Baskı - Tasarım Grafer Tasarım Baskı Ambalaj Büyük Sanayi 1. Cadde Yapıcı İşhanı 74/98 İskitler / ANKARA Tel : 0.532 774 02 89
Özürlü; doğuştan veya sonradan herhangi bir nedenle bedensel, zihinsel, ruhsal, duygusal ve sosyal yeteneklerini çeşitli derecelerde kaybetmesi nedeniyle toplumsal yaşama uyum sağlama ve günlük gereksinimlerini karşılama güçlükleri olan, korunma, bakım, rehabilitasyon, danışmanlık ve destek hizmetlerine ihtiyaç duyan kişidir. 2002 Türkiye Özürlüler Araştırması na göre nüfusumuzun %12,29 u özürlüdür. Özürlülere sağlanan hak ve hizmetlerden yararlanabilmek için özürlülük durumunun ve özür oranının belirtildiği sağlık kurulu raporu alınması gerekmektedir. Yaşlılık; her insanda farklı hızda seyreden bireysel bir süreç olup; insan hayatında 65 ve üzeri yaş olarak kabul edilen biyolojik, fizyolojik, duygusal ve fonksiyonel yeteneklerinin azalmasıyla kendini belli eden bir dönemdir. Sosyal, yapısal ve sağlık sorunlarından en çok özürlü yaşlılar etkilenmektedir. Toplumda yaşlıların sayısı ile beraber özürlü yaşlıların sayısında da bir artış olmaktadır. 2002 yılında yapılan Türkiye Özürlüler Araştırması 2002 nin sonuçlarına göre; Türkiye de özürlülerin %26,94 ü 60 ve üzeri yaş grubundadır. 1
Özürlü ve Yaşlı Hizmetleri Bilgilendirme Rehberi ÖZÜRLÜLER İÇİN SAĞLIK KURULU RAPORU Özürlüler Kanunu na göre; Özürlüler ile ilgili derecelendirmeler, sınıflandırmalar, tanılamalar uluslararası özürlülük sınıflandırması temel alınarak hazırlanan özürlülük ölçütüne göre yapılır. Özürlü sağlık kurulu raporu düzenlenebilmesi için, kamu kurum ve kuruluşlarınca resmi yazı ile birlikte gönderilmek veya raporu verecek olan hastanenin baştabipliğine doğrudan müracaat etmek gerekmektedir. (Özürlü Sağlık Kurulu Raporu Düzenlemeye Yetkili Sağlık Kuruluşlarının ve hakem hastanelerin listesine www.ozurluveyasli.gov.tr ve www.mevzuat.gov.tr adresinden; Özürlülük Ölçütü, Sınıflandırılması ve Özürlülere Verilecek Sağlık Kurulu Raporları Hakkında Yönetmelik ekinde ulaşılabilir.) www.aile.gov.tr www.ozurluveyasli.gov.tr 2
Özürlüler İçin Sağlık Kurulu Raporu Özürlü Kimlik Kartı Özürlülerin çeşitli hak ve hizmetlerden yararlanmasını sağlamak amacı ile verilen özürlü kimlik kartını edinmek için dilekçe, Özürlülük Ölçütü, Sınıflandırması ve Özürlülere Verilecek Sağlık Kurulu Raporları Hakkında Yönetmelik e göre alınmış sağlık kurulu raporunun aslı veya onaylı örneği ile yerleşim yerinin bulunduğu Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı İl Müdürlüğü ne müracaat edilmelidir. 3
Özürlü ve Yaşlı Hizmetleri Bilgilendirme Rehberi EĞİTİM Özürlüler Kanunu na göre; Hiçbir gerekçeyle özürlülerin eğitim alması engellenemez. Özürlü çocuklara, gençlere ve yetişkinlere, özel durumları ve farklılıkları dikkate alınarak, bütünleştirilmiş ortamlarda ve özürlü olmayanlarla eşit eğitim imkanı sağlanır. İşitme özürlülerin eğitim ve iletişimlerinin sağlanması amacıyla Türk Dil Kurumu Başkanlığı tarafından Türk işaret dili sistemi oluşturulur. Özürlülerin, her türlü eğitim ve kültürel ihtiyaçlarını karşılamak üzere kabartma, sesli, elektronik kitap; altyazılı film ve benzeri materyal üretilmesi sağlanır. Özürlülerin eğitsel değerlendirme ve tanılaması il milli eğitim müdürlükleri rehberlik araştırma merkezlerinde uzman kişilerden oluşan ve özürlü ailesinin yer aldığı özel eğitim değerlendirme kurulu tarafından yapılır ve eğitim planlaması geliştirilir. Bu planlama her yıl yeniden değerlendirilerek gelişmeler doğrultusunda gözden geçirilir. www.aile.gov.tr www.ozurluveyasli.gov.tr 4
