T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI

T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI MEGEP (MESLEKİ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ) PLASTİK TEKNOLOJİSİ KATI MODELLEME 3 ANKARA, 2006

Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modüller; Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının 02.06.2006 tarih ve 269 sayılı Kararı ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında kademeli olarak yaygınlaştırılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim programlarında amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelik geliştirilmiş öğretim materyalleridir (Ders Notlarıdır). Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeye rehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış, denenmek ve geliştirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında uygulanmaya başlanmıştır. Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliği kazandırmak koşulu ile eğitim öğretim sırasında geliştirilebilir ve yapılması önerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir. Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaşabilirler. Basılmış modüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak dağıtılır. Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığında satılamaz.

İÇİNDEKİLER AÇIKLAMALAR...ii GİRİŞ...1 ÖĞRENME FAALİYETİ 1...3 1. PROGRAM İLE İLGİLİ SEÇENEKLERİ KULLANMAK...3 1.1. Options Menüsü...3 1.1.1. System Options...3 1.1.2. Document Properties...5 1.2. Kalıp Ayırma Çizgisi Oluşturmak...8 1.2.1. Mold Tools...8 UYGULAMA FAALİYETİ...17 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...22 PERFORMANS DEĞERLENDİRME...24 ÖĞRENME FAALİYETİ 2...25 2. MONTAJ RESİMLERİ OLUŞTURMAK...25 2.1. Assembly (Montaj Dosyaları)...25 2.2. Montaj Özellikleri...26 2.3. Montaj Menüsünü Kullanma...27 UYGULAMA FAALİYETİ...34 MODÜL DEĞERLENDİRME...45 PERFORMANS DEĞERLENDİRME...48 CEVAP ANAHTARLARI...51 KAYNAKÇA...52 i

KOD ALAN DAL/MESLEK AÇIKLAMALAR 543M00031 Plastik Teknolojisi Plastik İşleme MODÜLÜN ADI Katı Modelleme 3 MODÜLÜN TANIMI SÜRE 40/32 ÖN KOŞUL YETERLİK AÇIKLAMALAR Option menüsünün kullanılması, kalıp ayrım çizgisinin belirlenmesi, montaj yapabilme yeterliliklerinin kazandırıldığı modüldür. Teknik Resim 1 2 3 modüllerini, Bilgisayarda Çizim Teknikleri 1 2 modüllerini, Katı Modelleme 1 ve 2 modülünü almış olmak. Katı Model Programı nın özelliklerini değiştirebilmek, kalıp montajı yapabilmek Genel Amaç Bu modül ile gerekli ortam sağlandığında bilgisayarla basit kalıp çizimleri yapabileceksiniz. MODÜLÜN AMACI EĞİTİM ÖĞRETİM ORTAMLARI VE DONANIMLARI ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Amaçlar Gerekli ortam sağlandığında bilgisayarda katı modelleme programının sistem ve doküman özelliklerini değiştirebileceksiniz. Gerekli ortam sağlandığında katı modelleme programı kullanarak montaj resimleri çizebileceksiniz. Bilgisayar, solidworks (CAD) programları, gönye, cetvel, plotter, kumpas, çizim kağıdı Her faaliyet sonrasında o faaliyetle ilgili değerlendirme soruları ile kendinizi değerlendireceksiniz. Öğretmen modül sonunda size ölçme aracı (uygulama, soru-cevap) uygulayarak modül uygulamaları ile kazandığınız bilgi ve becerileri ölçerek değerlendirecektir. ii

GİRİŞ Sevgili Öğrenci, GİRİŞ Plastik endüstrisi hızla büyüyen ve sürekli gelişen bir endüstri olarak karşımıza çıkmaktadır. Plastik teknolojisi alanında nitelikli eleman olarak yer alabilmeniz için yeni bilgilere, teknolojilere açık olmanız ve sürekli yenilenen bu teknolojileri takip edebilmeniz gerekmektedir. Bilgisayar teknolojisi bu alana büyük kolaylık getirmiştir. Bilgisayar teknolojisi ile üretmeyi düşündüğünüz plastik parçalar için kalıp ve plastik ürünlerin çiziminin kısa zamanda doğru şekilde yapılmasına olanak sağlayan bilgisayar programları geliştirilmiştir Bu modül; kullandığınız katı model bilgisayar programı özelliklerinde değişiklik yapma, bilgisayar desteği ile teknik resim kurallarına uygun ürün ve kalıp montaj çizimleri yapabilme becerisi kazandırma ve çizimini yapmış olduğunuz montajların çalışma durumlarını bilgisayar programında kontrol etme becerisi kazandırma amacı ile hazırlanmıştır. Bu modülü başarı ile tamamladığınızda ve kendinizi konu hakkında geliştirdiğinizde plastik endüstrisinde bu alanda çalışabilecek yeterliliğe sahip olacaksınız. Modülü başarı ile tamamlayacağınıza inanıyor, çalışmalarınızda başarılar diliyoruz. 1

