12 Kasım 2015 Suriye nin Kaderi Dünya nın Kaderini Belirleyecek - 1 Devlet ve hükümet başkanlarının katılacağı G20 Zirvesi, 15-16 Kasım tarihleri arasında Antalya da toplanacak. Asıl gündem maddesi küresel ekonomi olsa da, Zirvenin önemli konularında birisini de Suriye nin geleceği oluşturuyor. Komşumuz Suriye de 2011 yılından beri iç savaş devam ediyor. Ancak ne yazık ki Türk kamuoyunda savaşın perde arkasında yatan küresel mücadele halen anlaşılmış değil. Suriye de yaşanan iç savaşın nedeni, ne Beşar Esad ın diktatörlüğü, ne de Alevi-Sünni kavgasıdır. Suriye, küresel güç mücadelesinin cereyan ettiği bir kesişim noktası. Eylül ayı ortalarında Rusya, önemli bir hava gücünü bu ülkeye göndererek, sıcak çatışmaya doğrudan dâhil oldu ve bölgedeki dengeler biz kez daha değişti. Türkiye nin geleceğini de çok yakından ilgilendiren bu satranç oyunun detaylarına girmeden önce birkaç bölümden oluşacak bu yazı dizisinin ilkinde Suriye nin niçin hedef tahtasına oturtulduğunu inceleyelim. 21. Yüzyılı doğalgaz üzerine yaşanan mücadele şekillendirecek Suriye içinde aynı anda birden fazla oyun oynanıyor; her aktörün kendi ajandası var. Ama oyunun merkezinde doğalgaz yatıyor. Günümüzde doğalgaz, diğer enerji kaynaklarına göre çok daha temiz olduğu için 21. Yüzyılın enerji kaynağı olarak ön plana çıktı. Artık doğalgaz olmadan, nüfusu milyonları aşan büyük şehirlerde yaşamak mümkün değil. Petrolün fosil kökenli bir yakıt olmadığı ve kolay kolay tükenmeyeceği anlaşıldı. Mevcut rezervlerin yanına yeni keşiflerle daha büyükleri ekleniyor. Diğer yandan elektrikle çalışan taşıtların giderek yaygınlaşmaya başlaması, gelecekte petrole olan talebi kaçınılmaz olarak azaltacak. Petrol, eski önemini şimdiden yitirmeye başladı; düşen fiyatlar bu trendin bir göstergesi. 20. Yüzyılda bütün savaşlar petrol uğruna yapılırken, 21. Yüzyılın savaşlarının ana konusunu doğalgazın oluşturacağı anlaşılıyor. AB başta olmak üzere, bütün dünyada hızla büyüyen bir doğalgaz pazarı var. Ukrayna dâhil, Suriye ve çevremizde yaşanan bütün çatışma ve politik sorunlar bu stratejik kaynağın kontrolü, üretimi ve taşınması çerçevesinde yaşanan jeopolitik mücadeleden kaynaklanıyor. Bu çerçevede Washington un karar vericileri, Suriye yi kontrol edenin, tüm Ortadoğu yu kontrol edeceğini düşünmekteler. 1
Suriye Doğu-Batı arasında enerji koridoru olacakken parçalanmanın eşiğine geldi İran körfezinde, Katar ile İran arasında bulunan South Pars/Noth Dome olarak adlandırılan bölge, dünyanın en büyük gaz rezervline sahip. Harita 1 İran Körfezi Doğalgaz Havzası ve Planlanan Katar-Türkiye Doğalgaz Boru hattı Bu rezerv, tek başına Avrupa nın bütün ihtiyacını karşılayacak kapasitede. 2008 yılında Katar doğalgazını, Suudi Arabistan, Ürdün, Suriye ve Türkiye üzerinden Avrupa ya taşıyacak bir boru hattı inşası gündeme geldi. 1 Hedefte Rusya vardı. Avrupa nın en büyük gaz tedarikçisi Rusya ydı. Katar doğalgazının Avrupa ya ulaşması, Rusya tekelini kıracaktı. Moskova, eskisi gibi yüksek fiyatlardan para kazanamayacağı için ekonomisi sıkıntıya girecek, böylece Putin iktidarı zayıflayacaktı. Avrupa ise daha uygun fiyattan gaz tedarik edeceği için küresel rekabet gücünü artıracaktı. Suriye hariç güzergâh üzerindeki bütün ülkeler Katar-Avrupa doğalgaz boru hattına sıcak bakıyordu. 2009 yılında Beşar Esad, Katar ın resmi teklifini en büyük müttefiki Moskova yı kaybetmemek adına reddetti. Bunun üzerine ABD, İngiltere ve Fransa, Esad rejimini devirme çabalarını hızlandırdı. Bu arada Suriye de boş durmadı. Kendisini savunmak için müttefik arayışı içerisinde yeni projelere dâhil oldu. Haziran 2011 de Suriye, İran ve Irak hükümetleri, Dostluk (FriendshipPipeline) ya da 1 http://www.globalresearch.ca, The Secret Stupid Saudi-US Deal on Syria. Oil Gas Pipeline War, By F. William Engdahl, October 26, 2014 2