Eğitim Çıraklık eğitimi almak isteyen özürlülerin ilgi, istek, yetenek ve becerileri doğrultusunda ve sağlık kurulu raporunu da dikkate almak suretiyle hangi meslek dalında eğitim alacaklarına özel eğitim değerlendirme kurulu karar verir. Özel Eğitim Hizmetlerinden Yararlanma Özürlü bireylerin özel eğitime ihtiyaç duyup duymadıkları, Rehberlik Araştırma Merkezleri nde (RAM) oluşturulan özel eğitim değerlendirme kurulu tarafından belirlenmektedir. Özel eğitim hizmetlerinden yararlanmak için ikamet edilen ilçede bulunan Rehberlik Araştırma Merkezlerinin adresi ve iletişim bilgilerine http://orgm.meb.gov.tr adresinden ulaşılabilir. Özel Eğitim Desteği Sosyal güvencesi olsun olmasın özel eğitim ve rehabilitasyon merkezlerinde verilen destek eğitim hizmetinden yararlanması uygun görülen tüm özürlü bireylerin özel eğitim giderlerini her yıl Maliye Bakanlığınca belirlenen kısmı Milli Eğitim Bakanlığı tarafından karşılanmaktadır. 5
Özürlü ve Yaşlı Hizmetleri Bilgilendirme Rehberi Özel Eğitime İhtiyacı Olan Öğrencilerin Okullara ve Kurumlara Erişiminin Sağlanması İçin Ücretsiz Taşınması Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı ve Milli Eğitim Bakanlığı tarafından yürütülen proje ile özel eğitime gereksinimi olan, resmi özel eğitim okullarına giden ve özel eğitim sınıflarına devam eden özürlü öğrencilerin okula erişimleri ücretsiz olarak karsılanmaktadır. İlkkez 2004-2005 eğitimöğretim yılının ikinci döneminde başlayan proje sürdürülmekte olup proje kapsamında yaklaşık 41 bin öğrencinin okullara ulaşımı ücretsiz sağlanmaktadır. Ortaöğretime Geçiş Sistemi Seviye BelirlemeSınavı nda (SBS) Özürlü Öğrenciler İçin Uygulanan Kolaylıklar Ortaöğretime Geçiş Sistemi Seviye Belirleme Sınavı nda (SBS); özürlü öğrenciler tek kişilik salonlarda sınava alınmakta, ihtiyaçlarına göre 30 dakikalık ek süre, Braille alfabesiyle basılmış soru kitapçığı uygun fiziksel ortam, okuyucu, kodlayıcı veya öğretmen eşliğinde sınava alınma gibi destekler sağlanmaktadır. Sınava girecek özürlü öğrencilerin, sınavlarda durumlarına uygun hizmet alabilmeleri amacıyla özürlü bilgisinin işlendiği nüfus cüzdanı ile okul müdürlüğünün bulunduğu yerdeki Rehberlik ve Araştırma Merkezi Müdürlüğüne başvurması gerekmektedir. www.aile.gov.tr www.ozurluveyasli.gov.tr 6
Eğitim Üniversite Sınavına Giren Özürlü Öğrenciler İçin Uygulanan Kolaylıklar Özürlüler Kanunu na göre; Özürlü üniversite öğrencilerinin öğrenim hayatlarını kolaylaştırabilmeleri için Yüksek Öğretim Kurulu bünyesinde araç-gereç temini, özel ders materyallerinin hazırlanması, özürlülere uygun eğitim, araştırma ve barındırma ortamlarının hazırlanmasının temini gibi konularda çalışma yapmak üzere Özürlüler Danışma ve Koordinasyon Merkezi kurulur. Bu hüküm gereğince; * Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Merkezi (ÖSYM) bünyesinde; yükseköğretim programlarında öğrenim görmek isteyen özürlü öğrencilere öğrenim görmek istedikleri program hakkında danışmanlık yapmak; üniversitelerin özürlü öğrenciler için açılmış olan entegre yükseköğretim programları listesini, yükseköğretim kurumları ile işbirliği yapmak suretiyle oluşturarak sınav kılavuzuna konulması için gerekli açıklamaları hazırlamak; adayın ÖSYM ye göndermesi gereken özür türü ve rapor bilgileri ile sınav sırasında ne tür desteğe gereksinimi olduğuna dair dilekçe ve benzeri bilgilere ilişkin sınav kıla- 7
Özürlü ve Yaşlı Hizmetleri Bilgilendirme Rehberi vuzuna konacak açıklamaları açıklamak; uzmanlar tarafında incelenen sağlık raporları ve talep formlarının kabul veya ret şeklindeki sonuçlarını sınav öncesi özürlü adaya bildirmek; sınav ortamlarının özür durumuna göre seçilmesi veya düzenlenmesi konusunda gerekli çalışmaları yapmak; merkezi sınavlarla yerleştirilen özürlü adayların istatistiki verilerini oluşturmak ve kamuoyunun bilgisine sunmak; bireylerin engel durumları esas alınarak sınavlarda görev alan okuyucuların seçimi hakkında çalışmalar yapmak üzere ÖSYM Özürlü Öğrenciler Danışma ve Koordinasyon Birimi, * Yükseköğretim Kurulu bünyesinde; yüksek öğrenim aşamasına gelen veya yüksek öğrenim gören özürlü öğrencilerin ihtiyaçlarını belirlemek, belirlenen ihtiyaçlarına göre yapılması gereken idari düzenlemeleri planlamak ve gerekli altyapı standartlarını oluşturarak ilgili yüksek öğretim kurumları arasında koordinasyonu sağlamak üzere Yüksek Öğretim Kurulu Özürlü Öğrenciler Komisyonu, * Yükseköğretim Kurulu bünyesinde; Komisyona destek veren hizmetler vermek, raportörlük yapmak, özürlü üniversite öğrencilerine destekleyici ve iyi kaynaklarla donatılmış bir akademik ortam sağlamak için yükseköğretim kurumları www.aile.gov.tr www.ozurluveyasli.gov.tr 8