2

ÖĞRENME FAALİYETİ 1 AMAÇ ÖĞRENME FAALİYETİ 1 Gerekli ortam sağlandığında bilgisayarda katı modelleme programının sistem ve doküman özelliklerini değiştirebileceksiniz. ARAŞTIRMA Bilgisayarda kalıp tasarımı yapmak için kullanılan bilgisayar programlarını araştırınız. Solid Works programının diğer programlara göre avantaj ve dezavantajlarını araştırınız. Solid Works ün kullanıldığı sektörler ve kullanım nedenlerini araştırınız. Bilgisayar desteği ile çizilmemiş olan kalıp tasarımı yapılmış resimler bulunuz. 1. PROGRAM İLE İLGİLİ SEÇENEKLERİ KULLANMAK 1.1. Options Menüsü Katı modelleme programında görüntü, renk, tarama, vb tüm program özelliklerinde değişiklik yapmaya imkan sağlayan seçenektir. Bu diyalog kutusuna programda bulunan Tools menüsünden options seçilerek ulaşmak mümkündür. 1.1.1. System Options Tools menüsünden options seçeneği seçilmesi ile çıkan diyalog kutusudur. Tüm tercihler bu diyalog kutusu aracılığı ile yapılır. Display Style: Tel kafes, gölgelendirme, gizli çizgiler oluşturma, görünürlükleri değiştirme vb gibi görüntü ile ilgili tercihlerin yapılabildiği seçenektir. 3

Yanda görünen display style diyalog penceresinde yapmış olduğunuz teknik çizimlerin ya da montajların görünüşleri ile ilgili seçenekleri cevaplayabilirsiniz. Resim 1.1: Display style Area Hatch/Fill: Tarama özelliklerinin ayarlandığı seçenektir. Yanda görünen Area Hatch/Fill penceresinde yüzeyler üzerinde uygulayabileceğiniz tarama özellikleri ile ilgili seçenekleri cevaplayabilirsiniz. Resim 1.2: Area hatch fill diyalog penceresi Colors: Bu menü sizin ekran üzerindeki kullanıcı renk ayarlarını yapmanızı sağlayan diyalog penceresini açar. Sketch: Taslak çizim düzlemleri ile ilgili tercihlerin yapılabildiği seçenektir Yandaki diyalog penceresinde sketch lerin feature oluşturabilmesi için tanımlanması, Sketch düzlemini gölgelendirme gibi bir çok seçeneği içeren pencere istediğiniz kutucuğun işaretlenmesi ile aktif olacaktır. Resim 1.3: Sketch options diyalog penceresi 4

Display Selection: Bu menü de yapmış olduğunuz çizim ya da montaj resminin görünümü ile ilgili bazı seçenekleri kullanabilirsiniz. Performance: Bu menüyü seçtiğinizde karşınıza çıkacak diyalog penceresindeki seçenekler ile sistem özelliklerinin düzenleyebilirisiniz. External References: Değişik şekilde çizilmiş parça veya montaj dosyalarının açılışını ve yönetim şeklinin özelliklerini değiştireceğiniz seçenekleri içeren menüdür. Default Templates: Oluşturmuş olduğunuz parça ya da montaj resimlerinin belirteceğiniz template dosyalarını kullanmanız için kullanacağınız bir menüdür. File Locations: Bu menüde referans dökümanlarınızın konumlarını belirtebilirsiniz. Feature Manager: Bu menü ile dizayn ağacına bağlı olan sistem özelliklerini değişitirebilirsiniz. Spin Box İncrements: Spin kutusu değerlerini değiştirebileceğiniz bir menüdür. View rotation: Görüntü rotasyonu ile ilgili sistem ayarlarınızı değiştirebileceğiniz bir menüdür. Backups: Oluşturmasını istediğiniz backup dosyalarının yerini ve zamanını değiştirebileceğiniz bir menüdür. 1.1.2. Document Properties Resim 1.4: Backup diyalog penceresi Detailing: Halen yapmakta olduğunuz ya da önceden bitirmiş olduğunuz parça ya da montaj resimlerinizin detaylandırma özelliklerini düzenlemenizi sağlayan bir menüdür. 5

Resim 1.5: Detailing diyalog penceresi Dimensions: Halen yapmakta olduğunuz ya da önceden bitirmiş olduğunuz parça ya da montaj resimlerinizin boyutlarında yapacağınız düzenlemeleri sağlayan bir menüdür. Notes: Aktif resminizin not özelliklerini değiştirmek için kullanacağınız bir menüdür. Balloons: Yaptığınız parça ya da montaj resimlerinde kullanacağınız balonlarla ilgili işlemleri yapacağınız menüdür. Arrows: Kullanacağınız okların boyutlarını kontrole veya değiştirmeye yarayan menüdür. Virtual Sharps: Resim üzerinde olan keskin köşelerin nasıl görünmesini istiyorsanız karşınıza çıkacak diyalog penceresini kullanabilirsiniz. Resim 1.6: Virtual sharps 6

