GENEL MUHASEBE Dönen Varlıklar-Alacaklar Yrd. Doç. Dr. Serap DURUKAN KÖSE Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi
ALACAKLAR İşletmenin ticari veya diğer işlemleri sonucu doğan ve vadesi geldiğinde tahsil edilecek varlıklarının parasal tutarlarını ifade etmektedir. Alacakları çeşitli kriterlere göre sınıflamak mümkündür. Vadelerine göre; Kısa vadeli ve Uzun vadeli Ticari bir işlemden kaynaklanıp kaynaklanmadığına göre; Ticari alacaklar ve Diğer alacaklar Borçluya göre; Alıcılardan, personelden, iştiraklerden, ortaklardan vb. Borçludan teminat alınıp alınmadığına göre; Teminatlı ve teminatsız
DÖNEN VARLIKLAR İÇİNDEKİ ALACAKLAR HESAP GRUBU 12. Ticari Alacaklar 120. Alıcılar 121. Alacak Senetleri 122. Alacak Senetleri Reeskontu(-) 124. Kazanılmamış Finansal Kiralama Faiz Gelirleri(-) 126. Verilen Depozito Ve Teminatlar 127. Diğer Ticari Alacaklar 128. Şüpheli Ticari Alacaklar 129. Şüpheli Ticari Alacaklar Karşılığı(-)
DÖNEN VARLIKLAR İÇİNDEKİ ALACAKLAR HESAP GRUBU 13. Diğer Alacaklar 131. Ortaklardan Alacaklar 132. İştiraklerden Alacaklar 133. Bağlı Ortaklıklardan Alacaklar 135. Personelden Alacaklar 136. Diğer Çeşitli Alacaklar 137. Diğer Alacak Senetleri Reeskontu(-) 138. Şüpheli Diğer Alacaklar 139. Şüpheli Diğer Alacaklar Karşılığı(-)
DURAN VARLIKLAR İÇERİSİNDEKİ ALACAKLAR HESAP GRUBU 22. Ticari Alacaklar 220. Alıcılar 221. Alacak Senetleri 222. Alacak Senetleri Reeskontu(-) 224. Kazanılmamış Finansal Kiralama Faiz Gelirleri(-) 226. Verilen Depozito Ve Teminatlar 229. Şüpheli Ticari Alacaklar Karşılığı(-)
DURAN VARLIKLAR İÇERİSİNDEKİ ALACAKLAR HESAP GRUBU 23. Diğer Alacaklar 231. Ortaklardan Alacaklar 232. İştiraklerden Alacaklar 233. Bağlı Ortaklıklardan Alacaklar 235. Personelden Alacaklar 236. Diğer Çeşitli Alacaklar 237. Diğer Alacak Senetleri Reeskontu(-) 239. Şüpheli Diğer Alacaklar Karşılığı(-)
TMS VE TDMS
TMS VE TDMS
TİCARİ ALACAKLAR (12-22) 12- Ticari Alacaklar hesap grubunda bir yıl içinde, 22- Ticari Alacaklar hesap grubunda ise bir yıldan daha uzun sürede paraya dönüşmesi öngörülen ve işletmenin ticari ilişkisi nedeniyle ortaya çıkan senetli ve senetsiz alacaklar izlenmektedir. Vadesi bir yılın altına düşen alacaklar Duran Varlıklar içerisinden çıkarılıp Dönen Varlıkların içerisindeki ilgili hesaba aktarılır.
120 (220) Alıcılar Hesapta, işletmenin faaliyet konusunu oluşturan mal ve hizmet satışlarından kaynaklanan senetsiz alacaklar izlenmektedir. Alacağın doğması ile hesaba borç, tahsil edilmesi ile hesaba alacak kaydedilir. Bu hesap, aktif karakterli bir hesap olduğu için kalan verirse borç kalanı verir ve hesabın borç kalanı, işletmenin müşterilerinden olan toplam senetsiz alacak tutarının ne kadar olduğunu ifade eder.
