EKONOMİ NOTLARI Yurt İçi Üretici Fiyat Endeksi Çekirdek Enflasyon Göstergeleri Selen Başer Andıç Özet: Çekirdek enflasyon göstergeleri genellikle tüketici fiyatlarındaki değişimin ana eğilimini görmek için oluşturulmaktadır. Bu çalışmada, üç basamaklı yurt içi üretici fiyat endeksi (Yİ-ÜFE) imalat grubu alt kalemlerinin aylık enflasyonlarının oynaklığına ve dağılımlarına göre dışlamasıyla Türkiye için on bir adet Yİ-ÜFE çekirdek enflasyon göstergesi elde edilmiştir. Göstergeler yansızlık, ana eğilim takibi, oynaklık, tahmin gücü ve anlaşılır olma kriterlerine göre karşılaştırılmıştır. Sonuçlar tüm kriterler esas alındığında tek bir en iyi gösterge olmadığını, dolayısıyla üretici fiyatlarındaki değişimin ana eğilimini anlamak için birden fazla göstergenin bir arada takip edilmesi gerektiğini işaret etmektedir. Bu göstergeler, ortalama aylık enflasyona 1,5 standart sapmadan daha uzak aylık enflasyona sahip kalemlerin budandığı V_1,5 ile ana metal ve petrol hariç imalattır. Abstract: In general, core inflation measures are designed to identify the underlying trend in inflation in consumer prices. In this study, via exclusion of three-digit sub-indices of the manufacturing group according to volatility and dispersion in their monthly inflation rates, eleven core inflation indicators for domestic producer price index for Turkey are constructed. These measures are then evaluated with respect to unbiasedness, trend tracking, volatility, predictive power and complexity criteria. Results reveal that taking into account all the criteria there is no single best indicator, therefore more than one indicator should be monitored together. These measures are found as manufacturing excluding basic metals and petroleum and V_1.5, which is calculated by trimming indices with monthly inflations that are 1.5 standard deviation away from the average monthly inflation. Ekonomi Notları 1
1. Giriş Yurt içi üretici fiyat endeksi (Yİ-ÜFE), yurt içinde üretilen ve yurt içine satılan mal ve hizmetlerin zaman içindeki fiyat değişimlerini ölçen endekstir. Endeks, TÜİK tarafından 03 temel yıllı olarak NACE Rev.2 sınıflamasına göre üretilmektedir. 1 Söz konusu sınıflamaya göre endeks dört ana alt gruptan oluşmaktadır: B. Madencilik ve taşocakçılığı C. İmalat D. Elektrik, gaz, buhar ve iklimlendirme üretimi ve dağıtımı E. Su temini; kanalizasyon, atık yönetimi ve iyileştirme faaliyetleri. Bu çalışmanın amacı üretici fiyatlarındaki değişimin ana eğilimini görmek için üç basamaklı imalat grubu alt kalemleri kullanılarak oluşturulan çekirdek Yİ-ÜFE göstergelerini tanıtmak ve bunları literatürde kabul görmüş kriterlere göre karşılaştırmaktır. Olumsuz hava koşulları gibi geçici şoklar veya bazı alt kalemlerin yapısal olarak oynak olması enflasyondaki ana eğilimin anlaşılmasını zorlaştırmaktadır. Çekirdek enflasyon göstergeleri, geçici etkileri ve oynak kalemleri görece kalıcı olanlardan ayırarak genel fiyat endeksindeki değişimlerin ana eğilimini yansıtmaktadır. Çekirdek göstergeler genellikle tüketici enflasyonundaki temel eğilimi görmek için oluşturulmaktadır. 2 Örneğin, TCMB (05), Atuk ve Özmen (09), Tekatlı (10) Türkiye için TÜFE çekirdek enflasyon göstergelerini hesaplamaktadır. Ancak, Türkiye deki üretici fiyatları için hesaplanmış çekirdek enflasyon göstergesi bulunmamaktadır. Yurt içi üretici fiyatları için çekirdek enflasyon göstergelerinin türetildiği bu çalışma söz konusu eksikliği doldurmayı amaçlamaktadır. Çekirdek enflasyon göstergeleri, alt kalemlerin oynaklığına göre genel fiyat endeksinden dışlanmasıyla, aylık veya yıllık enflasyonunun dağılımına göre dışlanmasıyla, aylık veya yıllık enflasyonunun oynaklığına veya kalıcılığına göre yeniden ağırlıklandırılmasıyla veya diğer yöntemlerle (faktör modelleri, SVAR gibi) elde edilebilir. 3 Üretilen çekirdek enflasyon göstergelerinin ana eğilimi temsil gücü literatürde çoğunlukla yansızlık, ana eğilim takibi, oynaklık, tahmin gücü ve anlaşılır olma kriterlerine göre değerlendirilmektedir. 