Eğitim özürlü öğrenci birimleri ile koordinasyon halinde çalışmak üzere kadrolu Özürlü Öğrenciler Danışma ve Koordinasyon Birimi, * Yükseköğretim kurumları tarafından bir rektör yardımcısı sorumluluğunda, öğretim elemanları ve ilgili daire başkanlıkları temsilcilerinden oluşan, özürlü öğrencilerin akademik, araç-gereç, idari, fiziksel, barınma, sosyal ve benzeri alanlarla ilgili ihtiyaçlarını tespit etmek ve bu ihtiyaçların karşılanması için yapılması gerekenleri belirleyip, yapılacak çalışmaları planlamak, uygulamak, geliştirmek ve yapılan çalışmaların sonuçlarını değerlendirmek üzere, medikososyal sağlık, kültür ve spor işleri daire başkanlığına bağlı özürlü öğrenciler birimleri, oluşturulmuştur. 9
Özürlü ve Yaşlı Hizmetleri Bilgilendirme Rehberi Üniversiteye giriş sınavlarında özürlü öğrenciler için; * Gerekli fiziksel düzenlemeler, * Ortopedik ve görme özürlüler için uygun düzenlenmiş sınav mekanları, * Görme özürlüler ve az görenler için 30 dakikalık ek sınav süresi, * Sınav sorularını okuyacak ve söylenecek yanıtları yazacak uygun eğitimli ve diksiyonu düzgün refakatçi eşliğinde sınava girme olanağı sağlanmaktadır. Özürlü Üniversite Öğrencilerine Sağlanan Kolaylıklar Başarılı ve ihtiyaç sahibi özürlü üniversite öğrencilerine Yükseköğrenim Kredi ve Yurtlar Kurumu tarafından öncelikli olarak; öğrenim kredisi ve katkı kredisi verilmekte, yurt tahsisi yapılmaktadır. www.aile.gov.tr www.ozurluveyasli.gov.tr 10
Mesleki Rehabilitasyon, İstihdam ve Sosyal Güvenlik MESLEKİ REHABİLİTASYON, İSTİHDAM VE SOSYAL GÜVENLİK Özürlüler Kanunu na göre; Özür türlerini dikkate alan iş ve meslek analizleri, ilgili kurumlar tarafından yapılır. Bu analizlerin ışığında özürlülerin durumlarına uygun mesleki rehabilitasyon ve eğitim programları, ilgili kurumlarca geliştirilir. Özürlülerin yeteneklerine göre mesleğini seçme ve bu alanda eğitim alma hakkı kısıtlanamaz. Özürlülerin yetenekleri doğrultusunda yapabilecekleri bir işte eğitilmesi, meslek kazandırılması, verimli kılınarak ekonomik ve sosyal refahının sağlanması amacıyla mesleki rehabilitasyon hizmetlerinden yararlanmasının sağlanması esastır. Sosyal ve mesleki rehabilitasyon hizmetleri belediyeler tarafından da verilir. Belediyeler bu hizmetlerin sunumu sırasında gerekli gördüğü hallerde, halk eğitim ve çıraklık eğitim merkezleri ile işbirliği yapar. Özürlünün rehabilitasyon talebinin karşılanamaması halinde özürlü, hizmeti en yakın merkezden alır ve ilgili belediye her yıl bütçe talimatında belirlenen miktarı hizmetin satın alındığı merkeze öder. 11
Özürlü ve Yaşlı Hizmetleri Bilgilendirme Rehberi İşe alımda; iş seçiminden, başvuru formları, seçim süreci, teknik değerlendirme, önerilen çalışma süreleri ve şartlarına kadar olan safhaların hiçbirinde özürlülerin aleyhine ayrımcı uygulamalarda bulunamaz. Çalışan özürlülerin aleyhinde sonuç doğuracak şekilde, özrüyle ilgili olarak diğer kişilerden farklı muamelede bulunamaz. Çalışan veya iş başvurusunda bulunan özürlülerin karşılaşabileceği engel ve güçlükleri azaltmaya veya ortadan kaldırmaya yönelik istihdam süreçlerindeki önlemlerin alınması ve iş yerinde fiziksel düzenlemelerin bu konuda görev, yetki ve sorumluluğu bulunan kurum ve kuruluşlar ile iş yerleri tarafından yapılması zorunludur. Özürlülük durumları sebebiyle işgücü piyasasına kazandırılmaları güç olan özürlülerin istihdamı, öncelikle korumalı işyerleri aracılığıyla sağlanır. www.aile.gov.tr www.ozurluveyasli.gov.tr 12