120 (220) Alıcılar
Not: Ticari mallar/hizmetler, gerçeğe uygun değerleri ile satışa sunulur. Bu değer, ticari malların peşin değerini ifade etmektedir. Eğer işletme, mal satışlarını bazı nedenlerden dolayı peşin değer üzerinden satmak yerine, belirli bir süre (vade) sonra tahsil etmek durumunda kalırsa bu ek süre karşılığında müşterisinden bir bedel (faiz) talep edebilir. Bu ek bedel, vade farkı veya faiz olarak tanımlanır.
Not: Türkiye Muhasebe Standartları na göre malların/hizmetlerin vadeli satışlarında peşin değere eklenen vade farkı, ticari mal veya sunulan hizmetin satış geliri içinde değil faiz gelirleri olarak kayda alınmalıdır. İşletmelerin ticari malların/hizmetlerin satışında vade farkı alması durumunda 125- Ertelenmiş Ticari Alacaklar Vade Farkı (-) hesabı alacaklandırılır.
Not: Söz konusu faiz tahakkuk ettikçe (gerçekleştikçe) tahakkuk eden tutar 642 Faiz Gelirleri hesabının alacağına, 125-Ertelenmiş Ticari Alacaklar Vade Farkı (-) hesabının da borcuna kaydedilir. Böylece vade sonunda Ertelenmiş Ticari Alacaklar Vade Farkı hesabı söz konusu satış işlemine ilişkin olarak kalan vermez ve hesap kapanır.
ÖRNEK 120 Hastane 16.01.15 tarihinde Bay X 'e 50 TL tutarında hizmet sunmuştur. 20.01.15 tarihinde Bay X 50 TL tutarındaki hizmet bedelini itirazda bulunmuş ve yapılan inceleme sonucunda 10 TL tutarındaki hizmet için maddi hata yapıldığı görülmüştür. 21.01.15 tarihinde alıcı Bay X 20 TL borcu için senet vermiştir.
ÖRNEK 120 16.01.2015 20.01.2015 21.01.2015
121 (221) Alacak Senetleri Hesabı Bu hesapta, işletmenin faaliyet konusunu oluşturan mal ve hizmet satışlarından kaynaklanan senede bağlanmış alacaklar izlenmektedir. Alacak Senetleri, adi senetler ve kıymetli evrak niteliğinde senetler olmak üzere ikiye ayrılır. Adi Senetler; Borçlar Kanunu hükümlerine göre düzenlenen ve belli bir biçime bağlı olmayan senetlerdir. Ticari faaliyette bu tür senetlerin fazla önemi yoktur.
121 (221) Alacak Senetleri Hesabı Kıymetli Evrak Niteliğindeki Senetler; Türk Ticaret Kanunu hükümlerine göre düzenlenen ve belli bir şekil şartı olan, belli bir hakkın bağlı olduğu ve senetten ayrı olarak ileri sürülemeyeceği senetlerdir. Kıymetli evrak niteliğindeki senetler, kambiyo senetleri (ticari senetler) ve mal (emtia) senetleri olmak üzere ikiye ayrılır. Poliçe, bono ve çek; kambiyo senetleridir.
Poliçe: Özel bir havale şekli olan poliçe, poliçeyi düzenleyen veya üçüncü kişiye veya senet taşıyıcısına (hamiline) belli bir tutarın ödenmesi hakkında diğer bir kişiye ödeme emri verir. Böyle bir emri alan, bu tutarın ödenmesini üstlenir; diğer bir deyişle poliçedeki tutarın ödenmesinden sorumlu olur. Poliçenin niteliği bakımından bu senette ödeyiniz. kelimesi yer alır.
Poliçe: Poliçede keşideci, lehtar ve muhatap olmak üzere üç taraf vardır. Keşideci, poliçeyi düzenleyen kişidir ve senedin ilk borçlusudur. Lehtar, poliçenin nominal değerinin alacaklısıdır. Lehtar poliçeyi başka kişilere de devrebilir ve bu işleme ciro denilir. Muhatap, keşideci ile lehtar arasındaki borçalacak ilişkisi dışında olmakla birlikte, keşideci tarafından poliçenin kendisine ibrazını kabul etmesi durumunda poliçenin borçlusu durumuna gelmektedir. Ancak bir poliçeyi düzenleyen, kabul eden, ciro eden veya o poliçeye aval veren kişiler hamile karşı müteselsil borçlu sıfatıyla sorumludur.
