- s petro -
İçindekier 3 4 5 7 10 12 2 Merhaba Kriz faturasının işçiye kesimesini engeeyeceğiz Petro-İş Sendikası 26. Dönem 3. Genişetimiş Başkanar Kuruu Ayrı bir kadın yapısı omaı Güneydoğu Avrupa Enerji Sendikaarı Böge Ağı RETUNSEE Kadın Sorunarı Koordinatörü Jasna Pipunic e Söyeşi Örgüteneim, güçeneim... Petro-İş Sendikası İstanbu 1 No u Şube ye Bağı Gripin İaç tan Kadın Temsicier Kadınardan krize karşı ortak mücadee çağrısı Hava-İş, Petro-İş, Tekgıda-İş Sendikaarı ve TAREM çağrısı ie Kadınar Krizi Konuşuyor sempozyumu gerçekeştiridi Türkiye nin krizden etkienmeyeceği küiyen yaan Bigi Üniversitesi öğretim üyeerinden Dr. Yeda Yüce e krizi konuştuk 16 SENDİKAL BİLİNÇ Kriz ve kadın emeği 18 Petro-İş te krizi konuştuk Hazırayan: Yard. Doç. Dr. Betü Urhan / Kocaei Ünv. İ.İ.B.F. Çaışma Ekonomisi ve Endüstri İişkieri Bö. DÜNYA SENDİKALARINDAN Duyun sesimizi! Uusararası Sendikaar Konfederasyonu (İTUC) Avrupa Böge Kadınar Konferansı ndan krize yöneik çağrı petro - s- 20 23 25 26 26 27 28 Sendikaya katımamın en büyük nedeni kadın omaktı Düzce de DESA nın direnen kadınarı ie konuştuk Sendikayı DESA ya koyana kadar devam DESA direnişçierinden Emine Asan a söyeşi Kadın taeperinin sendika poitikaara katıması gerekiyor Deri-İş Sendikası örgütenme uzmanı Nuran Güenç e söyeşi Petro-İş Sendikası Topumsa Cinsiyete Duyarı Bütçeeme Çaıştayı ndaydı Friedrich Ebert Vakfı ve Kadın Emeği ve İstihdamı Girişimi nin (KEİG) ortak katkıarıya hazıranan çaıştaydan izenimer Neden sendikaı omaıyız? OKUDUKLARIMIZ Bu sayıda: Mor Gündem 2007, Medyada Cinsiyetçiiğe Son!, Bir Yazarın Güncesi, Zühre Dergisi TARİHTEN KADIN SESLERİ Fatma Aiye: Türk Lirası nda yer aan ik kadın Hazırayan: Doç. Dr. Serpi Çakır İstanbu Ünv. Siyasa Bigier Fak. 30 HAKLARIMIZ Boşanma Hazırayan: Av. Serap Özdemir Petro-İş Sendikası Hukuk Müşaviri 32 ARAŞTIRMA Osmanı dan Cumhuriyet e aiede kadının durumuna gene bir bakış 34 SAĞLIK Norma doğum ve sezaryen iişkisi 35 36 38 40 42 43 45 46 47 Sendikaı oarak işe dönene kadar devam... Cerrahpaşa ve Çapa Tıp Fakütesi nden taşeron temizik işçieri Burada kız kısmı okumaz diyorar Zongudak ın Aapı içesinden okuyamayan kızarın hikâyesi KÜLTÜR SANAT Çağdaş fi güratif resimin ustaarından Neş e Erdok: Tahammü ediebiir oanın sınırında duruyorum Hazırayan: Behice Çağar EVET, MUTFAKTA BİRİLERİ VAR! Kış sofraarımızı renkendireim Hazırayan: Segin Zırhı Kapan İstanbu da kadınara karşı şiddet vardı 25 Kasım Kadına Yöneik Şiddete Karşı Uusararası Mücadee Günü Düşünmek yüzeşmektir 25 Kasım da Van Kadın Derneği nden siyah zarf ı mektup Kadına yöneik şiddet Eğitim-Sen 25 Kasım Öze Sayısı ndan Gönü Korkmaz ın yazısı CEMİLE TEYZE Hazırayan: Neca Akgökçe Petro-İş tarihinde kadın
MERHABA Yeni bir sayıya tekrar karşınızdayız. ABD nin geişmiş ve azgeişmiş ükeerin kucağına attığı krize cebeeşiyor bütün dünya Kürese kapitaizmin ik önemi krizi diye bahsediyor uzmanar Kriz her zaman emeği ie geçineneri, yoksuarı çok daha faza etkiemiştir Kadınar da krizden etkienen kesimerden biridir. Bugün de öye oacağa benziyor Ükenin çeşiti yererinden işten çıkarma habereri geiyor Emeği ie geçinener krize karşı ortak program geiştirdikeri öçüde, güçü ve başarıı oabiirer. Başta sendikamız omak üzere, pek çok sendika ve büyük konfederasyonar, krize karşı mücadeede önerierini sıraıyorar. Bu önerieri ortakaştırmak ve mücadee hattı ouşturmak çok önemi Sendikamızın 26. Dönem 3. Genişetimiş Oağan Başkanar Kuruu, 23 Ekim de Çanakkae de bu şartar atında topandı. Topantının ana gündem maddeerinden biri de krizdi Ayrıntıarı dergimizin giriş sayfaarında buabiirsiniz. Güneydoğu Avrupa Enerji Sendikaarı Böge Ağı RETUN- SEE nin 2. Gene Kuruu 18 Ekim 2008 de Petro-İş Gene Merkezi nde yapıdı. Gene Kuru sebebiye sendikamıza geen ağın kadın sekretaryası sorumusu Jasna Pipunic ie kadın örgütenmesini ayaküstü de osa konuştuk. Krize karşı mücadee hattı örmek için onu anamak şart. O nedene bir dosya hazıradık. Krizin teknik ayrıntıarını Bigi Üniversitesi Öğretim üyeerinden Dr. Yeda Yüce ie görüştük. Betü Hocamız da kadınara yansıyan boyutarını yazdı krizin. Bu arada TAREM in önerisiye, dost sendikaara birikte kadın ve kriz sempozyumu düzenedik... Petro-İş Sendikası Gene Merkez Saonunda yapıan topantının ayrıntıarını yine bu sayımızda göreceksiniz. DESA da sendikaaşmak için uğraş veren işçier işten atıdıar, bunu biiyorsunuz Bu mücadeede başı çeken kadınarın Petro-İş e bağantıı oduğunu biiyor muydunuz? Biz de bimiyorduk, Düzce de eebaşı oarak değerendirien Diek in eşi Petro-İş üyesi, sendikaı bir işyerinde çaışmanın avantajarını ondan görmüş Tek başına 140 gündür direnen DESA ı kadın işçi Emine Asan da eski bir Petro-İş üyesi Onara yaptığımız söyeşieri de yine bu sayımızda okuyacaksınız. Sendikamız örgütenme kampanyası için kadın çaışanar tarafından bir şeyer yapaım dedik ve kadın ağırıkı işyererimizden biri oan Gripin İaç temsicieri ie görüştük. İginç bir söyeşi odu bizce Bu söyeşiere önümüzdeki sayıarımızda da devam edeceğiz Başbakanımızın üç çocuk ısrarı devam ediyor. Kriz sırasında kadınarın ev içerine gönderieceğini düşündüğümüzden bu tutum bizi kaygıandırıyor, Ferya Saygııgi in kaeminden Osmanı nın son dönemerinde kadınarın aie içinde konumunu görmek karşıaştırma yapmak açısından anamı oabiir diye düşündük Arkadaşımıza teşekkür ediyoruz. Zongudak ın Aapı içesinde koşuar nedeniye okua gidemeyen kızarın hikayesini Ayşe Baziki arkadaşımız yazdı. Bizime payaştığı için teşekkür ediyoruz. Kütür sanat, hukuk, tarih, sağık sayfaarı günce ve ihtiyacımız oan konuarda bigiendirmeye devam ediyorar bizeri 25 Kasım da her yı dünyanın her yerinde kadınara karşı uyguanan şiddeti kınayan açıkamaar, gösterier, topantıar gerçekeştiriir. Bu yı İstanbu da gerçekeştirien sergi, poisin şiddetiye karşıaştı... Konuya igii haberimizi sayfaarımızdan okuyabiirsiniz. Yeni bir sayıda buuşmak üzere, şimdiik hoşçakaın! Araık 2008 / Sayı 29 petro - s - Petro-İş Merkez Yönetim Kuruu Mustafa Öztaşkın / Gene Başkan Mustafa Çavdar / Gene Sekreter İbrahim Doğangü / Gene Mai Sekreter Nimetuah Sözen / Gene Örgütenme ve Eğitim Sekreteri Mehmet Güray / Gene Yönetim Sekreteri Türkiye Petro Kimya Lastik İşçieri Sendikası adına sahibi: Gene Başkan Mustafa Öztaşkın Yazıişeri Müdürü Mehmet Yımaz Gene Yayın Yönetmeni Neca Akgökçe Editörer Neca Akgökçe, Segin Zırhı Kapan Tasarım ve Uyguama Segin Zırhı Kapan Kadınardan krize karşı ortak mücadee çağrısı Örgüteneim, güçeneim... İdare Yeri: Atunizade Mah. Kuşbakışı Cad. No: 25 Atunizade 81180 Üsküdar/İSTANBUL Te: (0216) 474 98 70 (10 hat) Faks: (0216) 474 98 67 Baskı: Bieşim Matbaası Bieşim Yayıncıık, Fuarcıık ve Tan. Hiz. San. ve Tic. AŞ Barbaros Cad. No: 11 4. Levent / İstanbu Te: 0212 324 44 43 Web Adresi: www.petro-is.org.tr e-posta: merkez@petro-is.org.tr Yere Sürei Yayın (Petro-İş Dergisi nin öze ekidir.) Araık 2008 de basımıştır. petro - s- 3
Petro-İş Sendikası 26. Dönem 3. Genişetimiş Başkanar Kuruu Kriz faturasının işçiye kesimesini engeeyeceğiz Petro-İş Sendikası Genişetimiş Başkanar Kuruu 23 Ekim 2008 tarihinde Çanakkae de topandı. Topantıda gündemin ana maddeerinden biri, kürese kriz ve kriz şartarında sendikaarın taeperi ve önerine koyması gereken hedeferdi. Petro-İş Sendikası nın 26. Dönem 3. Oağan Genişetimiş Başkanar Kuruu, 23 Ekim 2008 tarihinde Çanakkae-Kepez Koin Ote de topandı. Genişetimiş Başkanar Kuruu Üyeerinin katıdığı topantıya yere medya da yoğun igi gösterdi. Topantıda gündemin en önemi maddesini kürese kriz, bu krizin Türkiye ye etkieri ve krizin yükünün emekçiere çıkarımaması için izenmesi gereken poitikaar ouşturdu. Petro-İş Sendikası nın 2009 yıı kamu ve öze sektör topu iş sözeşmeeri de gündemin diğer en önemi maddeeri arasındaydı. Petro-İş Sendikası Gene Başkanı Mustafa Öztaşkın ın yaptığı açış konuşmasından sonra sendika araştırma uzmanı Aşkın Süzük, Kürese Mai Kriz ve Sendika Geeceğimize Etkieri, örgütenme uzmanı Hakan Koçak da Petro-İş in Örgütenme Çaışmaarı ve Hedeferi konusunda birer sunum yaptıar. Mustafa Öztaşkın, Petro-İş Sendikası Genişetimiş Başkanar Kuruu nun, dünya ekonomisinin yaşadığı krizin çöküşe dönüştüğü ve bu çöküşün ükemizi de içine amakta oduğu bir dönemde gerçekeştiridiğini beirterek: Yaşanmakta oan kriz dünya ekonomisinin deği kapitaizmin krizidir, bir avuç sermayedarın kazancının artırımasına dayanan, buna 4 petro - s- karşıık geniş emekçi kesimerin yoksuuğa mahkum edimesine yo açan poitikaar ifas etmiştir. dedi. Ortak ve güçü mücadee hattı Öztaşkın, finans sektörünün çökmesi nedeniye ree sektörün ciddi bir finansman sıkıntısına girdiğini, bu nedene üretimin ciddi öçüde yavaşayacağını beirterek, istihdamda darama yaşanacağının atını çizdikten sonra sözerine şöye devam etti: Maiyeterini kısmak isteyen sermaye, işten çıkarmaarın yanında ücreteri de düşürmek isteyecektir. Dünyada birkaç yı içinde işsizer ordusuna on miyonarca yeni kişi ekenecek ve yoksuaşma derineşecektir. Kamu yararını ve emekçi hakın çıkararını merkeze koyan, kaynakarın ve geirin adice böüşüdüğü bir ekonomik düzen kurumadıkça, kapitaizm sorguanmadıkça, krizden ve savaş tehdidinden gerçek anamda çıkış oamayacağını sözerine ekeyen Mustafa Öztaşkın, sendikaarın yıkıma karşı emekçi hakın çıkararı için ortak ve güçü bir mücadee hattı örmeerinin, daha önce omadığı kadar büyük bir gerekiik haine gediğini, emek örgüterinin, sermayenin krizi bahane ederek dayattığı kurtarma paketerine karşı hükümete ve işverenere kararı bir mesaj vermesi gerektiğini söyedi. Gün boyu devam eden topantı sonucu yayımanan sonuç bidirisinde ise krize igii oarak tutum netti: Genişetimiş Başkanar Kuruu muz, ükemize de yansıması kaçınımaz oan krizin bedeinin asa emekçiere ödetiemeyeceği konusunda kararıdır. Daha krizin sözünün edimeye başanmasıya birikte bütün sermaye gruparının gözerini işçierin kıdem tazminatına ve işsizik sigortası fonuna dikmiş omaarı kabu ediemez. Çaışanar sayesinde üretimi ve geiri süreki artan işetmeer, krizi fırsat bierek esnek üretim, istihdam daraması ve ücreterin baskı atına aınması gibi poitikaar izememeidirer. dendi. Süreki fedakârık istenen kesimin işçi sınıfı ve emeğiye geçinenerin omaması gerektiğini dekare eden sonuç bidirisinde, Türk-İş e bu kriz döneminde aktif bir tutum aması çağrısında buunuarak emekçiere şöye sesenidi: Örgütenme özgürüğü konusunda bizeri dinemeyener, demokrasiyi güçendirmeyener, emekçiere uygun bir anayasa çağrısına kuak tıkayanar, ekonomideki ik saantıda bütün faturayı işçierin sırtına yıkmaya çaışıyorar. Petro-İş oarak kamu yararını ve emekçi hakın çıkarını merkeze amayan, üke kaynakarının ve geirerin adi böüşümünü esas amayan, emekçierin yaşamını koayaştırmayı hedefemeyen hiçbir poitikayı kabu etmeyeceğimizi beirtiyoruz.