Mesleki Rehabilitasyon, İstihdam ve Sosyal Güvenlik Mesleki Rehabilitasyon ve İstihdam Meslek edindirme kurslarından yararlanmak isteyen özürlü bireylerin Türkiye İş Kurumu il müdürlüklerine, mesleki eğitim merkezlerine, halk eğitim merkezlerine (http://cyqm.meb.gov.tr) ve belediyelere başvurması gerekmektedir. Özürlü bireyler genel istihdam yollarını kullanarak (KPSS ye girerek Türkiye İş Kurumu na kayıt yaptırarak, iş ilanlarını takip edip bireysel başvurularda bulunarak) iş başvuruları yapabilecekleri gibi, özel olarak özürlüler için ayrılmış olan kontenjandan yararlanarak istihdam edilebilirler. Özürlü İstihdam Etme Zorunluluğu Özürlü kişilerin işçi olarak istihdamları Türkiye İş Kurumu tarafından yapılmakta olup 50 veya daha fazla işçi çalışan kamu sektörü iş yerleri %4, özel sektör iş yerleri %3 oranında işçi çalıştırmakla yükümlüdür. Özürlü kişilerin devlet memuru olarak istihdamları Devlet Personel Başkanlığı koordinasyonunda ilgili kurum ve kuruluşlarınca yapılmakta olup kamu kurum ve kuruluşları, toplam dolu kadro sayısının %3 ü oranında özürlü memur istihdam etmekle yükümlüdür. 13
Özürlü ve Yaşlı Hizmetleri Bilgilendirme Rehberi Özürlü Kontenjanından Memur veya İşçi Olarak İstihdam Edilme Devlet Memuru Olarak İşe Yerleştirme Özürlüler Devlet memurluğuna özür grupları ve eğitim durumları itibariyle yapılacak merkezi sınav ve kura usulüne göre atanırlar. Özürlü Memur Seçme Sınavı (ÖMSS), ortaöğretim, ön lisans veya lisans düzeyinde eğitim veren kurumlardan mezun veya ÖMSS nin yapıldığı yıl itibariyle mezun olabilecek durumda olan özürlüler için eğitim durumları ve özür grupları itibariyle sınav sorusu hazırlanması, değerlendirilmesi ile özürlülerin bu sınavlarda ulaşabilirlik şartları oluşturularak yapılır. Özürlülerin kura ile yerleştirilmeleri, 657 Devlet Memurları Kanunu 41 inci maddesine göre devlet memuru olabilmek için aranan asgari eğitim şartına haiz eğitim veren kurumlardan mezun veya mezun olabilecek durumda olan özürlülerden kamu kurum ve kuruluşlarına tercihlerine göre yerleştirileceklerin tespiti amacıyla noter huzurunda yapılır. Kura çekimini, kura için başvuruda bulunan adaylar da izleyebilir. Kamu kurum ve kuruluşlarının özürlü personel kontenjanı açığı göz önünde www.aile.gov.tr www.ozurluveyasli.gov.tr 14
Mesleki Rehabilitasyon, İstihdam ve Sosyal Güvenlik bulundurularak ÖMSS ve kuranın yapılacağı tarihler Devlet Personel Başkanlığınca (DPB), Başkanlık adına Merkezce (ÖSYM) yapılması halinde iş Başkanlık (DPB) ve Merkez (ÖSYM) tarafından birlikte belirlenir. ÖMSS ve kuranın tarihi, başvuru tarihi, başvurunun ne zaman ve nereye yapılacağı Resmi Gazete de, Türkiye genelinde yayımlanan yüksek tirajlı bir gazetede ve Bakanlığın resmi internet sitesinde duyurulur. Kamu kurum ve kuruluşlarında özürlü memur çalıştırma yükümlülüklerinin yerine getirilmesinin takip ve denetimi Devlet Personel Başkanlığınca yapılır. Devlet Personel Başkanlığı (www.dpb.gov.tr) Resmi Gazete (www.resmigazete.gov.tr) Özürlü ve Yaşlı Hizmetleri Gn. Md. (www.ozurluveyasli.gov.tr) İşçi Olarak İşe Yerleştirme Kamu ve özel sektörde işçi olmak için ikamet edilen yerdeki Türkiye İş Kurumu İl Müdürlüğüne sağlık kurulu raporu ve nüfus cüzdanlarıyla birlikte şahsen başvurarak kayıt yaptırmak ve ilgili il müdürlüğü ile sürekli iletişim halinde olmak gerekmektedir. Türkiye İş Kurumu nun ilan ettiği 15