Annotations Font: Açıklayıcı notların görüntülenmesi ile ilgili işlemleri yapabileceğiniz bir menüdür. Grid Snap: Sketch üzerinde daha kolay çalışabilmek için kullanabileceğiniz bu menüde bölünecek alan ve bölme boyutları ile ilgili işlemleri yapabilirsiniz. Units: Yapmış olduğunuz çizimde doğrusal ve açısal boyutsal birimlerinizi belirleyeceğiniz bir menüdür. Resim 1.7: Units diyalog penceresi Colors: Aktif parça, montaj resimleri ve dokümanlarınızın görünüş ve renklerinin değiştirilmesi için kullanılan bir menüdür. Material Properties: Yapmış olduğunuz ürün ya da parça üzerinde yoğunluk, ölçek gibi işlemleri uygulamak için kullanılan bir menüdür. Image Quality: Kullanıcıya has görüntü özelliklerinin değiştirilmesi için kullanılan menüdür. 7

1.2. Kalıp Ayırma Çizgisi Oluşturmak Enjeksiyon kalıplarında, bir plastik parçanın kalıplanabilmesi için önce kalıbın tasarlanması gerekmektedir. Bir parçanın kalıplanması ve kalıptan çıkarılabilmesi için kalıbın en az iki parçadan oluşması gerekir. Bu iki parça bir araya gelir ve aradaki boşluğa plastik malzeme enjekte edilir. Yine bu parçanın kalıptan rahat bir şekilde çıkarılabilmesi için kalıp parçalarının iyi tasarlanması ve birleşme çizgilerinin iyi tespit edilmiş olması gerekmektedir. Ürünün kalıp içinden kalıplama sonrası rahat bir şekilde çıkarılabilmesi için belirlenen hatta kalıp ayırma çizgisi denir. Solidworks programında basit parçaların kalıplanabilmesi için bir menü bulunmaktadır. 1.2.1. Mold Tools Bu araç çubuğuna ekran üzerindeki araç çubuklarının birinin üzerine gelerek sağ tuş yaparsanız mold tools menüsünü seçebilirsiniz Araç çubuklarının hepsine birden tools menüsünden Customize menü seçilerek de ulaşılabilir Resim 1.8: Mold_tools araç çubuğu Mold tools yardımı ile bir parçanın enjeksiyon kalıbının çıkarılması son derece kolaydır. Yapmanız gereken tek şey sadece yukarıda görünen araç çubuğundaki sırayı takip etmektir. Şimdi daha önce tasarımını yapmış olduğunuz aşağıda resmi bulunan bir saksı için kalıp ayırma çizgisini oluşturalım. 8

50 Resim 1.9: Saksı Önceden çizimi yapılan ve kalıbı çizilecek olan ürün ekranda iken mold tools araç çubuğunun üzerindeki komutların kullanımı şu şekilde gerçekleştirilebilir. Mold Tools araç çubuğundan scale komutunu işaretleyiniz. Scale: Bu komuta mold tools araç çubuğundan ulaşabilirsiniz. Resim 1.10: Scale ikonu Bu komut ile yapmış olduğunuz tasarım için ölçek vermek ve değiştirmek mümkündür. Yapacağınız üründe kalıptan çıktıktan sonra ne kadar bir çekme oluşacağı tespit edilmeli ve kalıp bu çekme payı göz önünde bulundurularak çizilmelidir. Bunun için çizimde ölçekli bir büyüme söz konusu olmalıdır. 9

Yandaki pencerede scale about kutucuğunda büyümenin gerçekleşeceği referans seçilir. Verilen bu ölçek plastiğin kalıplandıktan sonraki çekme miktarına uygun olmalıdır. Resim 1.11: Scale Mold Tools araç çubuğundan parting lines komutunu işaretleyiniz. Parting Lines: Bu komuta mold tools araç çubuğundan ulaşabilirsiniz. Bu komut yardımı dişi ve erkek kalıpları ayıracak olan kalıp ayırma çizgisinin belirlenmesi mümkündür. Resim 1.12: Parting lines Solidwork bu işlemi otomatik olarak yapmaktadır. Bunun için bizden kalıp ayırma çizgisinin konulacağı bir yüzey seçmemizi ister. Sol taraftaki menüden Face1 diye belirtilen kısım bizim seçtiğimiz yüzeydir. Seçtiğimiz yüzey yandaki menüdeki Face1 yazısının yanındaki pembe ile gösterilen renk kodunu alır ve aşağıdaki gibi görülür. Resim 1.13: Parting lines diyalog kutusu Kalıp ayırma çizgisi olacak yüzeyi seçiniz. 10