Ayrı bir kadın yapısı omaı Söyeşi: Gökçe Çataouk-Gaye Coşar Güneydoğu Avrupa Enerji Sendikaarı Böge Ağı RETUNSEE nin 2. Gene Kuruu 18 Ekim 2008 de Petro-İş Gene Merkezi nde yapıdı. Konferans sebebiye sendikamıza geen kadın sekretaryası sorumusu Jasna Pipunic ie kadın örgütenmesini konuştuk. 2006 yıında kuruan ve merkezi Atina da buunan Güneydoğu Avrupa Enerji Sendikaarı Böge Ağı RE- TUNSEE nin 2. Gene Kuruu 18 Ekim 2008 Cumartesi günü İstanbu da Petro-İş Sendikası Gene Merkez Konferans Saonu nda yapıdı. Gene Kuru a 13 ükeden 16 enerji sendikasını temsien 33 deege ve 55 gözemci katıdı. Yurtiçi ve yurtdışından konuk sendikacıarın da buunduğu konferansta, kürese çokuusu şirketere karşı kimya, petro, gaz ve eektrik enerjisi sektöründe böge düzeyinde ortak sendika strateji geiştirimesi için değerendirmeer yapıdı. Sağık sorunarı nedeniye görevinden istifa eden RETUNSEE Gene Başkanı, Sırbistan Eektrik Sendikası ndan Mian Kovacevic in yerine Sovenya dan Franc Doar seçidi. Petro-İş Sendikası Gene Başkanı Musafa Öztaşkın da RETUNSEE Başkanık Konseyi (Prezidyum) Başkan Yardımcısı odu. Gene Sekreter Nikos Orfanos ise aynı görevini sürdürecek. RETUNSEE nin tüzüğüne göre, yönetim kuruu başkan, başkan yardımcısı ve gene sekreter dahi 11 üyeden ouşuyor. Gene kuru topantısında kadın deegeer tarafından bir kadın deege, Kadın Sorunarı Koordinatörü oarak seçiiyor. Kadın Sorunarı Koordinatörü, yönetim kuruunun tam üyesi oamıyor. Oturumarda söz hakkı var, ama oy kuanamıyor. Gene Kuru sırasında RETUNSEE nin şimdiki Kadın Sorunarı Koordinatörü ve aynı zamanda Hırvatistan Petro Sendikası (SING) Gene Sekreteri oan Jasna Pipunic ie kısa bir söyeşi yaptık. petro - s- 5
ğimizde ise bu yönde çaışmaara başayacağız. RETUNSEE içinde ayrı bir kadın örgütenmesine iişkin bir pan var mı kafaarında? Kadın koordinatörü oarak yönetim kuruunda yer aıyorsunuz. Kadın konusunda neer yapıdı RETUN- SEE içerisinde şimdiye kadar? Evet, ben Yönetim Kuruu ndayım ve kadın işerinden sorumuyum. Fakat bugüne kadar kadın sorunuya igii resmi bir aktivitemiz omadı, çünkü ağımız hââ geişimini sürdürüyor ve bundan kaynakanan oağan sorunarımız var. Ancak Sırbistan sendikaarındaki bazı arkadaşara bağantı kurdum, geecek yı için bazı panarımız var. Ede edebidiğim tek sonuç kendi ükemdeki arkadaşara kurduğumuz bağantı odu. noktada eşitsizikten söz etmek çok zor, çünkü zaten bir hareketimiz yok. Kadın yapıarının ortak sorunarı üzerine, şu anda çaışıyorum. Sendikaardaki kadınara igii gene bir sorun var, RETUN- SEE de de var. Bazı küçük adımar atıyorum, örneğin kadınar için Sendikaarda kadınarı güçendirmek başığı atında bir workshop (atöye) düzenemeyi panıyorum. Yönetim Kuruu ndaki arkadaşarıma görüşmeyi düşünüyorum. Sendikaarımıza bir mektup göndererek onardan bir sonraki kongrede deegasyonarda en azından bir kadın buunmasını isteyeceğiz. Ayrıca bu süre içinde kendi sendikaarında kadın konusunda eğitimer vermeerini tavsiye edeceğiz. RETUNSEE de bir eğitim birimi ve programı oacaksa, içinde en azından bir kadın buunmaıdır. Bunar sadece başangıç önerieri, asında, konuyu arkadaşarıma tartışmayı düşünüyorum. Yönetim Kuruu oarak karar verdi- Evet, evet. Bunu tartışacağız. Ama vaktimiz omadı. Gördüğünüz gibi yapı hââ stabi deği. Bu konferansta bie birçok değişikik odu; sekreter, gene başkan, gene başkan yardımcısı değişti. Ben ayrı bir kadın yapıanmasından yanayım, çünkü RETUNSEE üyesi sendikaarın bir böümünde ayrı kadın yapıanmaarı oduğunu biiyorum. Onara temas kurup harekete geçeceğiz. Petro-İş Kadın Dergisi oarak bu tür geişmeerden haberdar oursak çok seviniriz. Tabii ki irtibat kurarız. Petro-İş teki dostarımızı aktiviteerimizden haberdar ederiz. Biz sendikaara topu iş sözeşmeerinde kadınar açısından konuması gereken maddeer konusunda tavsiyeer yazdık. Yönetim Kuruu nda Kadın Koordinatörü, gerektiğinde çağırıacak bir üye oarak buunuyor. Asi üye deği, bunun eşitik açısından sorunu oduğunu düşünüyor musunuz? Hayır ben böye formüe etmezdim oayı. Bu 6 petro - s-
Örgüteneim, güçeneim... Petro-İş Sendikası İstanbu 1 No u Şube ye Bağı Gripin İaç tan Kadın Temsicier Söyeşi: Neca Akgökçe Sendikamız bir örgütenme kampanyası başattı. Bu kampanya çerçevesinde İstanbu 1 No u Şube ye giderek, şubeye bağı Gripin İaç ta sendika temsicisi kadın arkadaşarımızın konuya igii fikirerini aaım istedik. Hacer Okumuş ve Binnaz Özdemir ie temsici oarak pratikte yaşadıkarı sorunarı, aşma yöntemeri ve daha faza kadını sendika örgütenme içine katmak için neer yapabiiriz i konuştuk. Hacer Okumuş: Bugün 10 Kasım, konuşmaya başamadan önce kadınar oarak iş yaşamında yer amamızın yoarını açan Ata mızı saygı ve rahmete anmak isterim. Bugün çaışıyorsak, kadın oduğumuzun farkındaysak, bunar hep cumhuriyet devrimeri sayesinde odu. Bizeri öne çıkararak seçme, seçime ve çaışma hakkına kavuşmamızı sağadı. Mecis çatısı atındaki kadın sayısını çoğattı. O günerde önemi çıkış yaptık ama şu anda kadın hakarı konusunda ciddi bir gerieme yaşıyoruz. Anıyorum, şöye sorayım önce, sendika örgütenme kadınar için neden gerekidir, neden daha faza gerekidir, bu konuda ne düşünüyorsunuz? İnsan da, kadın da topumsa bir varıktır. İstediğimiz kadar biinçi oaım, tek başımıza bir şey yapamayız. Örgütenmek güçeri bireştirmektir, örgütenirseniz pazarık yaptığınız tarafa karşı daha güçü oursunuz. Beraber hareket eder, kârı da zararı da böüşürsünüz, eğer inandırıcı iseniz karşı taraf sizi dikkate aır ve zarar görmezsiniz, ya da daha az zarar görürsünüz. Gerek işyererinde, gerekse topumun değişik aanarında bireyse oarak hareket edersek, istekerimizi kabu ettiremeyiz. Sendikaar işçierin koektif hakarını savunan örgütü yapıardır. Bizim işyerimizde oduğu gibi, bazen kazanımış hakar önümüze geiyor. Her yerde bu böye ve hep böye devam edecek sanıyoruz. Oysa öye deği işte. Türkiye de sendikaı işyerinde çaışan işçierin sayısı çok az. Biz bu hakara sahip çaışanar oarak hakarımızı savunmaıyız, çünkü biz onarı hayata geçirmezsek, savunmazsak eimizden aırar. Bugün bazı hakardan yararanıyorsak, bu, geçmişte verien mücadeeer sayesinde mümkün odu. Mesea bizim işyerinde çaışan birine emeki ayığı bağanırken maaşımız tüm bu sosya hakarı da kapsayacağı için, daha yüksek oacak. Bu hakara kimin sayesinde kavuştuk? Sendika sayesinde tabii ki... Sosya hakarın nereden gediğini, bunarı korumanın da bir veba oduğunu, bunarı ödünç adığımızı bimemiz âzım. Biz bunarı koruyacağız ki ieride çocukarımız bu hakardan yararansınar ve onarı daha da geiştirsiner. Herkes çocuğunu düşünür, korur ya, bence insanın kendi çocuğunu düşünmesi böye bir şeydir. İşyererinde artık örgütenmek çok daha zor, hee kriz şartarında... Biz şansıyız, ama ayrıcaıkarımızı bimei, bunarı korumaıyız, sadece günü kurtarma mantığı ie hareket edersek, biz nasısa faydaandık, emeki oup gideceğiz, gerisi Aah kerim dersek, eimizde oanar birer birer gider. Sizce peki bir araya geme, sendika örgütenme neden gereki? Binnaz Özdemir: Örgütenmek bence de önemi. Ama insanar gene anamda çok duyarsız oduar, SSGSS eyemerinde işçi kesiminden çok az katıan odu. Bizim hakarımız eimizden aınıyor. İşçier mesafei duruyor. Yanız bizim fabrika deği, yanız bizim sendika deği, tüm işyereri ve sendikaar için geçeri bu. Mesea 1999 da, 2000 de, 2001 yıarında1 Mayıs a daha faza insan katıırdı. Bu son zamanarda ne 8 Mart a ne 1 Mayıs a kimse gemiyor. Sendika üye omadan our mu, işçier sendikaya sahip çıkmazsa sendika kayboacak, o kaybounca sosya hakar da kayboacak. Emekiik Yasası mesea, 1999 da prim gün sayısı yüksetidi, bugün daha da artırıdı, o gün protesto edener daha faza osaydı, şimdi bunu yapamazardı. Hepimiz aieerimize gitseydik, böye omazdı. Bu değişikiker nasısa bana yansımıyor diye bakıyor çoğu arkadaş- petro - s- 7