Özürlü ve Yaşlı Hizmetleri Bilgilendirme Rehberi açık işler ve kamu kurumlarına alınacak işçiler için yapılacak sınavlar Türkiye İş Kurumu internet sitesinde (www.iskur.gov.tr) ve Türkiye İş Kurumu İl Müdürlüklerinde duyurulmaktadır. Kamu Personeli Seçme Sınavı na KPSS ye girmiş ve tercihlerini yapmış olan özürlü bireylerin kota kapsamında kamuda işe yerleştirilmesi de Türkiye İş Kurumu tarafından yapılmaktadır. İlköğretim ve daha alt eğitim düzeyinde olanlar ile zihinsel özürlüler kamu kurum ve kuruluşlarında işçi olmak için sınava tabi tutulmazlar. Bu kapsamda bulunan ve talep koşullarına uygun olarak başvuranlar, noter huzurunda kura çekimine tabi tutulurlar. Sosyal Güvenlik Türkiye de özürlülerin sosyal güvenliği sosyal sigortalar ve genel sağlık sigortası kapsamında sağlanmaktadır. İlgili kanun, sosyal sigorta kurumları kapsamında kamu ve özel sektörde işçi olarak çalışanlar, ücret karşılığı çalışan memurlar, hizmetliler ve diğer personel, esnaf ve sanatkarlar ve diğer bağımsız çalışanlar ile belirlenen usul ve şartlara uygun olarak iş kazaları, meslek hastalıkları, hastalık, analık, malullük, yaşlılık ve ölüm halle- www.aile.gov.tr www.ozurluveyasli.gov.tr 16
Mesleki Rehabilitasyon, İstihdam ve Sosyal Güvenlik rinde sigortalının veya iştirakçinin kendisine, eş, çocuk, ana ve babasına aylık bağlanması ve gelir ödenmesi ve sağlık (muayene, teşhis, tedavi, ilaç, iyileştirme vasıtaları) yardımı yapılmasını düzenlemektedir. * 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu na (SSK) tabi olan özürlü işçilerin, * 5434 sayılı Kanuna tabi olarak çalışan özürlü memurların, * 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu na tabi olarak çalışacak özürlülerin; özür oranına çalışılan süreye ve ödenen primlere göre isteğe bağlı erken emeklilik hakkı bulunmaktadır. * 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu na göre bakıma muhtaç özürlü çocuğu bulunan kadın sigortalının 1 Ekim 2008 tarihinden itibaren erken emeklilik hakkı bulunmaktadır. Ancak, emeklilik işlemleri kişiye özel olduğu ve çalışılan süre, işe giriş tarihi, yatırılan prim gün sayısı ve tabi olduğu hükme göre emeklilik süresi değişebileceği için bu hususlarla ilgili olarak Sosyal Güvenlik İl Müdürlüklerinden bilgi alınması gerekmektedir. (www.sgk.gov.tr/wps/anasayfa/sgkiletisimsgm) 17
Özürlü ve Yaşlı Hizmetleri Bilgilendirme Rehberi ULAŞILABİLİRLİK Herkes yaşam içinde bağımsız olarak hareket edebilme hakkına sahiptir. Bu, toplumsal yaşam içindeki olanak ve hizmetlere ulaşmak için en önemli koşullardan biridir. Özürlüler Kanunu na göre; Kamu kurum ve kuruluşlarına ait mevcut resmi yapılar, mevcut tüm yol, kaldırım, yaya geçidi, açık ve yeşil alanlar, spor alanları ve benzeri sosyal ve kültürel alt yapı alanları ile gerçek ve tüzel kişiler tarafından yapılmış ve umuma açık hizmet veren her türlü yapılar 2013 yılına kadar özürlülerin erişebilirliğine uygun duruma getirilir. Büyükşehir belediyeleri ve belediyeler, şehir içinde kendilerince sunulan ya da denetimlerinde olan toplu taşıma hizmetlerinin özürlülerin erişebilirliğine uygun olması için gereken tedbirleri alır. Mevcut özel ve kamu toplu taşıma araçları, 2013 yılına kadar özürlüleri için erişilebilir duruma getirilir. www.aile.gov.tr www.ozurluveyasli.gov.tr 18
Ulaşılabilirlik Buna göre, belediyeler ve valilikleri, ruhsat verdikleri konut amaçlı apartman ve umumi binaların özürlülerin kullanımına uygunluğunu gözetmek zorundadır. Ayrıca, yerel yönetimler ve valilikler, sorumlu oldukları alanları (yol, kaldırım, yaya geçidi vb.) özürlülerin kullanımına uygun önceliklerde yapmak/yaptırmak zorundadır. Yerel yönetimler kendilerinin sunduğu ya da denetimlerinde bulunan toplu taşıma araçlarını özürlülerin inip binmesine uygun hale getirmek durumundadır. Kat Mülkiyeti Kanunu na göre; özürlü kişiler için apartman ve sitelerde konut ya da ortak alanlarda düzenleme yapılması için oy çokluğu yeterlidir. Eğer oy çokluğu sağlanmazsa ruhsat vermekle sorumlu kuruma başvurulduğunda komisyon oluşturarak karar verilmektedir. Erişebilirlik standartlarının uygulanmasının izlenmesi ve denetimi her ilde Aile ve Sosyal Politikalar, İçişleri, Çevre ve Şehircilik, Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlıkları ile özürlüler ile ilgili konfederasyonların temsilcilerinden oluşan komisyon tarafından yapılır. 19
