GENEL SAĞLIK SİGORTASI UYGULAMASI VE GELİR TESTİ Gelir Testi nasıl başladı, kimler muaf? Sosyal Güvenlik Reformu ile tüm vatandaşların sağlık güvencesi kapsamına alınması 1 Ocak 2012 tarihinde başladı. Halen SSK, Bağ-Kur ve Emekli Sandığı sigortalısı olarak çalışanlar ile bunların bakmakla yükümlü oldukları eş ve çocukları ile anne-babaları genel sağlık sigortasından yararlanabiliyorlar. Kimleri ilgilendiriyor, ne yapılmalı? Hiçbir sosyal güvencesi olmayan 18 yaşını doldurmuş herkes ve Yeşil Kartlıları ilgilendiriyor. (Türkiye genelindeki, sigortasız tarım işçilerini, part-time ya da ev işlerinde çalışanları, kayıt dışı olanlar, sosyal güvencesiz 25 yaşını doldurmuş üniversite öğrencileri vb. tanımındaki herkes.) Genel sağlık sigortası kapsamında olup, gelir testi yaptırmayacaklar kimlerdir? 1. Sigortalılar 2. İsteğe bağlı sigortalılar 3. Vatansızlar ve sığınmacılar 5. * Yaşlı ve özürlüler ( 2022 sayılı kanun ) *Şehitler ve Gaziler ( 1005 sayılı kanun ) * Vatani Hizmet Tertibindekiler ( 3292 sayılı kanun) *İç İşleri Bakanlığına tabi hizmet verip aylık ve tazminat almaya hak kazananlar ( 2330 sayılı kanun) * Köy Yasasına Tabi aylık alanlar ( 422 sayılı kanun ) * TBMM tarafından aylık ve ödenek bağlananlar ( 2913 sayılı kanun) 6. Korunma, bakım ve rehabilitasyon hizmetlerinden ücretsiz faydalanan kişiler 7. Harp malûllüğü aylığı alanlar ile Terörle Mücadele Kanunu kapsamında aylık alanlar 8. Mütekabiliyet esası da dikkate alınmak şartıyla, oturma izni almış yabancı ülke vatandaşlarından yabancı bir ülke mevzuatı kapsamında sigortalı olmayan kişiler 1
9. İşsizlik ödeneği ve kısa çalışma ödeneğinden yararlandırılan kişiler 10. 5510 sayıl Kanundan önce yürürlükte bulunan sosyal güvenlik kanunlarına göre gelir veya aylık alan kişiler (emekliler) 01.01.2012 itibariyle Genel Sağlık Sigortası kapsamında olup, gelir testi yaptıracaklar 1.Hiçbir Sosyal Güvenliği olmayanlar. 2.Yeşil Kartlılar 3.Kısmi Süreli Çalışanlar (part time çalışanlar) 4.Öğrenciler 5.Zorunlu Sigortası sona erenler 1.Hiçbir Sosyal Güvenliği olmayanlar ne yapacak? Hiçbir sosyal güvencesi olmayan kişiler 31 Ocak 2012 tarihine kadar sosyal yardımlaşma ve dayanışma vakfına başvurarak gelir testi yaptıracaklar. Test sonucuna göre primleri ya devlet tarafından ödenecek, ya da 35,46 TL ile 212,76 TL yi kendileri ödeyecekler. Bu kişiler ay sonuna kadar başvurmazlarsa resen yani kendiliğinden SGK tarafından tescil edilerek asgari ücretin iki katının yüzde 12 si oranında, 212,76 TL arasında prim ödeme yükümlüsü olacaklar. 2.Yeşil Kartlılar ne yapacak? Yeşil kartlılar, vize süreleri doluncaya kadar sağlık yardımlarından yararlanabilirler. Vizenin dolduğu tarihten sonraki 1 ay içinde ikamet ettikleri sosyal yardımlaşma vakfına başvurarak gelir testi yaptıracaklar. Gelir testinde, ailenin kişi başına düşen geliri asgari ücretin üçte birinden az olanlar yani aylık geliri 295,50 TL'nin altında ise herhangi bir ödenmeyecek, ancak üstünde çıkarsa 35,46 TL ile 212,76 TL arasındaki bir tutarı ödemek zorunda kalacak. Vizesi dolduğunda başvurmayanlar ise SGK tarafından "zengin" kabul edilecek ve asgari ücretin iki katının yüzde 12 si oranında yani net 212,76 TL arasında prim ödeyecekler. 3.Part-Time (Kısmi Süreli ) çalışanlar ne yapacak? Kısmi süreli yani part-time veya çağrı üzerine çalışanlar ile ev hizmetlerinde ay içerisinde 30 günden az çalışan sigortalıların yine bu ay sonuna kadar eksik günlerine ait genel sağlık sigortası primlerini tamamlamaları gerekiyor. 2