4 Bu analizde, üç basamaklı yurt içi üretici fiyat endeksi imalat grubu alt kalemlerinin aylık enflasyonlarının oynaklığına ve dağılımına göre dışlamasıyla on bir adet Yİ-ÜFE çekirdek enflasyon göstergesi elde edilmiştir. 5 Sonuçlar tüm kriterler esas alındığında tek bir en iyi gösterge olmadığını, dolayısıyla üretici fiyatlarındaki değişimin ana eğilimini anlamak için birden fazla göstergenin bir arada takip edilmesi gerektiğini işaret etmektedir. Bu göstergeler, ortalama aylık enflasyona 1,5 standart sapmadan daha uzak aylık enflasyona sahip kalemlerin budandığı V_1,5 ile ana metal ve petrol hariç imalattır. 1 Yİ ÜFE hakkında detaylı bilgi için bknz: www.tuik.gov.tr/hbgetir.do?id=15951&tb_id=4. 2 Figueiredo (01), Cecchetti ve Moessner (08). 3 Çekirdek enflasyon göstergelerinin elde edilmesinde kullanılan yöntemler hakkında detaylı bilgi için bknz. Atuk ve Özmen (09). 4 Clark (01), Rich ve Steindel (05), Lafléche ve Armour (06), Raj ve Misra (11), ECB (13). 5 Dolayısıyla, bu çalışmada elde edilen çekirdek göstergeler, Roger (1998) de yer alan, kalıcı ve genelleştirilmiş enflasyon göstergeleri olarak tanımlanmış iki geniş kategoriden ikincisine girmektedir. Ekonomi Notları 2
Çalışmanın kalanında ikinci kısım çekirdek enflasyon göstergelerinin elde edilişini, üçüncü kısım türetilen göstergelerin yansızlık, ana eğilim takibi, oynaklık, tahmin gücü ve anlaşılır olma kriterlerine göre karşılaştırılmasını sunmaktadır. Dördüncü kısım ise çalışmanın temel bulgularını özetlemektedir. 2. Çekirdek Enflasyon Göstergelerinin Elde Edilmesi Yİ-ÜFE çekirdek enflasyon göstergelerinin üretilmesinde, 06 Ocak-14 Şubat döneminde, hem ortalama aylık üretici enflasyonuna en yakın enflasyona hem de diğer ana alt gruplara kıyasla aylık enflasyonda en düşük oynaklığa sahip olması nedeniyle imalat grubu kullanılmıştır (Tablo 1). 6 Tablo 1. Yİ-ÜFE ve ana alt kalemleri, 06 Ocak-14 Şubat Yİ-ÜFE B. Madencilik C. İmalat D. Elektrik ve gaz E. Su temini Ortalama 0,66 1,04 0,63 1,00 0,74 Standart sapma 1,15 1,86 1,25 5,73 1,30 Varyasyon katsayısı 1,74 1,79 1,97 5,74 1,76 Ortalama mutlak değişim 0,95 2,01 0,88 4,89 1,05 Kaynak: TÜİK. Not: Tablodaki değerler aylık enflasyon verileri ile hesaplanmıştır. Ortalama mutlak değişim, aylık enflasyonun ilk farkının mutlak değerinin ortalamasıdır. İmalat grubunun üç basamaklı 77 adet alt kalemi vardır. Bu alt kalemlerden bazılarının sürekli olarak imalat endeksinden dışlanmasıyla dört farklı Yİ-ÜFE çekirdek enflasyon göstergesi elde edilmiştir. Bunlar temel mal uyumlu imalat, ana metal hariç imalat, petrol hariç imalat, ana metal ve petrol hariç imalat göstergeleridir. 7 Temel mal uyumlu imalat türetilirken temel malların içeriğine, Yİ-ÜFE ana sanayi grupları sınıflamasındaki dayanıklı ve dayanıksız tüketim mallarına ve göstergeye dahil edilebilecek imalat alt kalemlerinin nihai ürüne yakın olmasına dikkat edilmiştir. 8 Bu çerçevede, gösterge Ek1 de listelenen, 24 kalemden oluşturulmuştur. Diğer üç gösterge ise büyük ölçüde uluslararası fiyatlara paralel hareket eden, dolayısıyla yurt dışı kaynaklı geçici şoklardan etkilenebilecek ana metal ve petrol gruplarının imalattan dışlanmasıyla türetilmiştir (Grafik 1 ve 2). Ana metal ve petrol, iki basamaklı imalat alt kalemleri içinde en yüksek oynaklığa sahip kalemlerdir. Bununla birlikte, ortalama aylık enflasyona iki standart sapmadan daha uzak aylık enflasyonların budandığı göstergede (V_2) ana metal ve petrol kalemleri en sık dışlanan kalemlerden olmuştur (Tablo 2). 9 6 14 yılı itibarıyla imalat grubunun Yİ ÜFE içindeki payının yaklaşık yüzde 86 olduğu göz önüne alındığında söz konusu kalemin ortalama enflasyonunun üretici fiyatlarınınkine yakın olması şaşırtıcı değildir. Ancak grubun genel endeks içindeki payının yüksek olması ortalama enflasyon veya oynaklık açısından diğer ana gruplara kıyasla daha iyi olmasını gerektirmemektedir. 