TÜRKİYE SİYASAL DURUM ARAŞTIRMASI

TÜRKİYE SİYASAL DURUM ARAŞTIRMASI Araştırma Grubu Prof. Dr. Özer Sencar Prof. Dr. İhsan Dağı Prof. Dr. Doğu Ergil Dr. Sıtkı Yıldız Dr. Vahap Coşkun ARALIK - 2010 MetroPOLL Stratejik ve Sosyal Araştırmalar Merkezi A.Ş. Cinnah Caddesi No: 67/18 06680 Çankaya/ANKARA Tel: (312) 441 4600 Faks: (312) 441 7490 www.metropoll.com.tr

SUNUŞ Bu araştırmanın amacı, halkın son zamanlarda ülke gündemini meşgul eden konular hakkında halkın görüşlerinin belirlenmesidir. Bu amaç doğrultusunda; sıcak bir gündem maddesi olan yumurta protestoları, yeni CHP örgütlenmesi, Kürt meselesi ile bağlantılı anadilde eğitim ve iki dil tartışmaları, dış politika konuları ve partilerin oy dağılımları araştırılmıştır. Araştırma; Adana, Ağrı, Ankara, Antalya, Balıkesir, Bursa, Denizli, Diyarbakır, Edirne, Erzurum, Eskişehir, Gaziantep, Hatay, Mersin, İstanbul, İzmir, Kastamonu, Kayseri, Kırıkkale, Kocaeli, Konya, Malatya, Manisa, Mardin, Muğla, Ordu, Samsun, Trabzon, Van, Zonguldak ve Osmaniye yi içeren 31 ilin merkez ilçe/ilçeleri, diğer ilçeler ve köylerinde 25-29 Aralık 2010 tarihleri arasında toplam 1504 kişi ile yapılmıştır. Araştırma cinsiyet, yaş, il ve illerdeki merkez ilçe/ilçeler, taşra ilçeleri ve köy kotaları uygulanarak, 0,95 güven sınırları içinde ± 2,5 hata payı ile gerçekleştirilmiştir. CATI yönteminde; örneklemde belirlenen illerin il merkezlerindeki, diğer ilçelerindeki ve köylerindeki bütün telefon numaraları ayrı ayrı havuzlarda toplanmış ve bu havuzlardan örneklem sayısı kadar telefon numarası tesadüfî olarak bilgisayar programı yardımıyla çekilmiştir. Hazırlanan anket formundaki sorular, deneklerle bilgisayar destekli online veri toplama mimarisi ile telefonla bire bir görüşülerek doldurulduktan sonra döküm ve kodlama işlemleri tamamlanmış, bulgular bilgisayar analizine tabi tutulmuştur. Bilgisayar analizinden sonra elde edilen veriler tablolaştırılmış ve tabloların yorumunu içeren bir sonuç raporu hazırlanmıştır. Saygılarımızla, Prof. Dr. Özer SENCAR 1/43

İÇİNDEKİLER SUNUŞ... 1 İÇİNDEKİLER... 2 YÖNETİCİ ÖZETİ... 4 BİRİNCİ BÖLÜM HAYATTAN MEMNUNİYET VE TÜRKİYE NİN GİDİŞATI SORUNLARI... 13 1.1. Yaşadığınız tüm şartları dikkate aldığınızda, hayatınızdan ne kadar memnunsunuz?... 14 1.2. Genel olarak düşündüğünüzde Türkiye iyiye doğru mu gidiyor, kötüye doğru mu gidiyor?... 15 İKİNCİ BÖLÜM GÜNDEM... 16 2.1. Sizce yumurta atmak demokratik bir protesto şekli midir?... 17 2.2. Polisin üniversite öğrencilerine yönelik tavrını ve davranışını nasıl karşılıyorsunuz?... 17 2.3. Başbakan ve Hükümet sözcülerinin öğrenci olaylarına karşı gösterdiği tepkiyi doğru buluyor musunuz?... 18 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM CHP İLE İLGİLİ KANAATLER...... 19 3.1. CHP nin yeni lideri Kılıçdaroğlu ile eski lideri Baykal ı karşılaştırdığınızda kim daha başarılı?.... 20 3.2. Sizce yeni CHP de yeni olan nedir?... 20 3.3. Sizce CHP lider ve yönetim değişikliğinin ardından siyasi söylemini de değiştirmeli midir?... 21 3.4. Sizce CHP statükocu mu yani mevcut düzeni korumaktan yana mıdır, değişimci midir?... 21 3.5. Sizce CHP devrimci bir parti midir?... 22 3.6. CHP daha çok Atatürkçü bir parti midir, yoksa sosyal demokrat bir parti midir?... 22 3.7. Yeni CHP aşağıdakilerden hangisi olmalıdır?... 23 3.8. Kemal Kılıçdaroğlu ve ekibi CHP yi iktidara taşıyabilir mi?... 23 3.9. Kemal Kılıçdaroğlu nun kongrede verdiği sözleri ne derece ciddiye alıyorsunuz?... 24 3.10. CHP Kürt meselesini çözebilir mi?... 24 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM EĞİTİM VE ÖĞRETİMDE ANADİLİN KULLANILMASI İLE İLGİLİ KANAATLER.... 25 4.1. Türkçeden başka anadillerde de eğitim ve öğretim verilmesini onaylar mısınız, onaylamaz mısınız?... 26 4.2. Kürtlerin eğitim ve öğretimde anadillerini kullanmalarını onaylar mısınız, onaylamaz mısınız?... 27 4.3. Kürtlerin yoğunlukta olduğu yerlerde Kürtçe ve Türkçenin ortak dil olarak birlikte kullanılmasını onaylar mısınız, onaylamaz mısınız?... 28 4.4. Kürtlerin yoğunluklu olduğu yerlerde halkın resmi makamlarla ilişkilerinde de Kürtçenin kullanılmasını onaylar mısınız, onaylamaz mısınız?... 28 BEŞİNCİ BÖLÜM DIŞ POLİTİKA... 29 5.1. Ermenistan sınır kapısı açılmalı mıdır, açılmamalı mıdır?... 30 5.2. Türkiye İsrail ile olan ilişkilerini geliştirmeli midir, dondurmalı mıdır?...... 30 5.3. İran ın nükleer silah üretmesi sizi memnun mu eder, endişelendirir mi?...... 31 2/43

5.4. Türkiye ye yönelik en büyük dış tehdit sizce hangi ülkeden gelir?... 31 5.5. Bugün Türkiye nin Avrupa Birliği üyeliği için bir halk oylaması/referandum yapılsa oyunuz ne olur?... 32 ALTINCI BÖLÜM SİYASİ PARTİLERİN DURUMU VE KİŞİSEL KANAATLER... 33 6.1. Son yapılan 29 Mart 2009 yerel seçimlerinde il genel meclisi için hangi partiye oy verdiniz?... 34 6.2. Bu Pazar bir milletvekili seçimi yapılsa hangi partiye oy verirsiniz?... 35 6.3. Önümüzdeki genel seçimlerde vereceğiniz oyu etkileyecek en önemli konu nedir?... 37 6.4. Mevcut siyasi parti liderleri arasında en çok güvendiğiniz lider hangisidir?... 38 6.5. Yaşayan Türk siyaset ve devlet adamları arasında en çok beğendiğiniz kişi kimdir?... 39 YEDİNCİ BÖLÜM ARAŞTIRMA BÖLGELERİ VE ÖRNEKLEM... 41 7.1. Örneklemin illere göre dağılımı... 42 7.2. Örneklemin ikamet edilen yerleşim yerine göre dağılım... 43 7.3. Örneklemin demografik özellikleri... 43 3/43