Özürlü ve Yaşlı Hizmetleri Bilgilendirme Rehberi Sürenin bitiminden itibaren öngörülen yükümlülüklerini yerine getirmediği denetim komisyonlarınca tespit edilen umuma açık hizmet veren her türlü yapılar ve açık alanlar ile toplu taşıma araçlarının sahibi olan gerçek ve özel hukuk tüzel kişilerine Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı tarafından her bir tespit için idari para cezası uygulanır. Erişebilirlik Kamu web sitelerine özürlülerin erişebilirliği için Özürlü ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü tarafından e-erişebilirlik kılavuzu hazırlanmıştır. Kamudaki tüm kurum ve kuruluşların web sitelerinin özürlüler tarafından erişilebilir hale getirilmesi gerekmektedir. E-erişilebilirlik kılavuzu www.ozurluveyasli.gov.tr adresinde yayınlanmaktadır. www.aile.gov.tr www.ozurluveyasli.gov.tr 20
Sağlık ve Koruyucu Hizmetler SAĞLIK VE KORUYUCU HİZMETLER Özürlüler Kanunu na göre; Yeni doğan, erken çocukluk ve çocukluğun her dönemi fiziksel, işitsel, duyusal, sosyal, ruhsal ve zihinsel gelişimlerinin izlenmesi, genetik geçişli ve özürlülüğe neden olabilecek hastalıkların erken teşhis edilmesinin sağlanması, özürlülüğün önlenmesi, var olan özürün şiddetinin olabilecek en düşük seviyeye çekilmesi ve ilerlemesinin durdurulmasına ilişkin çalışmalar Sağlık Bakanlığınca yapılır. Bu düzenlemeyle; bütün kalıtsal kan hastalıkları ve özürlülüğe yol açan diğer kalıtsal hastalıklarla koruyucu sağlık hizmetleri kapsamında mücadele edileceği hüküm altına alınmış, böylece bu hastalıkları tespiti için yapılacak testlerin ücretsiz olması temin edilmiştir. İşitme cihazı ve ortez-protez yapan ve uygulayan merkezler mesleki yeterliliği olan kişiler tarafından belirlenen standartlara uygun olarak Sağlık Bakanlığı denetiminde açılacaktır. Özürlülüğün önlenmesine ilişkin genel çalışmalar Sağlık Bakanlığınca yürütülmektedir. 21
Özürlü ve Yaşlı Hizmetleri Bilgilendirme Rehberi Özürlülerin Sağlık Giderlerinin Karşılanması Sosyal güvencesi olan özürlülerin tedavi, muayene, ilaç, tetkik ve ortez-protez ihtiyaçları bağlı oldukları sosyal güvenlik kuruluşu tarafından katkı payı alınarak karşılanmaktadır. Herhangi bir sosyal güvenlik kuruluşunun güvencesi altında olamayan (Sosyal Sigortalar Kurumu, Bağ-Kur, Emekli Sandığı vb.) ve yeterli ödeme gücü bulunmayan özürlü kişiler yeşil kart uygulamasından faydalanmaktadır. Bu kapsamda tedavi, muayene, ilaç, tetkik, diş tedavisi ve ortezprotez ihtiyaçları temin edilmektedir. Yeşil Kart ve Genel Sağlık Sigortası Hiçbir sosyal güvencesi olmayan bireylerin teşhis, tedavi, ilaç, diş tedavisi, ortez, protez ve gözlük ihtiyaçları yeşil kart verilerek karşılanmaktadır. Yeşil kart almak isteyenlerin il merkezinde Sağlık Müdürlüğü ne, ilçelerde ise kaymakamlıklara başvurması gerekmektedir. Genel sağlık sigortasının uygulanmaya başlamasıyla yeşil kart uygulaması yürürlükten kalkacaktır ancak yeşil kart almaya hak kazanmış olanlar genel sağlık sigortası kapsamında bu hizmetlerden yararlanmaya devam edecekler ve primleri belirlenen koşullarda devlet tarafından karşılanacaktır. www.aile.gov.tr www.ozurluveyasli.gov.tr 22
Özürlü ve Yaşlı Bakım Hizmetleri EVDE BAKIM HİZMETLERİ * Sağlık kurulu raporunda tüm vücut fonksiyon kaybı oranı %50 ve üzerinde olduğu tespit edilen ve ağır özürlü: evet ibaresi bulunan özürlüler. * Her ne ad altında olursa olsun her türlü gelirleri toplamı esas alınmak suretiyle, kendilerine ait veya bakmakla yükümlü olduğu birey sayısına göre kendilerine düşen ortalama aylık geliri bir aylık net asgari ücret tutarının 2/3 ünden daha az olması gerekmektedir. * Özürlünün günlük hayatın alışılmış, tekrar eden gereklerini önemli ölçüde yerine getirmemesi nedeniyle başkasının yardımı ve bakımı olmadan devam ettiremeyecek derecede düşkün olarak değerlendirilmesi gerekmektedir. Yukarıdaki kriterlere uyan bakıma muhtaç özürlüler için evde bakım hizmeti için özürlünün 24 saat bakımını sağlayan aile bireyi, akrabaya veya vasisine bir aylık net asgari ücret tutarında ödeme yapılmaktadır. 23