Resim 1.14: Saksı Draft analysis düğmesine basınız. Düğmesine bastığımızda parça üzerinde farklı renk kodları ile parça boyanır. Burada erkek kalıp yeşil, dişi kalıp kırmızı eflatun renk kalıp ayrılma yüzeyini, mavi renk kalıp ayrılma çizgisini ve son olarak sarı renk kalıptan çıkamayacak olan yüzeyleri yani kalıplanamaz olan yüzeyleri verir. Burada sarı yüzey olmadığından kalıpta problem yoktur. Eğer sarı renk ortaya çıkar ise draft açısı verilerek bu sorun ortadan kaldırılır. 11

Resim 1.15: Saksı Shut off surface: Bu komuta Mold Tools araç çubuğundan ulaşabilirsiniz. Bu komut ile parça üzerindeki delikleri kapatabilirsiniz. Bu işlem yapılırken saksı örneğindeki delikler yüzey üzerinde kapatılacaktır. Burada kalıpladığımız parça kalıp açılma doğrultusunda delikler olduğundan kapatılmalıdır. Shut off surface komutunu tuşladığımızda kendisi otomatik olarak delikleri kapatacaktır. 12

Yandaki komut penceresinde dört yüzey seçilmiş olarak belirtilmiş iş parçasında da bunları göstermiş ve oklar ile de kapatma hareket yönünü göstermiştir. Burada oklar deliklere teğet olmak zorundadır. Resim 1.16: Shutoff surface 1.15 shutoff surface diyalog kutusu Parting Surfaces: Bu komuta mold tools araç çubuğundan ulaşabilirsiniz. Bu komut ile dişi ve erkek kalıp arasındaki ayırma yüzeyini genişletebilirsiniz. Parting surface komut penceresinde değeri 80 mm giriniz. Buradaki değer kalıbın büyüklüğünü belirleyecektir. Şekilde de görüldüğü üzere sarı renkte bir yüzey oluşmuştur. Resim 1.18: Parting surface Resim 1.17: Parting surface diyalog kutusu 13

Normal To: komutuna basarak ekrandaki seçilen çizim düzlemini karşınıza alabilirsiniz. Bu düğmeye bastığınızda sizden bir yüzey seçmenizi isteyecektir. Sarı yüzeye basarsanız sarı ile gösterilen düzlem seçildiği için parçanın bu düzlemini karşınıza alırsınız. Karşınıza aldığınız parçaya sketch yardımı ile bir dikdörtgen çiziniz. Bu dikdörtgen sizin kalıbınızın boyutları olacaktır. Daha sonra kalıbı isometrik bakışa alınız. Yanda görünen, yapacağınız kalıbın boyutlarını belirtmektedir. Resim 1.19: Kalıp sketch Blok size kısmında kalıp yüksekliğini giriniz. ok tuşuna basınız. Resim 1.21: Tooling split Resim 1.20: Tooling split diyalog Kutusu 14

Şu an dişi ve erkek kalıp setleri oluştu. Bundan sonra yapacağınız iş bunları farklı dosyalara dişi kalıp ve erkek kalıp olarak kaydetmektir. Bunun için sol taraftaki solid bodies üzerinde iken mousenin sağ tuşuna basılır ve çıkan menüde create assembly seçilir. Böylece her kalıp kendi dosyasına kayıt edilmek için bizden onay ister. Resim 1.22: Save to file Create Assembly: Montaj çizim dosyası oluşturan komuttur. Create Assembly diyalog penceresinden kutucukları işaretleyiniz. Sol taraftaki menüden 3 adet kutucuğa onay verdikten sonra Resim 1.24: Create assembly ok tuşuna basarız.. Resim 1.23: Create assembly 15

Aşağıda görüldüğü gibi ürün, erkek kalıp ve dişi kalıp bir arada görülmektedir. Resim 1.25: Erkek, dişi kalıp ve ürün görünüşleri 16

UYGULAMA UYGULAMA FAALİYETİ FAALİYETİ Aşağıda çizimi yapılmış PP plastik ürününün kalıp ayırma çizgisini oluşturunuz. Resim 1.26: Kase ürün 17