YÖNETİCİ ÖZETİ Türkiye, 2010 yılını geride bırakırken yoğun bir siyasal geçmişi hafızalara kazıyarak yeni bir yıla, belki de daha yoğun bir yıla, seçim yılına giriyor. 2010 yılının en büyük siyasi gündemi kuşkusuz biraz gürültülü ama olgunlukla gerçekleştirilen 12 Eylül referandumu idi. 2010 yılında referandumdan sonra en fazla meşgul olduğumuz uzun yıllardır devam eden ve 2010 yılından bakiye kalan Kürt meselesi yeni yılda da yine karşımıza çıkacaktır. Şüphesiz, demokratikleşme, Kürt meselesi, insan hakları, Ergenekon davaları, adalet ve hukuk meseleleri gibi siyasi mevzular birkaç yılda çözülecek sorunlar değildir. Ancak özellikle 12 Eylül referandumu ülkenin demokratikleşmesi ve sivilleşmesi açısından bir dönüm noktası olarak Türkiye nin siyasi tarihine geçmiştir. Bu araştırma 2010 yılının muhasebesini çıkarmaktan ziyade, en önemli meselemiz olan Kürt sorunu ile bağlantılı anadilde eğitim ve iki dil tartışmaları ile son aylarda CHP de yaşanan değişim sürecini irdelemektedir. Ayrıca dış politika konuları ve diğer günden konuları da bu ayın araştırmasında yer almaktadır. Bütün bu konularla toplum çapında ilgilenirken, nerede durduğumuzun bilinmesinin ve her birine ilişkin toplumsal tutum ve eğilimlerin saptanmasının hem kamuoyu açısından hem de siyasilere yön vermek açısından önemli olduğuna inanıyoruz. Ortaya çıkan tablonun kısa özeti aşağıda sunulmuştur. HAYATTAN MEMNUNİYET VE ÜLKENİN GİDİŞATI Hayattan memnuniyet 2010 yılının sonlarında Türkiye genelinde yapılan bu araştırmada; katılımcıların % 55,7 si hayatlarından memnun olduğunu belirtirken, %33,2 si ise hayatlarından memnun olmadığını ifade etmektedir. Son bir yıllık periyoda bakıldığında hayattan memnuniyet oranında 4 puan civarında bir artış görülmektedir. Hayatından en çok memnun olanlar sırasıyla AKP (%73); DP (%64) ve BDP (%47.4) seçmenleridir. CHP (%39.3) ve MHP (%46.8) seçmenlerinin memnuniyet düzeylerinin düşük olması onların iktidar yoksunluğuna bağlanabilir. BDP nin mağduriyet söylemine karşın seçmenlerinin yarıya yakını hayatlarından memnuniyet belirtiyorsa onların siyaset alanında tatmininin daha kolay olacağı söylenebilir. Bu da Kürt sorununun çözümü için ümit uyandırıcı bir durumdur. Hayatından memnuniyet durumu il merkezi, ilçe ve köye göre pek değişmiyor. Bu da toplumsal bütünleşmenin ve homojenleşmenin yüksek yaşam standardı düzeyinde olmasa da gerçekleştiğinin bir işareti olarak okunabilir. Aynı durum yaşlar ve meslek grupları için de geçerli. Okur-yazar olmayanlar (%67.9) ve sadece okur-yazar olanlar (%61.5) yüksek eğitimlilerden daha memnun görünüyor. İlginç olan hiçbir sosyal-ekonomik kategorinin hayatlarından memnuniyet oranı %50 nin 4/43

altında değil. Tahmin edilebileceği gibi, memnuniyet gelirle artıyor: aylık geliri 0-500 TL arasında olanların memnuniyet oranı %50 iken 2501 ve üstü TL aylık gelire sahip olanlarda bu oran %70.9. Türkiye iyiye doğru mu kötüye doğru mu gidiyor? Araştırma bulgularına göre; halkın %50 si Türkiye nin gidişatı konusunda iyimser görüş bildirip ülkenin iyiye gittiğini söylerken, %44 ü Türkiye nin kötüye gittiğini düşünmektedir. Türkiye nin gidişatı konusunda AK Partili seçmenlerin büyük oranda iyimser olduğu, buna karşılık CHP li(%19.1) ve MHP li(%34) seçmenlerin ise büyük oranda kötümser oldukları gözlenmiştir. Son bir yıllık süreçte ülkenin iyiye gittiği konusundaki algıda büyük bir artış olduğu görülmektedir. Ocak 2010 dan günümüze iyimserlik algısında 20 puanlık bir artış dikkat çekmektedir. YUMURTALI PROTESTOLAR Polisin Üniversite Öğrencilerine Yönelik Tavrı ve Yumurtalı Protestolar Son birkaç aydır, üniversite öğrencilerinin eylemlerine karşılık polisin müdahalesi kamuoyunda eleştirilere maruz kalmıştır. Özellikle bazı öğrenciler polisin bu müdahalesini sert bularak bir tür misilleme yapmış ve bazı siyasiler ile yazarları yumurtalı protestolarla konuşturmamışlardır. Yaşanan bu olaylar üzerine yöneltilen soruda halkın %73 ü gibi büyük bir çoğunluğu yumurtalı eylemleri demokratik bir protesto şekli olarak görmemektedir. Bu eylemleri demokratik protesto olarak niteleyenlerin oranı %24 tür. AK Partili seçmenlerin büyük çoğunluğu bu tip bir protestonun demokratik olmadığını düşünmekte, diğer tüm partili seçmenlerin yarısından fazlası da yumurtalı protesto eylem biçimini demokratik bir davranış olarak görmemektedir. Yumurtalı protestoyu en fazla onaylayan seçmen CHP lilerdir (%55.3). Onu, BDP li (%36.8) seçmenler izlemektedir. İlginç bir şekilde halkın %70 gibi büyük bir çoğunluğu polisin üniversite öğrencilerine yönelik davranışını da doğru bulmamaktadır. Polisin öğrenci olaylarındaki davranışını doğru bulanların oranı %25 tir. Sonuçta halkın çok büyük bir çoğunluğunun hem yumurtalı eylem protestosu yapan öğrencileri hem de polisin davranışlarını onaylamadığını anlaşılmaktadır. Polisin tavrını destekleyen Başbakan ve hükümet sözcülerinin haklı olduğunu düşünenlerin oranı ise %31 civarında olup, Başbakan ve hükümet sözcülerinin öğrenci olaylarına karşı gösterdiği tepkiyi doğru bulmayanların oranı ise %61 dir. Ayrıca AKP ye oy verenlerin önemli bir kısmının da (%39) Başbakan ın ve AKP nin diğer yöneticilerinin yaptığı açıklamaları desteklemediğini ortaya koymaktadır. Dolayısıyla halkın önemli bir çoğunluğu öğrencilerin uğradığı polis şiddetini tasvip etmediği gibi, öğrencilerin de siyasileri ve aydınları yumurtalarla konuşturmamasını da tasvip etmemektedir. Bu verilere dayanarak şunu söylemek mümkündür: Halk, 5/43