Tabi burada ince bir nokta da var. Eksik günlerine ait genel sağlık sigortası primlerini 30 güne tamamlamak istemeyen sigortalıların kayıtdışı çalışmaya yönelecekleri ihtimali yüksek. Yaklaşık 100 bin kişinin part-time çalıştığı ise bir veri. Emekli olup sosyal güvenlik destek primi ile part-time çalışan ya da birden fazla işyerinde parttime olarak çalışıp ay için 30 günü tamamlayan kişiler ise genel sağlık sigortası primini 30 güne tamamlamak zorunda kalmayacak. Bu arada kısmi süreli part-time veya çağrı üzerine çalışan sigortalılar için iki farklı uygulama olması mümkün. Birincisi; hem emeklilik hem de sağlık primlerini ödeyerek isteğe bağlı sigorta ile eksik günlerini 30 güne tamamlayabilmeleri olup, prim ödeyenler isteğe bağlı sigorta ile hem emeklilikle ilgili malullük, yaşlılık ve ölüm sigortası primlerini ve hem de sağlıkla ilgili genel sağlık sigortası primlerini ödemiş olacaklar. Bu kapsamda ödenen primler ise emeklilik açısından SSK sigortalılığına sayılacak. İsteğe bağlı sigortanın bir günlük primi aylık 283,68 TL olup bu bağlamda da her bir eksik gün için 9,46 TL ödenmesi ve hem emeklilik hem de sağlık hakkından yararlanılması mümkün. İkincisi ise, kısmi süreli part-time veya çağrı üzerine çalışan sigortalılardan emeklilik ve sağlık primini kapsayacak şekilde isteğe bağlı sigorta primi ödemeyenlerin, sadece eksik günlerine ait genel sağlık sigortası primlerini 30 güne tamamlamaları. Bu yol tercih edilirse genel sağlık sigortası primi asgari ücret üzerinden oluşturulmuş olup aile içindeki kişi başına düşen gelir dikkate alınarak prim ödenecek. 4. Öğrenciler ne yapacak? Öğrenciler,Yaşlar ne olursa olsun aynı hanede yaşayan evli olmayan çocuklar ile, öğrenim nedeniyle aynı hanede yaşamayan 25 yaşını doldurmamış evli olmayan çocuklar öğrenimleri süresince gelir tespitinde aile içinde değerlendirilir. 5.Zorunlu sigortası sona erenler ne yapacak? Zorunlu sigortası sona erenler 10 gün içinde bu kapsamda sigortalı sayılır. Yani işten ayrılan bir kişi 10 gün içinde yeniden sigortalı olmazsa veya başka bir maddeye göre sağlık sigortalısı sayılmazsa bu kapsama girmiş sayılacaktır. Gelir Testi nedir? Amacı ailelerin Genel Sağlık Sigortası primlerinin kim tarafından ödeneceğini ve ne kadar olacağını belirlemektir. 3
SOYBİS ve sosyal incelemeler yolu ile ailelerin toplam gelirlerinin aylık ortalaması tespit edilip ailedeki kişi sayısına bölünmektedir. Vakıfların gelir testi sonucunda belirleyeceği kişi başına düşen ortalama aylık gelire göre aşağıdaki tablodaki prim ödeme yükümlüleri ve prim miktarları belirlenir. Kişi Başına Aylık Gelir Durumu Brüt asgari ücretin üçte birinin altında Brüt asgari ücretin üçte biri ile asgari ücret arasında Brüt asgari ücret ile asgari ücretin iki katı arasında Brüt asgari ücretin iki katından fazla Gelir Aralığı (TL) Prim Durumu 0-295,50 Primi devlet tarafından ödenecektir. 295,50-886,50 Primini kişi ödeyecek. Prim tutarı: 295,50 x %12= 35,46 TL 886,50-1.773 Primini kişi ödeyecek. Prim tutarı: 886,50 x %12= 106,38 TL 1773- Primini kişi ödeyecek. Prim tutarı: 1. 