya da görev alanları aşağıdaki gibi sıralanabilir: 10 1.Müşteri bulunması ve müşteri seçimi, 2.Müşterilerin kredilendirilmesi, 3.Toplam kredi mevcutlarının belirlenmesi, 4.Firmaların kredi limitlerinin saptanması, 5.Krediye yaraşırlık, ödeme süreleri ve kredi güvencelerinin belirlenmesi. 6.Alacakların denetimi ve gözetimi, 7.Paranın dönüşüm hızının çabuklaştırılması, 8.Ödeme işlemlerinin denetlenmesi, 9.Ödemelere ilişkin uyarıların gerçekleştirilmesi, 10.Müşteri portföyündeki firmalar hakkında bilgi edinilmesi, 11.Pazar gözlemlerinin ve Pazar analizlerinin değerlendirilmesi. Öte yandan krediler bölümünde iş akışı incelendiğinde, krediler ile ilgili işlerin işlemsel ve analitik olmak üzere iki temel bölümde yürütüldüğü 8 Mishkin, R.S., Economics Of Money Banking and Financial Markets, 3rd Edition, Harper Rollins Publishers, 1992, p.212 9 Rose, P.S., Commercial Bank Management, Boston, Texas University, 2rd, Edition, 1991, p.208 10 Berk, a.g.e., 1987, s.5 7
görülür. İşlemsel bölüm, kredi başvuruları, araştırma ve incelemeler, kredi dosyasının doldurulması, sekreterlik işlemleri ve raporların hazırlanması, analitik bölüm ise kredi gözetimi ve denetimi, yeni kredi başvurularının analizi, eğitim ve araştırma gibi işlemleri yerine getirir. Kredi yönetimi gerçekleştirilirken, banka veya kredi kurumunun diğer bölümleri (muhasebe, bilgi işlem, hukuk, idari takip v.s) ile koordinasyon içinde olmalıdır. 11 1. 2. KREDİNİN KAYNAKLARI Bankaların ödünç para verebilmeleri için yararlandıkları kaynakları, öz kaynaklar ve yabancı kaynaklar olarak iki grupta toplamak mümkündür. Öz kaynaklar, Ödenmiş Sermaye, Yedekler, Karşılıklar, Dağıtılmamış Kârlar dan oluşur. Yabancı kaynaklar, Mevduat T.C.Merkez Bankası ndan sağlanan krediler, yurtdışı bankalardan sağlanan krediler (sendikasyon v.b), tahvil ihracı ile sağlanan fonlar, muhtelif borçlar (yatırılacak vergiler, fonlar, ödenecek havale bedelleri, keşide çeki bedelleri ve şirket kuruluşu) sermaye artırımlarına aracılık etme gibi bankacılık hizmetleri ile kullandırılan bazı krediler için alınan nakit blokajlar v.b. 12 Bu sayılanlar içerisinde devamlı kaynak niteliği sadece mevduatta vardır. Diğer kaynaklar vadelerinde tasfiye edildiğinden, yabancı kaynak denildiğinde ilk düşünülen mevduat kaynağıdır. 1. 3. KREDİ RİSK VE TEMİNAT Bankaların temel sorunu daha yüksek kârlara daha büyük risk maliyetine katlanıldığında ulaşmasıdır. O halde bir bankanın kâr maksimizasyonu riskini büyütmeden sağlaması durumunda yönetim başarılıdır. 11 Berk, a.g.e., 1987,s.20 12 Usta, Mahmut, Kredi Talepleri nin Değerlendirilmesi ve Tahsisi, İstanbul, Pamukbank T.A.Ş. Eğitim Bölümü Yayınları, No:24, 1994, s. 9 8