Özürlü ve Yaşlı Hizmetleri Bilgilendirme Rehberi Yatılı Resmi Bakım ve Rehabilitasyon Merkezleri Engellinin kendisi veya vasisinin isteği bazende gelişebilecek veya diğer nedenlerle özürlünün bakımı resmi kuruluşlarımızda yapılmaktadır. Resmi kuruluşlarımızdaki hizmetlerimizden ücret talep edilmemektedir. Resmi kuruluşlarımızın fiziki şartlarının iyileştirilmesi ve insan onuruna yakışır yatılı bakım hizmeti sağlaması amacıyla Engelsiz Yaşam Merkezleri projesi geliştirilmiş ve hızla yaygınlaştırılmıştır. Mustakil, tek katlı ve bahçeli evlerde bakımları sağlanmaktadır. Ayrıca bakım ve rehabilitasyon merkezlerinde bakılmakta olan özürlülerimizden durumlarına uygun olanların, kuruluşların ek ünitesi konumunda olan Umut Evi olarak isimlendirilen evlerde, toplum yaşamına aktif katılımlarının sağlanarak bakımları gerçekleştirilmektedir. Aile Danışma ve Rehabilitasyon Merkezleri (Resmi ve Gündüzlü Kuruluşlar) Gündüzlü hizmet veren resmi kuruluşlarımızda sunulan bakım hizmeti ile özürlü bireye sahip ailelerin rahatlatılması hedeflenmiştir. Bu kuruluşlardaki hizmetler yeniden düzenlenerek ağırlıklı olarak grup çalışması yapılması; hafta içi mesai www.aile.gov.tr www.ozurluveyasli.gov.tr 24
Özürlü ve Yaşlı Bakım Hizmetleri saatlerinde, yarım veya tam gün bakım hizmeti sunulmaktadır. Özel Bakım Merkezleri Evde bakım hizmetlerindeki kriterlere sahip ancak kendisinin veya vasisinin isteği üzerine Aile ve Sosyal Politikalar İl Müdürlüklerimizin denetiminde açılan özel merkezlerden yararlanabilmektedirler. Özel bakım merkezinde bakım hizmeti verilmesi durumunda ise iki aylık net asgari ücret tutarı kurumumuz tarafından ödenmektedir. Geçici ve Misafir Olarak Bakım Hizmetleri Özürlü bireylere sahip ailelerin (hastalık, ölüm, düğün, seyahat vb.) çeşitli nedenlerle bakıma muhtaç özürlüsüne kısa süreli bakım ihtiyacının olması halinde bu bakıma muhtaç özürlülere yıl içinde 30 güne kadar resmi bakım ve rehabilitasyon merkezimizde ücretsiz olarak bakımları sağlanmaktadır. Evde Bakıma Destek Hizmeti Bu hizmet modeli ile evinde bakılan ancak evde bakım ücreti veya kurumsal bakım hizmeti gibi hizmetlerimizden yararlanmayan bakıma muhtaç özürlünün, talep edilmesi halinde resmi kuruluşları- 25
Özürlü ve Yaşlı Hizmetleri Bilgilendirme Rehberi mızdan görevlendirilecek bakıcı personel tarafından evinde bakımı sağlanabilmektedir. Tüm hizmetlerimizle ilgili iş ve işlemler Aile ve Sosyal Politikalar İl Müdürlükleri tarafından gerçekleştirilmektedir. Yaşlanma; biyolojik, ekonomik, sosyal ve piskolojik boyutlar içinde etkileşen karmaşık olayların toplamı olarak tanımlanabilir. Normal yaşlanma; zamanın geçişine bağlı olarak, hastalık söz konusu olmaksızın ortaya çıkan anatomik yapı ve fizyolojik işlev değişikliklerini tanımlamaktadır. Biyolojik yaşlanma ise tüm yaşam boyu süren bir olgudur. Yaşlılar İçin Sağlık Raporu Kurum bakımına alınacak yaşlı hakkında; yaşlının var olan hastalığının bulunmadığının, uyuşturucu madde ve alkol bağımlısı olmadığının belirlenmesi için Sağlık Kurulu Raporu alınması gerekmektedir. Ayrıca yaşlının tamamen yatağa bağımlı olduğunu gözlemlemesi durumunda, sağlık kurulu raporu yerine uygun görülen uzmanlık dalındaki bir tabipten alınacak raporun istisnai olarak kabul edilme hakkı saklıdır. www.aile.gov.tr www.ozurluveyasli.gov.tr 26