773 x %12= 212,76 TL Kaç kişi var, nasıl başvurulacak? Türkiye de halen hiçbir sosyal güvencesi bulunmayan yaklaşık 1 milyon 800 bin kişi var. Bu kişiler 31 Ocak a kadar Sosyal Güvenlik Kurumu İl Müdürlükleri ya Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıfları na gelir testi yaptırmak için başvurmazlarsa 213 lirayı bulan sağlık primi ödemek zorunda kalacaklar. Yeşil Kartlı kişi sayısı ise yaklaşık 9 milyon 200 bin. Bu kişiler de vizeleri bittiğinde aynı şekilde Gelir Testi yaptırmak için 1 ay içinde başvurmak zorundalar. Başvuru alınırken nelere dikkat edilir? -Gelir testine esas teşkil edecek göstergeleri içeren başvuru formu ile müracaat edilir. -Genel sağlık sigortalısı ve/veya bakmakla yükümlü olduğu kişi statüsünde olduğu tespit edilenler değerlendirmeye alınmaz. Bu kişilere haklarında gelir tespiti yapılamayacağı, gerekçesi ile birlikte başvuru esnasında yazılı olarak bildirilir. -Kişinin gelir tespiti başvurusundan itibaren en geç bir ay içinde gelir tespiti iş ve işlemleri tamamlanır. 4
-Başvuru aşamasından SGK ya kararın gönderilmesi aşamasına kadar süreç Bütünleşik Sosyal Yardım Hizmetleri Projesi üzerinden yürütülür Başvurular ve genel işleyiş nasıl olacak? Kısmi süreli part-time veya çağrı üzerine çalışan sigortalıların genel sağlık sigortası prim ödemeleri ile ilgili olarak tescil işlemleri, işverenlerin 31 Ocak tarihine kadar sigortalı işe giriş bildirgelerini güncellemesi ile otomatik olarak yapılacak. Re sen genel sağlık sigortalısı olarak tescil edilenlere, gelir testi işlemleri için kayıtlı ikametlerinin bulunduğu yerdeki sosyal yardımlaşma ve dayanışma vakfına başvurmaları gerektiği, Gelir Testine Müracaat Bildirimi ile iadeli taahhütlü posta yoluyla tebliğ edilecek. Tebliğ tarihinden itibaren bir ay içinde bu kişilerin sosyal yardımlaşma ve dayanışma vakfına başvurmaları gerekiyor. Başvurmayanların aylık prime esas kazancı asgari ücretin iki katı esas alınarak primleri tahakkuk ettirilecek. Ve ödemesi gereken prim miktarı, 7201 sayılı Kanuna göre iadeli taahhütlü posta yoluyla tebliğ edilecek. Gelir tespitinde MERNİS baz alınarak; aile olarak, aynı hane içinde yaşayan eş, yaşlarına bakılmaksızın evli olmayan çocuk ve genel sağlık sigortalısı olarak tescil edilecek kişinin ana ve babası esas alınacak. Genel sağlık sigortalısı ya da bakmakla yükümlü olunan kişiler de gelir tespiti işleminde dikkate alınacak Test Sonucu nda ne olacak, başvurmayanların durumu ne? Test sonucuna göre primler ya devlet tarafından ödenecek ya da kişiler aylık 35,46 TL ile 212,76 TL arasında bir tutarı kendisi ödeyecek. Kapsama girdiği halde, Gelir testi yapılmasını istemeyenler ile ay sonuna kadar başvurmayanlar resen yani kendiliğinden SGK tarafından tescil edilmiş sayılacak ve asgari ücretin iki katının yüzde 12 si oranında, yani aylık 212,76 TL prim ödeme yükümlüsü olacaklar Gelir Testi nde ölçüt ne? Gelir Tespiti nde aynı hane içinde yaşayan eş, evli olmayan çocuk, büyük ana ve büyük babadan oluşan aile esas alınacak. Yaşları ne olursa olsun aynı hanede yaşayan evli olmayan çocuklar ile, öğrenim nedeniyle aynı hanede yaşamayan 25 yaşını doldurmamış evli olmayan çocuklar öğrenimleri süresince gelir tespitinde aile içinde değerlendirilecek. 5