Riskler nelerdir? Risklerin neler olduğunu anlamak için bankanın aktiflerinin özellikleriyle pasiflerinin özelliklerini karşılaştırmak gerekir. Çek hesabı, banka pasifleri için güzel bir örnek oluşturur. Çek hesabının likiditesi yüksektir. İstenildiği anda nakde dönüştürülebilir. Bu hesap ayrıca bir emirdir. Borcun ödenmeme riski yoktur ve mevduatın değeri piyasa faiz oranları ya da döviz kurları tarafından etkilenmemektedir. Pasiflerden farklı olarak, banka aktiflerinin çoğu likit değildir ve değeri belirsizdir. Temelde banka aktiflerini, kısa zamanda nakde dönüştürülmesi söz konusu olmayan krediler oluşturur. Bununla birlikte, talep edildiğinde bankanın mevduatlarını nakde dönüştürme taahhüdü vardır. Bunun böyle olmaması ya da böyle yapılmasının pahalı olması likidite riskidir. Banka kredileri yalnız kolayca likit hale getirilmemekte aynı zamanda borcun ödenmeme riskiyle karşı karşıya bulunmaktadır. İşte bu riske kredi riski denilmektedir. Ödenmeme riski dışında, banka aktiflerinin değeri piyasa faiz oranlarındaki ve döviz kurlarındaki değişmelerden etkilenmektedir. Piyasa faiz oranlarındaki ve döviz kurlarındaki değişmeler bir sermaye kaybına neden olacaktır. Bu şekilde meydana gelen riske de piyasa riski denir. 13 Kredi Riskinin Belirlenmesinde 5C Kuralı Karakter (Character); Müşterinin ödeme alışkanlıklarını ve dürüstlüğünü gösterir. Kapasite (Capacity); Belirlenen vadelerde firmanın ödeme gücünü gösterir. Kapital (Capital); İşletme aktiflerinin borçları çıkarıldıktan sonra kanal net varlığı gösterir. Koşullar (Conditions); Kısa ve uzun süreli konjonktür hareketleri işletme başarısını olumsuz etkiler. 13 Parasız, İlker, Para, Banka ve Finansal Piyasalar, Ezgi Kitabevi Yayınları, Bursa, 2000, s. 161 9
Teminatlar (Collateral); Kredinin geri ödemesinde güçlükle karşılaşılmaması için firmalardan teminatlar alınır. 14 1. 4. KREDİ TÜRLERİ Krediler, türleri açısından çok çeşitli sınıflara ayrılabilir. Kredileri sınıflamada, kredinin vadesi, kullanım amacı, kullanıldığı sektör, kullanım alanı, güvence gibi kriterler esas alınmaktadır. Çalışmamızda söz konusu kriterlere göre kredileri sınıflandırdıktan sonra vadeleri temel alan incelemelere yer verilecektir: 15 1.Niteliklerine Göre Krediler -Nakit Krediler -Gayri Nakdi Krediler 2.Teminatlarına Göre Krediler -Teminatlı Krediler -Teminatsız Krediler 3.Vadelerine Göre Krediler -Kısa Vadeli Krediler -Orta Vadeli Krediler -Uzun Vadeli Krediler 4.Kullanım Amaçlarına Göre Krediler -Yatırım Kredileri -Yenileme ve Modernizasyon Kredileri -İşletme Kredileri -Tüketim Kredileri 14 S.Wayne, Linder, Total Quality Loan Management Applying The Principles Of TQM For Superior Lending Performans, England, Bankers Publishing Company.a., 1993, s.116. 15 Aras, Güler, Ticari Bankalarda Kredi Portföyünün Yönetimi, Sermaye Piyasası Kurulu, 1996, Ankara, s.15 10
