ODÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Aratırmaları Dergisi Issn: 1309-9302 http://sobiad.odu.edu.tr Cilt: 2 Sayı: 4 Aralık 2011 TÜRKÇEDE ON BR YAINA KADAR ÇOCUKLARA ÖRETLMES GEREKEN, BRLEM GÜCÜ YÜKSEK LK BN KELME* THE FIRST THOUSAND WORDS IN TURKISH WHICH CAN EASILY BE COMBINED SHOULD BE TAUGHT UNTIL ELEVEN YEAR OLD CHILDREN Saadettin KEKLK** Özet Bir dilin bütün kelimeleri bir anda öretilemeyeceinden aamalı bir ekilde söz varlıının kazandırılması yoluna gidilmektedir. Birleim gücü yüksek olan kelimelerin öncelikli olarak öretilmesi bu ölçütlerden biridir. Bu yüzden aratırmanın amacı, güncel Türkçede birleim gücü yüksek olan ilk bin kelimenin belirlenmesidir. Aratırmada Türk Dil Kurumunun onuncu baskısı olan 2005 basımı Türkçe sözlük esas alınmıtır. Türkçe sözlükteki madde baı kelimeler taranmı ve bir kelimeden türeyen birleik kelime sayısı kelimelerin karılarına yazılarak alfabetik olarak sıralanmıtır. Aratırmaya göre ilk bin kelimeyi, sıklıı yedi ve üzeri kelime türeten madde baı kelimeler oluturmaktadır. Sıklıı yedi ve üzeri olan bu kelimelerin oluturduu birleik kelime sayısı 17985 tir. Birleim gücü yüksek ilk bin kelime, kavram alanlara göre tasnif edildiinde çeitli alanlarla ilgili olduu; temel söz varlıı açısından incelendiinde insanın hayatında birinci derecede önemli olan temel kelimelerden olduu belirlenmitir. Bu kelimeler, baka * Bu makale, 9-11 Aralık 2011 tarihinde 2. Uluslararsı Dünya Dili Türkçe Sempozyumunda sunulan bildiriden geniletilerek oluturulmutur. ** Yrd. Doç. Dr. Zonguldak Karaelmas Üniversitesi, Ereli Eitim Fakültesi, Türkçe Eitimi Bölümü, e-posta: sadikeklik@gmail.com
- 81 - aratırmalarla karılatırıldıında sık kullanılan kelimeler ve 0-11 ya arası çocuun seviyesine uygun kelimeler olduu belirlenmitir. Anahtar Kelimeler: Türkçe Öretimi, Kelime Öretimi, Birleim Gücü Yüksek Kelimeler, Kelime Listesi. Abstract Since it will be difficult to teach the intended vocabulary of the language at once, it is preferred to make the students acquire it gradually. One of the criteria of the vocabulary teaching is that the words which can easily be combined should be taught primarily. Therefore, the main aim of the survey is to determine thousand words that belong to this group. The tenth press of Turkish Language Association Dictionary that was published in 2005 is the basis for this survey. All the headwords in the dictionary were scanned and the number of compound words which were derived from a word was alphabetically ordered. According to the survey, the headwords which can derive seven compound words at least are among the first thousand words. The number of compound words that these kinds of headwords derive is 17985. When first thousand words are classified according to conceptual field, they are related to various fields, on the other hand, when they are analyzed in terms of their basic lexis, they are thought to be among the basic words for human. When compared with other surveys, it is seen that they are the words which are frequently used and are suitable for the children of 0-11 age group. Key Words: Teaching Of Turkish, Vocabulary Teaching, The Words Which Can Easily Be Combined, Word List.
- 82 - GR Giri bölümünde problem durumu ve birleim gücü yüksek kelimenin tanımı ve açıklamasına yer verilmitir. Problem Durumu Türkçe dersinin amaçları arasında dört temel becerinin yanında çocuun kelime hazinesinin ve okuma alıkanlıının kazandırılması bulunmaktadır. 2005 Türkçe programın (1 5. sınıf) genel amaçlarında; dinleme, konuma, okuma, yazma, görsel okuma ve görsel sunu dil becerilerini gelitirmek, Türkçeyi sevmelerini, doru ve etkili kullanmalarını salamak, metinler arası düünme becerilerini gelitirerek söz varlıını zenginletirmek, okuma ve yazma sevgisi ile alıkanlıını kazanmalarını salamak, ifadeleri geçmektedir (MEB, 2005: 16). lköretim okullarında bulunan örencilerin kelime hazinelerinin gelitirilmesi hususu, öretim programlarında yer almasına ramen ülkemizde bugüne kadar ilköretim seviyesindeki örencilerin kelime hazinelerinin ne seviyede olduunu belirlemek amacıyla bir çalıma yapılmamıtır (Karada, 2005: 1). Eitim öretimin çeitli kademelerindeki çocuk ve gençlerimizin sahip olması gereken kelime hazinesi konusunda millî hedeflerimizin olmaması önemli bir eksikliktir (Demir, 2006: 223). Çocukların kelime hazinesinin zenginletirilmesi ve onlara kitap okuma alıkanlıı kazandırılması amaçlanırken bunun için dil gelimesine uygun kelime listelerinden bahsedilmemitir. Hangi yata hangi kelimelerin öretilecei, kelime hazinesinin hem nitelik hem de nicelik yönünden hangi özellikte olması gerektii konusunda hiçbir açıklama yapılmamıtır (Keklik, 2009: 22). Ders kitapları, örencinin kelime hazinesini besleyen önemli kaynaklardan biridir. Bu kitaplar aracılıı ile örenciye kazandırılması hedeflenen kelimeler, eitim seviyesine göre önceden belirlenmi ve kademeli olarak metinlere yerletirilmesi gerekir. Oysa bu kitaplarda bulunması gereken kelime/kavram sayısının alt ve üst sınırları, ne ders kitapları yönetmeliinde, ne müfredat programlarında ne de program kılavuzlarında belirtilmitir (Demir, 2006: 220). Ders kitaplarındaki metinler hazırlanmadan önce her sınıfta kaç kelimenin öretilecei liste biçiminde belirlenir. Bugüne dein Türkçe ders kitaplarında böyle bir çalımanın yapılmadıı görülmektedir (Çotuksöken, 2000: 9). Türkçe için ya ve seviyeye göre hangi kelimelerin ne sıklıkla öretilecei ile ilgili çalımaların noksanlıından kitaplarda öretilmek için seçilen kelimeler yazarların ahsî tecrübelerine kalmaktadır (Pehlivan, 2003: 91).