Gelir Testi nin tesbiti nasıl anlaşılacak? Gelir Testi nde 13 ayrı kurumdan 28 ayrı parametrenin, bilgileri sorgulanacak. Tapu, mernis kayıtları, arabası, mal varlığı, geliri, harcamaları da ilgilendiren puanlama formülü uygulanacak. SMMM Yahya ARIKAN Başkan SORU VE CEVAPLARLA GENEL SAĞLIK SİGORTASI UYGULAMASI VE GELİR TESTİ Kız çocuk boşanmış veya çalıştığı işten çıkmış ise ne olacak? 1.10.2008 tarihi öncesi bakmakla yükümlü olunan kişi olarak sağlık yardımlarından faydalanan kız çocukları, eskisi gibi yaş şartı aranmaksızın anne veya babasının sigortasından yararlanabilecek. Ama bu tarihten önce kapsamda değil ise yararlanamayacak. Gelir testi yapılırken, örneğin anne ve babasıyla yaşayan 26 veya 30 yaşında bir erkek için, ailenin gelirleri mi dikkate alınacak? Yoksa kişisel gelirine mi bakılacak? Resmi ikamet adresi anne ve babasıyla aynı olanların gelir testinde; ana babasının geliri dikkate alınacak. Bu borç kimin borcu olacak? Ailesinin mi 30 yaşındaki bu erkeğin mi? Genel sağlık sigortalısı olarak tescil edilenin borcu olacak, yani 30 yaşındaki bu kişinin. Anne veya babasının sosyal güvencesi olmayan çocuklar ne yapacak? Kişilerin 18 yaş altı çocukları da bakmakla yükümlü oldukları çocuk olarak sağlık yardımlarından faydalandırılacak. 30 gün ve prim borcu aranmaksızın 18 yaşın altındaki tüm çocuklara sağlık hizmeti verilmeye devam edecek. 6
Bu kişiler çocuklarını hastaneye götürdüklerinde bir sorunla karşılaşacaklar mı? Prim borcu olanlar sağlıktan yararlanamazlar, yaptırımı çocuklarını kapsayacak mı? Hayır, 30 gün prim ve borçsuz olma şartı aranmaksızın 18 yaşın altındaki tüm çocuklara sağlık hizmeti verilmeye devam edecek. Vatandaş, Genel sağlık hizmeti istemiyorum ya da ben kendime özel sağlık sigortası yaptırdım. Sisteme girmeyeceğim deme hakkına sahip mi? Hayır. Genel Sağlık Sigortası, gönüllü değil zorunlu bir sistem. Türkiye de ikamet eden her T.C vatandaşının sistemde olması zorunlu. Ben çalışmak istemiyorum, param da var. Gelir testiyle de uğraşmak istemiyorum. Başka bir yol yok mu? Evet var. İsteğe bağlı prim ödemek suretiyle, hem emeklilik hem de sağlık hizmetlerinden yararlanabilirsiniz. Ya da gelir testi istemediğini yazılı olarak Sosyal Güvenlik Kurumu na beyan edersiniz; aylık asgari ücretin iki katı üzerinden de prim öderseniz, gelir testiyle uğraşmazsınız. Avukatlık stajı yapanların durumu ne olacak? Stajyer avukatların GSS primlerini staj süresince Türkiye Barolar Birliği karşılıyor. Banka sandığı vakıflarından emekli olanların durumu ne olacak? Bunların bakmakla yükümlü oldukları eş ve çocukları ne yapacak? Bu kişilerin sağlık hizmetleri, Kurumca devralınıncaya kadar ilgili kuruluşlarca karşılanacağından bu kişiler, devir işlemlerinden sonra genel sağlık sigortası kapsamına alınacak. İkametgah adresi Türkiye de olan ancak yurtdışında sigortasız olarak çalışan T.C. vatandaşlarının ne yapması gerekiyor? Onlar da gelir testi için başvuracaklar mı? Onlar adına bir yakınları başvuruda bulunabilir mi? Bu kişilerin kendileri ya da Türkiye deki yakınları Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sisteminden (ADNSK) Türkiye deki adresini, yurtdışındaki adresi olarak güncelleyecek. Bu kişilerin Türkiye de 7