Resim 1.27: Kase erkek, dişi kalıbı ve ürün resmi 18

İşlem Basamakları Çizim programlarını bilgisayara yükleyiniz. Çizim araç ve gereçlerini hazır hale getiriniz. Çizimin işlem sırasını belirleyiniz. Kase çizimini yapınız. Rectangle çiziniz. Smart dimension komutu ile ölçü değerini giriniz. Öneriler Temiz ve düzenli olunuz. Tasarım yapacağınız bilgisayarı çalıştırınız. SolidWorks programını çalıştırınız. SolidWorks açıldığında kendinize ait yeni bir sayfa açınız. Çizimde kullanmanız gereken araç çubuklarını yükleyiniz. Yapacağınız çizim için öncelikle bir işlem sırası belirlerseniz çiziminizi daha basit yapabilirsiniz. Sketch alınız. Plane belirleyiniz. Taslak çizim için önce rectangle çiziniz. Ölçülendirme yaparak taslak çizimi tamamlayınız. Burç gövdesine kalınlık veriniz. Extrude Boss komutunu uygulayınız. Draft outward seçeneğine 1 değerini giriniz. Ürün üzerinde yüzey bitirme işlemi olan fillet uygulayınız. Fillet komutunu kullanınız. Çizmiş olduğunuz taslak çizimi katıya dönüştürmek için feature araç çubuğundan extrude boss komutunu kullanınız. Kalınlık değerini 40mm giriniz. Ürünün kalıptan çıkabilmesi için draft outward seçeneğine 1 lik açı giriniz. Kenarlara R10mm fillet yapınız. 19

Katı cisme shell komutunu uygulayınız. Shell komutunu kullanınız. Shell komutu katı üzerinde kabuk oluşturmak için kullanılır. Bu komutu kullanmak için Feature araç çubuğundan Shell ikonunu işaretleyiniz. Shell komutunda 2mm lik değer veriniz. Ürünün üretim sonrasındaki çekme miktarını veriniz. Scale komutunu kullanınız. Her plastik hammaddesinin kendine özgü çekme miktarı vardır. Ürün için doğru çekme miktarını vermelisiniz. Biz burada çekme miktarı olarak 1,015 verdik. Kalıp ayrım çizgisini belirleyiniz. Parting Line komutunu kullanınız. Bu komut ürününüzün kalıptan en doğru şekilde çıkması için belirleyeceğiniz yüzeydir. Kalıp yüzeyini oluşturunuz. Parting Suface komutunu kullanınız. Kalıp boyutlarını belirleyiniz. Oluşturacağınız yüzey kalıp boyutlarından büyük olmalıdır. Tooling split komutunu kullanınız. Kalıp boyutlarını oluşturmak için Sketch kullanarak dikdörtgen oluşturunuz. 20

Erkek ve dişi kalıbı oluşturunuz. Ürün ağacı üzerindeki ürün adı üzerinde sağ tuş yapınız. Karşınıza çıkan üç kutucuğu işaretleyip ok tuşuna basınız. Tooling Split komutunu kullanarak erkek ve dişi kalıbı oluşturunuz. Solid Works tasarım ağacından Solid bodies kullanarak Create Assembly seçeneğini kullanınız ve erkek ve dişi kalıpları ayrı dosyalar halinde kaydediniz. Kase kalıbı için Windows çek menüden Tile Horizontaly komutunu kullanarak aşağıdaki ekranı çıkarınız. Çizimi kaydediniz. Yaptığınız çizimi, öğretmeninizin söyleyeceği bir klasöre isim vererek kaydediniz. Güvenlik tedbirlerine uyunuz İş etiğine uygun davranınız. Bilgisayarınızı doğru bir şekilde kapatınız. 21

ÖLÇME ÖLÇME VE VE DEĞERLENDİRME DEĞERLENDİRME Aşağıda verilen sorularda doğru olan şıkkı işaretleyiniz 1. Aşağıdakilerden hangisi yüzeyler üzerinde uygulayabileceğiniz tarama özelliklerini ayarlayacağınız bir options seçeneğidir.? A) Drawing B) Display Style C) Area Hatch / Fill D) Colors E) Sketch 2. Aşağıdakilerden hangisi yapmış olduğunuz çizim yada montaj resminin görünümü ile ilgili bazı seçenekleri değiştireceğiniz bir komut seçeneğidir? A) Display Style B) Colors C) Performance D) Display Selection E) Assemblies 3. Aşağıdakilerden hangisi ile dizayn ağacına bağlı olan sistem özelliklerini değiştirebilirsiniz.? A) Spin Box İncrements B) View rotation C) Backups D) Feature Manager E) Data Options 4. Aşağıdakilerden hangisi kullanıcıya has görüntü özelliklerinin değiştirilmesi için kullanılan menüdür? A) İmage Quality B) Plane Display C) Material Properties D) Colors E) Edit 5. Aşağıdakilerden hangisi ürünün kalıptan kolay çıkması için kullanılan komut simgesidir.? A) B) C) D) E) 22