- 83 - Okul sözlüklerinin hazırlatılması ve bunlardan yararlanılması, örencilere yalnızca Türk dilini öretmek için deil, onlarda sözlü ve yazılı anlatım yetenei, duygu, zekâ ve düünce gelimesi için de önem taıdıı halde eitimimizde bu konu üzerinde durulmamaktadır (Akyüz, 1988: 250). Daha çok özel yayınevleri tarafından hazırlattırılan ilk ve orta öretim sözlükleri yapılırken hangi ölçütlerin esas alındıını atılan ve tutulan kelimelerin neye göre seçildiini anlamak, dorusu mümkün olmamaktadır (Demir, 2006: 222). Okul sözlüklerindeki kelimelerin dil gelimesine uygun hazırlanmadıı görülmektedir. Ayrıca Millî Eitim Bakanlıı nın okul sözlükleri konusunda bir denetiminin olmaması ve bazı ölçütleri gelitirmemesi okul sözlüklerinin yetersiz ve eksik açıklamalarla hazırlanmasına yol açmaktadır. Çocukların kelime hazinesinin ve okuma alıkanlıının gelimesinde çocuk kitaplarının özellikle masal ve hikâyelerin önemli bir yeri bulunmaktadır. Ba (2006: 150) a göre, Türkiye de yayımlanan çocuk kitaplarının kaç kelimeden meydana geldii, atasözleri ve deyimlerden ne kadar yararlanıldıı hususunda tam bir ölçüt mevcut deildir. Bunun yanında, yayımlanan çocuk kitapları, hitap ettikleri hedef kitleye göre ilmî ölçülerde tasnif edilmemi ve seviyelendirilmemitir. Tasnif ve seviyelendirmeye dair bazı giriimler de, ne elle tutulur durumdadır ne de bir ölçüte dayanmaktadır. Oysa Batıda, örnein Shakespeare in bir eseri, bir, iki, üç, dört ve beinci sınıf seviyesine göre ayrı ayrı hazırlanabilmektedir. Yine Batıda yayımlanan çocuk kitaplarının seviyelendirilmesinde, kelime hazinesi hususu da dikkate alınmaktadır. Batılı çocuk edebiyatı yazarları, sınırları çizilmi, ölçütleri belli noktalara dayanarak, kitaplarını hazırlamaktadırlar. Türkçe öretim programı, Türkçe ders kitapları, okul sözlükleri ve çocuk kitaplarından anlaıldıı gibi kelime hazinesinin gelitirilmesi aamalı, planlı ve düzenli gerçeklememektedir. Hangi kelimelerin öncelikli olarak öretilecei belli deildir. Bir dilin bütün kelimeleri bir anda öretilemeyeceinden aamalı bir ekilde söz varlıının kazandırılması yoluna gidilmektedir. Bu anlamda ders kitaplarında, okul sözlüklerinde, çocuk kitaplarında, kelimelerin seçimi ölçütler dâhilinde yapılması gerekmektedir. Çocuklar için hazırlanan sözlük, çocuk kitapları ve ders kitaplarında hangi kelimelerin öncelikli olarak yer alacaı konusunda bazı ölçütler bulunmaktadır. Bunlardan biri de birleim gücü yüksek olan kelimelerin öncelikli olarak öretilmesidir. Bu yüzden aratırmanın amacı, güncel Türkçede birleim gücü yüksek olan ilk bin kelimenin belirlenmesidir.