Bono (Emre Yazılı Senet): Kambiyo senetlerinden olup, ticari faaliyet sonucunda borçlunun alacaklısına olan borcunu belirli bir vade sonunda belirli bir faize katlanarak kayıtsız ve şartsız ödeyeceğini gösteren belgedir. Senedin üzerindeki yazılı olan değere nominal değer denilir. Senet bu değere ancak vade sonunda ulaşır.
Bono (Emre Yazılı Senet): Bono ile ikili bir ticari ilişki düzenlenmektedir. Bu ilişkide, borçlu hem senedi düzenleyen keşideci hem de borcu ödeyecek olan muhatap rolünü üstlenmektedir. Bu nedenle bonoyu düzenleyen kişi, tıpkı bir poliçeyi kabul eden gibi sorumludur. Lehtar ise bonoda alacaklı olarak görünen kişidir.
121 (221) Alacak Senetleri Hesabı Kambiyo senetlerine ait işlemler Tekdüzen Hesap Planı nda 121 Alacak Senetleri hesabında izlenmektedir. İşletmenin portföyüne çeşitli sebepler ile giren ve çıkan senetler, Alacak Senetleri hesabına bu senetlerin nominal değerleri ile kayda alınmaktadır. Bu nedenle bu hesabın herhangi bir tarihteki borç kalanının, portföyde bulunan alacak senetlerinin değerleri toplamına eşit olması gerekir.
121 (221) Alacak Senetleri Hesabı
Not: Alacak senetlerinin mutlaka bir yardımcı hesap ile birlikte işlem görmesi gerekir. Bu yardımcı hesaplar, senedin durumunu belirleyen ifadeler ile isimlendirilir. Örneğin Cüzdandaki Senetler, senedin işletmenin kullanımına hazır kasasında bulunduğunu; Tahsildeki Senetler, senedin bankaya tahsil edilmek amacı ile teslim edildiğini; Teminattaki Senetler, bir işin yapılması amacı ile ilgili senedin teminat olarak başka bir kuruma verildiğini ve Protestolu Senetler ise tahsil edilemeyen senedin protesto (borçluya senedin vadesinin dolduğunu bildirmek) edildiğini gösterir.
ÖRNEK 121 24.01.15 tarihinde hastane 50 TL'lik hizmetin yarısı senetli yarısı veresiye olarak Bay X e sunmuştur. 25.01.15 tarihinde Bay X'den alınan Alacak Senedi ciro edilerek Satıcılara verilmiştir. 26.01.15 tarihinde 20 TL lik alacak senedi banka tarafından tahsil edilerek hesaba kayıt edilmiştir.
ÖRNEK 121 24.01.2015 25.01.2015 26.01.2015
122 (222) Alacak Senetleri Reeskontu Hesabı (-) Bu hesapta, bilanço gününde, senetli alacakların tasarruf değeri ile değerlenmesini sağlamak üzere alacak senetleri için ayrılan reeskont tutarı izlenir. Hesaplanan reeskont tutarı bu hesabın alacağına kaydedilirken, 657 Reeskont Faiz Giderleri hesabı borçlanır.
ALACAK SENETLERİ REESKONTUNUN HESAPLANMASI Reeskont tutarının hesabında aşağıdaki formül uygulanır. a.n.t f = 36500 + (n. t) a = Senedin nominal tutarı n = Reeskont tarihinde senedin kalan vadesi (gün sayısı) t = Reeskont faiz oranı f = Reeskont faiz tutarı
ÖRNEK 122 İşletme nominal tutarı 30.000 TL olan 6 ay vadeli senetli alacakları için reeskont uygulayacaktır. Merkez Bankasınca belirlenen reeskont faiz oranı % 6 dır. Alacak senetleri reeskontu tutarını hesaplayıp yıl sonu ve izleyen yıl başı yapılacak olan reeskont muhasebe kayıtlarını yapınız?
