T.C. SAÐLIK BAKANLIÐI KEÇÝÖREN OSMANLI AÐIZ ve DÝÞ SAÐLIÐI MERKEZÝ Engelli Kliniði El Kitabý
Osmanlý Ýþ Merkezi Keçiören Osmanlý Aðýz ve Diþ Saðlýðý Merkezi Adres: Yeni Etlik Cad. No: 103 Osmanlý Ýþ Merkezi Kat: 2 Etlik / ANKARA Tel: (0.312) 325 36 36 / 113 Fax: (0.312) 325 28 47 www.keciorenosmanliadsm.gov.tr
ENGELLÝ ÇOCUKLARDA AÐIZ VE DÝÞ SAÐLIÐI Neden engelli çocuklar aðýz ve diþ saðlýðý konusunda daha fazla risk altýnda? Engelli çocuklarda aðýz ve diþ saðlýðý sorunlarýnýn daha sýk görülmesinin birkaç sebebi vardýr. 1-) Aðýz ve Diþ Yapýsý Bazý genetik durumlardan dolayý veya geçirilmiþ yüksek ateþ, engelli çocuklarýn diþ minelerinin etkilenmesine ve bundan dolayý da diþ çürümelerine daha yatkýn hale gelmesine sebep olabilir. Konjenital (doðuþtan) diþ eksikliði diþlerdeki þekil bozukluklarý ve diþ dizisindeki çapraþýklýk da birçok engelli çocukta sýkça görülmektedir. Ayrýca diþeti hastalýklarý (Örneðin Dawn Sendromunda) engelli çocuklarda görülebilen bir durumdur. 2-) Fiziksel Limitasyonlar Çiðneme ve yutkunma gibi iþlemler ile diþler tükürük sayesinde doðal olarak temizlenmektedir. Fakat bazen engelli çocuklarda dudak, yanak ve dil kaslarýndaki koordinasyon bozukluðundan tükürüðün bu temizleyici özelliði ortadan kalkar. Özellikle kaslarý etkileyen hastalýklara sahip çocuklar (Örneðin: Spinal kord yaralanmalarý, kas distrofisi Serebral palsy vb.) ideal diþ fýrçalamasý ve diþ ipi kullanýmý gibi koruyucu iþlemleri yapmakta zorlanabilirler. 3-) Özel Diyetler (Beslenme) Çiðneme ve yutkunma sorunu olan çocuklar çoðu zaman püre kývamýnda yumuþak ve yapýþkan gýdalarla beslenirler. Bu gýdalar diþlerin üzerine yapýþýr ve diþlerin çok daha çabuk çürümesine sebep olur. Sürekli þekerli besinlerin tüketilmesi, uyurken biberon içersine süt, meyve suyu gibi içeceklerin konulmasý diþ çürüklerinin daha sýk görülmesine sebep olur. Ayrýca bir þeyler içebilmesi için bir baþkasýnýn yardýmýna ihtiyaç duyan kiþiler normal insanlardan daha az sývý tükettikleri için sývýlarýn (özellikle suyun) yýkayýcý ve temizleyici etkisinden yeterince faydalanamazlar. 1
4-) Ýlaçlar Sürekli þurup formunda ilaç almak zorunda kalan bireyler, þuruplarýn içersinde bulunan þekerden dolayý diþ çürüklerine daha fazla maruz kalabilirler. Epilepsi hastalarýnýn sürekli kullandýðý ilaçlar (Dilantin) da diþetlerinde kanama veya diþetlerinde þiþme/büyüme gibi komplikasyonlara sebep olabilir. Bu hastalarda konuþma, estetik problemler veya beslenme gibi sorunlar diþeti büyümesinden dolayý sýkça görülmektedir. Kas koordinasyonunun düzenlenmesi, alerjik durumlar veya sakinleþtirici amaçlý verilen sedatif ilaçlar (Barbituratlar, Antihistaminikler vb.) ise tükürük akýþýnýn azalmasýna sebep olurlar. Tükürük akýþýnýn azalmasý da çürük ve diþeti hastalýklarýnýn daha sýk görülmesine sebep olabilir. Sürekli Aspirin kullanan bireylerde ise eðer Aspirin yutulmadan önce aðýzda tutuluyorsa, oluþturacaðý asidik ortam diþ çürüklerinin baþlamasýna sebep olabilir. Bazý antibiyotikler (Örn: Tetrasiklin grubu) diþetlerin geliþim döneminde veya hamilelikte yazýlýrsa diþlerde renkleþmeler ve estetik olmayan görüntülerin oluþmasýna sebep olabilir. Engelli çocuklarda