- 84 - Birleim Gücü Yüksek Kelime Bir dilin söz varlıı rasgele bir bütün deildir. Kelimeler aralarında çeitli balantılar kurar. Tek baına bir kelime etkisiz bir unsurdur. Deerini içinde bulunduu balamdan ve iliki kurduu öbür unsurlardan alır. Bir kelimenin öbür öelerle iliki kurma, bileim gücü de sıklıı etkiler. Bileim gücü yüksek kelimeler yüksek sıklık gösterir (Öztokat, 1977: 192). Aksan (1998: c.iii-18), kimi dilbilimciler bir kelimenin yeni öeleri, birleik kelimeleri türetme deeri, yeni sözcükleri türetme gücü üzerinde durduunu söyleyerek bu konuya dikkat çekmitir. Birleik kelime, birden çok kelimenin yeni bir anlam ifade etmek üzere birleip kalıplamasıyla meydana gelen öbektir. Birleik fiil, birleik isim, birleik sıfat ve birleik zarf olmak üzere dört çeidi vardır (Topalolu, 1989: 43). Birleik kelimelerde bazı kelimeler öbürlerine nazaran daha çok kullanılmaktadır. Bu tür kelimelerin birleim gücü yüksektir. YÖNTEM Güncel Türkçede birleim gücü yüksek ilk bin kelimeyi belirlerken betimleyici yöntem kullanılmıtır. Betimleyici çalımalar bir durumu var olduu ekliyle ortaya koyan aratırma yaklaımıdır. Aratırmaya konu olan hadise, kii, ya da nesne kendi koulları içinde ve olduu gibi tanımlanmaya çalıılır. Onları herhangi bir ekilde deitirme, etkileme çabası gösterilmez. Önemli olan onu uygun bir biçimde gözleyip belirleyebilmektir (Karasar, 2005: 77). Aratırmada ise 2005 basımı Türkçe sözlükteki mevcut durum ortaya konmutur. Veri Toplama Aracı ve Analizi Veriler, doküman incelemesiyle toplanmı ve içerik analizine tabi tutulmutur. Metin, kitap, belge vb. malzemenin belli özelliklerinin belirlenmesi amacı ile yapılan bir tür tarama olarak da nitelendirilebilen içerik analizi, nicelletirme ölçülerini önceden gelitirerek, malzemeyi belli beklentiler ııında incelemektir (Karasar, 2005: 184). Tavancıl ve Aslan (2001: 87) a göre, içerik analizi türlerinden frekans analizi ile kelimelerin/birimlerin nicel olarak görünme sıklıı ortaya konur. Bu analiz türü, kelimelerin younluunu ve önemini anlamayı salar. Sıklık analizi sonunda kelimeler önem sırasına sokulabilmekte ve sıklıa dayalı bir sınıflama yapılabilmektedir.
- 85-2005 basımı Türkçe Sözlükte madde baı bir kelimeden türeyen birleik söz varlıkları ok iaretiyle kalın puntolarla o maddenin altında toplu olarak gösterilmektedir. Böylece bir kelimenin birleim gücünün ne kadar yüksek olduu ortaya çıkmaktadır. Söz gelii, kâıt kelimesinden altmı tane kelime türetmitir. Bunlardan bazıları, kâıt balıı, kâıt helvası, atık kâıt, kaba kâıt, üçkâıt, borsa kâıdı, cevap kâıdı, el ii kâıdı, folyo kâıdı, ikametgâh kâıdı, kese kâıdı, kue kâıdı, matris kâıdı, nüfus kâıdı, saman kâıdı, zımpara kâıdı. Aratırmada Türk Dil Kurumunun onuncu baskısı olan 2005 basımı Türkçe sözlük esas alınarak sözlükteki madde baı kelimeler taranmıtır. BULGULAR Türk Dil Kurumunun 2005 basımı Türkçe Sözlükteki madde baı kelimeler incelenmi ve birleim gücü yüksek ilk bin kelime belirlenmitir. Bu kelimeler aaıda alfabetik olarak listelenmitir. Birleim gücü yüksek ilk bin kelime acı 34 açı 20 açık 87 açısal 7 ad (isim) 27 ada 12 adam 50 adım 10 adlî 9 af 8 a 28 aa 25 aaç 99 aır 34 aırlık 10 aız 62 aızlı 14 arı 15 aile 17 ak 58 akçe 11 akıl 26 akım 13 akam 22 ala 10 alaca 8 alan 30 alay (topluluk) 16 alçak 7 âlem 13 alev 7 alıcı 9 alım 8 allah 7 alt 74 altın 23 amber 8 ameliyat 8 amir 7 ana 75 anahtar 20 anlam 14 anlamlı 8 anne 7 ara 57 araba 25 araç 11 arama 7 arı (hayvan) 13 arka 14 armut 11 art 14 artık 7 asalak 7 asit 31 askerlik 7 aslan 12 a 9 aaı 9 aı 11 aırı 11 ak 7 at 19 ate 24 atı 12 atlama 9 atom 9 av 7 avcı 10 ay 47 ayak 59 ayaklı 16 ayı 13 ayna 11 ayva 7 baba 41 baca 14 bacak 9 bacaklı 7 badem 18 ba (asma) 7 ba (düüm) 16 baırsak 15 bahar 10 bahçe 17 bakır 11 bakı 9 bakla 16 bal 24 baldır 7 balık 114 banka 10 banyo 13 bardak 11 basın 13 basınç 12 baskı 8 basma 11 basmak 14 ba 252 bakan 14 balı 13 balık 8 bataklık 7 bayrak 8 bayram 27 bebek 8 bel 16 bela 9 belediye 10 belge 26 bent 8