polislerden orantısız şiddet uygulamaktan vazgeçmelerini, öğrencilerden ise demokratik protesto yöntemlerine yönelmelerini beklemektedir. YENİ CHP Kılıçdaroğlu ve Baykal ın Karşılaştırılması CHP de önce Baykal ın sonra da Önder Sav ın yönetimden uzaklaştırılması Yeni CHP tartışmalarını gündeme getirmiştir. İktidar partisi olma hedefiyle yola çıkan Kılıçdaroğlu genel başkanlık görevine geldiği günden beri kendi ekibini partide egemen kılma yolunda oldukça mesafe almıştır. Bu süreçte Kılıçdaroğlu ve Baykal ın performanslarının karşılaştırılması amacıyla katılımcılara sorular sorulmuştur. Araştırma bulgularına göre, Baykal ı daha başarılı bulanların oranı %25 iken, Kılıçdaroğlu nun Baykal a göre daha başarılı olduğunu düşünenlerin oranı %41,3 dür. Her ikisini de başarısız bulan % 23 lük bir kitle de vardır. CHP li seçmenlerin %68 i yeni CHP nin yeni liderini daha başarılı bulmaktadır. CHP li seçmenlerin sadece %13 ü Baykal ı daha başarılı görmektedir. Kılıçdaroğlu nun parti tabanında Baykal a göre daha büyük bir destek gördüğü çok açıktır. Seçim sürecine girilen bir dönemde CHP tabanı Kılıçdaroğlu na umut bağlamış ve ona önemli bir siyasi kredi vermiştir. Yeni CHP de Yeni Olan Nedir? Araştırmaya katılanlara yeni CHP de yeni olan nedir diye sorulduğunda; sırasıyla lider ve parti yönetiminin değişimi (%13.2), halkla iletişimde başarı sağlanması (%7), partide yönetim anlayışının değişmesi (%6) ile partinin değişimci/yenilikçi ve daha özgürlükçü olması (%5.7) gibi yenilik ve değişimlerden söz edilmektedir. Tüm bu tanımlamalar Yeni CHP tabirinin vatandaşlar arasında kısmen de olsa benimsendiğini ortaya koymaktadır. Ancak %32.4 lük bir kesim ise CHP de hiçbir şeyin değişmediği kanaatindedir. CHP Siyasi Söylemini Değiştirmeli midir? Toplumun genelinde, siyasetin dengeye kavuşması, güvenilir bir iktidar alternatifi olması ve güç yoğunlaşmasını önlemek için etkili ve başarılı bir muhalefet partisi özlemi vardır. Bu nedenle var olan muhalefet boşluğunu CHP nin doldurması isteği ve beklentisi CHP seçmen tabanından daha büyüktür. Gerek CHP li seçmenler gerekse de toplumun diğer kesimleri yeni lideri ile birlikte CHP de de değişim beklemektedir. Araştırma bulgularına göre, katılımcıların yaklaşık %67 si CHP nin lider ve yönetim değişikliğinin ardından siyasi söylemini de değiştirmesi gerektiğin belirtmiştir. Benzer şekilde, CHP li seçmenlerin de %60 ı yeni siyasi söylemler üretilmesi gerektiğini düşünmektedir. Burada dikkat çekici bir nokta; siyasi söylemin de değişmesi konusunda CHP seçmeni Türkiye geneline göre daha muhafazakar görülmektedir. CHP nin siyasi söyleminin değişmemesi gerektiğini söyleyenlerin oranı %31 i bulmaktadır (Türkiye ortalaması % 20). CHP Statükocu mudur, değişimci midir? Başta iktidar partisi ve diğer CHP muhalifleri sık sık bu partiyi statükocu olmakla ve 6/43

ülkenin değişimine engel olmakla itham ederler. Bilindiği üzere, özellikle Baykal dönemi CHP si Anayasa Mahkemesi ve diğer kanallar yoluyla pek çok yasanın ve uygulamanın önünü keserek iktidar partisinin reform girişimlerine engel olmuştur. Son referandumda da anayasa değişikliğine karşı yürüttüğü hayır kampanyası ile de CHP, muhalifleri tarafından eleştirilmiştir. Ama toplumdaki değişim eğilimi ve onu bir partinin tekeline bırakmamak arzusu, CHP de değişimi yönetebilecek bir yeti görme ihtiyacını diri tutmaktadır. Geneli itibariyle katılımcıların %53 ü CHP nin değişimci bir parti olduğunu düşünürken statükocu bir parti olduğunu düşünenlerin oranı yaklaşık %33 civarındadır. AKP lilerin%46.7 si, MHP lilerin %52.7 si bile CHP yi değişimci bir parti olarak görmektedirler. Bu durum bize göre son dönemlerde partinin kendi içerisinde yaşadığı değişim çabaları ile yakından alakalıdır. Kılıçdaroğlu nun parti içindeki korku imparatorluğu nu yıkacağını ilan etmesi ve bu doğrultuda kararlı adımlar atması CHP nin değiştiğine ve ülkeyi değiştireceğine olan inancı artırmış gözükmektedir. CHP Devrimci mi? Kemalist mi? Sosyal Demokrat mı? Vatandaşların yarısı CHP nin devrimci bir parti olmadığını belirtmektedir. Katılımcıların yarıdan biraz fazlası CHP yi değişimci olarak görürken devrimcilik konusunda aynı fikirde değildir. CHP li seçmenlerin de %41 i kendi partilerini devrimci bir parti olarak görmemektedir. Halkın %41 i CHP yi Atatürkçü, %31 i ise sosyal demokrat bir parti olarak görmektedir. İlginç olan ise CHP yi en yüksek oranda Atatürkçü olarak görenlerin %55 oranıyla kendi seçmeni olması ve, CHP yi en düşük oranda sosyal demokrat bir parti olarak görenlerin de %22 si CHP seçmeni olmasıdır. Yani CHP en çok kendi seçmeni tarafından Atatürkçü bir parti, en az kendi seçmeni tarafından sosyal demokrat bir parti olarak görülmektedir. Ayrıca araştırmaya dahil olan katılımcıların yaklaşık %36 sı yeni CHP nin Atatürkçü/Kemalist olması gerektiğini belirtmektedir. Bunun yanı sıra yine yaklaşık %34 lük bir kesim yeni CHP nin hem Atatürkçü-Kemalist hem de sosyalist bir parti olması gerektiğini ifade etmiştir. CHP li seçmenler arasında bu görüşü ifade edenlerin oranı (%46) da oldukça yüksektir. CHP seçmeninin %37 si partilerinin Atatürkçü- Kemalist, %15 lik bir bölüm de partinin sol-sosyal demokrat, %13 ü ise sol-sosyalist bir parti olmasını istediği anlaşılmıştır. Bu sonuçlardan CHP nin Atatürkçü-Kemalist çizgisinin ağır bastığını söylemek mümkün görülmektedir. Bu sonuçlardan hareketle şunu söyleyebiliriz: birbiriyle çelişen, siyasal hayatta programları nedeniyle çatışabilecek siyasal kimlikler arasında kararsız kalan CHP mensupları hala partilerinin gerek taban gerekse doktrin olarak nerede duracağını açıklığa kavuşturamamışlardır. Bu durum CHP nin yeni açılımlar yapması için geçmişinden, siyasal-ideolojik mirasından kopmasını güçleştirmektedir. Diğer bir sorun da genişlemek için hangi tabana yönelecektir? Bu kadar karmaşık bir kimlik sorunu ile CHP, yaklaşan seçimlere nasıl bir program teklifi ile gidecektir? Tahminimiz, oldukça 7/43