ÖRNEK 122 f=(ant)/(36.500+nt) f=(30.000*180*6)/(36.500+180*6) f=32.400.000/37.580 f=862,16 31.12.2014 01.01.2015
123 Banka Kredi Kartlarından Alacaklar Hesabı Banka kredi kartlarından alacaklar hesabı, banka kredi kartlarıyla yapılan tahsilat ve bunlara ilişkin olarak yapılan mahsup ve iade işlemlerinin izlenmesi için kullanılır. a) Borç 1) Mal veya hizmet satış bedeli olarak banka kredi kartıyla yapılan tahsilatlar bu hesaba borç, satış bedeli 600 Yurtiçi Satışlar Hesabına, hesaplanan katma değer vergisi 391 Hesaplanan Katma Değer Vergisi Hesabına alacak kaydedilir. 2) Avans olarak banka kredi kartıyla yapılan tahsilatlar bu hesaba borç, 340 Alınan Sipariş Avansları Hesabına alacak kaydedilir. b) Alacak 1) Banka kredi kartıyla yapılan tahsilatlar nedeniyle muhasebe biriminin banka hesabına aktarılan tutarlar bir taraftan bu hesaba alacak, 102 Bankalar Hesabına borç kaydedilir. 2) Avans olarak banka kredi kartıyla yapılan tahsilatlardan iptal edilenlere ilişkin tutarlar bu hesaba alacak, 340 Alınan Sipariş Avansları Hesabına borç kaydedilir.
126 (226) Verilen Depozito ve Teminatlar Hesabı Bu hesapta, bir işin yapılmasının üstlenilmesi veya bir sözleşmenin ya da işlemlerin karşılığı olarak geri alınmak üzere, işletmece üçüncü kişilere verilen depozito ve teminat niteliğindeki değerler izlenmektedir. Depozito ve teminat olarak verilen değerler bu hesabın borcuna, bunlar geri alındığında veya hesaba sayıldığında bu hesabın alacağına kaydedilir.
126 (226) Verilen Depozito ve Teminatlar Hesabı Yıl sonunda geri alınması şüpheli hale gelen depozito ve teminatlar, diğer alacaklarda olduğu gibi, Şüpheli Ticari Alacakların içine alınır ve karşılık ayrılır. Değersiz hale gelenler ise zarar kaydedilmek suretiyle hesaptan çıkartılır.
127 Diğer Ticari Alacaklar Bu hesapta, işletmenin ticari faaliyetleri sonucu ortaya çıkan ve yukarıdaki hesapların kapsamına girmeyen tahsili gecikmiş alacaklar (henüz şüpheli alacak niteliği kazanmayanları vadesi gelmemiş alacaklardan ayırmak için) ile diğer çeşitli senetsiz alacaklar izlenir. Söz konusu alacaklar meydana geldiğinde hesabın borcuna, tahsil edildiğinde veya şüpheli alacak niteliği kazandığında ise hesabın alacağına kaydedilir.
128 Şüpheli Ticari Alacaklar Hesabı Bu hesapta, ödeme süresi geçmiş bu nedenle vadesi birkaç defa uzatılmış veya protesto edilmiş, yazı ile birden fazla istenmiş ya da dava veya icra safhasına aktarılmış senetli ve senetsiz ticari alacaklar izlenir. Tahsili şüpheli hale gelmiş olan alacaklar, ilgili hesaplarının alacağına, karşılığında bu hesabın da borcuna kaydedilir. Alacağın tahsil edilmesi veya tahsil edilemeyeceği kesinleşmesi durumunda bu hesaba alacak kaydı yapılarak kapatılır.
128 Şüpheli Ticari Alacaklar Hesabı 128 Şüpheli Ticari Alacaklar hesabına aktarılan tahsili gecikmiş alacaklar için taşıdıkları risk miktarında karşılık ayrılır. Karşılık ayrılırken 654 Karşılık Giderleri hesabına borç, 129 Şüpheli Ticari Alacaklar Karşılığı (-) hesabına alacak kaydedilir. Değersiz hale gelen senetler doğrudan zarar yazılarak kayıtlardan çıkartılır.