86 benzeme 7 beri 10 besi 8 beslenme 13 be 29 beik 7 bey 22 beyaz 23 beyin 15 bez (organ) 15 bez 27 bıçak 9 bıyık 9 biber 17 biçim 8 bilek 8 bilgi 34 bilim 145 bilimci 50 bilimsel 22 bin 7 bir 107 birim 9 birleik 13 birlik 29 bit 18 bitki 21 boaz 14 bomak 7 bohça 7 bol 7 bomba 11 boncuk 11 borç 10 borsa 14 boru 35 bostan 7 bo 13 boluk 9 boy (uzaklık) 31 boya 29 boylu 9 boyun 7 boz 9 bozmak 9 bozuk 20 bozukluk 7 böcek 48 böcekler 15 bölge 24 bölük 12 börek 23 bu 19 bucak 8 budak 7 buday 16 bulaık 11 bulut 10 burun 23 buselik 13 buz 14 buzul 8 bülbül 7 büro 7 bütçe 11 bütün 7 büyük 33 cam 23 cambaz 8 can 46 cankurtaran 9 canlı 20 cenaze 7 cennet 7 cep 15 ceviz 7 ceza 21 cier 12 cins 7 corafya 17 cümle 30 çadır 14 ça 21 çakır (mavi) 7 çalgı 10 çalı 12 çalıma 19 çam 17 çamaır 17 çanak 15 çanta 12 çatal 17 çatı 15 çavu 18 çay (içecek) 22 çayır 19 çekim 9 çekirdek 8 çekme 8 çelik 13 çember (daire) 7 çene 11 çevre 13 çıban 7 çıkı 10 çıplak 9 çiçek 83 çift 29 çifte 11 çivi 11 çizgi 28 çoban 17 çocuk 26 çok 33 çorba 32 çöp 10 çörek 7 çubuk 10 çukur 8 çürük 9 da 51 daire 19 dal (aaç) 8 dalga 33 dalgıç 7 dam 7 damak 12 damar 23 damla 7 dana 8 dar (geni) 18 darlık 7 dava 13 defter 24 deer 31 deli 18 delik 12 demir 43 denetim 8 denge 11 deniz 92 deprem 12 derece 12 deri 12 ders 9 dert 7 deve 17 devir (dönem) 9 devir (dönü) 10 devlet 16 devre 7 dı 83 dik 12 diken 20 diki 10 dil 97 din 8 dip 9 direk 13 di 54 divan 10 diz 8 doa 7 doal 8 doan 7 doru 17 dou 10 doum 12 doku 25 dolap 25 dolma 13 dolu (bo) 10 domuz 15 dost 12 döl 8 dönem 13 döner 9 dört 22 dua 9 dudak 16 durum 25 duru 7 duvar 25 duygu 9 duyu 9 duyum 8 düün 10 dümen 9 dünya 29 dükün 16 düman 7 düme 11
87 düük 8 düz 8 düzen 17 düzey 7 düzlem 12 ebe 11 edebiyat 8 efendi 10 eitim 24 eri 15 ehil 16 ek 42 ekmek (isim) 40 ekonomi 10 el (organ) 81 elektrik 21 elma 22 emir 19 emniyet 8 er 18 erik 18 erk 11 erkân 8 erkek 10 eser 11 eski 12 esmer 8 e 25 eek 23 et 35 etek 25 ev 84 evlat 8 evvel 9 eylem 9 ezan 7 fare 13 fasulye 12 fener 15 fındık 12 fırın 13 fırtına 9 fıstık 9 fiil 37 fikir 8 fil 7 film 20 fincan 7 fiek 7 fiyat 17 fizik 8 foto 19 frenk 9 gaz 40 gazete 7 gece 28 geçi 7 geçit 12 geçmi 9 gelin 14 gelir 8 gelmek 17 gemi 28 gen (kenarlı) 18 genel 23 geni 19 gerçek 7 geri 14 geyik 8 gizli 15 göbek 15 göüs 18 gök 30 göl 9 gölge 7 gömlek 8 gönül 30 görmek 7 görünüm 7 görü 10 görülü 7 gösterge 9 göz 103 gözlü 17 gözlük 9 grup 14 güç 28 gül 30 gümü 12 gün 71 güne 20 güney 7 güre 8 güvenlik 8 güzel 13 güzellik 7 haber 17 hacı 9 hafif 11 hak 55 hakem 8 hâl (durum) 36 halat 7 halk 20 ham 7 hamam 16 hamur 9 hane 150 hanım 11 hapis 11 harç 7 harf 15 harita 9 harp 13 hasta 7 hastalık 24 hat 26 hava 72 havlu 7 hayal 11 hayat 31 hayvan 16 hazır 13 hece 10 hekim 8 helva 18 her 14 hesap 27 heyet 9 hırsız 8 hıyar 9 hız 10 his 7 hizmet 17 horoz 21 ho 8 hukuk 15 humma 9 hücre 12 hükûmet 9 hüsün 9 ırk 7 ısı 17 ıık 26 ıın 9 iç 96 idare 14 ine 27 iki 39 ikinci 7 ikindi 7 iklim 7 ilim 9 ilk 25 imam 8 imza 8 ince 16 incir 11 insan 13 ip 10 ipek 11 iplik 15 iri 8 isim 20 istasyon 9 i 71 iaret 24 içi 12 ilem 10 it 11 iyi 10 japon 8 kaba 20 kabak 20 kabuk 10 kabul 10 kaçmak 7 kadar 7 kadın 32 kafa 21 kafalı 17 kafiye 8 kâıt 60 kahve 30 kaldırım 9 kalem 39 kalıp 10 kalp 19 kamı 7 kamu 16 kan 36 kanat 9