muğlak, köşeleri olmayan, parti destekçileri içinde tutmak istediği çeşitli kesimleri tedirgin etmeyecek ve genel itibariyle AK Parti karşıtlığını ve onun eksik bıraktığı konuları öne çıkaracaktır. CHP İktidar olur mu? Parti de yaşanan değişimin ardından eski yönetime göre CHP nin Kılıçdaroğlu nun liderliğinde iktidara daha yakın olduğu konuşulmaktadır. Yeni CHP, sürekli muhalefette kalmanın ağır psikolojik etkisinden kurtulmak için yeni başkanı Kılıçdaroğlu ve ekibi ile bir atılım yapmak ve tek başına iktidara gelmek istemektedir. Acaba toplum bu beklentiyi desteklemekte midir? Halkın %55.6 sı Kılıçdaroğlu ve ekibinin CHP yi iktidara taşıyamayacağını, %38 i ise bunu başarabileceğini düşünmektedir. Ayrıca, CHP li seçmenlerin %70 i yeni lider ve ekibine güvenmekte ve iktidara gelebileceklerine inanmaktadır. Bu oran yeni lider ve ekibinin parti tabanından büyük ölçüde onay aldığını göstermesi açısından önemlidir. Nitekim tüm katılımcıların %52.5, Kemal Kılıçdaroğlu nun son kongrede verdiği sözleri ciddiye almadıklarını ifade ederken CHP lilerin %77 si bu sözleri ciddiye aldıklarını belirtmektedir. CHP Kürt Meselesini Çözebilir mi? CHP nin Kürt meselesini çözebileceğini düşünenlerin oranı (%20.4) oldukça düşüktür. Bu oran BDP seçmeninde %5 e düşmektedir. Buna karşılık ana muhalefet partisinin iktidar olması durumunda bu meseleyi çözemeyeceğini düşünenlerin oranı ise %72 dir. CHP li seçmenler ise bu konuda tam da ikiye bölünmüş gözükmektedir. Bunun en önemli sebebi, Kılıçdaroğlu nun bu önemli konuda net bir tavır ortaya koymamış olmasıdır. Kılıçdaroğlu siyasi tartışmalarda henüz Kürt kelimesini bile telaffuz etmemiştir, dolayısıyla halkta Kürt sorununu çözebileceğine dair ciddi bir kanıyı da uyandıramamış gözükmektedir. ANA DİLDE EĞİTİM VE İKİ DİL MESELESİ Türkiye nin en önemli sorunu haline gelen Kürt meselesi ve terör, ülke gündemini en çok meşgul eden konular olarak 2010 yılına da damgasını vurmuştur. Çözümde gecikme ve toplumun henüz hazır olmadığı yeni siyasi tekliflerin gelmesi siyasetin iyice sıkışmasına neden olmaktadır. Türkçeden başka anadillerde de eğitim ve öğretim verilmesini onaylayanların oranı %30 iken buna karşı olduğunu ifade edenlerin oranı %69 dur. BDP lilerin %81 i anadilde eğitimi desteklerken, MHP lilerin de %83 ü buna karşı çıkmaktadır. Benzer sonuçlar, Kürtlerin eğitim ve öğretimde anadillerini kullanmalarını onaylar mısınız, onaylamaz mısınız şeklinde sorulan soruya verilen cevaplarda da karşımıza çıkmaktadır. Buna göre; Kürtçe anadilde eğitimi onaylayanların oranı %30 iken bunu onaylamayacağını belirtenlerin oranı %67 civarındadır. BDP lilerin %84 ü Kürtçe anadilde eğitime destek verirken, MHP li seçmenlerin %83 ü buna yeşil ışık 8/43

yakmamaktadır. AK Parti lilerin % 32 si, CHP lilerin ise %24 ü Kürtçe eğitimi onaylamaktadır. Ağustos 2009 tarihli araştırmamızda Kürt kökenli vatandaşlara anadillerinde eğitim imkânı verilmeli mi biçimindeki soruya halkın %53 ü onay verirken bu gün bu oran %30 a kadar gerilemiştir. Bu sonuçta iki etmenin rol oynadığı düşünülebilir: (a) Bu talebin ülkenin yakın tarihinde büyük acılara neden olduğu düşünülen bir terörist örgüt tarafından dillendiriliyor algısı ve (b) toplumun böyle önemli bir değişikliğe hiç hazırlanmamış olması. Başka koşullarda makul bir insanlık veya azınlık hakkı olarak görülebilecek bir talep, ayrılıkçı olduğu düşünülen özerklik isteğiyle birlikte dillendirilince yaygın bir direnç görmektedir. Kürtlerin yoğunlukta olduğu yerlerde Kürtçe ve Türkçenin ortak dil olarak birlikte kullanılmasına katılımcıların %44 ü onay vermektedir. Fakat, seçmenlerin %80 i Kürtlerin yoğunluklu olduğu yerlerde halkın resmi makamlarla ilişkilerinde de Kürtçenin kullanılmasını onay vermemektedir. Bu konuda %36.3 ile en yüksek onay köylerde ikamet eden katılımcılardan gelmektedir. Köy nüfusunun göçler ve iskanlarla görece daha karışık olması bu sonucu etkilemiş olabilir. Köy ahalisinin meseleye nispeten daha az siyasal bakması da başka bir neden olabilir. Ama kadınlar ana dilin daha aktif kullanılmasına erkeklere oranla daha esnek yaklaşmaktadırlar. Kadınların %33.5 i, erkeklerin %26.3 ü iki dilli yaşama evet demektedir. Meslek kategorilerinde ise sanayi ve büyük ölçekli ticaret erbabı ise ana dil konusunda eğitime ve kullanıma %75 oranında onay veriyor. Bu da söz konusu kesimin meseleye siyaset değil, ticaret penceresinden baktığı ve siyasal pozisyonlarda ısrarın ülkede huzursuzluğun devamına neden olacağı kanısını taşıdıkları izlenimini vermektedir. Özetlemek gerekirse; Kürtçe ana dilde eğitim düşük oranda desteklenmekte, ortak dil kullanımı orta düzeyde desteklenmekte ama resmi makamlarla ilişkilerde Kürtçe nin kullanımı çok yüksek oranda reddedilmektedir. DIŞ POLİTİKA Ermenistan Sınır Kapısı Açılsın mı? Ermenistan sınır kapısının açılması ve İsrail ile ilişkilerin geliştirilmesi konusunda toplum, kendisine siyasetçilerinin ve yöneticilerinin verdiği meşrep doğrultusunda düşünmektedir. Türkiye nin komşuları ile iyi ilişkiler geliştirme politikaları çerçevesinde AK Parti hükümeti Ermenistan ile son birkaç yıldır sıcak ilişkiler geliştirme çabasındadır. Ermenistan sınır kapısının açılması bu açılım çabaları ile gündeme gelmiş ancak gerçekleştirilememiştir. Son zamanlarda ise bu türden çabalar sessizliğe bürünmüştür. Tam da bu aşamada katılımcıların %50.3 ü Ermenistan sınır kapısının açılmaması gerektiğini, %27.4 ü ise açılması gerektiğini belirtmiştir. Yüzde 22.3 lük bir kesim ise fikri veya bilgisi olmadığını söylüyor. İnandırıcı politikalar veya hamasi söylemler bu kesimi her iki kategoriye de kazandırabilir. İç politika kadar dış 9/43

politikada da önderliğin ne kadar önemli olduğu bu durumda açıkça görülebiliyor. Ermenistan kapısının açılmasını BDP den başka (%57.9) hiçbir parti ciddi oranlarda onaylamamaktadır. En büyük direnç ise MHP tabanından gelmektedir (%71). İsrail İle İlişkilerimiz Nasıl Olmalı Geçen yılın en önemli dış politika gelişmeleri arasında Mavi Marmara baskınının ardından İsrail le ilişkilerin gerginleşmesi bulunmaktadır. Türkiye ile İsrail ilişkilerinin geliştirilmesi ile dondurulması tercihleri söz konusu olduğunda halkımızın %28 i ilişkilerin geliştirilmesinden, %63.6 sı ise dondurulmasından yanadır. Bu sonuçlar eğitim düzeyleri ne olursa olsun tüm toplum katmanları arasında yaklaşık aynı ağırlıktadır. Görülüyor ki Türk dış politikası büyük oranda iç politikadan etkileniyor ve mevcut şartlar altında İsrail le ilişkilerin geliştirilmesinin toplumsal bir zemini görülmemektedir. İran ın Nükleer Silah Sahibi Olması İran ın nükleer çalışmaları sebebiyle başta Amerika ve İsrail olmak üzere bölge ülkeleri ve diğer dünya ülkeleri ile ilişkileri oldukça sıkıntılıdır. Türkiye ise hem İran ın nükleer silah sahibi olmasını hem de Amerika ve diğer ülkeleri karşısına almak istememektedir. Bu anlamda Türk hükümeti İran a karşı olası bir ambargoyu desteklememiş ve komşusu ile iyi ilişkileri sürdürmeye devam etmektedir. Bu gelişmeler sürerken Türk kamuoyu %69 oranında İran ın nükleer silah üretmesinden endişe duyacağını, %23 oranında ise bundan memnuniyet duyacağını ifade etmiştir. İran ın nükleer silah üretmesi sizi memnun mu eder, endişelendirir mi sorusuna verilen yanıtlar toplumun sağduyusunu yansıtacak ve onu diğer Ortadoğu toplumlarından ayıracak niteliktedir. Tüm partilerin mensupları büyük oranlarda İran ın bir nükleer güç olmasından kaygı duyuyor. Bu kaygı AK Partililer arasında %68.6 iken CHP liler arasında %80 oranındadır. En az kaygılananlar (yine de %50) SP liler. Onlar arasında bile memnun olanların oranı %37.5. İlginç olan İran ın bir nükleer tehdit olmasından kadınların %82.5, erkeklerin ise %54 oranında endişelenmeleridir. Bu da kadınların savaşa karşı daha duyarlı olmalarına bağlanabilir. ABD kaynaklarının yaptırdığı araştırmalarda ABD ve bir nükleer güç olan İsrail in Ortadoğu da etkinliğine karşı denge oluşturacağı düşüncesiyle Arap ülkelerinin halkları büyük oranda İran ın nükleer silah edinmesini destekliyor. Türk halkı bu konuda farklı düşünüyor ve İran ın stratejik bir üstünlük kazanmasını Türkiye için sakıncalı görüyor. En Büyük Dış Tehdit En büyük dış tehdit hangi ülkeden gelmektedir? Soruna halkın %43 ü ABD cevabını vermektedir. Türkiye nin NATO içinde ve ikili düzeyde stratejik müttefik olarak üst düzey ilişkilerinin bulunduğu bir ülkenin birinci derecede tehdit kaynağı olarak algılanması ilginçtir. Kamuoyu baskısı altında böyle bir ilişkiyi yönetmek ciddi zorluklar taşıyabilir. İkinci tehdit kaynağı olarak halk %24 oranıyla İsrail i göstermekte, ardından büyük bir oransal düşüşle (%3) İran ve (%2) Yunanistan gelmektedir. 10/43