aðýz ve diþ saðlýðý bakýmýný nasýl yapmak gerekiyor? Aðýz ve diþ saðlýðý sorunlarýnýn baþlamadan önlenmesi özellikle çocuklarda çok önemlidir. Bu diþlerin evde her gün düzenli olarak temizlenmesi demektir. Günlük aðýz ve diþ saðlýðý bakýmý hem zevkli hem de yapýlmasý gereken bir iþlemdir. Diþ fýrçalamasý ve diþ ipi kullanýmýný sizin yapmanýz çocuðunuzun aðýz ve diþ saðlýðý açýsýndan daha doðru olacaktýr. Çocuðunuz diþ etini kendisi fýrçalayamasa bile siz diþ fýrçalamayý ve diþ ipi kullanýmýný bitirdikten sonra onun diþ fýrçasýyla oynamasýna izin verin. Eðer kendisi diþlerini fýrçalayabiliyor ise iþlemi ona uygulayarak gösterin. Elinden tutarak ilk fýrçalamasýnda ona rehberlik edin. Fakat çocuðunuz tek baþýna bu iþlemi yapamýyorsa diþ fýrçalamayý mutlaka siz yapýn. Aileler engelli çocuklarýnýn diþlerini nerede fýrçalayabilirler? Iþýðýn yeterli olduðu herhangi bir odada çocuðunuzun diþlerini fýrçalayabilirsiniz. Örneðin çocuðunuz tekerlekli sandalyede ise mutfak veya banyo diþ fýrçalamasý için ideal olabilir. Eðer çocuðunuz yatakta ise hafifçe baþýný doðrultarak diþlerini fýrçalayabilir, suyla çalkalama iþlemini bardak veya pipet yardýmýyla yaparak bir kap içersine tükürmesini saðlayabilirsiniz. Diþ fýrçalamasý için en iyi yer çocuðunuzun kendini rahat hissettiði ve sizin diþ fýrçalama iþlemini en iyi yapabileceðine inandýðýnýz yerdir. 2
Ailelerin iþini kolaylaþtýrabilecek özel teknikler ve pozisyonlar var mý? Çocuðunuzun diþlerini birçok pozisyonda fýrçalayabilirsiniz. Çocuðunuzun baþýnýn desteklenmesi, dilinin parmaklar yardýmýyla ekartasyonu, görüþ pozisyonunuzun ve el beceriniz diþ fýrçalamasý esnasýnda çok önemlidir. Çocuk tekerlekli sandalyede ise; Tekerlekli sandalyenin arkasýnda ayakta durun. Kolunuzu veya göðsünüzü çocuðunuzun kafasýný desteklemek için kullanýn ve diþetlerini fýrçalayýn. Yada, tekerlekli sandalyenin arkasýna oturun. Tekerlekli sandalyenin frenini kontrol ettikten sonra dizlerinize doðru sandalyeyi hafifçe yatýrýn ve diþlerini temizleyin. Tekerlekli Sandalye Tekerlekli sandalyenin arkasýnda durun. Kolunuzu veya göðsünüzü çocuðunuzun kafasýný desteklemek için kullanýn ve diþlerini fýrçalayýn. Veya tekerlekli sandalyenin arkasýna oturun. Tekerlekli sandalyenin frenlerini kontrol ettikten sonra dizlerinize doðru sandalyeyi hafifçe yatýrýn ve diþlerini temizleyin. 3
Oturarak, Yatarak Çocuðunuzu yere oturtun, siz de onun arkasýnda bir sandalyeye oturun. Çocuðun hafifçe baþýný dizlerinize doðru yaslamasýna izin verin. Eðer uyumsuzluk gösteriyorsa ellerini sabitlemek için bacaklarýnýzý kullanabilirsiniz. Çocuðun yatmasýna izin verin. Baþýnýn altýna bir yastýk yerleþtirin ve dizinizden ve ellerinizden destek alarak diþlerini fýrçalayýn. Yatakta Çocuðunuzu dizlerinizin üzerine yatýrýn. Ellerinizle baþýný destekleyerek diþlerini fýrçalayýn. Eðer çocuðunuz uyumsuz ve fýrçalamaya direniyorsa o zaman ikinci bir kiþinin yardýmýyla diþlerini fýrçalayabilirsiniz. Unutmayýn hangi pozisyonda fýrçalarsanýz fýrçalayýn; çocuðun kafasýnýn iyi bir sekilde desteklendiðinden emin olmalýsýnýz. 4