7 Temel mallar, TÜFE de yer alan mallardan gıda, enerji, alkollü içecekler, tütün ve altın gruplarının dışlanmasıyla elde edilmektedir. Yİ ÜFE nin tarım ürünlerini içermemesi, hizmet kalemlerinin Yİ ÜFE içindeki payının oldukça düşük olması ve Atuk ve diğerleri (13) de belirtildiği üzere elektrik, gaz ve su grubunda zaman zaman üretici ve dağıtıcı kuruluşlar arasında gözlenen, fakat nihai tüketicilere yansımayan geçici fiyat hareketlerinin varlığı Yİ ÜFE nin temel mallar ile yakın ilişkili olabileceğini düşündürmektedir. 8 Dolayısıyla bu gösterge, diğer 10 çekirdek enflasyon göstergesinden farklı olarak, imalat grubu alt kalemlerinin aylık enflasyonlarının oynaklığı ya da dağılımı dikkate alınmadan türetilmiştir. 9 Tablo 2, V_2 den 03 Ocak 14 Şubat döneminde en sık dışlanan kalemin 26 kodlu bilgisayarlar ile elektronik ve optik ürünler olduğunu göstermektedir. Ancak söz konusu kalemin incelenen dönemde imalat içindeki ortalama ağırlığı 1,45 olduğundan, ana metal ve petrole ek olarak bu Ekonomi Notları 3
Grafik 1.Yİ-ÜFE ana metaller ve Türk Lirası bazlı Goldman Sachs metal fiyatları (Yıllık % değişim) Grafik 2. Yİ-ÜFE petrol ürünleri ve Türk Lirası bazlı Brent petrol fiyatları (Yıllık % değişim) 140 1 100 80 60 40 0 - -40-60 01.04 07.04 01.05 07.05 01.06 07.06 01.07 07.07 01.08 07.08 07.09 01.10 07.10 01.11 07.11 01.12 07.12 01.13 07.13 01.14 100 80 60 40 0 - -40-60 01.04 07.04 01.05 07.05 01.06 07.06 01.07 07.07 01.08 07.08 07.09 01.10 07.10 01.11 07.11 01.12 07.12 01.13 07.13 01.14 Yİ-ÜFE Ana metaller GS Metaller (TL bazlı) Yİ-ÜFE Petrol ürünleri Brent petrol (TL bazlı) Kaynak: TÜİK, Bloomberg. Not: Yİ-ÜFE ana metaller için iki basamaklı, 24 kodlu ana metaller endeksi kullanılmıştır. Kaynak: TÜİK, Bloomberg. Not: Yİ-ÜFE petrol ürünleri için iki basamaklı, 19 kodlu kok ve rafine petrol ürünleri endeksi kullanılmıştır. Çekirdek enflasyon göstergelerinin türetilmesinde bir diğer ölçüt olarak standart sapma kullanılmıştır. Özellikle, 03 Ocak-14 Şubat döneminde tüm imalat alt kalemleri aylık enflasyonlarının her ay o aya kadar olan standart sapmaları hesaplanmış, artan oynaklığa göre sıralanan kalemlerin en oynak yüzde 5 ve yüzde 10 u budanmıştır. Böylelikle, her ay dahil edilen kalemlerin değişebildiği iki farklı Yİ-ÜFE çekirdek enflasyon göstergesi elde edilmiştir: std_5 ve std_10. Oynaklığa göre dışlama yoluyla elde edilen çekirdek enflasyon göstergeleri Grafik 3 ve 4 te sunulmuştur. Son olarak, imalat grubu alt kalemlerinin aylık enflasyonlarının dağılımı kullanılarak beş farklı gösterge oluşturulmuştur. V_1, V_1,5 ve V_2 göstergeleri türetilirken incelenen dönem için her ay ortalama aylık enflasyon hesaplanmış, aylık enflasyonu bu ortalamaya sırasıyla 1, 1,5 ve 2 standart sapmadan uzak olan alt kalemler budanmıştır. Sim_5 ve sim_10 çekirdek enflasyon göstergeleri oluşturulurken ise her ay aylık enflasyonlar artan sırada dizilmiş, elde edilen dağılımın her iki ucunun da simetrik olarak yüzde 2,5 ve yüzde 5 lik kısımları budanmıştır. 10 Bu şekilde türetilen beş göstergenin de her ay içerdiği kalemler değişebilmektedir. 11 Grafik 5 aylık enflasyonların dağılımına göre dışlama yoluyla elde edilen göstergeleri sunmaktadır. kalemin de dışlanmasıyla elde edilen gösterge ana metal ve petrol hariç imalat göstergesine çok yakın olup çalışmanın temel bulgularını değiştirmemektedir. 10 03 Ocak 14 Şubat döneminde imalat alt kalemleri aylık enflasyonlarının dağılımı leptokurtic dağılıma benzediğinden sadece simetrik budama yapılmıştır. 11 Bu çalışmada hesaplanan Yİ ÜFE çekirdek enflasyon göstergelerinin incelenen dönemdeki ortalama ağırlıkları Ek2 de verilmiştir. Ekonomi Notları 4