Özürlü ve Yaşlı Bakım Hizmetleri Kurum Bakımı Huzurevleri ile Huzurevi Yaşlı Bakım ve Rehabilitasyon Merkezleri Özürlü ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü bünyesinde hizmet veren Huzurevleri ile Huzurevi Yaşlı Bakım ve Rehabilitasyon Merkezlerinde; 60 yaş ve üzerindeki muhtaç yaşlılar korunmakta, bakılmakta, sosyal, psikolojik ve fiziksel gereksinimleri karşılanmakta, sürekli bakıma ve rehabilitasyona gereksinim duyan yaşlılara bakım ve rehabilitasyon hizmeti verilmektedir. Huzurevi: Yaşlı kişileri huzurlu bir ortamda korumak, bakmak ve bu kişilerin sosyal ve psikolojik gereksinimlerini karşılamak amacıyla kurulan yatılı sosyal hizmet kuruluşudur. Huzurevinde Özel Bakım Hizmeti: Ruh sağlığı yerinde olup, bulaşıcı hastalığı olmayan, yatağa bağımlı ya da fiziksel ve zihinsel gerilemeleri nedeniyle özel ilgi, destek ve koruma gerektiren yaşlılara verilen hizmeti kapsamaktadır. Yaşlı Bakım ve Rehabilitasyon Merkezi: Yaşlı kişilerin yaşamlarını sağlık, huzur ve güven içinde sürdürmeleri amacıyla, kendi kendilerini idare edecek şekilde rehabilitasyonlarının sağlandığı, tedavisi 27
Özürlü ve Yaşlı Hizmetleri Bilgilendirme Rehberi mümkün olmayanların ise sürekli olarak özel bakım altına alındığı yatılı sosyal hizmet kuruluşudur. Yaşlı Bakım ve Rehabilitasyon Merkezinde Sunulan Rehabilitasyon Hizmeti: Doğuştan veya sonradan herhangi bir hastalık ya da kaza sonucu kalıcı veya geçici olarak bedensel ve zihinsel yeteneklerini değişik derecelerde yitiren yaşlıların, mevcut fonksiyon kapasitelerinin belirlenerek tedavi edilmesi, geriye kalan güç ve yeteneklerinin geliştirilerek fiziksel, psikolojik, sosyal ve ekonomik yönden var olan kapasitelerinin desteklenmesi ve günlük yaşamda bağımsız duruma gelmelerine yönelik çalışma ve yardımların tümünü kapsamaktadır. Kurum Bakımında Yaşlı: 60 yaş ve üzerindeki sosyal ve/veya ekonomik yönden yoksunluk içinde olup, korunma, bakım ve yardıma muhtaç kişidir. Özürlü ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğüne bağlı Huzurevleri ile Huzurevi Yaşlı Bakım ve Rehabilitasyon Merkezlerinden yararlanabilmek için; Huzurevlerine Kabul Koşulları: * 60 yaş ve üzeri yaşlarda olmak, * Kendi gereksinimlerini karşılamasını engelleyici bir rahatsızlığı bulunmamak yeme, içme, banyo, tuvalet ve bunun www.aile.gov.tr www.ozurluveyasli.gov.tr 28
Özürlü ve Yaşlı Bakım Hizmetleri gibi günlük yaşam etkinliklerini bağımsız olarak yapabilecek durumda olmak, * Ruh sağlığı yerinde olmak * Bulaşıcı hastalığı olmamak, * Uyuşturucu madde ya da alkol bağımlısı olmamak, * Sosyal ve/veya ekonomik yoksunluk içinde bulunduğu sosyal inceleme raporu ile saptanmış olmak. Yaşlı Bakım ve Rehabilitasyon Merkezlerine Kabul Koşulları: * 60 yaş ve üzeri yaşlarda olmak, * Bedensel ve zihinsel gerilemeleri nedeniyle süreli ya da sürekli olarak özel ilgi, desteğe, korunmaya ve rehabilitasyona gereksinimi olmak, * Ruh sağlığı yerinde olmak, * Bulaşıcı hastalığı olmamak, * Uyuşturucu madde ya da alkol bağımlısı olmamak, * Sosyal ve / veya ekonomik yoksunluk içinde bulunduğu sosyal inceleme raporu ile saptanmış koşullarını taşımak gerekmektedir. Başvuruya İlişkin Olarak Düzenlenmesi Gereken Belgeler: * Dilekçe, * T.C. Kimlik Numarası beyanı, * Gelir durumunu gösterir belge örnekleri, * Sağlık Raporu(*), 29
Özürlü ve Yaşlı Hizmetleri Bilgilendirme Rehberi (*) Sağlık raporunun karar bölümünde; Huzurevine girmesinde sakınca yoktur ya da Huzurevi, Yaşlı Bakım ve Rehabilitasyon Merkezinde bakım görmesinde sakınca yoktur ibaresinin yer alması gerekmektedir. Huzurevi ile Yaşlı Bakım ve Rehabilitasyon Merkezlerinde Bakım Görmek İsteyen Yaşlılar; * Yaşadıkları mahaldeki Huzurevi ve /veya Merkez Müdürlüğüne, * Aile ve Sosyal Politikalar İlçe Müdürlüğüne, * Aile ve Sosyal Politikalar İl Müdürlüğüne, * Özürlü ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğüne, belgelerini hazırlayarak başvuruda bulunabilmektedir. Mülki idare amirleri, muhtarlar kolluk kuvvetleri, belediye başkanlıkları, diğer kamu kurum ve kuruluşları ile vatandaşlar tarafından il müdürlüklerine bildirilen acil durumdaki yaşlılar için, kabul süreci başlatılmakta, basın yayın organlarındaki haberler de bildirim olarak kabul edilmektedir. Huzurevi ile Yaşlı Bakım ve Rehabilitasyon Merkezlerinde Ücret Durumu Sosyal inceleme raporu dayanak alınarak; kanunen bakmakla yükümlü kimsesi ol- www.aile.gov.tr www.ozurluveyasli.gov.tr 30