Sizin işyerinize iişkin sizin deneyimeriniz neer, örgütenme deyince mesea akınıza ne geiyor, şunarı yaparsak iyi our dediğiniz neer var? Hacer: Önce kadınara örgütenmeyi anatmak âzım. Kadınar çok faza okumuyorar. Bence beiri günerde kadınara kitap vereim ve kitap okuyanarı ödüendireim. Kitapar dağıtısın, sonra Petro-İş Kadın dergisi, kitabı okuyup en iyi özetini yazan kadına bir ödü verisin, ufak hediyeer verisin. Her kadın okuduğunu kendi cümeeriye anatsın. Her kitaptan kadın oarak nası faydaandık, bunu işyeri panomuza da asabiiriz. İşyerimizde ayık topantıar yapısın, yarım saatiğine güze konuşan, meramını iyi ifade eden pozitif insanar gesin. Kadınara umut verici şeyer anatsın. Umudu bitmiş, kendi içine kapaı oarak günübirik yaşayan kadınarın sorunarının geçici oduğunu, bunarın çözümenebieceğini gösteren şeyer oursa kadınar beki harekete geçerer. Beki de kadınarı sendika örgütenmeye ve sendika faaiyetere katmak için bir kıvıcım gerekiyor. Örneğin son dönemerde biz yeni Sosya Sigortaar ve Gene Sağık Sigortası Yasası ie yaşayacağımız oumsuzukarı anattık, anatıyoruz. Ama bizim anattıkarımız uçucu ouyor. Bu konu üzerine çaışan akademisyener geip anattıkarında daha etkii ouyor. İnandırıcıığı artıyor. Sendikacıarın işyererine zaman ayırması gerekiyor. Bizim işyeri örgütü, ama örgütsüz işçierin de buunduğu yererde önceike sendika nedir, ne işe yarar anatımaı bence. arımız, ya çocukarınız, onar ne oacak? Şimdi de kıdem tazminatımıza göz dikmeye başadıar. Bu bizim en doğa hakkımız, geeceğimiz, seneerdir çaışıyoruz, kimseye yedirmemeiyiz, böye bir durumda hepimizin aanara çıkması âzım. Bakaım önümüzdeki günerde çaışanar, bizim arkadaşarımız nası tepki vereceker? Sendika örgütenmeye geince... İşçi için sendika örgütenme hem gereki, hem de zorunu. Yoksa adam kafasına göre eski, yeni demez, kor kapının önüne seni, ağamak, sızamak fark etmez, kendi kârına bakar herkes. Ama sendikaı bir işyerinde bunarı öye koay koay yapamaz. İşçi İş Mahkemesi ne tek başına başvurursa ne ede edebiir? Bugün pek çok işyerinde insanar bir kuru maaşa çaışıyor. Sendikaı işyerinde sosya yardımar var, bunar bizim ikinci maaşımız. Hep söyüyorum. En kötü sendika, sendikasız bir işyerinden çok daha iyidir. Tek başına hakkını savunamazsın. Sendika senin arkanda ise gücün artar, ama sen de bir işçi oarak sendikana sahip çıkmaısın. Sendikasız bir işyerinde çaışsaydım bu kadar konuşamazdım korkudan beki de. Kadınar sendikaara karşı mesafeier, ya da sendikaar kadın işgücünü örgüteyemiyorar, onarı sendikaara kazandırmak için neer yapıabiir sizce? Hacer: Kadınarın sendikaarda oması çok önemi. Onar çocukara daha faza vakit geçiriyor bizim ükemizde. Kadın biinçenip örgütenirse, çocuk annesinden gördüğü o biinci, o tutumu devam ettirir. Çocukar biiyorsunuz takit youya öğrenirer. Ben nasısam 8 petro - s- çocuğum da öye oacak. Kadınarın örgütenmesi, topum içine karışması, çocukara da örnek oacaktır. Kadınarın örgütenmesi önündeki en büyük enge bence erkeğin bizim ükemizde evi ası geçindirecek kişi oarak görümesi, kadınar da, işveren de kadınarı geçici işçi oarak görüyorar. Onarı her zaman daha düşük ücrete çaıştırmak mümkün. Bu yüzden de kadın işçier süreki iş değiştiriyor. Bu örgütenmede enge teşki ediyor. Petro-İş te de değişik işyereri var. Bence deney aışverişi yapmaıyız, biz başka fabrikaara gidip, diğer işyererinde arkadaşarımız nası çaışıyor onarı görmeiyiz, biz de kendi örgütenmemizi, yaptığımız çaışmaarı onara anatmaıyız. Siz ne düşünüyorsunuz? Binnaz: Maddi koşuarın önemi oduğunu düşünüyorum, kadınarı örgütenmeye katmak için. Ama işyererine özgü sorunar da ouyor bazen. Biz, kadınarın ağırıkı oarak çaıştığı bir yerdeyiz. Ama okuma aışkanığı omayan bir topum oduğumuzdan çoğu zaman sendika yayınarı bie okunmuyor. Kadın arkadaşarın yayınarı okuması, biraz daha sendika faaiyetere igienmesi gerekiyor bence. Hacer: Evet çaışan insanar eskiye göre kendi hakarını savunma konusunda daha duyarsızar. Gene bir duyarsızık var her yerde böye. Diyeim ki ben bir partiye oy verdim. Oy verdiğim parti benim sorunarıma cevap vermiyor, tam tersi benim aeyhime yasaar çıkarıyor. Oy verdiğim için ben çıkıp aeyhime oan yasaarı protesto edemiyorum. Oysa oy kuanmak başka bir şeydir. Bizim aeyhimize davrananarı getirdiğimiz gibi götürmesini de bimeiyiz. Kadınarın siyasi bakış açıarının da değişmesi gerekiyor, körü körüne seçmemeier. Arkadaşarımızın siyasi bakış biçimerinin de değişmesi âzım. Binnaz: İşçier oarak daha ziyade parasa konuarda duyarıyız. Mesaiye kamak konusunda gösterdiğimiz duyarıığı, bence hakarımız konusunda da göstermeiyiz. Tamam, para da kazanaım, tabii ki düşük ücretere bu günün Türkiye sinde yaşamak mümkün deği ama, aynı biçimde anneik, emzirme yardımı, emekiik konusunda hakarımızı eimizden aan yeni Sosya Güvenik ve Gene Sağık Sigortası Yasası nı da protesto edeim. Çünkü bu gün bizim işyerimizde kreş var, yarın öbür gün kreşi kadırırarsa çaışabiir miyiz. Eimizdekieri savunmak için de mücadee
etmeiyiz. İşçier çok kısa vadei düşünmeye, davranmaya aıştırıdı. Bugünü düşünüyor, iki gün ötesini maaesef düşünemiyoruz. Kadınarı örgütemek daha mı zor sizce, bir kadın temsici oarak neer düşünüyorsunuz? Hacer: Esasında kadın ağırıkı bir yerde temsici omanın avantajarı oduğu gibi dezavantajarı da var gibi geiyor bana. Kadınar arasında arkadaşık ve hemşehriik iişkieri daha sağam, bu bazen avantaj ouşturabiiyor, ama bazen de -ki bizim işyeri özeinde odukça yaygın bu- dezavantaj ouşturabiiyor. Siz ne tarafa gidiyorsunuz, arkadaşarınız da o tarafa gidiyor ya da gitmiyor. Arkadaşarı mitinge gemediği için onar da gemiyor mesea. Kimi zaman yanışın peşinden de gidebiiyorsunuz. Ben Anadou dan gedim, kadının ne kadar çok çaıştığını, doğurduğunu, ezidiğini biiyorum, üzüdüğünü biiyorum, beki de çok ezidikeri için güvenmiyorar kendierine. Şehirerde konfeksiyon atöyesinde, fabrikada veya sekreter oarak masa başında çaışan kadınar biraz daha iyi durumdaar esasında, ben çaışıyorum ve kazanıyorum diye biraz daha ev içinde hakarını koruyabiiyorar. Ama bu bazen her şeyi ben biirim şekinde bir yanıgı da doğuruyor. Bizim biraz daha biinç oarak ierememiz gerekiyor. Sendikaı mısınız, işçi oarak hakarınızı bimeniz gerekiyor. Okumanız âzım yani. Kadınar içi boşatımış bir eğitimden geçerek ev kadını ouyorar ya da çaışma hayatına atııyorar. Çoğu zaman topum içinde kuanabieceği, yaşamını şekiendireceği ve var omasını koayaştıracak bir eğitim verimiyor. Topum içinde kadın oarak var omak için farkı bir eğitim gerekiyor. Çocuk yetiştirme konusunda eğitimi, öngörüsü omayan aieer çok bireyci çocuk yetiştirmeye başadıar. Ne diyorar; sen ezime, kendi çıkararını düşün, başkaarını ez. Peki kimi ezecek? Yanında buunan arkadaşını, senin gibi oanarı... Sadıracaksın, ağırbaşı omayacaksın, hep güçü sen oacaksın fian. Bu çok yanış bir eğitim sistemi... Genç insanar kendi çıkararından başka bir şey düşünemez hae gedier. Bu bireyer yarın öbür gün fabrikaarda çeşiti işyererinde çaışan insanar ouyor. Oysa işçierin çıkararı ortaktır... Sendikaar da zaten bu çıkararı korumak, koamak için varar. Hadi gein bunarı sizin çıkarınız deği, ortak çıkar daha önemidir konusunda ikna edin... Çok zor ouyor. Örgütenme konusunda bu büyük bir sorun, sendikaar da bir şey yapamıyor bir yerde. Binnaz: Kadınar birbirerini çok etkiiyorar. Buna ben de katııyorum. Mesea bir kadın bir sendika faaiyete gemiyor, onun arkadaşarı ve akrabaarı da gemiyor. Temsici seçimerinde de öye ouyor çoğu zaman bu yapar mı bu işi diye bakmıyorar, hemşehriik iişkieri daha ağır basıyor. Biz mesea temsici eğitimerine katııyoruz, kendimizi geiştirmeye çaışıyoruz, orada öğrendikerimizi arkadaşarımıza anatmak istiyoruz, bu her zaman mümkün omuyor. Arkadaşık iişkieriye sendika işerini karıştırmamak âzım. Mesea Hacer benim dostum ve ben onu seviyorum. Ama dostuğum ayrıdır, herhangi bir konuda onu destekemek ayrı bir şeydir. Bigisi var mı, yeteri mi, beni yeteri derecede temsi eder mi, ona bakarım. Sendikacııkta bunar önemidir. Böye şeyerde arkadaşığa bakımaz, çünkü bu bizim geeceğimiz. Sözeşme yapııyor, biz işverene topu iş sözeşmeerine katııyoruz, her şeyi en azından onar kadar bimeiyiz, okumaıyız, kendimizi geiştirmeiyiz, bizim yanız kendimiz için deği arkadaşarımıza karşı da bir sorumuuğumuz var. Hacer: Sendikaarın yapısı da zaman içinde değişti, o hareketi yapıarı değişti. Ben gene biinç düzeyinin çok düşük oduğunu düşünüyorum, ben kendimi de katıyorum işin içine... Temsicier en iyi, en aktif oanar arasından seçiir ya... Ben bazen bakıyorum, endişeye kapııyorum. Fikir üretimi yok gibi, herkes devamı, yani bizim de biraz yaptığımız gibi yakınıyor. Sorunara çözüm üretmek, sorunarın üzerine gitmek âzım oysa ki... Bunun nedeni bir taraftan da hayat şartarının çok ağıraşması ebette. Pek çok insan işsiz, kapıarında işsizer ordusu oduğunu bien işverener, her istedikerini yaptırıyor. İnsanarın çok az zamanarı var, çok çaışıyorar, az kazanıyorar. Zamanarı varsa biraz onu da mesaiye fian ayrıyorar. Çaışanarın kabukarının kırıması için çok aktif, çok değişik şeyer yapımaıdır. Beki somut adımar da atımaı, sizde kreş vardı ama mesea vardiyaı oduğu için yararanamıyoruz diyorardı arkadaşar? O sorun çözüdü. Yuvamızı yakına adırdık. Gütepe, Şirintepe, mesea Mecidiyeköy deki bir yuva ie anaşma yaptı, artık oraya gidiyor çocukar. Ayrıca Avcıar da da var kreş, Avcıar da oturanar da çocukarını oraya gönderiyorar. Sendikanın çabaarı ie odu bütün bunar. Binnaz: İnsanar buradan küçük çocukarı aıyorardı, işyerine götürüyorardı, oradan tekrar yuvanın aracı onarı aıyordu, çocukar perişan ouyorardı, uyuyamıyorardı vs. ama şimdi, everinden aıyor, everine bırakıyor. Çok rahat odu... Şimdi bir tane de Nurtepe de kreş veriecek, onun görüşmeeri yapııyor. Kaç işyerinde kreş var ki artık... Bunar önemi kazanımar. Kadınara neer demek istersiniz, örgütenme kampanyası içinde sendika ne yapsın, kadınar ne yapsınar? Hacer: Kampanya üzerine çaışanar bir gün işyerine gesiner, anatsınar, kadınar ne diyorar, niye katımıyorar, neresine katıabiirer, onarı dinesiner. Birebir konuşuduğunda niçin katıamadıkarını, neer osa katıabieceğini anatırar beki. Ayrıca insanarı sinemaya, tiyatroya götürebiirsiniz, senede öğretici bir tiyatro etkiniği yapabiirsiniz. İnsanarın para veya zaman buamadıkarı için gezemedikeri tarihi yereri gezdirebiirsiniz. Bunar ortakık duygusunu geiştirir Binnaz: Ebette insanar niye katımıyorar, neer düşünüyorar, onarı daha iyi anamak için bence de böye bir topantı şart. Kadın arkadaşarıma sendikaya iişki kurup gidip gemeerini öğüt veriyorum. Orada hocaar var, eğitim veriyorar, eğitime katısınar. Kreş, doğum izni vs. gibi hakar kadınar için önemi hakar, çaışan tüm kadın arkadaşara sendikaara üye omaarını tavsiye ederim. Sendikasız bir işyerinde çaışıyorarsa örgütenip sendikaya üye osunar. Kadınar birik içinde osunar, birbireriye uğraşmak yerine birikte öğrenmeyi denesiner. Hacer: Gein kadınar birik oaım, sendikaarda örgüteneim. Sendikaı bir işyerinde kadın oarak, işyeri temsicisi oarak çaışmak bize güven veriyor, daha rahat konuşabiiyoruz. Kadınar da sendika çaışmaara katısınar. Teevizyon ekranarından uzakaşsınar. Her kadın üye başka bir kadını örgütesin mesea bu yoa sendikaarda kadın üye sayısı da artacaktır. Sayımız arttıkça da hakarımıza sahip çıkmada daha rahat davranacağız. Örgüteneim, örgütü gücün değeri büyük, kadına bu anamda çok önemi görev düşüyor. Kadın biinçendikçe dünya değişecek, daha barışçı, daha özgür oacaktır. petro - s- 9