Tablo 2. İmalat alt kalemlerinin V_2 göstergesinden dışlanma sıklığı, 03 Ocak-14 Şubat Kod 26 İsim Bilgisayarlar ile elektronik ve optik ürünler V_2 den dışlanma sıklığı (%) 73,68 24 Ana metaller 72,18 19 Kok ve rafine petrol ürünleri 65,41 10 Gıda ürünleri 62,41 Kimyasallar ve kimyasal ürünler 58,65 14 Giyim eşyası 42,86 23 Metalik olmayan diğer mineral ürünler 33,08 28 Makine ve ekipmanlar 30,08 32 Diğer mamul eşyalar 28,57 15 Deri ve ilgili ürünler 27,82 25 Fabrikasyon metal ürünler, makine ve ekipmanlar hariç 24,81 27 Elektrikli teçhizat 24,06 13 Tekstil ürünleri 21,05 29 21 16 Motorlu kara taşıtları, treyler (römork) ve yarı treyler (yarı römork) Temel eczacılık ürünleri ve müstahzarları Ağaç ve mantar ürünleri (mobilya hariç) 15,79 14,29 12,03 30 Diğer ulaşım araçları 12,03 17 Kağıt ve kağıt ürünleri 11,28 12 Tütün ürünleri 9,77 18 Basım ve kayıt 7,52 18 Basım ve kayıt 7,52 11 İçecekler 4,51 22 Kauçuk ve plastik 3,01 Not: V_2, her ay aylık enflasyonu ortalama aylık enflasyona iki standart sapmadan daha uzak kalemlerin dışlanmasıyla elde edilen çekirdek enflasyon göstergesidir. Her hangi bir ayda iki basamaklı bir kalemin üç basamaklı alt kalemlerinden en az birinin dışlanması durumunda, o ay için söz konusu iki basamaklı kalem dışlanmış kabul edilmiştir. Bu çerçevede, dışlanma sıklığı 03 Ocak-14 Şubat döneminde bir kalemin kaç defa gösterge hesabına dahil edilmediğini gösteren yüzdedir. Ekonomi Notları 5
Grafik 3. İmalat grubu alt kalemlerinin aylık enflasyonlarının oynaklığına göre sürekli olarak dışlanmasıyla elde edilen Yİ-ÜFE çekirdek enflasyon göstergeleri ve Yİ-ÜFE (Yıllık % değişim) Grafik 4. İmalat grubu alt kalemlerinin aylık enflasyonlarının oynaklığına göre dışlanmasıyla elde edilen Yİ-ÜFE çekirdek enflasyon göstergeleri ve Yİ-ÜFE (Yıllık % değişim) 15 Petrol Hariç İmalat Yİ-ÜFE Ana Metal ve Petrol Hariç İmalat Temel Mal Uyumlu İmalat* Ana Metal Hariç İmalat 15 Std_10 Yİ-ÜFE Std_5 10 10 5 5 0 0-5 01.07 05.07 09.07 01.08 05.08 09.08 05.09 09.09 01.10 05.10 09.10 01.11 05.11 09.11 01.12 05.12 09.12 01.13 05.13 09.13 01.14 *Temel mal uyumlu imalat göstergesi imalat grubu alt kalemlerinin aylık enflasyonlarının oynaklığı ya da dağılımı dikkate alınmadan, temel malların (gıda, enerji, alkollü içecekler, tütün ve altın hariç TÜFE) içeriği, Yİ-ÜFE ana sanayi grupları sınıflamasındaki dayanıklı ve dayanıksız tüketim malları ve göstergeye dahil edilebilecek imalat alt kalemlerinin nihai ürüne yakın olması göz önüne alınarak türetilmiştir. -5 01.07 05.07 09.07 01.08 05.08 09.08 05.09 09.09 01.10 05.10 09.10 01.11 05.11 09.11 01.12 05.12 09.12 01.13 05.13 09.13 01.14 3. Çekirdek Enflasyon Göstergelerinin Karşılaştırılması Türetilen on bir gösterge çekirdek enflasyon literatürüne paralel olarak yansızlık, ana eğilim takibi, oynaklık, tahmin gücü ve anlaşılır olma kriterlerine göre karşılaştırılmıştır. 3.1. Yansızlık Yansızlık basitçe ortalama alınarak değerlendirilmektedir. Bir diğer ifadeyle, uzun vadede çekirdek enflasyon göstergesinin ima ettiği ortalama enflasyon Yİ-ÜFE ortalama enflasyonuyla karşılaştırılmaktadır. Bu çerçevede, ortalama yıllıklandırılmış üretici fiyatları enflasyonuna en yakın ortalama enflasyona sahip gösterge V_1,5 tir (Tablo 3). V_2 dışında tüm göstergeler ortalama üretici enflasyonunu olduğundan düşük bulmaktadır. Ancak ortalama Yİ-ÜFE enflasyonuyla, Yİ-ÜFE içinde en düşük paya sahip temel mal uyumlu imalat ve V_1 dışındaki göstergelerin ortalama enflasyonları arasındaki farklar istatistiksel olarak anlamlı bulunmamaktadır. Bununla birlikte, çalışmada kullanılan verilerin görece kısa olduğu dikkate alındığında, göstergelerin ortalama enflasyonu ile üretici fiyatları ortalama enflasyonunun farklılaşması şaşırtıcı değildir. Ekonomi Notları 6
3.2. Ana eğilim takibi Çekirdek enflasyon göstergesi genel fiyat endeksindeki değişimlerin eğilimiyle uyumlu hareket etmelidir. Bu uyum, söz konusu eğilimle çekirdek gösterge arasındaki RMSE ile ölçülmektedir. 12 Eğilime yakın hareket eden bir göstergenin RMSE si düşük olacaktır. Bu analizde, Yİ-ÜFE enflasyonundaki eğilim 18 aylık ortalanmış hareketli ortalamalar şeklinde ölçülmüştür (Grafik 6). Tablo 3, Yİ-ÜFE trendine en yakın hareket eden göstergelerin V_1, V_1,5 ile ana metal ve petrol hariç imalat olduğunu göstermektedir. 