88 kanatlı 11 kandil 16 kanlı 9 kanun 16 kap 9 kapak 15 kapalı 17 kapı 64 kaplama 11 kapmak 10 kar 13 kâr 7 kara (siyah) 126 kara (toprak) 12 karakol 7 karar 13 karde 20 karga 18 karı 10 karın 17 karınca 11 karı 11 kart (belge) 25 kasa 7 ka 10 kaık 13 kat (daire, tabaka) 24 katran 7 kavak 11 kavga 14 kaya 23 kayık 13 kayıp 9 kayıt 16 kaymak (isim) 8 kaynak 14 kazan 9 kebap 25 keçi 22 kedi 16 kelebek 8 kelime 20 kemik 41 kenar 14 kendi 11 kepçe 8 kese 14 kesen 7 kesik 8 kesim 10 kesme 8 kestane 13 keyif 9 kıdemli 7 kıl 14 kılıç 15 kır (renk) 7 kır (yer) 7 kıran 18 kırk 17 kırlangıç 8 kırmızı 24 kısa 12 kı 9 kız 28 kızıl 22 kilit 16 kilo 10 kip 8 kira 8 kiraz 8 kireç 10 kii 15 kitap 22 koca (geni, yalı) 8 kol 39 koltuk 15 konuma 12 konut 7 korku 9 kou 9 koyu 10 koyun 14 köfte 16 kök 34 kömür 13 köpek 16 köprü 11 kör 36 köe 26 kötü 7 köy 18 kredi 12 kul 11 kulak 43 kule 8 kum 17 kur (ekonomi) 7 kurbaa 9 kurun 12 kurt 26 kuru 54 kurul 23 ku 91 kuak 22 kutu 16 kutup 7 kuvvet 25 kuyruk 33 kuyu 17 kuzu 13 küçük 36 küf 11 kül 8 kültür 14 küme 13 küre 13 kütük 7 laf 8 lahana 8 lamba 19 liman 7 limon 12 liste 8 lokma 8 maa 7 macun 7 madde 13 maden 19 mahalle 14 mahkeme 11 makam 9 makarna 9 makine 47 mal 30 mantar 38 manyetik 7 masa 31 mavi 21 meclis 10 mektup 9 meme 11 memur 10 meneke 12 mercan 13 merdiven 15 merkez 25 mee 12 metre 75 meydan 13 meyve 24 mısır 9 millet 7 millî 15 misafir 7 mobilya 10 mum 15 müdür 9 müzik 28 nakil 8 namaz 18 name 72 nane 10 nefes 10 nefis 7 nem 7 nikâh 8 nokta 44 nüfus 14 ocak 27 oda 35 odun 10 olan 11 oul 25 oksit 8 okul 21 okuma 8 olmak 10 on 16 organ 15 orman 19 orta 50 ortak 21 ortaklık 9 ot 135 oturma 7 oy (rey) 17 oyun 41 oyuncu 11 ozon 7 öle 11 örenim 7
89 öretim 17 öküz 10 ölçek 7 ölçmek 54 ölçüm 15 ölü 22 ölüm 15 ömür 7 ön 50 önce 7 önerme 7 ördek 8 örtü 11 örümcek 8 öte 18 öz 38 özel 17 paça 8 pamuk 14 para 50 parça 11 parmak 31 pas 8 paa 8 patlıcan 9 pay 15 pazar 15 pek 18 pekmez 7 pembe 7 pencere 10 pençe 7 perde 20 peri 9 pein 8 peygamber 7 peynir 22 pilav 15 pis 8 piyasa 12 plastik 8 polis 12 posta 7 pozitif 8 program 7 pul 10 radyo 10 rakı 8 rapor 11 reçel 8 reis 7 renk 48 resim 29 roman 9 ruh 21 rüzgâr 8 saat 54 sabah 17 sabun 17 sa (salam) 11 sa (sol) 11 saır 9 salık 21 saha 13 sahip 22 sakal 12 sakallı 7 sakız 20 salata 10 salkım 10 salon 24 saman 8 sanat 28 sanayi 12 sandık 17 santral 7 saray 10 sarı 41 sarımsak 7 sarma 7 sarmaık 8 satı 24 sava 12 sayaç 7 sayı 42 saz (müzik) 12 seçim 11 selam 8 senet 12 sepet 10 ser (ba) 15 serbest 12 sert 8 servis 13 ses 42 sesli 16 sever 25 severlik 14 sıcak 17 sıçan 14 sıfat 16 sıır 14 sıkı 11 sıklet 8 sınav 9 sınıf 12 sınır 11 sıra 23 sırt 13 sidik 7 sigara 9 sigorta 16 silah 10 sinek 24 sinema 9 sinir 18 sistem 20 sodyum 9 sofra 13 soan 10 souk 16 sokak 9 sol 9 solucan 8 son 23 soru 9 sosyal 27 soy 8 söz 56 sözleme 11 sözlü 8 su 158 subay 12 suç 9 sulu 7 suni 9 suratlı 7 sülfat 9 süpürge 10 süre 10 süt 31 aka 10 arap 7 ehir 12 eker 36 eref 9 erit 13 eytan 19 oför 7 tabak 8 tabaka 12 taban 16 tabanca 10 taç (bata) 11 tahta 37 takım 40 takma 8 takvim 11 tam 22 tamlama 12 tanrı 8 tarak 8 tarih 10 tarla 8 tas 9 ta 135 tatlı 29 tavan 18 tavuk 34 tedavi 13 tek 43 teker 10 teknik 10 tel 22 telefon 18 televizyon 11 telgraf 9 telli 10 temel 15 temiz 10 tepe 17 tepeli 10 ters 8 tıra 12 tırnak 15 ticaret 18 tiyatro 11 top 50 toplantı 8 toplu 10 topluluk 7 toplum 13