Petro-İş te krizi konuştuk Kadınardan krize karşı ortak mücadee çağrısı 15 Kasım 2008 Cumartesi Petro-İş Sendikası Gene Merkez Topantı Saonu nda sendikacı, akademisyen, kadın örgüteri temsicisi kadınar bir araya geerek krizin kadın boyutunu tartıştıar. Hava-İş Sendikası, Petro-İş Sendikası, Tekgıda-İş Sendikası, Topumsa Araştırma ve Eğitim Merkezi nin (TAREM) çağrısı ie bir araya geen kadınar 15 Kasım 2008 Cumartesi günü Petro-İş te gerçekeştirien bir sempozyuma krizi tartıştı. Çağrıcı kurumar tarafından krize karşı kadın dayanışması hattı ouşturmak için atıan bir adım oarak tanımanan sempozyum Kriz ve Kadınar Üzerine Etkieri ve Krize Karşı Kadın Dayanışma Hattının Örümesi başıkı iki oturumu içerdi. Sempozyuma kadın hareketinde yer aan kadınarın yanı sıra, akademisyen, sendikacı ve Kent Gıda işçisi kadınar ie Deri-İş te örgütendiği için işten çıkartıan ve 136 gündür direnişini sürdüren Desa işçisi Emine Arsan da katıdı. TAREM Kadın Çaışmaarı Koordinatörü Boran Başak Koç un koayaştırıcıığını yaptığı ik böümde krizin iktisadi temeerini kadınara payaşan Dr. Yeda Yüce, ev kredieriye tetikenen sürecin tüm dünyaya yayıdığına değinerek ieride neer yaşanacağını anattı. Verien ev kredierinin sonucunda ev fiyatarı arttıkça borçanmaarı da artan Amerikaı yoksuarın borçarını ödeyemediğini anatan Yüce, En az iki yı sürecek bir gerieme dönemine giriyoruz dedi. Amerika ve Avrupa da Keynesyen yöntemer kuanıarak krize çare aranıdığını sözerine ekedi. Aynı oturumda kriz dönemerinde kadınarın işgücüne katıım oranının daha da azadığını beirten Prof. Dr. Nurcan Özkapan ise ücreti-ücretsiz proetereşme sürecinin yaşanacağını beirtti. Kadın düşmanığının bir istihdam poitikası oarak görüdüğünü sözerine ekeyen Özkapan, kadınarın işsizik pratiğinin erkekerden daha faza oduğunu söyedi. Beyaz yakaı çaışanarın da krizden etkiendikerini beirten Özkapan, işçieşme süreci yaşayan bu kesimin mavi yakaı işçiere kader biriği yaşayacağını ifade etti. Kapitaizmin kendisinin eşitsizik üzerine kuruu bir sistem oduğunu söyeyerek sözerine başayan Doç. Dr. Şemsa Özar, Biz nası yaşamak istiyorsak onu konuşmamız âzım. dedi. Özar, haftada ortaama 55 saat çaışmanın kamu sektöründe 45 saat, ama öze sektörde 75 saat çaışmak demek oduğunun da atını çizdi. Git evine yemeğini yap Tartışmanın ikinci böümü öğeden sonra Desa Deri direnişçisi Emine Arsan ın konuşması ie başadı. Deri-İş Sendikası nda örgütendiği için işten atıan Emine Arsan direnişinin 136. gününe gediğini beirterek maruz kadığı baskıarı anattı. Fabrika önünde bekeyişinin çevik kuvvet 10 petro - s-
ve Desa patronu tarafından engeenmeye çaışıdığını anatan Arsan, fabrikada çaışan işçierin de süreki gözetim atında oduğunu, kendisiye görüştürümedikerini sözerine ekedi. Arsan, patronun kendisini sendika aeyhine dava açmaya zoraması ve direnişi bırakıp göç etmesi karşıığında para tekif etmesini kabu etmediğini beirterek direncini kıramayacakarını ifade etti. Arsan sözerini şöye noktaadı: Git, evinde yemeğini yap, buaşığını yıka diyor, ben de dedim ki yemek yapacak param mı var. İşçierin emekçierin birik oması âzım. Deri-İş Sendikası Örgütenme Uzmanı Nuran Güenç ise sendika oarak Emine Arsan ın hep yanında odukarını beirterek şöye konuştu: Biz, tek kadına direniş mi our, demedik. Açaım davasını yeter, diyebiirdik. Ama o zaman Emine aba, Emine aba omazdı. Biz bu direnişi sahipendik. Krizin en çok etkieyeceği kesimerden biri de şüphesiz ev ekseni kadınardır. Ev ekseni çaışma üzerine Yıdız Teknik Üniversitesi nden Doç. Dr. Asuman Türkün bir sunuş yaptı. Türkün, ev ekseni çaışanarın işçi oarak görümesi gerektiği vurgusu ie konuşmaya başadı. Daha sonra kayıt dışı firmaarın sayısının çokuğunun ev ekseni çaışmanın da çokuğuna işaret ettiğini beirten Türkün, sendikaarın yüzerini sınıfın bu kısmına dönmesi gerektiğini söyedi. Kriz dönemerinde ev ekseni çaışmanın birçok aiede tek geçim kaynağı oduğunu beirten Türkün, kentse dönüşüme de değindiği konuşmasında ev ekseni üretimin daha çok İstanbu un dönüşüme uğratıan gecekondu kesimerinde yapıdığını, ama üretimin bu fason bağantıarıya birikte kentin dışına çıkarıamayacağını beirtti. Kocaei Üniversitesi nden Yrd. Doç. Dr. Betü Urhan ise sendikaarın krizine vurgu yaptığı konuşmasına Ekonomik krize, krizde oan sendikaar çözüm üretebiecek mi? sorusuya başadı. Sendikaarın üye kaybettiğini söyeyen Urhan, geenekse yöntemere krize çözüm üretiemeyeceğini beirtti. Urhan, kadınarın anne veya eş omaktan kaynakı sendika faaiyetere katıamadıkarını beirterek, işin ve ev işinin yanında sendika faaiyette buunmanın kadına üçüncü yük oarak bindiğinin atını çizdi. Sendikaarın katı ve hiyerarşik yapıarı, kadınarın bu yapıara girmesine enge ouyor diye konuşan Urhan, kadınarın örgütenmesi meseesinin sendikaarın igi aanarına girmediğini ifade etti. Kadın örgüterinin sendikaara neden mesafei oduğunu soran Urhan, sendikaarın da kadınarı örgütemeye yöneik oarak kadın örgüteriye ortak stratejier geiştirmesi gerektiğini kaydetti. Krize karşı kadın dayanışması Daha sonra söz aan Hava-İş Gene Başkan Yardımcısı Eyem Ateş ise sendikaarın 12 Eyü sonrası ve günümüzde devam eden sadırıara karşı ayakta durmaarının zoruğundan bahsetti. Önümüzdeki kriz döneminin bunu daha zoraştıracağına dikkat çeken Ateş, krize karşı mücadee programarına da değinerek kadın vurgusunun eksikiğinden şikâyet etti. Ateş, krize karşı kadın dayanışma hattının kuruması gerektiğini de sözerine ekedi. TİS er en büyük kozumuz Tekgıda-İş Dış İişkier Uzmanı Burcu Ayan kurduğu otomasyon sistemiye tutuan istatistikere göre üyeerinin dörtte birinin kadın oduğunu, ama bu kadın üyeerinin yarısının mevsimik çaıştığını beirtti. Teke fabrikasının özeeştirme sürecine değinen Ayan, kaan fabrikaarın da özeeştirimesiye aieerin göçe zoranacağını ve bundan kadınarın etkieneceğini beirtti. Ayan TİS er eimizdeki en önemi kozar. Emzirme izineri, kreşer, kadın çaışan zorunuuğu, eşit işe eşit ücret uyguaması, kadınarın kariyer imkânarı buraarda güvence atına aınmaıdır diye konuştu. Kadınar yok Petro-İş Kadın Dergisi nden Neca Akgökçe ise sendikaarın da kadınarın da krizi konuşmakta geç kamadığını beirterek başadığı konuşmasında Avrupa daki sendikaarın kriz programarı ie Türkiye deki sendikaarın kriz programarını karşıaştırarak Avrupa daki sendikaarın metineriye Türkiye de geçtiğimiz günerde konfederasyonarın kriz ie igii yaptıkarı açıkamaarın hemen hemen örtüştüğünü ifade etti. Amanya, Avusturya ve İsviçre deki sendikaarın programarında da, Türkiye deki konfederasyonarın programarında da krizde kadın çaışanar konusuna değinimediğini die getirdi. Türkiye de kadınarın krize karşı ortak program ouşturması gerektiğine dikkat çeken Akgökçe, bunun bağımsız kadın hareketi ie birikte yürütümesinin zorunuuğuna da dikkat çekti. Sempozyumun ikinci böümünden sonra yapıan forumda söz aan kadınar ise krize karşı ortak bir mücadeenin ve kadın hareketinin nası daha güçü örüeceği konusunda konuştuar. petro - s- 11