13 Grafik 5. İmalat grubu alt kalemlerinin aylık enflasyonlarının dağılımına göre dışlanmasıyla elde edilen Yİ-ÜFE çekirdek enflasyon göstergeleri ve Yİ-ÜF (Yıllık % değişim) Grafik 6. Yİ-ÜFE enflasyonu ve Yİ-ÜFE trend enflasyonu (Yıllık % değişim) 15 V_1.5 Sim_10 Yİ-ÜFE Sim_5 V_1 V_2 15 Yİ-ÜFE Yİ-ÜFE trend 10 10 5 5 0 0-5 01.07 05.07 09.07 01.08 05.08 09.08 05.09 09.09 01.10 05.10 09.10 01.11 05.11 09.11 01.12 05.12 09.12 01.13 05.13 09.13 01.14-5 01.07 05.07 09.07 01.08 05.08 09.08 05.09 09.09 01.10 05.10 09.10 01.11 05.11 09.11 01.12 05.12 09.12 01.13 05.13 Not: Yİ-ÜFE trend enflasyonu, aylık Yİ-ÜFE enflasyonunun 18 aylık ortalanmış hareketli ortalamasının ima ettiği yıllık yüzde değişimdir. Son veri 14 Şubat olduğundan, Yİ-ÜFE trend serisi 13 Mayıs tarihine kadar hesaplanabilmektedir. 3.3. Oynaklık Genel fiyat endeksindeki değişimlerin geçici etkilerden ve oynak kalemlerden arındırılmasıyla elde edilen çekirdek enflasyon göstergelerinin, tanım gereği genel endekse kıyasla daha az oynak olması beklenmektedir. Doğru kalemleri dışlayan bir çekirdek enflasyon göstergesi ise diğer göstergelere kıyasla daha az oynak olacaktır. Tablo 3, tüm oynaklık ölçütlerinde çekirdek göstergelerinin Yİ-ÜFE den daha az oynak olduğunu göstermektedir. Buna ek olarak, V_1, V_1,5 ile ana metal ve petrol hariç imalatın en düşük oynaklığa sahip ilk üç gösterge olduğu göze çarpmaktadır. 12 Bir diğer ifadeyle ana eğilim takibi, RMSE ç 2 1, π ç yıllıklandırılmış çekirdek gösterge aylık enflasyonu, π yıllıklandırılmış Yİ ÜFE eğilimi, şeklinde ölçülmektedir. 13 Yİ ÜFE enflasyonundaki eğilim 24 ve 36 aylık ortalanmış hareketli ortalamalar ile ölçüldüğünde göstergelerin RMSE leri bir miktar değişmekte ancak göstergelerin RMSE ye göre sıralaması değişmemektedir. Ekonomi Notları 7
3.4. Tahmin gücü Enflasyon kısa vadede ana eğiliminden sapabilir, ancak uzun vadede enflasyonun tekrar ana eğilimine dönmesi beklenmektedir. Çekirdek enflasyonun, genel enflasyonun eğilimini yansıttığı göz önüne alındığında, cari enflasyon çekirdeğin altındaysa (üstündeyse) ileriki dönemlerde genel enflasyon yükselecektir (azalacaktır). Dolayısıyla, genel enflasyonun çekirdek enflasyondan sapması geçici olacak ve söz konusu sapma dönem sonraki genel enflasyon ile bugünkü genel enflasyon arasındaki farkın açıklayıcısı olacaktır. Bu hipotezin sınaması (1) kullanılarak yapılmaktadır. ç (1) yıllıklandırılmış Yİ-ÜFE enflasyonunu, ç yıllıklandırılmış çekirdek enflasyonu temsil etmektedir., 12 ve 24 ay değerlerini almaktadır. nin ç in üstünde olması, ilerleyen dönemde genel enflasyonun azalacağı ( ) anlamına gelmekte, dolayısıyla, nın pozitif olması beklenmektedir. 0 ve =1 olması durumunda (1), ç denklemine dönmekte, yani çekirdek enflasyon ortalamada dönem sonraki genel enflasyona eşit olmaktadır. Dolayısıyla iyi bir çekirdek enflasyon göstergesi için, istatistiksel olarak anlamsız, 1 e yakın ve anlamlı olmalıdır. Öte yandan genel enflasyon ile çekirdek enflasyon arasındaki farkın, dönem sonraki çekirdek enflasyon ( ç ile bugünkü çekirdek enflasyon arasındaki farkı açıklamaması beklenmektedir. Tersi durum, çekirdek enflasyonun uzun vadede genel enflasyona yakınsadığı anlamına gelecektir. Bir diğer ifadeyle, genel enflasyon çekirdek enflasyonun tahmin edicisi olacaktır. Genel enflasyona gelen şokun ikincil etkiler veya beklentiler kanalıyla çekirdek enflasyonu yükseltmesi halinde bu durum oluşabilecektir. Söz konusu hipotezi test etmek için (2) kullanılmaktadır. ç ç ç (2) nin 0 olması, çekirdek enflasyonun genel enflasyona yakınsamadığı anlamına gelmektedir. 14 (1) ve (2) nin sonuçları sırasıyla Tablo 4 ve Tablo 5 te verilmiştir. Buna göre, temel mal uyumlu imalat göstergesi hariç tüm göstergeler =12 ve 24 için denklemlerde beklenen koşulları sağlamaktadır. 15 Özellikle, Tablo 4 ten tüm göstergeler için hem 12 hem de 24 aylık dönemde 0 ve =1 sınamalarının yüzde 1 anlamlılık düzeyinde beraber olarak reddedilemediği görülmektedir. =12 için, V_1, V_1,5 ile ana metal ve petrol hariç imalat göstergelerine ait regresyonlarda, istatistiksel olarak anlamsız ve 1 e oldukça yakıp olup, diğer regresyonlara 14 Tahmin gücü analizinde kullanılan değişkenlerde (, ç ç, ç ) ADF test sonuçlarına göre birim kök bulunmamaktadır. Birim kök sınamalarının sonuçları istenmesi durumunda paylaşılabilinir. 15 Bu sonuç, (1) ve (2) =6 için koşturulduğunda da geçerlidir. Özellikle, 6 aylık dönemde temel mal uyumlu imalat göstergesi için =0 sınaması yüzde 99 güvenle reddedilmektedir. Söz konusu analiz istenmesi durumunda paylaşılabilinir. Ekonomi Notları 8