5.Kullanan Sektörlere Göre Krediler -Özel Sektör Kredileri -Kamu Sektörü Kredileri 6.Kullandırıldıkları Alanlara Göre Krediler -Tarım Kredileri -Sanayi Kredileri -Turizm Kredileri -Enerji ve Bayındırlık Kredileri -Ulaştırma Kredileri -İhracat Kredileri -İç Ticaret Kredileri 1. 4. 1. Kısa Vadeli Krediler Kısa vadeli krediler bir yıl veya daha kısa süre için kullandırılan kredilerdir. Bu tür krediler firmaların kısa vadeli fon gereksinimlerinin karşılanmasında, özellikle çalışma sermayesi ihtiyacının finansmanında kullanılmaktadır. Kısa vadeli krediler farklı şekillerde kullandırılabilmektedir. Firmalar genel olarak işletme sermayesi ihtiyacını karşılamak, belirli dönen varlıkları özellikler stokları ve/veya müşterilerinden olan alacakları finanse etmek için kısa süreli banka kredilerine başvurular. 1. 4. 1. 1. Teminat Yapısına Göre Krediler Açık Krediler: Açık kredi, sadece müşterinin imzası karşılığı, kredi değerliliğine güvenilerek hiçbir tazminata bağlanmadan açılan kredi türüdür. Tek imza karşılığı açılan açık krediler borçlu cari hesap şeklinde çalışır. Bankalar, bu krediyi işletmelere; ihracat, hazırlık, akreditif teminatı ve kasa kolaylığı biçiminde kullandırmaktadır. Bu tür kredilerde belirli yasal bir 11
karşılık söz konusu olmadığı için diğer kredi türlerine göre daha risklidir. Bu nedenle açık kredilere uygulanan faiz oranı daha yüksektir. Açık kredilerde, kredi alan müşteri açısından bir değerlendirme yapıldığı zaman görünen sakınca, kredinin kısa sürede geri ödenmesi zorunluluğudur. Dolayısı ile bu tür krediler devamlı kullanılan krediler olmayıp yardımcı şeklinde kullanılan kredilerdir. Bu sakıncaya karşılık teminat gösterme zorunluluğunun bulunmaması, maliyetinin düşük olması, piyasada itibar sağlaması ve krediyi her an kullanabilme olanağının bulunması gibi avantajlar sağlaması sebebiyle firmalar tarafından tercih edilmektedir. 16 Senetler Karşılığı Krediler: Senetler karşılığı krediler, ticari senetlerin rehin (teminat) olarak alınması karşılığında açılan ve borçlu cari hesap şeklinde çalışan kredilerdir (Credit Against Bills). Bu tür kredilerde, vadesi gelmemiş senetler rehin edilmekte ve bedelleri toplamından belli bir oranda risk payı (marj) düşüldükten sonra kalan kısım, belirlenmiş olan kredi limitini aşmayacak şekilde müşteriye kullandırılmaktadır. Ayrıca senet karşılığı kredi faiz gelirinin yanında komisyon geliri de sağlayan verimli bir kredidir. 17 Hisse Senedi ve Tahvil Karşılığı Kredi: Hisse senedi ve tahvil karşılığı kredi, tahvil ve hisse senetlerinin rehin edilmesi karşılığında açılan ve borçlu cari hesap şeklinde kullandırılan bir kredi türüdür. Emtia Karşılığı Kredi:Belirli özelliklere sahip emtianın rehni karşılığında açılan ve borçlu cari hesap şeklinde çalışan bir kredidir. Zaman içinde değeri düşmeyen ve kolayca paraya dönüşebilen malların rehni karşılığında açılan teminatlı bir kredi türüdür. Kefalet Karşılığı Kredi: Kefalet karşılığı kredi, müşterilerin kredi değerliliğine güvenilerek, en az iki imza ile şahsi teminat karşılığı kullandırılan kredidir. 16 Berk, Niyazi, Finansal Yönetim, Bilim Teknik Yayınevi, İstanbul, 1990, s. 145. 17 Seval, Belkıs, SEVAL, Selim, Bankacılıkta Kullanılan Formüller, Oranlar, Analizler, Pamukbank Eğitim Yayınları No:1, İstanbul, 1993, ss. 88-95. 12