Türkiye nin krizden etkienmeyeceği küiyen yaan Söyeşi: Neca Akgökçe Fotoğraf: Zeynep Atun ABD de başayan finansa kriz, batının kapitaist ükeerinde eş zamanı oarak yaşandı. Kriz tüm ekonomik faaiyet aanarına sirayet etmeye başadı. Devet baba aracıığıya, zenginerin yangınını yoksuar söndürmeye çaışıyor. Türkiye ye bir şey omaz diyener, afarını çevirdier. Ne oup bittiğini bir kadın iktisatçıya soraım istedik. Bigi Üniversitesi Öğretim üyeerinden Dr. Yeda Yüce e krizi konuştuk... ABD de başayan atüst ouş, Avrupa ükeerine yayıdı, herkes panik içinde... Kriz, finansa kriz diye tanımanıyor, bu tespit doğru mu, ne anama geiyor ve nası bu noktaya geindi? Bugün yaşadıkarımıza iişkin sorunar 2006 dan beri konuşuuyor. Ama bunun evveiyatı var. 2001 yıının 11 Eyü ü Amerikan siyasetinin de ekonomi poitikaarının da değişmesi açısından asında bir dönüm noktasıydı. Bugünü anamak için bizim 2001 Eyü ünden sonrasına dönüp bakmamız gerekiyor. Çünkü 11 Eyü e birikte Amerika Bireşik Deveteri hem dış poitikada, hem de ekonomi poitikaarında bir farkıaşmaya gitti. ABD de büyümeyi destekeyen para poitikası uyguanmaya başadı. Sadece ABD deki geişmeere deği, kapitaist sistemin bütününe baktığımız zaman, 2001-2006 yıarı arasında sorunarın birikmeye başadığını görüyoruz. Neydi o sorunar: Geişmekte oan ükeerde, özeike Çin ve Hindistan gibi Uzakdoğu ükeerinde, emeğin baskı ve sömürüsüye ucuz maarın üretimesi, kapitaizmin bu dönemine özgü bir geişme sayabieceğimiz şekide bu ükeerde döviz birikmesine yo açtı. Bir tarafta geişmekte oan ükeerde döviz birikirken, ABD faizeri düşürüp ekonomisini canandırmak için tüketimi artırmaya çaışıyordu. Bu noktada geişmekte oan ükeer neredeyse eerindeki tüm döviz rezerveri ie ABD yi finanse etmeye başadıar. Bu şu demek: Örneğin, Çin hükümeti döviz rezerveri ie ABD de yatırım yapıyor, ABD tahvieri aıyor, bu yoa ABD ye borç veriyordu. Böyece, Amerika da tüketim ve aynı anda varıkarın değeri artıyor, bir mutuuk atmosferi yaşanıyordu. Sadece Çin ve Hindistan da deği, petro üreten ve ihraç eden geişmekte oan ükeerde de bu dönemde ciddi bir birikim odu, çünkü petro fiyatarı da yine bu dönemde artmaya başamıştı. Dünya topyekun büyüyor, bu sırada ortaya çıkan zenginik tüketime ve her türü yatırım aracına yönendiriiyordu. İnsanar finansa araçarın dışında buabidikeri her şeye, örneğin, atına, petroe, emtiaara yatırım yapıyorardı. Nerede koptu saadet zinciri? Gayrimenku, tahvi vb. varıkarın değerinin süreki artacağı bekentisi bu saadet zincirini büyütüyordu. Kapitaizmin temeinde süreki kâr etme hırsı buunur. ABD ye geri dönecek oursak, saadet zinciri kredi piyasaarında koptu. Finans kesimi eindeki ikiditeyi ve fonarı orta ve üst sınıfardan sonra, denetimsiz bir biçimde at sınıfara kredi oarak kuandırmaya başadı. Burada kredi genişemesindeki denetimsiziğin atını çizmek istiyorum. Çünkü neredeyse buabidikeri her insana kredi vermeye başadıar. Yoksuara, öğrenciere, ev kadınarına hatta geirini beyan edemeyen, deyim yerindeyse, sokaktan çevirdikeri insanara bie kredier açıdı. İpotek piyasasında, geiri düşük, geri ödeme güçüğü oabiecek insanara verien bu krediere sub-prime, yani, eşik atı kredi deniyor ve riski nedeniye bu kredierin faizi yüksek ouyor. Finansa sistem, kârıığını yoksu kesimer üzerinden sürdürmeye çaıştı. Bu saadet döneminde, insanar neye eerini atsa değer kazanıyordu. İpotek kredisi ie diyeim 100 bin doarık bir ev aan bir kişinin evinin değeri atı ay sonra 150 bin doar oduğunda, bu evi borça aan kişi 50 bin doar daha zengin omuş hissediyor, varığındaki bu artışı teminat gösterip, bankaardan yine borç aabiiyor ve tüketimine devam edebiiyordu. Sistem bunu cesaretendiriyordu çünkü kredisini ödeyemese bie, bu durumda bankaar evere e koyacak, ve everin değeri 12 petro - s-
nasısa artmaya, bankaar da kârııkarını sürdürmeye devam edecekti. Ama bir süre sonra gayrı-menku piyasası doyma noktasına gedi ve ev fiyatarındaki artış 2006 da durdu. Bir şeyin değerinin süreki artması zaten başı başına sürdürüemez bir durumdur. Ev fiyatarı düştükçe özeike yoksu kesimerin borçarına karşıık teminat gösterdikeri varıkarının değeri düştü. Bankaar bu kez dönüp o insanara senin bana teminat oarak gösterdiğin everin değeri düştü, o hade, benden adığın krediyi geri öde demeye başadıar. İşte zincir tam bu noktada koptu, çünkü zaten geir durumu riski oan, yoksu insanar kredieri geri ödeyememeye başadı. Bu geişme finansa çöküşü tetikeyen faktör odu ama tek neden bu deği. Buna, dengesiziker dünyasında krizi ortaya çıkaran buzdağının en üstteki kısmı diyebiiriz. Tüm bunar niçin Amerika da odu? Bunarın Amerika da omasının sebebi Amerikan kapitaizminin Avrupa kapitaizminden başka bir şey omasıdır. Çünkü orada mümkün oan en yüksek derecede deregüasyon (düzensizeştirme) ve devetin işevinin en aza inmesi younda bir dünya tahayyüü var. Avrupa öye deği. Avrupa kurduğu denetim mekanizmasıya savaş sonrası döneme ait bir kapitaizmi hââ idare etmeye çaışıyor. ABD de Reagan ie birikte devet bütünüye istenmeyen kişi ian edidi, onu bir kenara bırakaım, her türü sosya mesee dahi her işi piyasa çözsün, dendi. Krizin bir nedeni, hatta en önemi nedeni, bu serbesteşmenin ve denetim dışıığın finansa sistemde ahâki bir çöküntüye de eşik etmiş oması. Krizin atında yatan ahâki çözümeyi şu şekide açıkayabiiriz. Bugün bankacıık sisteminde verien kredier teminat oarak gösteriip, teknoojinin ve kürese sermaye hareketerinin koayığının yardımıya, bambaşka ürüner üretiebiiyor ve bunar dünyanın her yanına satııp yatırım aracı oarak pazaranıyor. Örneğin, bir banka bir kredi açtığında bu varığa karşıık yeni bir tahvi üretiyor. Son on yıda ipotek kredieri ya da eşikatı (sorunu) kredier gibi varıkar, banka ve yatırım kuruuşarında yeni enstrüman yaratmanın araçarı oduar. Finans dünyasındaki pırı pırı zekaı profesyoneer öye ürüner icat ettier ki, bugün bie ne deveter ne ekonomister bunarı tam anamıya öçüp etkisini görebimiş deği. O sorunu kredieri parçaadıar, bödüer, başka yatırım araçarının içine bir nevi yamadıar. Yatırımcıar içeriğinin ne oduğunu bimedikeri, içine bugün zehiri varıkar dediğimiz sorunu kredierin yediridiği araçara yatırım yaptıar. Oysa, bidiğimiz en kasik yatırım aracı oan mevduat bu ürünere göre çok basittir, hatta ikedir. Paranızı yatırırsınız, vade sonunda faiz oranı kadar paranın çoğaacağını biirsiniz. Ama bugün bir yatırım bankasının pazaradığı türev ürünerin çeşidini saymaka bitiremeyiz. Bu parçaı ürüner kürese kapitaizmin oanakarından yararanarak eden ee satımış ve dünyanın her yerine örümcek ağı gibi dağımış durumda. İşte bu yüzden ABD deki sorunu krediere patak veren kriz tüm dünyaya hıza yayıdı. Peki, bunun oacağını kimse nası öngöremedi? Ebette sistemde bir baon ouştuğunun herkes farkındaydı. Bankaarda risk yönetimeri denien mekanizmaar var, riski öçen insanar var, çok akıı profesyoneer var. Bunarı görüyorar ebette. Ama bu sistem içinde o kadar büyük paraar kazanııyordu ki, o gemideyken gidişata o insanarın dur demesi çok koay değidi. İşte burada kapitaizmin bünyesinde buunan ve bu krizde de çok büyük ro oynayan o ahâksız taraf gün ışığına çıkıyor. Bugün pek çok kişi finans dünyasının dev kurumarında çaışıp müthiş paraar kazanan bu insan grubuna bu nedene öfkeye bakıyor. O insanar şirketerine daha faza kâr ede ettirmek için çaışırken, bir yandan da çok büyük paraar kazandıar. İk batan ve devetin kurtardığı ik yatırım bankaarından biri oan Goman&Sachs, çöküşünden önce sadece tek bir yıda çaışanarına maaş dışında ortaama 650 bin doar prim vermiş. Bu çok para kazanan profesyoneer bu şekide sistemin zaafarına göz yumuyor, ürettikeri ürünere finansa sistemin çatakarını daha da büyütüyorardı. Madayonun diğer yüzünde ise, her zaman oduğu gibi buna göz yuman deveter var. Geişmiş dünyada ekonomier büyür, tatı paraar kazanıırken, hükümeter de zaafarı haının atına süpürmeyi tercih ettier. Ve kriz: Kredi piyasası sorunarı ve varık fiyatarının aynı anda düşmeye başaması, bütün bu tuhaf, karmaşık, aynı zamanda da bir mühendisik harikası oan finans araçarının değerinin de düşmesine neden odu. Bu ürüneri einde buunduran tüm kuruuşar çorap söküğü gibi döküdüer. Finans kesimi geişmiş dünyada böyece aynı anda çöktü. Dünyanın 1929 dan sonraki en büyük bunaımı deniyor, bu doğru. Ama en karmaşık krizi de aynı zamanda. O zamanar, küre bu kadar içiçe geçmiş, bu deni finans sermayesi tarafından çevreenmiş değidi. Kapitaizm beki bu kadar karmaşık, bu kadar yaratıcı değidi. Bugün geinen noktada krizin bu kadar derineşmesinin nedeni de bu ağın karmaşıkığının anaşıamamış oması. Ree ekonomi, yani, üretim ve tüketim artık finansa sisteme çok bağımı. Bu nedene, finansa sistemin çöküşü kredi kanaarının tıkanması, bu da ekonominin durması demek. Başangıçta krizin deriniğini öngöremeyen para otoriteeri kriz karşısında tutuk davrandıar ve teki, bireyse çözümer ürettier. Daha sonra işin boyutunun bununa sınırı omadığı, sözünü ettiğim türev ürüner yüzünden hastaığın bir virüs gibi dünyanın her tarafına buaştığını ve sistemi çok ciddi anamda tehdit ettiğini fark ettier. Bunun üzerine önce Amerika ve daha sonra da Avrupa bütün finans sistemini deveteştirdi. ABD de ve Avrupa da ardarda kurtarma paketeri açıkanıyor. Dünyada çöküşün önünü kesmek için şimdiye kadar harcanan paranın neredeyse 3 triyon doara uaştığı söyeniyor. petro - s- 13