kıyasla daha yüksektir. 16 Ancak söz konusu göstergelerin 24 ay sonraki enflasyonu tahmin güçleri azalırken petrol hariç imalat ve sim_5 göstergelerinin tahmin güçleri artmaktadır. Buna rağmen, =24 için de V_1, V_1,5 ile ana metal ve petrol hariç imalat tahmin gücü yüksek göstergelerdir. Tablo 5 ten, temel mal uyumlu imalat dışındaki çekirdek enflasyon göstergelerinin, in anlamsız olması nedeniyle, ne 12 ne de 24 ay sonra genel enflasyona yakınsamadığı görülmektedir. 3.5. Anlaşılır olma Basit yöntemlerle elde edilen çekirdek enflasyon göstergeleri kamu tarafından daha iyi anlaşılmaktadır. Bu çerçevede, ana metal hariç imalat, petrol hariç imalat veya ana metal ve petrol hariç imalat göstergeleri, basit olmaları nedeniyle, diğer çekirdek enflasyon göstergelerine kıyasla kamuyla iletişimde kullanılabilecek göstergelerdir. Ancak ana eğilim takibi, oynaklık ve tahmin gücü kriterlerinde iyi performans sergilemesi nedeniyle ana metal ve petrol hariç imalat göstergesi kamuyla iletişimde daha tercih edilebilir bir göstergedir. Nitekim TCMB 14 yılından itibaren, aylık fiyat gelişmeleri notunda görülebileceği üzere, üretici fiyatlarının ana eğilimini ana metal ve petrol hariç imalat göstergesinden takip etmektedir. Tablo 3. Yansızlık, ana eğilim takibi ve oynaklık kriterleri sonuçları, 06 Ocak-14 Şubat Yansızlık Ortalama enflasyon (%) Ana eğilim takibi Yİ-ÜFE trendi etrafında dalgalanma 1 Kendi trendi etrafında dalgalanma 1 Standart sapma Oynaklık Varyasyon katsayısı Ortalama mutlak değişim 2 Yİ-ÜFE 9,15 15,41 15,41 15,31 1,67 12,41 Temel mal uyumlu imalat 6,41* 11,35 10,68 11,53 1,80 10,09 Ana metal hariç imalat 8,41 14,08 14,04 14, 1,69 9,91 Petrol hariç imalat 8,01 12,13 11,79 12,60 1,57 8,97 Ana metal ve petrol hariç imalat 7,43 9,04 8,61 9,73 1,31 7,09 Std_5 7,73 10,53 10,09 11,06 1,43 7,37 Std_10 7,75 9,81 9,24 10,42 1,34 7,04 V_1 6,64** 8,66 7,93 9,21 1,39 6,72 V_1,5 8,92 9,64 8,98 10,35 1,16 7,16 V_2 10,89 11,47 10,50 11,57 1,06 7,65 Sim_5 8,42 13,74 13,48 14,05 1,67 9,68 Sim_10 7,85 10,87 10,42 11,50 1,47 8,00 Not: Bütün istatistikler aylık enflasyonların yıllıklandırılmış değerleri üzerinden hesaplanmıştır. */**/*** çekirdek göstergeler için hesaplanan ortalama enflasyonun Yİ-ÜFE ortalama enflasyonundan farkının sırasıyla yüzde 10,5 ve 1 düzeylerindeki anlamlılığını göstermektedir. 1 Trendler aylık enflasyonların 18 aylık ortalanmış hareketli ortalamasının yıllıklandırılmasıyla elde edilmiştir. Son veri 14 Şubat olduğundan, trend içeren hesaplamalarda kullanılan son tarih 13 Mayıs tır. Trend etrafında dalgalanma yıllıklandırılmış trend ile çekirdek göstergenin yıllıklandırılmış enflasyonu arasındaki RMSE olarak hesaplanmıştır. 2 Ortalama mutlak değişim, yıllıklandırılmış enflasyonun ilk farkının mutlak değerinin ortalamasıdır. 16 Bu analizde, ve parametrelerinde beklenen koşulları sağlayan göstergeler regresyonların sine göre karşılaştırılmış, dolayısıyla örneklem içi bir değerlendirme yapılmıştır. Literatürde, (1) e denklemin sol tarafıyla ilgili olabilecek makroekonomik değişkenler, çıktı açığı, işsizlik oranı gibi, ekleyerek çekirdek göstergelerin tahmin gücünü örneklem içi veya örneklem dışı ölçen çalışmalar bulunmaktadır. Rich ve Steindel (05) bu çalışmalara örnek gösterilebilir. Ekonomi Notları 9