AB ye Üyelik Bugün Türkiye nin Avrupa Birliği üyeliği için bir referandum yapılsa katılımcıların yaklaşık %54 ünün üyelik yönünde oy vereceği anlaşılmaktadır. AB ye üyelik için hayır oyu vereceğini belirtenlerin oranı ise %39 civarındadır. AB ye üyelik için olası referandumda AK Partili ve BDP li seçmenler diğer partilerin seçmenlerine göre çok daha yüksek oranlarda evet oyu kullanacaklarını belirtmişlerdir. Müzakere sürecinde yaşanan sorunlar ve Türkiye gündeminden büyük ölçüde düşmüş olmasına rağmen bugün AB üyeliği için bir referandum yapılsa hangi yönde oy kullanacağı sorulduğunda Türk halkı yine sağduyulu bir yanıt veriyor ve hala %54 oranında desteklediğini ifade ediyor. İlginç bir nokta desteğin siyasi parti tabanlarındaki farklılaşmadır. AK Parti seçmeni Türkiye ortalamasının yaklaşık 15 puan üstünde % 69 oranında AB üyeliğini desteklemektedir. CHP tabanın ise AB desteği Türkiye ortalamasının altında ve % 44 düzeyindedir. OY DAĞILIMLARI VE SİYASİ TABLO Bugün Seçim Olsa Bugün bir seçim yapılsa %17 civarındaki kararsızlar ve protesto oyları ile bu soruya cevap vermeyenler partilere oransal olarak dağıtıldığında; iktidar partisi AK Parti nin %45,3 ile birinci parti olacağı, yeni lideri ile bir ivme yakalama çabasında olan CHP nin %30.7 ile ikinci sırada olacağı ve baraj altında kalıp kalmayacağı zaman zaman tartışılan MHP nin ise %14 oranında oy alacağı tahmin edilmektedir. Anadilde eğitim ve iki dil tartışmalarının odağındaki parti olan BDP nin ise tahmini oy oranı %6.5 tir. Ağustos 2010 ile karşılaştırdığımızda CHP ve MHP oylarında kısmi bir artış belirlenmiştir. CHP deki artışın ana nedeni partide yaşanan değişikliklere bağlanabilir. MHP deki artışı ise tamamen son günlerdeki Demokratik Özerklik, Anadilde eğitim ve İki dil tartışmalarına bağlayabiliriz. Bu sonuçlar baraj tartışmalarına konu olan MHP nin güvenli bir alana kendi dışında yaşanan olaylarla taşındığını da göstermektedir. Son iki araştırmamızı birlikte değerlendirdiğimizde konjoktür elverdiğinde AK Parti oylarının %50 nin üzerine çıkma potansiyeline sahip olduğunu göstermektedir. Ayrıca, Kılıçdaroğlu ve ekibinin göstereceği performansa ve siyasi partilerin kontrolü dışında yaşanacak olaylara bağlı olarak, CHP oylarının da %30 un üstünde bir seviyeye ulaşabileceği anlaşılmaktadır. Oy Vermeyi Etkileyen Sebepler Oy verme davranışını etkileyen ekonomik, siyasal, kültürel, sosyal, bireysel ve başka çok sayıda sebep vardır. Son dönemde Kürt meselesinin gündemi meşgul etmesi sebebiyle katılımcıların %11 i önümüzdeki seçimlerde oy vermelerini etkileyecek en önemli konu olarak bu meseleyi işaret etmişlerdir. İkinci sırada ise ekonomik şartlar oy verme davranışı üzerinde etkili olacağa benzemektedir. Daha sonra ise sırasıyla liderlerin 11/43

performansı, ülke bütünlüğü, işsizlik/istihdam gibi konular gelmektedir. Yurttaşlara önümüzdeki genel seçimlerde vereceğiniz oyu etkileyecek en önemli konu nedir?, diye sorulduğunda Kürt meselesi ile ilgili önemsenen meseleler %25 e ulaşmaktadır. Ekonomik faktörler ise %19 ile ikinci sırada gelmektedir. En Çok Güvenilen Lider ve Beğenilen Siyasetçi En çok güvenilen siyasi parti liderleri arasında Erdoğan %40.6 ile ilk sırada yer almaktadır. Erdoğan ı sırasıyla Kılıçdaroğlu (%22.5) ve Bahçeli (%8.6) izlemektedir. Seçmenlerin %18.2 sinin hiçbir lidere güvenmediğini ifade etmesi de dikkat çekici bir bulgudur. En çok beğenilen yaşayan siyaset ve devlet adamları arasında yine Başbakan Erdoğan ilk sırada (%22.3) yer almakta ve daha sonra sırasıyla Cumhurbaşkanı Gül(10.4), Kılıçdaroğlu(%9.4) ve Bahçeli(%5.5) gelmektedir. Bu veriler, Türkiye de güçlü lider sorunu olduğunu göstermektedir. R.T.Erdoğan dışında dikkate değer seviyede beğeni ve güven kazanmış liderlerin olmaması özellikle muhalefet için önemli bir sorun olarak görülebilir. 12/43

BİRİNCİ BÖLÜM HAYATTAN MEMNUNİYET VE TÜRKİYE NİN GİDİŞATI SORUNLARI 13/43

1.1. Yaşadığınız Tüm Şartları Dikkate Aldığınızda, Hayatınızdan ne Kadar Memnunsunuz? Çok memnunum 9,6 Memnunum 46,1 Ne memnunum ne değilim Memnun değilim Hiç memnun değilim 10,6 16,4 16,8 % Fikrim yok 0,5 1.1.1. Yaşadığınız Tüm Şartları Dikkate Aldığınızda, Hayatınızdan ne Kadar Memnunsunuz? (Ocak 2010 Aralık 2010 Sürecindeki Değişim- %) Ocak 2010 Mart 2010 Mayıs 2010 Aralık 2010 Çok memnunum 5,3 7,2 9,2 9,6 Memnunum 46,2 44,3 56,3 46,1 Memnuniyet Toplamı 51,5 51,5 65,5 55,7 Ne memnunum ne de memnun değilim - 8,7 5,9 10,6 Memnun değilim 48,0 39,6 28,5 33,2 Fikrim Yok 0,6 0,2 0,1 0,5 80 60 51,5 51,5 65,5 55,7 40 20 48,0 39,6 28,5 33,2 0 % Ocak- 2010 Mart- 2010 Mayıs- 2010 Aralık- 2010 Memnunum Memnun Değilim 14/43