yaşayan eş, çocukları var ise onlar sisteme tescil edilecek. Yani gelir testi için vakıflara başvuracak. Türkiye de çalışırken; işyerinden ücretsiz izin alarak yurtdışına eğitime gidenlerin durumu ne olacak? 4/a kapsamındaki kişiler turistik ya da geçici olarak eğitim ya da iş nedeniyle yurt dışında ise ücretsiz izinli oldukları sürelerde; işverenin bildirmesi halinde bu süre içinde faydalandırılacak. 1 yıl ücretsiz izinli olduğu sürelerde GSS li sayıldığından faydalandırılacak. Örneğin burs kazanan eşiyle birlikte ABD ye giden, ancak kendisi ev hanımı olarak ABD de yaşayan Türk vatandaşları da genel sağlık sigortası kapsamında prim ödemek zorundalar mı? Böyle ise ABD deki Türk büyükelçiliği ya da konsolosluklara başvurabilirler mi? Bu kişilerin kendileri ya da Türkiye deki yakınları ADNKS nden yurtdışındaki adresini güncellemeleri halinde prim ödemeyecekler. Çifte vatandaş olup, Türkiye de sigortası bulunmayan ancak vatandaşı olduğu yabancı ülkede çalışan ve sigortası olan Türkler ne yapacak? Sözleşmeli ülkede çalışıyor ise Türkiye ye gelirken sözleşmeye göre sağlık yardımlarından faydalandığına ait formüler denilen belgeyi getirecek. Sözleşmesiz ülke vatandaşı ve bu ülkede çalışıyor ise İkametleri yurt dışında bulunması nedeniyle GSS kapsamına alınmayacak. T.C vatandaşı olup yurtdışına lisans, master, doktora eğitimi için giden, çalışmayan ve sigortası olmayanlar ne yapacak? Onlar adına aile yakını başvurabilecek mi? Onlar da diğerleri gibi kendileri ya da Türkiye deki yakınları ADNKS nden yurtdışındaki adresini güncelleyecek. Eğitim için yurtdışına giden ancak sağlık sigortaları oradaki devlet veya okullar tarafından üstlenilen vatandaşlar ne yapacak? Kendileri ya da Türkiye deki yakınları, ADNKS nden yurtdışındaki adresini güncelleyecek. 8
Devlet tarafından resmi burslu olarak eğitime gönderilmiş, 25 yaş üstü olup, Türkiye de sigortası bulunmayanlar ne yapacak? Kendileri ya da Türkiye deki yakınları ADNKS nden yurtdışındaki adresini güncelleyecek. Yabancı bayraklı gemilerde ve uluslararası sularda 1 takvim yılında 6 aydan fazla süre ile çalışan gemi adamlarının durumu ne olacak? Türkiye'ye döndüğü zaman mı sigorta kapsamına girecek? Gemi adamları 4/a kapsamında sigortalı olduğundan her hangi bir şey yapmayacaklar. Bir Türk ile evlenmiş ancak 3 yılını doldurmadığı için T.C vatandaşı olamamış bir kadın, Türk eşinin sosyal güvencesinden yararlanabilir mi? İkamet iznine bağlı olarak Türkiye de ikamet ediyorsa faydalanabilir. Türkiye de oturma izni almış, sigortası olmayıp özel sağlık sigortası bulunan yabancıların durumu ne olacak? Kesintisiz bir yıllık ikamet süresini dolduran yabancılar, ilgili ülke kapsamında sigortalı değilse bu sürenin dolduğu tarihten itibaren bir ay içinde başvurmak zorundalar. Türkiye de 1 yıldan uzun süredir yaşayan ancak kendi ülkelerinde sigortası bulunmayan yabancılar ne yapacak? Tescil işlemini yaptırmak için en yakın Sosyal Güvenlik İl Müdürlüğü veya merkezine başvurmaları gerekecek. Bu başvuruyu yapmayan yabancılara nasıl bir yaptırım uygulanacak? Kesintisiz bir yıllık ikamet süresinin dolduğu tarihten itibaren bir ay içinde başvurmayıp daha sonra başvurursa brüt asgari ücret tutarında idari para cezası uygulanacak. Genel Sağlık Sigortası Uygulamasına İlişkin Soru ve Cevaplar 9