Tablo 4. ç denklemi sonuçları, 06 Ocak-14 Şubat 12 ay sonrası (h=12) 24 ay sonrası (h=24) R 2 p-değeri :, =1 R 2 p-değeri :, =1 Temel mal uyumlu imalat 2,30 0,71*** 0,27 0,29 1,48 0,58*** 0,22 0,34 Ana metal hariç imalat 0,80 0,57** 0,05 0,72 0,32 0,6* 0,05 0,80 Petrol hariç imalat 1,45 0,87*** 0,12 0,60 0,99 0,86*** 0,13 0,69 Ana metal ve petrol hariç imalat 2,21 0,98*** 0,28 0,42 1,62 0,83*** 0,23 0,47 Std_5 1,90 1*** 0, 0,86 1,48 0,93*** 0, 0,99 Std_10 1,85 0,98*** 0,25 0,94 1,36 0,88*** 0,23 0,91 V_1 3,14 1,09*** 0,32 0,52 2,52 0,94*** 0,28 0,57 V_1,5 0,64 1,02*** 0,29 0,51 0,08 0,79*** 0, 0,56 V_2-1,31 0,92*** 0,22 0,28-1,49 0,68* 0,14 0,31 Sim_5 0,79 0,57** 0,05 0,82 0,32 0,69* 0,09 0,94 Sim_10 1,62 0,91*** 0, 0,62 0,96 0,78*** 0,16 0,48 Not: Bütün regresyonlar aylık enflasyonların yıllıklandırılmış değerleri üzerinden hesaplanmıştır. */**/*** parametrelerin sırasıyla yüzde 10,5 ve 1 düzeylerindeki anlamlılığını göstermektedir. Regresyonların standart hataları değişken varyans ve içsel bağıntıya göre düzeltilmiştir. 4. Sonuç Tablo 5. ç ç ç denklemi sonuçları, 06 Ocak-14 Şubat 12 ay sonrası (h=12) 24 ay sonrası (h=24) R 2 R 2 Temel mal uyumlu imalat -0,98 0,25* 0,07-0,70 0,15 0,03 Ana metal hariç imalat 0,07 0,28 0,01-0,46 0,36 0,02 Petrol hariç imalat 0,07 0,00 0,00 0,08 0,01 0,00 Ana metal ve petrol hariç imalat 0,47-0,10 0,01 0,62-0,08 0,01 Std_5 0,25-0,12 0,01 0,26-0,11 0,00 Std_10 0,09-0,07 0,00 0,23-0,09 0,01 V_1 0,58-0,13 0,01 0,80-0,15 0,02 V_1,5 0,10-0,02 0,00-0,14-0,02 0,00 V_2-0,06 0,15 0,01-0,60 0,06 0,00 Sim_5-0,52 0,35 0,02-0,78 0,30 0,02 Sim_10-0,02 0,02 0,00-0,14-0,01 0,00 Not: Bütün regresyonlar aylık enflasyonların yıllıklandırılmış değerleri üzerinden hesaplanmıştır. */**/*** parametrelerin sırasıyla yüzde 10,5 ve 1 düzeylerindeki anlamlılığını göstermektedir. Regresyonların standart hataları değişken varyans ve içsel bağıntıya göre düzeltilmiştir. Bu analizde, üç basamaklı yurt içi üretici fiyat endeksi imalat grubu alt kalemlerinin aylık enflasyonlarının oynaklığına ve dağılımlarına göre dışlamasıyla Türkiye için on bir adet Yİ-ÜFE çekirdek enflasyon göstergesi elde edilmiştir. Bu göstergeler yansızlık, ana eğilim takibi, oynaklık, tahmin gücü ve anlaşılır olma kriterlerine göre karşılaştırılmıştır. Sonuçlar, tüm kriterler esas alındığında tek bir en iyi gösterge olmadığını ortaya koymuştur. Özellikle, ortalama üretici enflasyonuna en yakın ortalamaya sahip gösterge V_1,5 tir. Elde edilen göstergelerin on tanesi ortalama üretici enflasyonunu olduğundan düşük bulsa da Yİ-ÜFE ile çoğu çekirdek göstergenin Ekonomi Notları 10
ortalama enflasyonları arasındaki fark istatistiksel olarak anlamsızdır. Öte yandan, çalışmada kullanılan verilerin yeterince uzun olmadığı dikkate alındığında, göstergelerin ortalama enflasyonu ile üretici fiyatları ortalama enflasyonunun farklılaşması şaşırtıcı değildir. Ana eğilim takibi, oynaklık ve tahmin gücü kriterlerinde V_1,V_1,5 ile ana metal ve petrol hariç imalat göstergeleri diğer göstergelere kıyasla daha iyi performans sergilemiştir. Anlaşılır olma açısından ise ana metal ve petrol hariç imalat kamuyla iletişimde tercih edilebilecek göstergedir. Sonuç olarak, üretici fiyatlarındaki değişimin ana eğilimi, ortalama aylık enflasyona 1,5 standart sapmadan daha uzak aylık enflasyona sahip kalemlerin budandığı V_1,5 ile ana metal ve petrol hariç imalat göstergelerinden takip edilebilir (Grafik 7 ve 8). Bu iki göstergenin aynı yönde hareket ettiği dönemlerde üretici enflasyonu ana eğilimi hakkında görece net bir fikre sahip olunabilecektir. Grafik 7. Yİ-ÜFE ve en iyi performans gösteren Yİ-ÜFE çekirdek enflasyon göstergeleri (Yıllık % değişim) Grafik 8. V_1,5 ile ana metal ve petrol hariç imalat (3 aylık ortalamalar) Yİ-ÜFE V_1.5 2,5 Ana Metal ve Petrol Hariç İmalat V1.5 15 Ana Metal ve Petrol Hariç İmalat 2,0 10 1,5 1,0 5 0,5 0 0,0-5 01.07 05.07 09.07 01.08 05.08 09.08 05.09 09.09 01.10 05.10 09.10 01.11 05.11 09.11 01.12 05.12 09.12 01.13 05.13 09.13 01.14-0,5 02.06 07.06 12.06 05.07 10.07 03.08 08.08 06.09 11.09 04.10 09.10 02.11 07.11 12.11 05.12 10.12 03.13 08.13 01.14 Ekonomi Notları 11