1.2. Genel Olarak Düşündüğünüzde Türkiye İyiye Doğru mu Gidiyor, Kötüye Doğru mu Gidiyor? Fikrim yok 6,6% Kötüye gidiyor 43,9% İyiye gidiyor 49,5% 1.2.1. Genel Olarak Düşündüğünüzde Türkiye İyiye Doğru mu Gidiyor, Kötüye Doğru mu Gidiyor? (Ocak 2009 Aralık 2010 Sürecindeki Değişim- %) Ocak 2010 Mart 2010 Mayıs 2010 Mayıs II 2010 Aralık 2010 İyiye gidiyor 29,9 39,9 38,8 40,2 49,5 Kötüye gidiyor 65,8 56,5 56,0 51,1 43,9 Fikrim Yok 4,3 3,6 5,2 8,8 6,6 80 60 65,8 56,5 56 51,1 49,5 40 20 29,9 39,9 38,8 40,2 43,9 0 % Ocak- 2010 Mart- 2010 Mayıs- 2010 Mayıs II- 2010 Aralık- 2010 İyiye gidiyor Kötüye gidiyor 15/43

İKİNCİ BÖLÜM GÜNDEM 16/43

2.1. Sizce yumurta atmak demokratik bir protesto şekli midir? Fikrim yok 2,5% Evet, öyledir 24,3% Hayır, değildir 73,3% 2.2. Polisin üniversite öğrencilerine yönelik tavrını ve davranışını nasıl karşılıyorsunuz? Fikrim yok 4,9% Doğru buluyorum 24,7% Doğru bulmuyorum 70,3% 17/43

2.3. Başbakan ve Hükümet sözcülerinin öğrenci olaylarına karşı gösterdiği tepkiyi doğru buluyor musunuz? Fikrim yok 7,6% Doğru buluyorum 31,4% Doğru bulmuyorum 61,0% 18/43

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM YENİ CHP İLE İLGİLİ KANAATLER 19/43

3.1. CHP nin yeni lideri Kılıçdaroğlu ile eski lideri Baykal ı karşılaştırdığınızda kim daha başarılı? Kılıçdaroğlu daha başarılı 41,3 Baykal daha başarılı idi Her ikisi de başarısız 25,0 22,5 Her ikisi de başarılı Fikrim yok Cevap yok 3,1 1,7 6,4 % 3.2. Sizce Yeni CHP de Yeni Olan Nedir? Tüm seçmenlerde CHP seçmenlerinde Sayı Yüzde Sayı Yüzde 1 Lider ve parti yönetiminin değişimi 199 13,2 69 19,4 2 Halkla iletişimde başarı sağlanması 105 7,0 49 13,8 3 Partide yönetim anlayışının değişmesi 90 6,0 31 8,7 4 Değişimci/yenilikçi ve daha özgürlükçü olması 86 5,7 27 7,6 5 Çalışkan olmaları ve başarılı olma imajını vermeleri 39 2,6 15 4,2 6 Daha dürüst ve hoşgörülü olması 30 2,0 9 2,5 7 Kadınlara ve gençlere daha fazla yer verilmesi 25 1,7 15 4,2 8 Bir şey söylemek için erken 19 1,3 2 0,6 9 Yeni lider Parti içinde karmaşa çıkardı 11 0,7 - - 10 Daha kötü oldu 8 0,5 3 0,8 11 Her şey değişti 35 2,3 15 4,2 12 Hiçbir şey değişmedi 487 32,4 60 16,9 13 Fikrim Yok / Cevap yok 370 24,6 61 17,1 Toplam 1504 100 356* 100 *29 Mart 2009 Yerel seçimlerinde İl Genel Meclisi için CHP ye oy verdiğini belirtenlerin cevapları baz alınarak tablolaştırılmıştır. 20/43

3.3. Sizce CHP Lider ve Yönetim Değişikliğinin Ardından Siyasi Söylemini de Değiştirmeli midir? Kararsızım 3,4% Fikrim yok 9,0% Hayır 20,2% Evet 67,4% 3.4. Sizce CHP statükocu mudur, değişimci midir? Fikrim yok 14,2% Statükocudur 32,7% Değişimcidir 53,1% 21/43

3.5. Sizce CHP Devrimci Bir Parti midir? Fikrim yok 13,1% Evet 36,1% Hayır 50,8% 3.6. CHP daha çok Atatürkçü bir parti midir, yoksa sosyal demokrat bir parti midir? Atatürkçü bir partidir 40,6 Sosyal demokrat bir partidir 30,9 Her ikisidir 13,1 Hiçbiridir 5,2 % Fikrim yok 10,3 22/43

3.7. Yeni CHP Aşağıdakilerden Hangisi Olmalıdır? Atatürkçü - Kemalist Hem Atatürkçü-Kemalist hem de Sol-Sosyalist 33,8 36,3 Sol Sosyal Demokrat 15,0 Y-kuşağını kucaklayan liberal yeşiller 4,7 % Hiç birisi 10,2 3.8. Kemal Kılıçdaroğlu ve Ekibi CHP yi iktidara taşıyabilir mi? Fikrim yok 6,4% Taşıyabilir 38,0% Taşıyamaz 55,6% 23/43

3.9. Kemal Kılıçdaroğlu nun Kongrede Verdiği Sözleri Ne Derece Ciddiye alıyorsunuz? Çok ciddiye alıyorum 7,4 % Ciddiye alıyorum 31,3 Ciddiye almıyorum 23,8 Hiç ciddiye almıyorum 28,7 Fikrim yok 8,8 3.10. CHP Kürt meselesini çözebilir mi? Fikrim yok 7,7% Çözebilir 20,4% Çözemez 71,9% 24/43

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM EĞİTİM VE ÖĞRETİMDE ANADİLİN KULLANILMASI İLE İLGİLİ KANAATLER 25/43

4.1. Türkçeden Başka Anadillerde de Eğitim ve Öğretim Verilmesini Onaylar mısınız, Onaylamaz mısınız? Fikrim yok 1,0% Onaylarım 30,1% Onaylamam 68,9% 4.1.1. Türkçeden Başka Anadillerde de Eğitim ve Öğretim Verilmesini Onaylar mısınız, Onaylamaz mısınız? (Ağustos 2009 Aralık 2010 Değişimi- %) Ağustos 2009 Aralık 2010 Onaylarım 57,4 30,1 Onaylamam 39,9 68,9 Fikrim yok 2,7 1,0 26/43

4.2. Kürtlerin Eğitim ve Öğretimde Anadillerini Kullanmalarını Onaylar mısınız, Onaylamaz mısınız? Fikrim yok 3,1% Onaylarım 29,7% Onaylamam 67,3% 4.2.1. Kürtlerin Eğitim ve Öğretimde Anadillerini Kullanmalarını Onaylar mısınız, Onaylamaz mısınız? (Ağustos 2009 Aralık 2010 Değişimi- %) Ağustos 2009 Aralık 2010 Onaylarım 53,4 29,7 Onaylamam 43,4 67,3 Fikrim yok 3,3 3,1 27/43

4.3. Kürtlerin Yoğunlukta Olduğu Yerlerde Kürtçe ve Türkçenin Ortak Dil Olarak Birlikte Kullanılmasını Onaylar mısınız, Onaylamaz mısınız? Fikrim yok 2,4% Onaylamam 53,5% Onaylarım 44,1% 4.4. Kürtlerin Yoğunluklu Olduğu Yerlerde Halkın Resmi Makamlarla İlişkilerinde de Kürtçenin Kullanılmasını Onaylar mısınız, Onaylamaz mısınız? Fikrim yok 2,5% Onaylarım 17,3% Onaylamam 80,3% 28/43