Fýrçanýn Adapte Edilmesi Fýrçayý çocuðunuzun eline geniþ yüzeyi elastik bir bantla tuttura bilirsiniz. Kavrama yeteneði az olan çocuklarda fýrçanýn tutma yerini tenis topu, bisiklet elcikleri gibi malzemelerle kaiýnlaþtýrabilirsiniz. Elini fazla kaldýramayan çocuklarda; fýrça sapýný bir cetvel veya tahta ile uzatabilirsiniz. Fýrça sapýný sýcak su altýnda bir süre tutun. Normal fýrça kullanamayan çocuklara elektrikli diþ fýrçasý önerilebilir. Eðer çocuðunuz aðzýný açmakta zorlanýyorsa tahta bir çubuðun etrafýna bez sarýlarak çocuðun bunu ýsýrmasý saðlanýr ve diþler bu þekilde fýrçalanabilir. 5
Aðýz Gargarasý Fluor içeren aðýz gargarasý bir bardak içersine önerilen miktarda koyulur. Yaklaþýk bir dakika (60 sn) çocuðun aðzýný bu gargara ile çalkalamasý söylenir. Bu iþlemden sonra yarým saat bir þey yenilmemesi ve içilmemesi gerekmektedir. Aðzýný çalkalamakta zorlanan çocuklarda küçük bir pamuk (kulak temizleme pamuklarý) aðýz gargarasý içerisine bandýrýlýr ve diþler üzerine direkt olarak sürülür. Diþ Fýrçalama Tekniði Diþ fýrçasýný diþlerin diþeti ile birleþtiði yere 45 derece açý ile yerleþtirin. Çok bastýrmadan yuvarlak ve ileri geri hareketlerle diþ yüzeylerini fýrçalayýn. Fýrçalamaya üst çeneden baþlayýn. Önce diþlerin yanak tarafýný, sonra damak ve çiðneme yüzeylerini fýrçalayýn. Alt diþler için de ayný iþlemleri yapýn. Tüm diþlerin fýrçalandýðýndan emin olun. 6
Ön diþlerin arka yüzlerini ileri geri hareketler ile fýrçalayýn. Diþ Ýpi Kullanýmý Ferah bir nefes için dil üzerinin de fýrçalanmasý gerekmektedir. Yaklaþýk 25-30 cm uzunluðundaki diþ ipini koparýp orta parmaklarýnýza dolayýn. Arada 10 cm kalacak þekilde baþ parmaklarýnýzý kullanarak diþ ipini tutun. Diþ ipini diþlerin arasýna yavaþça yerleþtirin ve aþaðý yukarý hareketler yaparak ara yüzleri temizleyin. 7 Diþ ipi kullanýmýnda diþ ipi tutuculardan faydalanýlabilir.
PROFESYONEL DÝÞ HEKÝMLÝÐÝ YAKLAÞIMLARI Düzenli Diþ Hekimi Kontrolleri Düzenli Diþ Hekimi Kontrolleri, diþ taþý temizliði ve tedavileri dental problemlerin önlenmesi çok önemlidir. Engelli, kronik hastalýðý olan veya özel ilgiye muhtaç çocuklar normal çocuklardan daha fazla diþ hekimine kontrol için getirilmelidir. Diþ Hekimi Randevusu Ýçin Öneriler * * * * * Randevular için Diþ hekimini çocuðunuzun mevcut týbbi ve diþ sorunlarý hakkýnda bilgilendirin. Randevu zamanýný çocuðunuzun kendisini rahat hissettiði saatlere göre ayarlayýn. Evden çýkmadan önce kliniði arayýp yola çýkmak üzere olduðunuzu bildirin. Randevu zamanýnda kliniðe ulaþmaya çalýþýn. Tedavi ve muayene ücretleri konusunda bilgi alýn. Klinikte Çocuðunuzun özel durumundan dolayý kendinizi bekleme salonunda rahatsýz hissetmeyin. Tüm aðýz-diþ saðlýðý hizmetlerinden yararlanmak sizin ve çocuðunuzun en doðal hakkýdýr. Hissettiklerinizi ve endiþelerinizi diþ hekimi veya yardýmcý personel ile paylaþýn. Açýk ve net olarak çocuðunuzun týbbi geçmiþi ile ilgili bilgileri verin. Anlamadýðýnýz veya aklýnýza takýlan iþlemleri çekinmeden sorun. Diþ hekiminin uyarýlarýna ve yönlendirmelerine uymaya çalýþýn. (Örn: Sizi bekleme salonunda bekletip muayene odasýnda çocuðunuzun yalnýz kalmasýný isteyebilir.) Daha önceki diþ hekimliði tecrübelerinizi mutlaka anlatýn. Keçiören Osmanlý Aðýz ve Diþ Saðlýðý Merkezi Engelli Kliniði 8