Referanslar Atuk, O., Öğünç, F., Özmen, M.U., Sarıkaya, Ç., 13. Türkiye de Üretici ve Tüketici Fiyatları Arasındaki İlişki Üzerine Bir Değerlendirme. TCMB Ekonomi Notları 13-21. Atuk, O., Özmen, M. U., 09. Design and Evaluation of Core Inflation Measures for Turkey. CBT Working Paper No:09/03. Cecchetti, S., Moessner, R., 08. Commodity Prices and Inflation Dynamics. BIS Quarterly Review Aralık 08, s. 55-66. Clark, T. E.,01. Comparing Measures of Core Inflation. Economic Review Second Quarter 01, s. 5-31. ECB, 13. Are Sub-indices of the HICP Measures of Underlying Inflation?. ECB Monthly Bulletin Aralık 13, s. 63-67. Figueiredo, F. M. R., 01. Evaluating Core Inflation Measures for Brazil. Banco Central do Brasil Working Paper Series 14. Lafléche, T., Armour, J.,06. Evaluating Measures of Core Inflation. Bank of Canada Review Summer 06, s. 19-29. Raj, J.,Misra, S., 11. Measures of Core Inflation in India An Empirical Evaluation. Reserve Bank of India Occasional Papers Vol. 32 No.3, s. 37-66. Rich, R., Steindel, C., 05. A Review of Core Inflation and an Evaluation of its Measures. Federal Reserve Bank of New York Staff Report No:236. Roger, S., 1998. Core inflation: Concepts, Uses and Measurement. Reserve Bank of New Zealand Working Paper 98/9. TCMB, 05. Türkiye için Özel Kapsamlı TÜFE Göstergeleri Çekirdek Enflasyon Çalışma Raporu. Tekatlı, N., 10. A New Core Inflation Indicator for Turkey. Central Bank Review Vol. 10/2 s. 9-21. Ekonomi Notları 12
Ek1: Temel mal uyumlu imalat göstergesini oluşturan kalemler Temel mal uyumlu imalat göstergesini oluşturan kalemler Kod İsim 13.2 Dokumalar 13.9 Diğer tekstil ürünleri 14.1 14.3 15.1 Giyim eşyası, kürkten yapılan giysiler hariç Giyim eşyası, örgü (triko) veya tığ işi (kroşe) Tabaklanmış ve işlenmiş deri; bavul, el çantası, saraçlık ve koşum takımı; işlenmiş ve boyanmış kürk 15.2 Ayakkabı 16.2 Ahşap, mantar, hasır ve örgü malzemesinden (saz, saman vb.) ürünler 17.2 Kağıt ve mukavvadan ürünler.3.4 Boya, vernik ve benzeri kaplayıcı maddeler ile matbaa mürekkepleri ve macunlar Sabun ve deterjanlar, temizleme ve cilalama ürünleri, parfüm ve bakım ürünleri 21.2 Eczacılık müstahzarları 23.1 Cam ve cam ürünleri 23.4 Diğer porselen ve seramik ürünler 25.7 26.2 Çatal-bıçak takımı, el aletleri ve genel hırdavat malzemesi Bilgisayar ve bilgisayar çevre birimleri 26.3 İletişim ekipmanları 26.4 Tüketici elektroniği ürünleri 26.8 Manyetik ve optik kaset, bant. CD vb. ortamlar 27.5 Ev aletleri 29.1 Motorlu kara taşıtları 30.9 B.y.s. ulaşım araçları 31.0 Mobilya 32.1 Mücevherat, bijuteri ve ilgili eşyalar 32.9 B.y.s. mamul ürünler Ekonomi Notları 13
Ek2: Yİ-ÜFE çekirdek enflasyon göstergelerinin ortalama ağırlıkları, 06 Ocak-14 Şubat Yİ-ÜFE çekirdek enflasyon göstergelerinin ortalama ağırlıkları, 06 Ocak-14 Şubat İmalat içindeki payı (%) Yİ-ÜFE içindeki payı (%) Temel mal uyumlu imalat 27,96,76 Ana metal hariç imalat 91,04 67,58 Petrol hariç imalat 92,34 68,55 Ana metal ve petrol hariç imalat 84,35 62,61 Std_5 86,71 64,37 Std_10 84,33 62,60 V_1 76,92 57,10 V_1,5 81,59 60,57 V_2 84,65 62,84 Sim_5 92,09 68,36 Sim_10 84,81 62,95 Not: Tablonun 3-6. satırlarındaki çekirdek enflasyon göstergelerinin imalat ve Yİ-ÜFE içindeki payları her sene; 7-13. satırları arasındaki göstergelerin söz konusu payları ise her ay değişebilmektedir. Tablodaki değerler göstergelerin incelenen dönemdeki ortalama ağırlıklarını göstermektedir. Ekonomi Notları, ekonomik gelişmelere dair tartışmalara zamanlı bir katkıda bulunmak ve TCMB bünyesinde Türkiye ekonomisi ve para politikası üzerine yapılan çalışmaların sonuçlarını kamuoyuyla paylaşmak amacıyla hazırlanan bir yayındır. Burada sunulan görüşler tamamıyla yazarlara aittir, dolayısıyla TCMB nin ya da çalışanlarının görüşlerini temsil etmeyebilir. Bu seri Yusuf Soner Başkaya nın editörlüğünde yayımlanmaktadır. Burada yer alan metnin tamamının başka bir yerde yayımlanabilmesi için TCMB den yazılı izin alınması gerekmektedir. Görüş ve öneriler için: Editör, Ekonomi Notları, TCMB İdare Merkezi, İstiklal Cad, No: 10, Kat:15, 06100, Ulus/Ankara/Türkiye. E-mail: ekonomi.notlari@tcmb.gov.tr Ekonomi Notları 14