128 Şüpheli Ticari Alacaklar Hesabı Tahmini risk tutarında karşılık ayrılan şüpheli alacağın takibi aşağıdaki durumlardan biri ile sonuçlanır: Kesinleşen Zarar=Ayrılan Karşılık Hesapların ters kayıtla kapatılması yeterlidir: 129 Şüpheli Ticari Alacaklar Karşılığı hesabına borç, 128 Şüpheli Ticari Alacaklar hesabına alacak kaydedilir. Kesinleşen Zarar > Ayrılan Karşılık Karşılığı aşan kısım dönemin zararı olarak sonuç hesaplarına yansıtılacak, yani fark 659 Diğer Olağandışı Gider ve Zararlar hesabına borç kaydedilecektir. Kesinleşen Zarar < Ayrılan Karşılık Fazladan ayrılan karşılık dönemin kârı olarak sonuç hesaplarına yansıtılacak, yani 644 Konusu Kalmayan Karşılıklar hesabına alacak kaydedilecektir.
129 (229) Şüpheli Ticari Alacaklar Karşılığı Hesabı (-) Dönem sonunda şüpheli hale gelmiş olan alacaklara ilişkin ayrılan karşılıkların izlendiği hesaptır. Şüpheli alacaklar için ayrılan tutarlar bu hesabın alacağına yazılırken, ayrılan karşılıklar 654 Karşılık Giderleri Hesabının borcuna yazılır. Karşılık ayrılan alacağın tahsil edilmesinde bu hesap borçlandırılarak kapatılırken, 644 Konusu Kalamayan Karşılıklar Hesabı veya 671 Önceki Dönem Gelir ve Karlar Hesabı alacak olarak kaydedilir.
129 (229) Şüpheli Ticari Alacaklar Karşılığı Hesabı (-) Zararın gerçekleşmesi halinde bu hesap borçlandırılarak kapatılırken, 128 Şüpheli Ticari Alacaklar Hesabı alacak olarak kaydedilir.
ÖRNEK 128-129 Hastanenin senetli alacaklarından 20.000 TL tutarındaki bir kısmı vadesinde tahsil edilememiş, 15.03.2014 tarihinde alacakla ilgili olarak mahkemeye başvurulmuştur. 15.03.2014 15.03.2014
ÖRNEK 128-129 15.03.2014 tarihinde mahkemeye intikal eden alacak ile ilgili olarak mahkemeden 30.06.2014 tarihinde alınan kararda muhatabın adresinin sahte olduğu ve alacak için takipsizlik kararı verildiği bildirilmiştir. 30.06.2014
DİĞER ALACAKLAR (13-23) 13- Diğer Alacaklar hesap grubunda bir yıl içinde, 23- Diğer Alacaklar hesap grubunda ise bir yıldan daha uzun sürede paraya dönüşmesi öngörülen ve işletmelerin temel faaliyeti dışında senetli veya senetsiz alacaklar ile bu gruba ait şüpheli alacaklar ve şüpheli alacak karşılığından oluşmaktadır. Vadesi bir yılın altına düşen alacaklar Duran Varlıklar içerisinden çıkarılıp Dönen Varlıkların içerisindeki ilgili hesaba aktarılır.
131(231) Ortaklardan Alacaklar Ortakların henüz yerine getirmedikleri sermaye taahhütleri, işletmeden çekilen paralar veya ödünç aldıkları paralar için işletmeye olan kısa vadeli borçları söz konusu olabilmektedir. Ortaklar işletmeden borç para aldıklarında bu hesap borçlanır, ortakların almış oldukları borçlarını ödemeleri durumunda ise bu hesap alacaklanır.
133 (233) Bağlı Ortaklıklardan Alacaklar Bir işletmenin sermayesinin %50 sinden fazlasına sahip olduğu diğer işlemlerden olan ve bir ticari işlem sonucu doğmamış bulunan alacakları 133 Bağlı Ortaklıklardan Alacaklar hesabında takip edilmektedir. Alacağın doğması hâlinde bu hesap borçlandırılırken alacağın tahsil edilmesinde ise hesap alacaklandırılır.
134 (234) İşletmeler Arası Malî Borçlardan Alacaklar Hesabı İşletmeler arası malî borçlardan alacaklar hesabı, ilgili mevzuatına dayanılarak vadesi faaliyet dönemiyle sınırlı olmak üzere nakit olarak verilen borçlardan kaynaklanan alacakların ve bu alacaklara karşılık nakden yapılan tahsilatlar ile işletme aleyhine silinen tutarların izlenmesi için kullanılır.