6. Aşağıdakilerden hangisi scale komutunun simgesidir? A) B) C) D) E) 7. Aşağıdakilerden hangisi tasarladığınız kalıbın içinden ürünün çıkıp çıkamayacağının analizini yapar? A) Draft B) Analysis C) Parting Line D) Draft Analysis E) Parting surface 8. Aşağıdakilerden hangisi parça üzerindeki delikleri kapatmak için kullanılan komut simgesidir? A) B) C) D) E) 9. Aşağıdakilerden hangisi kalıp ayrılma yüzeyinin belirlendiği komuttur? A) Parting lines B) Draft Analysis C) Scale D) Parting surfaces E) Mold Tools 10. Aşağıdakilerden hangisi kalıplanacak ürün için yapılan analizde kalıplanamaz bölgeleri gösteren renktir? A) Sarı B) Kırmızı C) Mavi D) Eflatun E) Beyaz DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı modül sonunda yer alan cevap anahtarı ile karşılaştırınız ve doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Ölçme sorularındaki yanlış cevaplarınızı tekrar ederek, araştırarak ya da öğretmeninizden yardım alarak tamamlayanız. 23

PERFORMANS PERFORMANS DEĞERLENDİRME DEĞERLENDİRME Öğrenme faaliyetinde kazandığınız becerileri aşağıdaki tablo doğrultusunda ölçünüz. DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ Evet Hayır Çalışma ortamınızı hazırladınız mı? Çizim programlarını bilgisayara yüklediniz mi? Çizim araç ve gereçlerini hazır hale getirdiniz mi? Ürün tasarımını yaptınız mı? Yüzey bitirme işlemlerini tamamladınız mı? Katı cisme Shell komutunu uygulayabildiniz mi? Kalıp yüzeyini oluşturdunuz mu? Erkek ve dişi kalıbı oluşturdunuz mu? Kase kalıbını dişi, erkek ve ürün boşluğu olarak ekrana çıkarabildiniz mi? Çizimi kaydettiniz mi? Teknolojik kurallara uygun bir çalışma gerçekleştirdiniz mi? Süreyi iyi kullandınız mı? (3 saat) Faaliyet değerlendirmeniz sonucunda Hayır işaretlediğiniz işlemleri tekrar ediniz. Tüm işlemleri başarıyla tamamladıysanız bir sonraki faaliyete geçiniz. 24

ÖĞRENME FAALİYETİ 2 AMAÇ ÖĞRENME FAALİYETİ 2 Gerekli ortam sağlandığında birden fazla elemanı bulunan katı modellerin montajını yapabileceksiniz. ARAŞTIRMA Montaj yapılmış kalıp resimleri bulunuz. 2. MONTAJ RESİMLERİ OLUŞTURMAK Solidworks de montaj bir menü yardımı ile gerçekleştirilir. Bu menü Assembly denilen araç çubuğundan oluşmaktadır. 2.1. Assembly (Montaj Dosyaları) Çizdiğimiz veya çizeceğimiz parçaların, tek bir dosya altında birleştirilmesi yani montaj yapılması işlemidir. Bunun için ilk önce FILE=>NEW komutu ile yeni Assembly dosyası açılmalıdır. Resim 2.1: Assembly araç çubuğu Montaj menüsünde yer alan komutlar montajda kolaylık sağlamak amacıyla, parçaların montajında ve montaj konumlarını belirlemede kullanılan komutlardır. Hide & Show Component: Parçayı gizler / gösterir. Change Suppression State: Suppress hesaplamadan gizler, Resolve tekrar hesaplayıp görüntüler. Edit Part: Parçalarda montaj esnasında değişiklik yapmaya olanak sağlar. Bu komut tıklandığında seçilen parça kırmızı renk alır. Dizayn ağacından istenen form değişikliği yapılabilir. Mate: Montajda ilişkilendirme komutudur. Yüzeyler, düzlemler, silindirik yüzeyler, çizgiler (Linear edge, axis, sketch line...), noktalar (Vertex, sketch point) arasında ilişkilendirme yaparak montaj işlemini gerçekleştirir. Mate types elemanlar arasındaki ilişkiyi gösterir. Bu ilişkileri belirleyen komutlar şu şekildedir. 25

Coincident: Yüzeyleri aynı düzlemde, noktaları üst üste yapar. Concentric: Silindirik yüzeyleri aynı orijinden geçirir. Perpendicular: Parçaları birbirlerine dik yapar. Paralel: Parçaları birbirlerine paralel yapar. Tangent: Parçaları birbirlerine teğet yapar. Distance: Gireceğiniz mesafe kadar yaklaştırır ya da uzaklaştırır. Angle: Montajda istediğiniz bir açıyı girebilirsiniz. Smart Mates: Basit ilişkilendirmeleri mause ile otomatik atamak için kullanılır. Move Component: Parçaları mause yardımı ile bir yerden bir yere taşımak için kullanılır. Rotate Component Around Axis: İstediğiniz bir eksen etrafında dönmesini sağlar. Rotate Component Around Centerpoint: Seçilen parçanın orta noktası etrafında döndürülmesini sağlar. 2.2. Montaj Özellikleri Montaj sayfasında iken tasarım ağacı menüsünde üç seçenek aktiftir. Cut (kesme), Hole (delik açma) ve Weld Bead (Taneleri kaynaştırmak). Bir montaj içindeyken, sadece montajda var olan kesme ve delik oluşturma özellikleri oluşturulabilir. Sayfayı düzenleyerek hangi parçanın özelliği değiştirilecekse o özellik belirtilmelidir. Bu eklenildikten sonra montaj edilen delikleri ve kesmeleri oluşturmak için faydalıdır ve bu birden fazla parçayı etkiler. Montajda tek bir parçaya bir delik veya bir parça eklemek istendiği zaman, parçayı genel durumunda düzeltmek, montaj sayfası özelliğini kullanmaktan daha iyi ve daha basittir. 26