90 toplumsal 14 toprak 21 torba 11 toz 23 tören 13 tren 10 tulumba 8 turna 9 turp 8 tutkal 9 tuvalet 7 tuz 11 tüfek 7 tüm 8 tümce 7 tümleç 9 tüp 8 türeme 9 türk 14 tüy 11 uç 20 uçak 7 umumî 8 un 13 usta 7 uyku 23 uyum 10 uzak 11 uzay 12 uzman 15 uzun 32 ücret 7 üç 32 ülke 10 ünlü 26 ünsüz 40 üretim 8 üst 61 ütü 7 üvey 8 üye 7 üzüm 33 vakıf 7 vakit 25 varlık 10 vergi 30 veri 7 vermek 11 vuru 9 yaban 32 yabanî 15 ya 80 yalı 15 yamur 15 yahudi 8 yaka 9 yakın 14 yalan 7 yalancı 14 yalın 17 yan 25 yangın 10 yanık 7 yapay 7 yapı 19 yaprak 32 yapraklı 7 yara 10 yardım 8 yardımcı 16 yargı 14 yarı 40 yarım 26 yarı 14 yarma 9 yasa 13 yasak 7 yasama 10 yastık 10 ya (kuru) 8 ya (zaman) 8 yaam 14 yatak 20 yay 10 yayın 12 yayla 8 yaz 10 yazar 15 yazı 47 yazılı 11 yedek 7 yedi 9 yek 10 yel 24 yelken 8 yem 13 yemek (isim) 24 yeni 19 yer 118 yeil 29 yetki 7 yıl 29 yılan 26 yıldırım 7 yıldız 43 yitim 12 yourt 7 yol 77 yosun 10 yön 8 yönetim 14 yufka 7 yukarı 7 yumurta 16 yumuak 10 yurt 16 yuva 9 yuvar 18 yuvarlak 11 yük 14 yüksek 17 yürek 21 yürekli 13 yüreklilik 8 yürüyü 11 yüz (sayı) 9 yüz (sima) 43 yüzlü 13 zade 14 zaman 46 zamir 7 zar 19 zarf 12 zehir 8 zekâ 7 zeytin 11 zırhlı 7 zihin 7 TARTIMA Aratırmaya göre ilk bin kelimeyi, sıklıı yedi ve üstü kelime türeten madde baı kelimler oluturmaktadır. Sıklıı yedi ve üstü olan bu kelimelerin oluturduu birleik kelime sayısı 17985 tir. Baka bir ifadeyle bu kelimelerin karılarında yazan sıklık sayısının toplamı 17985 tir. Birleim gücü yüksek kelimeler, Say vd. (2002) nin ODTÜ Derlem Çalıması ve Göz (2003) ün Yazılı Türkçenin Kelime Sıklıı Sözlüü ndeki ilk bin kelimeyle karılatırılmıtır. Say ve arkadalarının çalımasındaki kelime havuzunu iki milyon kelime olutururken, Göz ün çalımasındaki
91 kelime havuzunu ise bir milyon kelimenin oluturur. Birleim gücü yüksek ilk bin kelimeyle bu iki çalıma karılatırıldıında u sonuçlar ortaya çıkmaktadır: Tablo 1: Birleim gücü yüksek kelimelerle iki çalımanın karılatırılması lk 1018 kelime 293 kelime Üç çalımada ortak olan kelimelerdir. 147 kelime Birleim gücü yüksek kelimelerle iki çalımadan biriyle ortak olan kelimelerdir. 578 kelime Sadece birleim gücü yüksek kelimelerde geçmektedir. Bu karılatırmaya göre 440 kelime en sık kullanılan kelimelerdir. lk bin kelimenin neredeyse yarısını oluturmaktadır. Bu bulgu, Öztokat (1977: 192) ın, bileim gücü yüksek kelimeler yüksek sıklık gösterir, düüncesiyle paralellik göstermektedir. Keklik (2009) in 0-6 ya çocuklarına önerdii 1233 kelime ve 7-11 ya çocuklarına 1789 kelime ile birleim gücü yüksek 1018 kelime karılatırılmıtır. Aaıda tablo 2 de gösterilmitir. Tablo 2: Birleim gücü yüksek kelimelerle 0-6 ya ve 7-11 ya kelimelerin karılatırılması lk 1018 kelime 380 kelime 0-6 çocuklarına önerilen kelimelerle ortaktır. 334 kelime 7-11 ya çocuklarına önerilen kelimelerle ortaktır. 304 kelime Sadece birleim gücü yüksek kelimelerde geçmektedir. Buna göre 1018 kelimelik liste ile 1233 kelimelik listede 380 kelime ortak iken 1789 kelimelik listeyle 334 kelime ortaktır. lk bin kelime, üst kavramlara göre öyle sınıflanabilir: Bitkiler: Aaç, çiçek, mantar, üzüm, yaprak, kök, dal, elma, diken, kabak, çayır, badem, erik, biber, çam, bakla, buday, kestane, yosun, çalı, fasulye, fındık, fıstık, limon, meneke, mee, armut, incir, kavak, nane, soan, sarımsak, mısır, patlıcan, kiraz, lahana, saman, sarmaık, turp, ayva, ceviz, kamı. Corafya: Ta, deniz, ay, yıldız, gök, dünya, yel, kaya, toprak, güne, maden, orman, bahçe, kum, kuyu, köy, ehir, tepe, yamur, kar, ada, kara, uzay, bulut, göl, rüzgâr, tarla, yayla, bataklık, kır, yıldırım. Ev unsuru kelimeler: Kapı, oda, duvar, salon, çatı, merdiven, baca, banyo, pencere, dam, tuvalet.