134 (234) İşletmeler Arası Malî Borçlardan Alacaklar Hesabı a) Borç 1) İşletmeler arası borç verme işlemlerinden doğan alacaklar bu hesaba borç, 103 Verilen Çekler ve Gönderme Emirleri Hesabı veya ilgili diğer hesaba alacak kaydedilir. 2) Dönem sonunda, duran varlıklar ana hesap grubunda işletmelerce verilen borçlardan alacaklar hesabında kayıtlı tutarlardan, vadesi bir yılın altına düşenler bu hesaba borç, 234 İşletmeler Arası Malî Borçlardan Alacaklar Hesabına alacak kaydedilir. b) Alacak 1) Verilen borçlar karşılığında yapılan tahsilat 102 Bankalar Hesabı veya ilgili diğer hesaplara borç, bu hesaba alacak kaydedilir. 2) Bu hesapta kayıtlı tutarlardan, herhangi bir nedenle işletme aleyhine silinen tutarlar bir taraftan bu hesaba alacak, 659 Diğer Olağan Gider ve Zararlar Hesabına borç kaydedilir.
135 (235) Personelden Alacaklar İşletmede çalışan personel, işletmeden kısa vadeli borç para alabilir; işletmenin sosyal imkânlarından, demirbaşlarından yararlanabilir veya kendisine verilen mali sorumluluk nedeni ile bazı açıklar (kasa açığı, stok açığı gibi) verebilir. Personelden alacağın ortaya çıkması halinde hesaba borç kaydedilir, tahsili halinde ise alacak kaydedilir.
136 (236) Diğer Çeşitli Alacaklar Bu hesapta, ticari olmayan ve Diğer Alacaklar grubundaki hesaplardan herhangi birine dahil edilemeyen alacaklar izlenir. Alacağın ortaya çıkması halinde hesaba borç kaydedilir, tahsili halinde ise alacak kaydedilir.
137 (237) Diğer Alacak Senetleri Reeskontu Hesabı (-) Bilanço düzenlenirken, bu grupta belirtilen senetli alacakların tasarruf değeri ile değerlenmesini sağlamak üzere alacak senetleri için ayrılan reeskont tutarları bu hesapta izlenir. Hesaplanan reeskont tutarları bu hesaba alacak kaydedilirken, 657 Reeskont Faiz Giderleri Hesabına borç kaydedilir. İzleyen dönemde bu hesap borca kaydedilirken, 647 Reeskont Faiz Gelirleri Hesabına alacak yazılarak kapatılır.
138 Şüpheli Diğer Alacaklar Ödeme süresi geçmiş bu nedenle vadesi bir kaç defa uzatılmış veya protesto edilmiş, yazı ile birden fazla istenmiş ya da dava veya icra safhasına aktarılmış senetli ve senetsiz ticari olmayan alacakların izlendiği hesaptır. Tahsili şüpheli hale gelmiş olan alacaklar bulundukları hesaplardan çıkartılarak bu hesaba borç kaydedilirler. Şüpheli alacağın tahsili veya tahsil edilemeyeceğinin kesinleşmesi durumunda bu hesaba alacak olarak kaydedilirler.
139 (239) Şüpheli Diğer Alacaklar Karşılığı Hesabı (-) Senetli ve senetsiz şüpheli diğer alacakların tahsil edilememe ihtimalinin kuvvetlenmiş olması halinde, bu tür risklerin giderilmesini sağlamak üzere ayrılan karşılıkları kapsar. Şüpheli alacaklar için ayrılan tutarlar bu hesabın alacağına yazılırken, ayrılan karşılıklar 654 Karşılık Giderleri Hesabının borcuna yazılır.
139 (239) Şüpheli Diğer Alacaklar Karşılığı Hesabı (-) Karşılık ayrılan alacağın tahsil edilmesinde bu hesap borçlandırılarak kapatılırken, 644 Konusu Kalamayan Karşılıklar Hesabı veya 671 Önceki Dönem Gelir ve Karlar Hesabı alacak olarak kaydedilir. Zararın gerçekleşmesi halinde bu hesap borçlandırılarak kapatılırken, 138 Şüpheli Diğer Alacaklar Hesabı alacak olarak kaydedilir.