Devetin küçümesi gerektiğini savunuyorardı deği mi? Kapitaizmin refah umudu oarak sunuduğu dönemde, retorik devetin küçümesiydi. Ama kapitaizm hiçbir zaman deveti dışamaz. Ne zaman piyasa bir soruna yo açsa, bu son krizde, bizdeki 2001 krizinde, ya da serbest piyasanın çevre yıkımarında oduğu gibi, devet sahneye çağırıır ve o sorunu çözmek zorunda kaır. Devetin küçümesi söyemdedir. Sistem sıkışınca sistemin devamı, devet eiye sağanmaya çaışıır. Bu paketer içinde krizden canı yanan yoksuara yöneik önemer var mı? Gene oarak finans kesimine yapıan uyguamaardan bahsettim. Krizden canı yanan kesimere yöneik yapıan bir şey yok. Burada parantez açıp mutaka atını çizmek istediğim bir nokta var: Ödeme güçüğü çekmesi muhteme insanara verien kredier kime verimiş diye ayrıntıı baktığınızda bunarın renki insanar, Amerika da yaşayan İspanyo kökenier ve daha çok kadınar oduğunu görüyorsunuz. Kapitaizm bir noktadan sonra kâr edebimek için bu kesimere yükenmiş. Dikkate bakıdığında krizde de etnik ve cinsiyetçi ayrımcıık görüebiir. Zaten yoksu oanar bugün borç yükü atında daha da ezimekte. Oysa, büyük finans kuruuşarının kurtarıması için triyon doarar harcanırken, borçu insanar için şimdiye kadar yapıan ya da bundan sonra yapıması düşünüen herhangi bir kurtarma panı yok. Amerika da paket konusunda önemi tartışmaar yapıdı. Bu arada konut kredisini geri ödeyemeyeneri de içine aacak bir şey yapaım diyener odu, ama bu öneri arada kaynadı gitti. Yani sistemin ik gözden çıkardığı kesimer yine en yoksuar odu. Bundan sonra ne oacak peki? Çözüm paketi denen şey sadece finansa piyasaardaki paniği biraz dindirmiş görünüyor. Ama şimdiik paniğin geçmiş oması krizin kontro atına aındığı anamına gemiyor. Finans kesimi ie üretim birbirine öye karmaşık bir biçimde bağı ki, finans kesimi tıkandığı anda üretime kredi açımadığı için üretim de duracak. Şimdi yavaş yavaş ası acıtan sonuçarı görmeye başayacağız. Dünyanın en az iki yı sürecek resesyona girmesi bekeniyor. Ekonomik yavaşama sinyaeri gemeye başadı bie. Kredi kanaarı tıkandı, insanar tüketimerini erteemeye başadı, yatırımar durdu ve daha bir süre insanar kabukarına çekieceker. Türkiye de de bunun sinyaerini güçü bir şekide görmeye başadık. Bir de bu kurtarma paketerinin kim tarafından finanse edieceği konusu var; 3 triyon doar kimin cebinden çıkacak, vergier youya hakın cebinden, ebette. Vergi youya bu işi finanse etmek demek, hakın daha da yoksuaşması demek. Ya da, para basarak karşıanacak bu açıkar. Kamunun bütçe açıkarı artacak; eğitim, sosya devet daha çok tırpananacak. Önümüzdeki dönem çok büyük ihtimae işsiziğin, yoksuuğun arttığı, devetin harcamaarını kısma adına sosya devet tarafının iyice zayıfadığı bir dönem oabiir. Orada iginç bir durum var. Sevinerek söyüyorum: Eğer Türkiye beş yı sonra bu krize karşı karşıya kasaydı, kürese kapitaizme entegrasyonu çok daha ieride omuş oacağından, biz de krizi geişmiş ükeerin yaşadığı şiddette yaşayacaktık. Biz nerede direkten döndük? İpotek Piyasası Kanunu denen kanun, hani, ipotek yasası çıkacak, herkes ev sahibi oacak denen kanundan söz ediyorum, bu yasa 2006 da çıktı, ama onun at yapısı henüz ouşturuamadı. Doayısıya, Türkiye de krize neden oan bu piyasa ve sözünü ettiğim o türev araçar haihazırda yok. Türkiye kürese kapitaizme bu şekide ekemenemediği için krizden de aynı şekide etkienmeyecek. Bir de üzüerek Türkiye nin bir nevi şansı diyeceğim, 2001 krizinin bu ükede yaşanmış oması, bugünkü krize karşı eskiye orana çok daha hazırıkı omamıza neden odu. 2001 krizi Türkiye yi öye sarsmıştı ki ABD de bugün daha yeni tartışıan finansa sistem üzerindeki denetimer, bankacıık sisteminin güçendirimesi gibi önemer, 2001 krizinden sonra Türkiye nin mii geirinin dörtte biri bu aanara harcanarak gerçekeştirimişti. Bankacıık sistemi o dönemde temizendi ve bu aana sıkı denetim getiridi. O yüzden bugünkü krizi Türkiye finansa sistem youya itha etmeyecek. Ama Başbakan Erdoğan ın dediği gibi bize bir şey omaz cümesiye de açıkayamayız durumu. Bu küiyen yaan. Türkiye nin bu krizden etkienmemesi söz konusu deği. Dünyada ekonomik yavaşamanın iki yı devam etmesi Türkiye büyümesini ciddi sıkıntıya sokar. En büyük ihracat pazarı Avrupa ya ma satıamazsa, üretim daha da yavaşar. Zaten üretimde yavaşamanın sinyaerini amaya başadık. 2007 den beri Türkiye ekonomisi yavaşamaya başadı. 2007 öncesi dönemde Türkiye çok hızı büyüme kaydederken bie istihdam yaratamıyordu. Bundan sonra bir de yavaşayan bir ekonomiyi düşünün... Önümüzdeki dönem işsiziğin artacağını, istihdamın azaacağını, yoksuuğun şiddeteneceğini söyeyebiirim. Türkiye de çarkarın dönmeyeceği, insanarın sıkıntı yaşayacağı çok aşikar. Ekonomik büyükükerin çok parak omayacağı bir döneme giriyoruz. Bu süreçte işçierin ve kadınarın durumuna değinebiir miydiniz? Genede kapitaizm bu deni sıkıştığında ve krize girdiğinde, bunu takiben farkı şekierde kendini uyarayabiiyor. Biiyorsunuz 1929 Büyük Bunaım döneminden sonra 2. Dünya Savaşı çıktı. Benzer şekide, bugün bu kadar büyük bir krizin arkasından başka poitik sonuçar ortaya çıkabiir mi, ABD İran a sadırabiir mi biçiminde korkuar da söz konusu. 1929 Büyük Bunaımı ndan 2. Dünya Savaşı doğdu ama sonraki döneme baktığımızda kapitaizmin ödün verdiği, paramenter demokrasierin, sendika hakarın geiştiği, iyi kötü hak mücadeeerinin güçendiği bir dönemin hakim atmosfer oduğunu da görüyorsunuz. Ben öye düşünmek istiyorum. Bu tür kaos dönemerinden sonra ierici güçer ve muhaif güçer çok daha etkin oabiirer. Ekonomik kriz yüzünden hükümeterin haka karşı kendierini zayıf hissettikeri bir dönem oabiir. Kapitaist sistemi bugünden yarına ortadan kadıramayacaksak, önümüzdeki dönemi kazanımarın artabieceği bir döneme çevirmek için uğraşabiiriz. Krizin sonuçarı Türkiye ye nası yansır sizce? 14 petro - s- Azgeişmiş ükeer daha mı şansı merkezdeki ükeere göre? Yeni dönemde geişmiş kapitaist ükeerde devet kapitaizminin, finansa sistem üzerindeki denetimin artacağı bir
dönem yaşanacak. Bununa birikte, insanarda huzursuzuk arttıkça, hükümeterin hakın taeperine daha faza kuak vereceği bir dönem oabiir. Türkiye ye baktığımızda; önümüzde seçimer var, yavaşayan bir ekonomi var, çok büyük de bir işsizik var. Bir şey ne kadar insanın canını yakıyorsa, onuna igii mücadee de o kadar güçü our diye düşünüyorum. En azından, bu kriz bir değişim potansiyeini içinde barındırıyor, bunu söyemek mümkün. Ezien kesimer örgütü oursa bir şeyer oabiir, deniyor. Benim akıma şöye bir şey geiyor. Bu krizin panik kısmı geçtikten sonra, bei bir sermaye kesimi güçenecek, o sermaye kendine yatırım yapacak yerer arayacak. Krizden az etkienmiş, görece kendini dünya sisteminin kitabına uydurmuş Türkiye, bu yabancı sermayeye cazip geebiir. Doayısıya, krizin şiddetini Türkiye başka ükeer gibi yaşamayabiir. Bir yandan da önümüzde yere seçimer var... Hükümetin bu dönemde, kendine oy potansiyei oarak gördüğü kesimerde cemaat iişkieriye, dayanışma kanaarını hareket geçirerek, örgütsüz kesimere kaynak aktarma ihtimai de var. Bütün bunar hak mücadeeerinin önünü tıkayan geişmeer. Bazı iktisatçıar Keynesyen iktisat poitikaarıya bu işin çözümenebieceğini söyüyorar, siz ne düşünüyorsunuz? Zaten Keynesyen poitikaara dönüdü. Hayır finansa kesime devet kanaı ie para aktarımından bahsetmiyorum, iç tüketimin artırıması, uusa ekonomiere dönüş, nispeten yüksek ücreter, sendika hakar tümüye yani... Geişmiş dünyada finansa kesim için kurtarma paketerinin ardından ekonomieri canandırmak için mai kaynak aktarımarından da söz edimeye başandı. Hatta, ABD bu konuda ik adımarı attı bie. Ekonomik durgunuğun şiddetine göre, deveter Keynesyen poitikaara dönmek zorunda kaacakar. Ama bir yandan şöye bir bekenti de var: Finansa kesime akıtıan paraar, bir süre sonra başka yerere yöneecek. O paraar yine finans kesimi aracıığıya ekonomiye aktarıdığı zaman çarkar işeyecek. Bu bekentinin arkasında yine piyasanın kendi kendine işeyeceği varsayımı buunuyor. Henüz üretim tarafında finans sermayesi için tasaranan tarzdaki gibi topyekun bir perspektiften söz edemeyiz. Devet kapitaizmine geri dönüüyor ama bu gün biz başka bir noktada, başka bir dünyadayız. 1945 sonrası kapitaizmi sanayieşerek büyüyen, büyümenin motorunun sanayi oduğu bir dünya idi. Bugüne baktığımızda ise teknoojinin domine ettiği, finans sermayesinin başat oduğu bir dünya sistemi görüyoruz. Bugün kaptaizmin kendini uyaradığı mode başka bir mode oacak. Finans sermayesinin kontrosüz hae gediği eski mode törpüenecek. Bence, finans sermayesinin denetim atına aındığı ama yine bu sistemin devamı oan bir düzene doğru bir gidiş our. Krizden etkienecek kesimer için ne tür bir çözüm öngörüebiir, işsizik ve yoksuuka mücadee açısından? Deveterin ekonomideki ağırıkarının arttığı bir döneme giriyoruz. Bugüne kadar AKP Hükümeti nin işeri oabidiğince piyasaya bırakma, Türkiye deki yatırım ortamını piyasa güçeri için geiştirme ve finans sermayesinin istekerini yerine getirme gibi bir ekonomi poitikası vardı. Üretim ve sanayieşme poitikası gibi konuarda, devet adına sorumuuk amama anamında çok katı bir tutum içindeydier. Taşın atına eerini koymuyorardı. Şimdi dünyadaki bu ikim sayesinde, uus deveterin öneminin arttığı, insanarın artık bu sistem de kötüymüş, biraz içimize mi dönsek, bu kadar da entegre omasak mı? biçimdeki soruarı sorduğu bir döneme giriyoruz. Tam da bu dönemde hükümeterden sanayi poitikaarına ve emek piyasaarının düzenenmesine yöneik bazı şeyer istenebiir. Türkiye nin bugünün rekabetçi dünya sistemi içinde ürettiği maı satabimesi için bir üretim modei tasarısı, bir sanayieşme poitikası oması âzım. Bunu tamamen serbest piyasanın inisiyatifine bıraktığınız zaman sonuç bugünkü mode ouyor. Ne yazık ki, iktidararın ömrünü aşan bir ekonomi poitikasına ihtiyaç var. Yoksa, örneğin, emek deposu teksti sektörü bitmek zorunda kaıyor. Kısa vadede krize karşı yapıacak çok faza şey yokmuş gibi görünüyor. Ama ben hak mücadeeerinin, emek mücadeesinin arttığı bir döneme tanıkık edeceğiz diye ümit ediyorum. petro - s- 15