92 Eya isimleri: Kâıt, saat, top, kalem, tahta, boru, masa, resim, a, bez, ine, dolap, kart, defter, cam, kitap, tel, anahtar, perde, yatak, lamba, telefon, çatal, sabun, sandık, fener, iplik, kılıç, koltuk, mum, çadır, kese, pamuk, kaık, çanta, saz, zarf, ayna, bardak, boncuk, çivi, örtü, televizyon, ip, mobilya, pul, radyo, sepet, süpürge, yastık, bıçak, gözlük, harita, bayrak, mektup, tutkal, kepçe, tabak, tarak, tüp, beik, fincan, gazete, halat, havlu, ütü. Fiiller: Basmak, bomak, bozmak, gelmek, görmek, kapmak, kaçmak, olmak, ölçmek, vermek. Giysiler: Etek, çamaır, gömlek. Hayvanlar: Balık, ku, böcek, tavuk, kurt, yılan, sinek, eek, keçi, horoz, at, karga, tavan, deve, kedi, köpek, domuz, koyun, sıır, arı, ayı, fare, kuzu, aslan, it, karınca, öküz, kurbaa, dana, geyik, kelebek, kırlangıç, ördek, örümcek, solucan, bülbül, fil. nsanla ilgili kelimeler: Adam, baba, kadın, kız, çocuk, aa, oul, bey, gelin, hanım, olan, erkek, efendi, karı, karde, bebek, evlat, anne. Renk: kara, ak, sarı, yeil, kırmızı, beyaz, kızıl, mavi, çakır, kır, pembe. Sayılar: Bir, iki, üç, dört, be, yedi, on, kırk, yüz, bin, ikinci. Sıfatlar: iç, kuru, ön, küçük, acı, sesli, aır, büyük, uzun, ilk, geni, yeni, dar, doru, kapalı, sıcak, yüksek, ince, souk, canlı, kaba, eri, gizli, geri, yakın, bo, güzel, dik, eski, kısa, hafif, uzak, dolu, iyi, anlamlı, yabanî, dost, temiz, yalancı, yumuak, aaı, esmer, iri, pis, sert, ters, ya, alçak, bol, kötü, önce, yukarı. Taıtlar: Gemi, araba, kayık, tren, uçak. Vücut unsuru kelimeler: Ba, göz, dil, el, aız, ayak, di, kulak, yüz, kemik, kol, kan, parmak, burun, damar, kafa, kalp, göüs, karın, bel, dudak, beyin, göbek, tırnak, boaz, kıl, sırt, damak, deri, sakal, çene, ka, bacak, bıyık, bilek, diz, baldır, boyun) Yapılar: Ev, köprü, hamam, banka, fırın, saray, belediye, istasyon, sinema, tiyatro, kule, liman. Yiyecek ve içecekler: Su, ekmek, eker, et, çorba, süt, kahve, tatlı, kebap, bal, börek, çay, peynir, sakız, helva, köfte, yumurta, pilav, un, tuz, zeytin, salata, makarna, reçel, çörek, pekmez, arap, yourt, yufka.
93 Kavram alanlarına göre birleim gücü yüksek kelimeler incelendiinde bu kelimelerin çeitli kavram alanıyla ilgili kelimelerin geçtii görülmektedir. SONUÇ VE ÖNERLER Birleim gücü yüksek ilk bin kelimenin, Say vd. (2002) nin ve Göz (2003) ün ve sıklık listeleriyle karılatırma sonucunda birleim gücü yüksek ilk bin kelimenin neredeyse yarısının bu iki çalımayla ortak kelimeler olduu belirlenmitir. Buna göre birleim gücü yüksek kelimelerin yarısının sıklıı yüksek olduu görülmektedir. Birleim gücü yüksek ilk bin kelimenin, Keklik (2009) in 0-6 ya için önerilen 1233 kelime ve 7-11 ya için önerilen 1789 kelime ile karılatırıldıında, birleim gücü yüksek ilk bin kelimenin 714 ünün iki listeyle ortaklık gösterdii belirlenmitir. Buna göre birleim gücü yüksek ilk bin kelimenin, on bir yaına kadar çocuklara öretilecek kelimelerle örtütüü görülmektedir. Birleim gücü yüksek ilk bin kelime kavram alanlara göre tasnif edildiinde çeitli alanlarla ilgili olduu belirlenmitir. Buna göre birleim gücü yüksek ilk bin kelime çeitli alanlarla ilgili yaygın kullanılan kelimeler olduu görülmektedir. Bir dilin temel söz varlıı, ba, göz, kulak gibi organ isimleri; ana besin maddesi sayabileceimiz su, buday, et, balık gibi kelimeler; at, inek, koyun gibi hayvanlar; insanların en çok kullandıı almak, vermek, yemek, içmek gibi somut fiiller; bir, iki, be, yüz gibi sayı isimleri örnek olarak gösterilebilir (Aksan, 1998: c.iii-17). Birleim gücü yüksek ilk bin kelime temel söz varlıı açısından incelendiinde insanın hayatında birinci derecede önemli olan temel kelimelerden olduu görülmektedir. Bu sonuçlar göre u önerilerde bulunulabilir: 1. Birleim gücü yüksek kelimelerin; en sık kullanılan kelimelerle, 0-6 ya ile 7-11 ya çocuklarına öretilmesi önerilen kelime listesiyle, çeitli kavram alanlarında kullanılan kelimelerle ve Türkçenin temel söz varlıı olan kelimelerle örtümesi açısından Türkçede öncelikli olarak öretilmesi gereken kelimelerdendir. Özellikle on bir yaına kadar çocukların öretilmesi gereken kelimelerdir. 2. Birleim gücü yüksek ilk bin kelime anlam bakımından incelendiinde, bu kelimelerin temel anlamda olduu anlaılmaktadır. Bu kelimelerden türeyen birleik kelimeler ise terim anlam, yan anlam ve mecaz anlamlı kelimelerdir. Bu yüzden birleim gücü yüksek ilk bin