BEŞİNCİ BÖLÜM DIŞ POLİTİKA 29/43

5.1. Ermenistan sınır kapısı açılmalı mıdır, açılmamalı mıdır? Fikrim yok 22,3% Açılmalı 27,4% Açılmamalı 50,3% 5.2. Türkiye İsrail ile olan ilişkilerini geliştirmeli midir, dondurmalı mıdır? Fikrim yok 8,5% Geliştirmeli 27,9% Dondurmalı 63,6% 30/43

5.3. İran ın nükleer silah üretmesi sizi memnun mu eder, endişelendirir mi? Fikrim yok 8,6% Memnun eder 22,7% Endişelendirir 68,6% 5.4. Türkiye ye yönelik en büyük dış tehdit sizce hangi ülkeden gelir? A.B.D. 42,6 İsrail 23,7 İran Yunanistan Irak Rusya Ermenistan Diğer Hiçbirinden gelmez Hepsinden gelir Fikrim yok 3,0 2,3 2,1 1,7 1,0 2,9 1,3 0,4 18,9 % 31/43

5.5. Bugün Türkiye nin Avrupa Birliği Üyeliği İçin Bir Halk Oylaması / Referandum Yapılsa Oyunuz Ne Olur? Kararsızım 5,6% Fikrim yok 2,1% Hayır oyu veririm 38,7% Evet oyu veririm 53,7% 5.5.1. Bugün Türkiye nin Avrupa Birliği Üyeliği İçin Bir Halk Oylaması / Referandum Yapılsa Oyunuz Ne Olur? (Ocak 2009 Aralık 2010 Sürecindeki Değişim %) Ocak 2009 Ocak 2010 Mart 2010 Aralık 2010 Evet oyu veririm 55,0 49,7 59,3 53,7 Hayır oyu veririm 35,8 34,9 36,6 38,7 Kararsızım 7,2 14,1-5,6 Fikrim yok 2,0 1,3 4,2 2,1 80 60 55 49,7 59,3 53,7 40 20 35,8 34,9 36,6 38,7 0 % Ocak- 2009 Ocak- 2010 Mart- 2010 Aralık- 2010 Evet oyu veririm Hayır oyu veririm 32/43

ALTINCI BÖLÜM SİYASİ PARTİLERİN DURUMU VE KİŞİSEL KANAATLER 33/43

6.1. Son Yapılan 29 Mart 2009 Yerel Seçimlerinde İl Genel Meclisi İçin Hangi Partiye Oy Verdiniz? AK Parti 38,8 CHP 23,7 MHP 13,5 DTP / BDP SP DP 1,6 1,1 3,8 Diğer Sandığa gitmedim 1,0 5,0 % Geçersiz oy kullandım 1,7 Yaşım Tutmadı 3,2 Cevap yok 6,7 34/43

6.2. Bu Pazar Bir Milletvekili Seçimi Yapılsa Hangi Partiye Oy Verirsiniz?* AK Parti CHP MHP DTP / BDP SP HAS Parti DP BBP HEPAR Diğer Kararsızım Sandığa gitmeyeceğim Geçersiz oy kullanacağım Cevap yok 5,4 1,1 0,7 0,5 0,4 0,1 0,3 0,8 1,5 2,8 11,5 11,8 25,5 % 37,7 *29 Mart 2009 Yerel seçimleri baz alınarak illere göre ağırlıklandırma yapılmıştır. AK Parti 45,3 CHP 30,7 MHP 13,8 DTP / BDP 6,5 SP HAS Parti 1,3 0,8 % DP 0,6 BBP 0,5 HEPAR 0,1 Diğer 0,4 *Kararsızlar, cevap vermek istemeyenler ve protesto oyları oransal olarak dağıtılmıştır. 35/43

6.2.1. Bu Pazar Bir Milletvekili Seçimi Yapılsa Hangi Partiye Oy Verirsiniz?* (Kasım 2009 Aralık 2010 Sürecindeki Değişim%) Kasım 2009 Ocak 2010 Mart 2010 Nisan 2010 Mayıs- I 2010 Mayıs- II 2010 Ağustos 2010 Aralık 2010 AK PARTİ 32,2 32,3 35,3 37,1 36,2 37,3 43,1 37,7 CHP 23,1 16,2 15,5 18,1 27,6 30,1 24,5 25,5 MHP 18,4 14,4 11,6 12,3 11,9 10,3 9,4 11,5 DTP/BDP 6,0 5,3 3,9 5,2 3,8 3,9 3,5 5,4 SP 2,8 2,1 1,8 3,3 1,7 1,7 1,7 1,1 DP 1,6 1,2 1,3 1,0 1,0-0,5 0,5 TDH 0,9 5,8 4,7 0,9 1,8 3,5 - - Diğer 4,2 2,8 2,7 2,0 3,7 1,6 1,1 1,4 Kararsızım 5,1 11,1 12,3 10,8 8,4 5,4 10,5 11,8 Geçersiz oy kullanacağım 3,7 4,5 4,3 3,1 1,0 1,0 1,5 1,5 Sandığa gitmeyeceğim 1,5 0,9 1,6 2,4 1,2 1,6 1,1 0,8 Cevap yok 1,4 3,3 5,0 4,0 1,7 3,5 3,2 2,8 * Sonuçlara kararsızlar, protesto oyları ve cevap vermek istemeyenler dağıtılmamıştır. 36/43

6.3. Önümüzdeki Genel Seçimlerde Vereceğiniz Oyu Etkileyecek En Önemli Konu Nedir? Sayı Yüzde 1 Kürt Meselesi 164 10,9 2 Ekonomik Şartların İyileşmesi 129 8,6 3 Liderlerin çalışması ve vaatleri 114 7,6 4 Ülke bütünlüğünün korunması/hassasiyeti 71 4,7 5 İşsizlik/İstihdam 69 4,6 6 İyi bir gelecek beklentisi 58 3,9 7 Terör 44 2,9 8 Siyasal istikrar ve iç barış 38 2,5 9 Demokrasi ve özgürlüklerin Gelişmesi 36 2,4 10 Adil, tarafsız, dürüst,şeffaf yönetim talebi 32 2,1 11 Dil birliğinin korunması 27 1,8 12 AK Parti ve Hükümetinden Kurtulma İsteği 26 1,7 13 Henüz erken, belirlemedim 25 1,7 14 Emeklilerin maaşlarının arttırılması 22 1,5 15 CHP de değişim arzusu/desteği 20 1,3 16 R.Tayyip Erdoğan/AK Parti beğenisi 19 1,3 17 Dış politika 15 1,0 18 Eğitim sistemi 12 0,8 19 Başörtüsü/Türban 11 0,7 20 Atatürkçü olması 9 0,6 21 Milliyetçi olması 9 0,6 22 Laiklik 7 0,5 23 Güçlü, etkili muhalefet/lider 7 0,5 24 Rejimin değiştirilmesi endişesi 7 0,5 25 Sosyal demokrat/aydın olması 6 0,4 26 Yolsuzluklar 5 0,3 27 Sağlık sistemi 4 0,3 28 Diğer 6 0,4 29 Hiçbir şey etkilemez 131 8,7 30 Oy kullanmayacak 7 0,5 31 Fikrim yok 266 17,7 32 Cevap yok 108 7,2 Toplam 1504 100 37/43