Sendika Biinç Yard.Doç.Dr. Betü Urhan Kocaei Üniversitesi İ.İ.B.F. Çaışma Ekonomisi ve Endüstri İişkieri Böümü Kriz ve kadın emeği Krizin yarattığı oumsuzukar bütün bağımı çaışanar ve zayıf küçük işetmeer için geçeridir. Ancak emek piyasasında zaten zayıf konumda oan kadınar için krizin oumsuz etkierinin daha büyük oacağını söyemek yanış omaz. Kuşkusuz krizin yarattığı oumsuzukar bütün bağımı çaışanar ve zayıf küçük işetmeer için geçeridir. Ancak emek piyasasında zaten zayıf konumda oan kadınar için krizin oumsuz etkierinin daha büyük oacağını söyemek yanış omayacaktır. Krizin mevcut işsizik, yoksuuk, geir güvencesiziği ve istikrarsızığı derineştirmesinin yanı sıra, emek yoğun sektörerin yaşayacağı değişimin, kadınar bakımından farkı sonuçar ve eşitsizikeri doğurması bekenmeidir. Yapıan araştırmaar, kadınarın mevcut krizerden ik ve en oumsuz etkienenerden oduğunu ortaya koymuştur. Bu gün dünya, finansa aanda başayıp ree sektörü etkisi atına aan kürese krizi tartışıyor. Mutu bir sistemin güvencesinin devetten kaynakanan her türü müdahaenin en aza indirimesi tezi sorguanıp, serbest piyasaya ve ikeerine yöneik güvenin sarsıdığına dair düşünceer yükseiyor. Bu düşünceere baktığımızda yaşanan krizin önceki krizerden farkı bir kriz oduğu ifade edise de, örtük veya doğrudan her ükede krizin faturasının topumarın en zayıf ve en örgütsüz kesime kesieceğinin sinyaerini aıyoruz. Nitekim kamu kaynakarının sermayeye akıtıması, krizin etkisinin hissedimeye başadığı ree kesimin daraması ve ifasarın yaşanmasıya işsizik, açık, yoksuuğun daha da derineşmesi ve bu kesimer için faturanın ağıraşması bekenen bir durumdur. Henüz krizin etkisinin yeni yeni hissedimeye başandığı bu gün bie otomotiv sektöründen diğer sektörere yayıan darama ie 16 petro - s- birikte işten çıkartmaar, ücretsiz izin uyguaması, kriz bahanesi ie işverenerin topu pazarıkarda düşük ücret artışı ısrarı bunun göstergesidir. Asında 1980 erden sonra krizerin ve istikrarsızıkarın kısa araıkara meydana gemesi, büyümeye rağmen görüen kitese işsizik ve ree ücreterdeki gerieme, işçi sınıfı açısından kriz ve istikrarsızık sözcüğünün oağanüstü bir devreden çok oağan bir durumu yansıtır hae gediğini göstermektedir. İstihdam aanarı daraıyor Biindiği gibi kriz dönemerinde işsizik oranarı yükseir. İşsizik özeike Türkiye için krize geen bir sorun omayıp yapısa niteiktedir. Başka bir ifade ie sanayi istihdam yaratamamaktadır. Kriz dönemeri ise küçük ve orta öçeki işetmeerin ifas ettiği ve gene oarak ree sektörün kendini korumak adına daradığı bir dönemi ouşturur. Nitekim ayık sanayi üretimi, kürese mai krizin derineşmeye ve ree ekonomiye yansımaya başadığı Ağustos ayında geçen yıın aynı ayına göre % 4 düşüş göstermiştir. İmaat sanayiinde % 5,7 oranında üretim düşüşü yaşanmıştır. İmaat sanayiinin neredeyse tüm at sektörerinde üretim geriemiştir. Kadınarın yoğun oarak istihdam edidiği teksti sektöründe % 21,3 üretim düşüşü görümüştür. Yine verier yatırımarın azadığını ve 52 bin işetme, işyeri ve kooperatifin kapandığını veya tasfiye edidiğini göstermiştir. Bu durum zaten sınırı oan istihdam aanarının daha da daraması anamına gemektedir. İşsizik gene oarak bütün çaışanar açısından ciddi bir risk ouştururken kadınarı daha faza ve birkaç yönden etkier. Kadınarın daha yoğun oarak istihdam edidiği, sermayesi ve teknoojik düzeyi zayıf oan işyererinin krizden diğererine göre daha oumsuz etkieneceği iddia ediebiir. Doayısıya da bu işyererinin kapanması veya ifas etmesi durumunda burada çaışan kadınarın işten çıkartıması veya
daha düşük ücretere çaıştırıması söz konusu oacaktır. Biindiği gibi diğer zamanarda oduğu gibi kriz dönemerinde de işten çıkartmaarda kadınara önceik! veriir. Ev kadınarının sayısı artacak Sosya huzursuzukarın ve güvensizikerin artması bekenen kriz dönemerinde eve ası ekmek getirmesi gereken erkeğin işten çıkarımasındansa, evde her türü fedakârığa katanması bekenen kadının işini kaybetmesi tercih ediir. Çünkü yüksek erkek işsiziği yerine işsizerin çoğunun kadın oduğunu söyemek, hakın gözünde daha kabu ediebiir, doayısıya meşru oabimektedir. Topum kadınarın işsiziğini topumsa bir tehdit oarak agıamamaktadır. Bu nedene topumsa cinsiyet bağamında kadın geirinin ikinci oma niteiği kriz dönemerinde de devreye sokuarak, ka ınarın gerektiğinde ucuz işgücü oarak istihdam edimeeri, gerekmediğinde ise ev hanımarı oarak ev içinde kamaarı sağanır. Doayısıya kadınarın ikinci konumu, yani nispeten güveni işerini kaybetmeeri ya da onara daha zor uaşmaarı, giderek daha faza kadını ev kadını statüsüne hapsedecektir. Özeike mevcut kadın işsiziğine çözümer üretmenin çok uzağında oan Türkiye ve benzeri ükeerde, kriz ortamında artan kadın işsiziğinin daha yüksek boyutara uaşacağı ve ev kadınarının sayısının daha faza artacağı bekenebiir. Yapıan araştırmaar hane hakı geirindeki değişkenik ve istikrarsızığın, kadınarı krizer süresince işgücü piyasasına girmeye zoradığını ortaya koymuştur. Bu erkekerin işsiziği ve geirerindeki dagaanmaara igii bir ogudur. Türkiye dahi dünyanın pek çok ükesinde çoğu kadın ancak, eve geir getirmesi bekenen erkek işsiz kadığında ücreti oarak bir iş aramaya başar. Nitekim krizer aie reisinin işgücü piyasasındaki durumunu etkiemekte, erkek işsiziğini yüksetmekte ve gerçek ücreteri düşürmektedir. Bu koşuar, erkeğe ödenen aie ücreti fikrini daha çok sorguanır hae getirmekte ve erkeğin evi geçindirme yeteneğine ciddi bir zarar vermektedir. Asında uzun bir süredir kitese işsizik, güvencesizik ve istikrarsız geirer, erkekerin hayatarı boyunca bir aie ücreti sağayıp sağayamayacağı konusundaki şüpheeri artırmaktadır. Bu sorun kadınarı, kendi öz yaşamını ve çocukarının hayatta kamasını garantiye amak için koşuarı ne oursa osun hem ücreti bir iş aramaya hem de evde ücretsiz çaışmasını artırmasına neden omaktadır. Bir bakıma kadınar aieerin de krize girdiği bu dönemerde kendierine sunuan iş ne oursa osun onu kabu etmeye zoranmaktadırar. Tüm çaışanarın ve kadınarın örgütenmesi Çoğunuka ikinci geir sağayan, çaışma karşıığında çok düşük ücret aan, kariyer bekentisi omayan, pazarın dagaanmaarına bağımı oan, yasaarın korunmasının söz konusu omadığı, geir yaratıcı etkiniker kapsamında çaışmasına izin verien kadınar, bu statüye razı edimiş ouyorar. Asında bu durum ekonomik kriz dönemerinde ev içindeki yoksuuğu teafi etmek için işgücü piyasasındaki kadın nüfusunun önemi bir kısmının enforme sektörde yığışmasının nedenini de büyük öçüde açıkar. Kadınarın gene anamda ücreti işerdeki bu eğreti durumarı, kriz dönemerinde işgücü piyasasındaki güçsüzükerini derineştiren bir etkiye dönüşmektedir. Yeni eğiim kadınarın ücreti işerden e çektiriip eve geri yoanmaarı ie sınırı kamayacaktır. Ev kadınığına iişkin roerini sömürerek, kısa sürede işe aınabiir ve işten çıkarıabiir, dönemse ve mevsimik oarak dagaanan emek taeperini karşıamaya hazır kuanııp atıabiir bir emek tipini yaratmaya dönük harcanan çabaar artacaktır. Son söz: Topumsa güç dengeeri ekonomi ve siyaseti beirer. Bu nedene genede bütün çaışanarın özede kadınarın örgütenmesi sağanmadıkça ve krize karşı etkii bir strateji beiremedikçe, krizin bu kesimer için bir sosya feakete dönüşeceği açık. petro - s- 17
Dünya Sendikaarından Dereyen: Beri Eyüboğu Uusararası Sendikaar Konfederasyonu (İTUC) Avrupa Böge Kadınar Konferansı ndan krize yöneik çağrı Duyun Sesimizi! 31 Ekim 2008 de İtaya nın Torino kentinde buuşan İTUC üyesi kadınar Avrupa idererini, süregiden krizde topumsa cinsiyet vurgusunun gözardı edimesiye meydana geebiecek tehikeer karşısında uyardıar. Dünya Sendikaar Konfederasyonu Avrupa Bögese Mecisi nin Kadınar Kuruu nu ouşturmak için Avrupa sendikaarının kadın öncüeri 31 Ekim 2008 de İtaya nın Torino kentinde buuştu. 43 ükeden 89 sendikayı temsien, 30 miyonun üstünde sendikaı kadın işçinin taeperini die getiren sendikacıar, kürese mai krize başa çıkmak için önemer aınırken kadınarın içinde buunduğu kötü koşuarın dikkate aınmasını istedi. Gene oarak içerinde kadın komisyonarı gibi kadın örgütenmeerinin buunduğu İTUC üyesi sendikaardan geen kadınar, Avrupa Bögesi Kadınar Komitesi ni de seçtier. Türkiye den sendikacı kadınarın da buunduğu konferansta Türk-İş Avrupa Biriği uzmanı Pınar Akan da başkan seçidi. Norveç ve Bugaristan dan geen kadın sendikacıar da başkan yardımcıığı görevine getiridier. Konferans ta Kadınar Yerede Sendikaaşıyor, Kürese Çapta Örgüteniyor bir sunum yapan İTUC Kadınar Komisyonu Başkanı Diana Hoand, çokuusu şirketerde, göçmen işçi oarak çaışma, işyererinin başka bir ükeye transfer edimesi, işyerinde dayanışmanın gerektiği yine sendikaaşmanın engeendiği insan hakarının iha edidiği kadınara yöneik şiddetin, uyguandığı durumarda kürese bir sendika örgütenmenin ve dayanışmanın çok gereki oduğuna vurgu yaparak 18 petro - s-