2.3. Montaj Menüsünü Kullanma Resim 2.2: Makara Yukarıda görmüş olduğunuz parça, kasnak; şapkalı mil, burç ve gövdeden oluşmaktadır. Montajlı halini görmekte olduğunuz elemanları aşağıda tek tek çizilmiş olarak görecek olduğunuzdan aynı çizimleri sizin de yapmanız gerekmektedir. Resim 2.3: Makara drawing Resim 2.4: Ölçülendirilmiş burç 27

Resim 2.5: Ölçülendirilmiş kasnak Resim 2.6: Ölçülendirilmiş mil Bu menüyü kullanabilmek için montajı yapılacak tüm parçalar ekrana açılır. New seçeneğinden montaj sayfası yani assembly seçeneği açılır. Sizden en son ekrana getirdiğiniz parçanın montaj başlangıç noktası olmasını ister. Bunu kabul etmezsiniz ve üst menüden; Window seçeneğinden Tile Horizontally seçeneğini seçersiniz Resim 2.7: Montaj sayfasında resimleri yatay döşeme 28

Tüm montajı yapılacak parçalar ve en üstte montaj sayfası belirir. Yapmanız gereken sadece ilk parçayı seçmek ve onu resmin üzerine mouseun sol tuşu ile tutup montaj sayfasına sırası ile sürüklemek olacaktır. Resim 2.8: Montaj yapılacak elemanların ekrandaki yerleşimi Burada montajı yapacağımız makine elemanı 4 parçadan oluşmaktadır. Sol üstte de boş montaj sayfası yerleşmiştir. Burada en büyük parçayı sürükleyerek montaj sayfasına bırakınız. Burada dikkat edilmesi gereken, tuttuğunuz parçayı ekran ortasında görülen mavi iki okun üzerine gelip özel bir işaretin meydana çıkmasını beklemek ve orada parçayı bırakmak olacaktır. Bu diğer parçalarda geçerli değildir. Sadece ilk parçanın orijininin yani referans noktasının sayfanın orijinine yerleştirmiş olması gerekir. Resim 2.9: Gövdenin montaj sayfasına getirilmesi 29

Parçaları tek tek sürükleyerek taşıyınız. Resim 2.10: Diğer parçalarında montaj sayfasına çağırılması Yukarıda göründüğü gibi tüm parçaları ekrana getirdikten sonra sıra montaja gelmiştir Parçaları rahatça görebilmek için sayfanın üst tarafında bulunan yandaki komutla tüm parçaları aynı anda çevirebiliriz. Resim 2.11: Rotate ikonu Resim 2.12: Rotate component Sadece bir parçayı çevirmek istersek assembly araç çubuğundaki rotate component komutunu kullanırız. Resim 2.13: Move component Sadece bir parçayı taşımak istersek move component komutunu kullanırız. Şimdi montaja başlamak mümkündür. 30

Montaj yapacağımız parçalarda dikkat etmemiz gereken nokta birbiri ile çalışan parçaların birbirine temas ettikleri noktalarını ya da yüzeylerini seçmektir. Biz bunu yaptığımızda program gerekli düzenlemeyi yapar bizden onaylamamızı ister. Önce gövde üzerindeki deliğe şapkalı pimin geçeceği delik kenarını seçiniz sonra şapkalı pimin delik kenarına temas edeceği kenarını seçiniz. Burada birinci parçayı seçtikten sonra ikinci parçayı seçerken klavyeden Ctrl tuşunu basılı tutmamız gerekmektedir. Resim 2.14: Mil ile gövdenin montajı Yukarıdaki resimde birbiri ile çalışacak iki parçanın montaj sonunda birbiri ile temas edecekleri çizgilerin seçimini yapmalısınız. Bunun için parçaların bir tanesinin çizgisine dokununuz sonra rotate komutu ile parçaları çeviriniz ve diğer parçanın diğer çizgisine dokununuz. Bu esnada diğer elinizin Ctrl tuşuna basılı konumda olması gerektiğini unutmayınız. İki yüzeyi seçtiğimizde son olarak montaj menüsünden mate komutuna basınız. 31