94 kelimeden türeyen 17985 kelimenin örenilmesi için önce temel anlamın bilinmesi veya örenilmesi gerekmektedir. Bu anlamda birleim gücü yüksek ilk bin kelimenin öncelikli olarak öretilmesi, bu kelimelerden türeyen 17985 kelimenin örenilmesi veya anlaılmasını kolaylatıracaktır. 3. Çocukların kelime hazinesi gelitirilirken aamalılık ilkesinden hareket edilirken Türkçe öretim programı, okul sözlükleri, çocuk kitapları ve ders kitapları hazırlanırken birleim gücü yüksek ilk bin kelimelik bu listeden yararlanabilir. 4. Çocuun dil ediminde okul öncesi dönemde anne ve babanın etkisi oldukça fazladır. Bu anlamda anne ve babalar, birleim gücü yüksek ilk bin kelimeyi kullanarak çocukların dil edinimlerine yardımcı olabilir. 5. Okul çaına gelen çocuk, örgün eitim aracılııyla ilköretim boyunca öretmenlerle yüz yüzedir. Öretmenin dil ediniminde, dil becerilerinin gelitirilmesinde çok önemli bir yeri bulunmaktadır. Bu anlamda öretmenler, birleim gücü yüksek ilk bin kelimeyi kullanarak çocukların dil edinimlerine yardımcı olabilir. KAYNAKÇA AKSAN, Doan (1998). Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim I., II. Ve III. Cilt, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. AKYÜZ, Yahya (1988). Türkçe Okul Sözlüklerinin Deerlendirilmesi, Türk Dilinin Öretimi Toplantısı 1 3 Ekim 1986, Ankara: Ankara Üniversitesi Eitim Bilimleri Fakültesi Yayınları, s. 249 259. BA, Bayram (2006). 1985-2005 Yılları Arasında Çocuk Edebiyatı Sahasında, Yazılmı Tahkiyeli Metinlerin Söz Varlıı Üzerine Bir Aratırma, Yayımlanmamı Doktora Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Eitim Bilimleri Enstitüsü. ÇOTUKSÖKEN, Yusuf (2000). Türkçe ve Edebiyat Ders Kitapları Nasıl Olmalı?, Milliyet Sanat Dergisi, C. 487. S. 9, s. 7 10. DEMR, Celal (2006). Türkçe/Edebiyat Eitimi ve Kiisel Kelime Serveti, Millî Eitim Dergisi, S. 169, s. 207 225. GÖZ, lyas (2003). Yazılı Türkçenin Kelime Sıklıı Sözlüü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. KARADA, Özay (2005). lköretim I.Kademe Örencilerinin Kelime Hazinesi Üzerine Bir Aratırma, Yayımlanmamı Doktora Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Eitim Bilimleri Enstitüsü. KARASAR, Niyazi (2005). Bilimsel Aratırma Yöntemi, Ankara: Nobel Yayın Daıtım. KEKLK, Saadettin (2009). On Bir Yaına Kadar Çocukta Dil Edinimi, Yayımlanmamı Doktora Tezi, stanbul: Marmara Üniversitesi Eitim Bilimleri Enstitüsü. MEB, (2005). lköretim Türkçe Dersi Öretim Programı ve Kılavuzu (1 5. sınıflar), Ankara: Devlet Kitapları Müdürlüü Basım Evi.
95 ÖZTOKAT, Erdim (1977). Yabancı Dilde Sözcük Öretimi, Dilbilim, stanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yabancı Diller Eitim Bölümü Dergisi, S. 2, s. 189 195. PEHLVAN, Ahmet (2003). Türkçe Ders Kitaplarında Sözcük Daarcıını Gelitirme Sorunu ve Çözüm Yolları, Dil Dergisi, S. 122, s. 84 91. SAY, Bilge; ZEYREK, Deniz; OFLAZER, Kemal; ÖZGE, Umut: Development of a Corpus and a Treebank for Present-day Written Turkish, Eleventh International Conference of Turkish Linguistics, August 2002: 15 s. 27 Nisan 2009 tarihinde dilbilim.info/yukseklisans/corpus%20based/ictl_2002.pdf adresinden alınmıtır. TAVANCIL Ezel ve ASLAN, Esra (2000). çerik Analizi ve Uygulama Örnekleri, stanbul: Epsilon Yayınları. TOPALOLU, Ahmet (1989). Dil Bilgisi Terimleri Sözlüü. stanbul: Ötüken Yayınları. TÜRK DL KURUMU (2005). Türkçe Sözlük, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.