konuşmasına başadı. Dünya da 1.2 miyar kadının işgücünde yer adığını bunun dünya istihdamının yüzde 40 nı ouşturduğunu, ama kadınarın aynı işi yapan erkekerden yüzde 12-60 oranında daha az kazandığını sözerine ekedi. 168 miyon işçiyi temsi eden İTUC da kadın işçi oranının yüzde 40 oduğunu vurguayan Hoand daha İTUC Kadınar Komisyonu ve Konferansının ikeerini ee adı. Kadın Komisyonu nun atamaya deği, dünyanın dört bir yanında sendikaı kadınar tarafından seçien kadın temsicierden ouştuğunu özeike vurguayan Hoand, İTUC Kadın Komisyonun tüm karar mekanizmaarında ve topu iş sözeşmeerinde cinsiyet eşitiği (50: 50) uyguamasını savunduğunu söyedi. Diana Hoand İTUC Kadın Komisyonunun Çaışma Programının ana başıkarını ise şu biçimde sıraadı: İşçi sendikaarında topumsa cinsiyet eşitiğini sağamak için İTUC eyem programı, çaışan kadınarın sendika hakarı, cinse istismara karşı e kitabı, BM Beijing Eyem Patformu, İLO Topumsa Cinsiyet ve Ev hizmetieri, Dünya Kadınar Günü eyemeri, Kadınara saygın iş saygın hayat kampanyası Hoand konuşmasını Dünya Kadınar Gününde tüm kadınarı kardeşçe dayanışmaya çağırarak bitirdi. Dünyayı sarsan ekonomik krizin de gündem maddeerinden birini ouşturduğu konferansta İTUC u kadınar dünya idererine çağrı yaparak duyun sesimizi başığı atında krize karşı kadınar için yapıması gerekeneri de sıraadıar. Duyun Sesimizi İçinde buunduğumuz kürese mai krizin topumsa cinsiyet açısından bir fark yaratmayacağı varsayımını reddediyoruz. İTUC u kadınar tarih bizere bu gibi zamanarda ik kurbanarın kadınar, göçmener, çocukar ve yaşıar oduğunu göstermiştir. Bu grupar incinmeye en başta ve kitese oarak maruz kaırar. Avrupa idererini, süregiden krizde topumsa cinsiyet vurgusunun gözardı edimesiye meydana geebiecek tehikeer karşısında uyarıyoruz: Bu bağamda, özeike tırmanan yiyecek ve yakıt fiyatarı ve sosya hizmeterden yoksun bırakıma karşısında pek çok kadın kaygı ve korkuya kapıacak ve yoksuuka yüz yüze geecektir. Duyun Sesimizi Dünya Lidererine ve Avrupa daki Kuruuşara Çağrı: Kadınarın ve aieerin daha ağır bir yoksuuğa maruz kamaması için aci önemer aınması; Uusararası parasa ve mai sistemerde geniş kapsamı ve etkin reformar yaparak, sağıkı ekonomier yaratacak stratejiere, istihdamı artırmayı ve üretken bir işgücü yaratmayı hedef aan, haktan ve eşitikten yana topuukar ouşturmayı taahhüt etmek; Adaete aykırı ticaret kanunarını değiştirmek; dünya işçierinin, kadınarın, işsizerin ve yoksuarın sağam bir işte çaışabimesi, sürdürüebiir kakınma ve güçendirimesi için, ticari anaşmaarın bir araç omasını sağamak; İnsanarın ve gezegenimizin kârdan daha değeri oduğunu öne çıkaran yeni bir mode yaratma zamanının gediğini vurguamak; Uusararası mai kuruuşarın, özeike borçandırma ve kredi açma hususarında, topumsa ve çevrese meseeere e atmasını önemek. Zira bu, ükeerin emek pazararını düzeneyici şartarın kadırımasına, kamu yararına harcamaarın kısıtanmasına, kamu hizmeterinin özeeştirimesine sebep ouyor; tırmanan mai kaosun ree ekonomi üzerindeki etkisi çok ağır; işsizik hıza artıyor, bu da miyonarca kadının eve gönderimesi anamına geiyor; Her kadının çaışma, everişi çaışma koşuarı, ücret eşitiği, teme ekonomik, sosya ve aievi ihtiyaçarı için yeteri bir geire sahip oma hakkı vardır - yaşamak için yeteri bir maaşın yanı sıra, anneikten kaynakanan ihtiyaçarı da dahi omak üzere bu hakara en üst düzeyde sahip omaıdır; İşçierin, hiçbir tehdite maruz kamadan, özgür iradeeriye ve topumsa cinsiyet ayrımına uğramaksızın sendika kurma ve sendikaara üye oma, topu pazarıkta buunma hakkı vardır. Temside cinsiyet eşitiği gözetimeidir; Topumsa güvenik ağını güçendirmek ve geiştirmek için topumsa güvenceye, emekiik, işsizik ödentisi, ana-çocuk sağığı, herkese niteiki sağık hizmeti, aienin, öze hayatın ve çaışma hayatının huzurunu sağayacak kamu hizmeterine erişebime; İş hayatı ve çevrese standartar da dahi omak üzere, sağam ve güveniir bir çaışma ortamının gerçekeşmesi için ticari sözeşmeere bağayıcı kuraar getirimeidir. petro - s- 19
Sendikaya katımamın en büyük nedeni kadın omaktı Düzce de DESA nın direnen kadınarı ie konuştuk Söyeşi: Neca Akgökçe DESA, dünya öçüsünde büyük markaara üretim yapan bir fabrika. Büyük şehirerde mağazaarı var, çanta, ayakkabı, deri kemerer orada asgari ücretten daha yüksek bir fiyata satııyor. Düzce Organize Sanayi Bögesi nde buunan, kadınarın ağırıkı çaıştığı fabrikada sendikaaştıkarı için 41 işçi işten çıkarıdı. İşçier direnişerini hââ sürdürüyorar. Sürecin eebaşısı kadın arkadaşımızın eşi, sendikamız üyesi. Direnişteki kadınara Düzce de Petro-İş Sendikası saonunda görüştük. Sizi tanıyaım önce, DESA da ne zamandan beri çaışıyorsunuz, evisiniz, kaç çocuğunuz var, kaç yaşında çaışmaya başadınız? İsmim Diek Aktürk 16 yaşında çaışmaya başadım, şu anda 24 yaşındayım. Tekstide başadım, eşime de teksti firmasında tanıştım. Önce nişanandık, sonra evendik, eşime hep birikte çaıştık. Kadınar bazı meseeeri aşmak zorundaar, evde oturarak bir şey omuyor. Şu an hamieyim, çocuğumu doğurduktan sonra da çaışmak istiyorum. DESA ya ne zaman girdiniz, ücret düzeyiniz neydi? Düzce deki DESA ya açıır açımaz, yani iki sene önce girdim. Önce eşim, daha sonra da ben girdim. Gece gündüz, süreki çaışıyordum. Kızıma orada çaışırken hamie kamıştım, atı, yedi ayık hamieydim, gece saat 12 ye kadar çaışmak zorunda kaıyordum. Asgari ücret aıyorduk, hatta ik girdiğmde asgari ücretten de düşüktü ücretim. Sendikaaşma çaışmaarı nası başadı? Eşime beraber DESA da bir buçuk sene çaıştım. Eşim çaışıyor, ben çaışıyorum, yeni eviyiz. O dönemde kaynanama birikte oturuyorduk, başka geirimiz yoktu, sadece bizim çaışmamıza ev geçiniyordu kimi zamanar. İkimiz de asgari ücret aıyorduk ve hiçbir şeye yetmiyordu. Ben doğum iznine ayrıacaktım, eşimin adığı bize yetmeyecekti. O arada eşim iş aramaya başadı, sendikaı işyererine başvurdu. Petro-İş Sendikası nın örgütü oduğu Süperas a girdi. Eşim sendikaı bir işyerine girince ben de sendikaı omanın ne oduğunu, avantajarını öğrendim. Sonra düşündüm niye biz de sendikaı omayaım dedim. İşyerinde arkadaşarıma da 20 petro - s- anattım, şartar zaten o kadar bunatıyordu ki bizi, zorunu mesaier, ciddi baskıar. Orada gerçekten de hakarımızı savunacak sendikaya ihtiyaç vardı. Bai kokuyorduk, öğeden sonraarı başımız dönmeye başıyordu. Sağığımız tehdit atındaydı. Sıkıştıkarında kapı orada dererdi insanara. Eşime danıştım, gereki kişiere konuştuk Petro-İş ten doğru bağantı kurduk ve Deri-İş Sendikası nı buduk. Bu arada ben sizin Petro-İş Kadın Dergisi ni de iziyorum, temsici eşine destek oan bir erkek vardı, onu okudum mesea çok hoşuma gitti. Kadın işçi sayısı ne kadardı ve içeride ne tür iş yapıyorardı? Kadın ağırıkıydı. Örneğin 600 kişi varsa 450 si kadındı. Makinecisi, boyacısı, çantacısı var, erkekerin yaptığı her işi biz de yapıyorduk. Sizce kadınar neden daha fazaydı? Kadınar evine destek amaçı çaışıyorar, düşük ücrete razıar, mesea asgari ücret bana yeter diyorar. Ondan kadınarı tercih ediyorardı. Bir de kaanatkârar, ayrıca 30 yaşın üstünde kadınarı da işe aıyorardı. Onar yaşım geçti, 400 de asam yeter diyorardı. İnsanara sendikayı anatmak çok zor odu ik başta. Ama anayan, kafası yatan bize katıdı. Hep beraber yoa koyuduk. Siz ik çekirdek örgütenme içindesiniz yani? Evet, ik ben harekete geçtim, bana eebaşı diyorardı. Çok şey yapmak istiyordum. Daha faza katımak, nöbet tutmak faan. Ama evde bir buçuk yaşında çocuğum var, aynı zamanda hamieyim, çok zoranıyorum şu anda. Evde bie zoranıyorum. Bir buçuk yaşındaki çocuka uğraşmak da zordur, deği mi? Çocuğuma birikte fabrikanın önüne defaarca gittim. Sendikanın ne oduğunu insanar bimiyor, büyükerimiz, babaarımız, anneerimiz, amcaarımız da bimedikeri için geecek nesin de önünü kesiyorar. Önünüze ne geirse şükredin diyorar. Biz insanara sendikayı anataım, onarı biinçendireim istedik. Düzce de bu bir öncüüktü. Hak mücadeesini, karınızdaki bebeğe veya bir buçuk yaşındaki kızınızın sırtına yükemek istemediniz yani? Evet, onar da ieride benim gibi çaışmak isteyeceker beki. Geecekte onarın da benim gibi sürünmesini istemiyorum. Biinçensiner, ezimesiner, sendikanın ne oduğunu bisiner istiyorum. Gerçekten de gördüm ben, sendikaı omanın çok avantajarı var. Sendikanın girmesiye birçok şeyi öğrendik ve öğrendiğimiz için de kapı dışarı konuduk. Ne gerekçe ieri sürüyorar ve size nası bidirdier? DESA nın Haka İişkier Müdürü, Hamdi Paramyok a bir konuşmam odu. Bana huzursuzuk yarattığımı söyedi. Çok iyi çaı-