Ekranda montaj gerçekleşir sizden onay istenir. Çünkü başka bir alternatif de istenebilir. Soldaki menü edge1 ve edge2 olarak seçilen kenarları göstermektedir. Hemen altında coincident komutu seçili konumdadır. Burada size düşen sadece okey tuşuna basmaktır. Resim 2.15: Coincident araç kutusu Resim 2.16: Mil ve gövde montajı Aynı işlemi diğer parçalara da uygulayınız. Montaj yapılacak hatlar Ctrl tuşu basılı iken seçiniz ve mate komutuna basınız daha sonra ok tuşu ile onaylayınız. Resim 2.17: Mil üzerine burç montajı 32

Burada yüzeyleri Ctrl komutu yardımı ile seçiniz ve mate komutunu seçiniz. Resim 2.18: Kasnak, mil, gövde montajı Böylece montaj aşağıda görüldüğü gibi bitirilmiş olacaktır. Resim 2.19: Montaj edilmiş durum 33

UYGULAMA UYGULAMA FAALİYETİ FAALİYETİ Aşağıda montajı tamamlanmış görünen kalıbın elemanlarını çizerek montajını yapınız. Resim 2.20: Montajı yapılmış kalıp İşlem Basamakları Çizim programlarını bilgisayara yükleyiniz. Çizim araç ve gereçlerini hazır hale getiriniz. Çizimin işlem sırasını belirleyiniz. Öneriler Temiz ve düzenli olunuz Tasarım yapacağınız bilgisayarı çalıştırınız. SolidWorks programını çalıştırınız. SolidWorks açıldığında kendinize ait yeni bir sayfa açınız. Çizimde kullanmanız gereken araç çubuklarını yükleyiniz. Montajda kullanılmak üzere solid bünyesindeki kütüphaneyi, vida ve delik yapmak için Design Library komutunu aktif hale getirebilirsiniz. Yapacağınız çizim için öncelikle bir işlem sırası belirlerseniz çiziminizi daha basit yapabilirsiniz. 34

Kalıptan Çıkacak ürün resmini Çiziniz. Yeni bir part sayfası açarak yandaki ölçüler ile çizimi tamamlayınız. Revolve komutunu kullanarak ürünü katı hale dönüştürünüz. Resim 2.22: Katı ürün Resim 2.21: Ölçülendirilmiş ürün Kalıp çekirdeğini çiziniz. Resim 2.23:Katı ürün Kalıp Çekirdeğini oluşturabilmek için Mold Tools araç çubuğunu aktif hale getiriniz. Daha önce anlatılan kalıp ayırma çizgisini oluşturunuz. Kalıpta üretilecek plastik hammaddesinin çekme değerini vermeyi unutmayınız. Resim 2.24 Kalıp çekirdeği Kalıp elemanlarını çiziniz. Dişi kalıp bağlama plakasını çiziniz. 35

Yandaki ölçülendirmeyi dikkate alarak alttaki katı halini görmüş olduğunuz plakayı rectangle ile çizip extruded boss ile yükseklik vererek katı yapınız. Katı üzerindeki boşaltmaları extrude cut komutu ile yapınız. Delikler için hole Wizard komutu olan delik sihirbazını da kullanabilirsiniz. Resim 2.26: Ölçülendirilmiş kalıp dişi bağlama plakası Resim 2.25: Dişi kalıp bağlama plakası 36

Dişi kalıbı çiziniz. Dişi kalıp plakasını yandaki ölçüleri dikkate alarak yeni bir part sayfasında çizip katı hale getiriniz. Merkezleme deliklerini extruded cut yada hole wizard ile yapınız. Burada ürün boşluğunu oluşturabilmek için iki seçenekten birini yapabilirsiniz. Bu seçeneklerden biri mold wizard ile ürün resminden kalıp çıkarma ya da doğrudan kalıp çizmedir. Resim 2.27: Ölçülendirilmiş dişi plaka Resim 2.29: Dişi kalıp plakası (Alt izometrik görünüş) Resim 2.28: Dişi kalıp plakası (Üst izometrik görünüş) 37

Erkek kalıbı çiziniz. Erkek kalıp plakasını yandaki ölçüleri dikkate alarak yeni bir part sayfasında çizip katı hale getiriniz. Burada erkek kısmı oluşturmak için iki seçenekten birini yapabilirsiniz. Bu seçeneklerden biri mold wizard ile ürün resminden kalıp çıkarma ya da doğrudan kalıp çizmedir. Resim 2.31: Katı erkek kalıp Resim 2.30: Ölçülendirilmiş erkek kalıbı İtici destek plakasını çiziniz. İtici destek plakasını yandaki ölçüleri dikkate alarak yeni bir part sayfasında çizip katı hale getiriniz. Delik boşaltmaları yapınız. Resim 2.32 İtici destek plakası İtici ön plakasını çiziniz. 38