İslami Boru Hattı adını verdikleri, İran gazını Akdeniz e çıkaracak doğal gaz boru hattı anlaşmasını imzaladılar. 2 Bu boru hattı, Katar ile İran ın paylaştığı aynı havzasından doğalgazı tedarik edecekti. Harita 2 İran Irak Suriye Doğalgaz Boru Hattı Projesi Aynı yılın Ağustos ayında da Suriye Petrol Bakanı, Humus şehri yakınlarında yeni bir doğalgaz yatağı bulduklarını dünyaya duyurdu. Bu gaz sahasını Rus Gazprom şirketi işletecekti. Humus şehri, Rusların deniz üssü olan Tartus a yaklaşık 60 km mesafedeydi. 3 Anlaşılacağı üzere İran doğalgazı, Rusların kontrolündeki Tartus Limanı üzerinden Akdeniz e ulaşacaktı. Moskova, Tahran ve Şam ı stratejik müttefik haline getiren bu anlaşma, Katar; yani ABD ve Londra yı devre dışı bırakarak tüm Avrupa pazarının ele geçirilmesi anlamına geliyordu. Suriye, İran, Irak ve Rusya nın bu hamlesinden sonra Suriye iç savaşının düğmesine basıldı. Suriye de hazırlıkları devam eden ayaklanma birden bire iç savaşa dönüştü. Doğu Akdeniz enerji kaynakları herkesin ağzını sulandırıyor Oyunun diğer bir parçasını da Doğu Akdeniz de yeni keşfedilen doğalgaz yatakları oluşturuyor. Süveyş Kanalından İskenderun Körfezine kadar uzanan, Levent Basin olarak adlandırılan bölgede çok ciddi kaynakların olduğu söyleniyor. 2 http://www.globalresearch.ca, The Secret Stupid Saudi-US Deal on Syria. Oil Gas Pipeline War, By F. William Engdahl, October 26, 2014 3 Age. 3
Harita 3 Doğu Akdeniz Doğalgaz ve Petrol Yatakları İsrail açıklarındaki Tamar ve Dalit bölgesinden 2013 yılından itibaren ticari olarak gaz çıkarılmaya başlandı bile. Rus Gazprom şirketinin bir alt kuruluşu olan Gazprom Marketin and Trading Switzerland, İsrail in Levant LNG Marketin Corporatin şirketiyle buradan çıkacak sıvılaştırılmış gazı almak için 20 yıllık bir anlaşma yaptı. Harita 4 Tamar ve Dalit Doğalgaz Sahaları 4
Yine Rusya nın SoyuzNefteGaz firması, 2013 yılında Şam yönetimiyle Suriye nin Akdeniz deki münhasır ekonomik bölgesinde arama ve geliştirme çalışması yapmayı içeren 25 yıllık bir anlaşma imzaladı 4. Her ne kadar Suriye açıklarında doğalgaz olup olmadığını şimdilik kesin olarak bilmesek de, Moskova Doğu Akdeniz den çıkacak doğalgazı kontrol ederek dünya pazarındaki hâkimiyetini sürdürmek istiyor. Suriye ye yerleşerek Katar dan gelerek Suriye üzerinden Akdeniz e ulaşabilecek veya Türkiye üzerinden Avrupa ya devam edebilecek bir boru hattını şimdilik önlemiş gözüküyor. Ayrıca, Suriye nin Tartus limanı ve Lazkiye deki hava üslerine askeri konuş sağlayarak, Doğu Akdeniz deki enerji kaynakları mücadelesinin içinde aktif bir aktör olarak yer alacağını gösterdi. Büyük Kürdistan hayali Suriye yi parçalanmaya sürüklüyor Suriye de oynanan oyunun bir parçasını da bölgede kukla bir Kürt devleti kurma çabası oluşturuyor. 1991 Körfez Savaşından sonra ABD ve müttefiklerinin girişimleriyle Kuzey Irak ta kukla devletin alt yapısı oluşturuldu. Ancak yoktan var edilmek istenilen bu devletin denize çıkışı olmazsa yaşaması kesinlikle mümkün değil. Önceleri Büyük Kürdistanı hayata geçirmenin yolu, Türkiye nin güneydoğusundan İskenderun körfezine ulaşmak olarak görülüyordu. Ancak, Türkiye parçalansa bile, Kürtleri elde ettikleri topraklardan Akdeniz e ulaştırmanın mümkün olmayacağı bir süre sonra anlaşıldı. Örneğin, 2015 genel seçim sonuçlarını gösteren harita bu gerçeği bir kez daha ortaya gözler önüne seriyor. Demografik yapı buna müsait değildi. Harita 5 2015 Türkiye Genel Seçim Sonuçları Bu sefer, Suriye nin bölünmesiyle oluşturulacak koridor ile Lazkiye üzerinden hayal edilen Kürt devletini Akdeniz e ulaştırma planları yürürlüğe konuldu. Bugün Suriye nin Kuzeyinde, Arap ve Türkmenlerin göçe zorlanarak, koridorun Akdeniz e ulaşması mücadelesi veriliyor. 4 G/M/F Policy Brief, Gas Discoveries in the Eastern Mediterranean: Implications for Regional Maritime Security by Sarah Vogler and Eric V. Thompson 5
Harita 6 Hayal Edilen Kürt Koridoru Bu planın en önemli iki aktörü ise IŞİD ve PYD idi. Önce IŞİD bir Arap veya Türkmen kasabasına saldırıyordu. Yaptığı katliamlarla halkı göçe zorluyordu. Halk bölgeden uzaklaştıktan sonra Amerikan uçakları devreye giriyor; IŞİD i bombalıyor ve kasabadan sürüyordu. Bu bombalamalar halkı korkutarak göçe katkıda bulunuyordu. Sonra IŞİD in boşalttığı yeri PYD (PKK) dolduruyordu. Daha sonra PYD, bölgeyi terk etmeyen Arap ve Türkmenlerin köylerini yakıp insanları bu bölgeden sürüyordu. Rusların Suriye ye yerleşmesiyle bu plan ve dengeler önemli ölçüde değişti. Suriye yi bölgeyi ve bizi nelerin beklediğini bir sonraki yazılara bırakalım. Osman BAŞIBÜYÜK E.Hv.Plt.Kur.Alb. 6