Ocak.2010 Mart.2010 Mayıs -I 2010 Mayıs -II 2010 Ağustos.2010 Aralık-2010 Türkiye Siyasal Durum Araştırması-Aralık 2010 6.4. Mevcut Siyasi Parti Liderleri Arasında En Çok Güvendiğiniz Kişi Kimdir? Sayı Yüzde 1 AK Parti -R.Tayyip Erdoğan 610 40,6 2 CHP Kemal Kılıçdaroğlu 339 22,5 3 MHP -Devlet Bahçeli 130 8,6 4 HAS Parti (Halkın Sesi Partisi)- Numan Kurtulmuş 13 0,9 5 BDP/DTP (Barış ve Demokrasi Partisi) Selahattin Demirtaş 13 0,9 6 SP (Saadet Partisi) Necmettin Erbakan 8 0,5 7 Diğer 19 1,3 8 Güvendiğim Lider Yok 274 18,2 9 Cevap yok 98 6,5 Toplam 1504 100 6.4.1. Mevcut Siyasi Parti Liderleri Arasında En Çok Güvendiğiniz Kişi Kimdir? (Ocak 2010 Aralık 2010 Sürecindeki Değişim %) AK Parti-R.Tayyip Erdoğan 36,4 38,0 35,5 38,4 46,0 40,6 CHP Baykal/ Kılıçdaroğlu 11,3 9,3 16,2 23,6 20,9 22,5 MHP -Devlet Bahçeli 13,0 7,5 6,5 4,4 5,7 8,6 BDP - Selahattin Demirtaş 1,0 0,2 2,1 1,0 1,5 0,9 HAS Parti Numan Kurtulmuş 0,9 SP - Numan Kurtulmuş/Erbakan 1,4 1,0 1,5 1,1 1,8 0,5 DP - Hüsamettin Cindoruk 0,1 0,4 0,5 0,2 - Diğer 4,2 4,3 2,6 2,2 0,8 1,3 Güvendiğim Lider Yok 25,1 31,2 28,5 21,6 18,0 18,2 Cevap Yok / Fikrim Yok 7,2 8,1 6,6 7,5 5,3 6,5 TOPLAM 100 100 100 100 100 100 38/43

6.5. Yaşayan Türk Siyaset ve Devlet Adamları Arasında En Çok Beğendiğiniz Kişi Kimdir? Sayı Yüzde 1 Recep Tayyip Erdoğan 336 22,3 2 Abdullah Gül 157 10,4 3 Kemal Kılıçdaroğlu 141 9,4 4 Devlet Bahçeli 83 5,5 5 Süleyman Demirel 72 4,8 6 Ahmet Necdet Sezer 44 2,9 7 Deniz Baykal 29 1,9 8 Necmettin Erbakan 23 1,5 9 Tansu Çiller 23 1,5 10 Bülent Arınç 10 0,7 11 Ahmet Türk 9 0,6 12 Numan Kurtulmuş 7 0,5 13 Hüsamettin Cindoruk 2 0,1 14 Diğer 86 5,7 15 Beğendiğim Kişi Yok 265 17,6 16 Cevap yok 217 14,4 Toplam 1504 100 39/43

Temmuz.2009 Ağustos.2009 Kasım.2009 Ocak.2010 Mart.2010 Mayıs I 2010 Mayıs II 2010 Ağustos.2010 Aralık 2010 Türkiye Siyasal Durum Araştırması-Aralık 2010 6.5.1. Yaşayan Türk Siyaset ve Devlet Adamları Arasında En Çok Beğendiğiniz Kişi Kimdir? (Temmuz 2009 Aralık 2010 Sürecindeki Değişim %) R.Tayyip Erdoğan 20,0 23,0 19,0 18,0 21,0 19,9 23,8 26,7 22,3 Abdullah Gül 7,6 9,2 9,6 9,9 9,1 8,6 8,8 9,6 10,3 Kemal Kılıçdaroğlu 1,2 1,2 1,6 2,2 1,6 3,5 8,8 7,3 9,4 Devlet Bahçeli 2,5 5,3 6,4 5,7 3,6 3,7 2,4 2,9 5,5 Süleyman Demirel 2,8 2,9 2,7 5,8 5,2 5,4 4,0 4,9 4,8 A. Necdet Sezer 2,1 2,0 3,3 3,2 2,2 3,1 2,1 1,1 2,9 Deniz Baykal 4,9 5,5 7,1 4,6 4,8 7,9 3,0 2,7 1,9 Bülent Arınç 1,2 1,5 1,8 1,5 1,1 1,0 1,6 1,5 0,7 Necmettin Erbakan 1,6 1,4 1,4 1,1 1,4 1,5 1,7 1,1 1,5 Kenan Evren 1,5 1,0 0,6 1,0 1,0 0,8 0,7 0,9 0,5 Ahmet Türk 0,5 1,0 0,7 0,3 0,4 0,5 0,4 0,3 0,6 Mustafa Sarıgül 0,9 0,7 1,5 2,1 3,2 1,0 1,2 0,2 0,2 Tansu Çiller 0,3 0,7 1,0 0,3 0,9 0,6 1,0 0,8 1,5 Mesut Yılmaz 0,2 0,4 0,4 0,2 0,2 0,5 0,3 0,3 0,3 Beğendiğim Kişi Yok 32,0 26,0 25,0 20,0 23,0 21,0 17,6 20,8 17,6 Cevap Yok/Fikri Yok 16,0 13,0 11,0 17,0 14,0 14,6 17,3 14,4 14,4 40/43

YEDİNCİ BÖLÜM ARAŞTIRMA BÖLGELERİ VE ÖRNEKLEM 41/43

7.1. Örneklemin İllere Göre Dağılımı Sayı Yüzde 1 Adana 44 2,9 2 Ağrı 16 1,1 3 Ankara 99 6,6 4 Antalya 55 3,7 5 Balıkesir 40 2,7 6 Bursa 55 3,7 7 Denizli 28 1,9 8 Diyarbakır 41 2,7 9 Edirne 32 2,1 10 Erzurum 22 1,5 11 Eskişehir 16 1,1 12 Gaziantep 37 2,5 13 Hatay 53 3,5 14 Mersin 34 2,3 15 İstanbul 276 18,4 16 İzmir 90 6,0 17 Kastamonu 21 1,4 18 Kayseri 48 3,2 19 Kocaeli 81 5,4 20 Konya 48 3,2 21 Malatya 31 2,1 22 Manisa 63 4,2 23 Mardin 31 2,1 24 Muğla 32 2,1 25 Ordu 27 1,8 26 Samsun 60 4,0 27 Trabzon 29 1,9 28 Van 31 2,1 29 Zonguldak 18 1,2 30 Kırıkkale 32 2,1 31 Osmaniye 14 0,9 Toplam 1504 100 42/43

7.2. Görüşülen Kişinin İkamet Ettiği Yerleşim Yeri Sayı Yüzde İl Merkezi 1038 69,0 İlçe 306 20,4 Köy 160 10,6 Toplam 1504 100 7.3. Örneklemin Demografik Özellikleri Cinsiyet Yaş Eğitim Meslek Gelir Sayı Yüzde Kadın 775 51,5 Erkek 729 48,5 18-24 258 17,2 25-34 362 24,1 35-45 340 22,6 45-54 281 18,7 55+ 263 17,5 Okuryazar değil 28 1,9 Sadece okur/yazar 13 0,9 İlkokul mezunu 491 32,6 Ortaokul mezunu 190 12,6 Lise mezunu 517 34,4 Üniversite/yüksek okul mezunu 265 17,6 İşçi 213 14,2 Memur 139 9,2 Emekli 202 13,4 Ev hanımı 498 33,1 Serbest meslek (Avukat, muhasebeci vb) 69 4,6 Öğrenci 103 6,9 İşsiz 66 4,4 Küçük ve orta ölçekli ticaret 135 9,0 Sanayi ve büyük ölçekli ticaret 4 0,3 Çiftçi 47 3,1 Diğer 28 1,9 0-500 TL 105 7,0 501-1000 TL 570 37,9 1001-1500 TL 306 20,3 1501-2000 TL 173 11,5 2001-2500 TL 78 5,2 2501 TL ve üstü 186 12,4 Cevap vermedi / bilmiyor 86 5,7 Toplam 1504 100 43/43