T.C. ÇALIŞMA VE SOSYAL GÜVENLİK BAKANLIĞI İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ ARAŞTIRMA VE GELİŞTİRME ENSTİTÜSÜ BAŞKANLIĞI ÇALIŞANLARIN TOZ MARUZİYET TESPİTİNE YÖNELİK ÇALIŞMALARDA DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR Esra YILMAZ Çevre Mühendisi ANKARA, 23 ARALIK 2015
SUNUM PLANI İşyerindeki Kirleticiler Toz Tanımı ve Sınıflandırılması Toz Türlerine Göre Vücuttaki Etki Bölgeleri Toz Maruziyet Riski Yüksek İşkolları ve İşlemler Toz Maruziyet Tespiti Neden Önemli Yasal Dayanak Genel Toz Numune Alma İşlem Aşamaları NIOSH 500, NIOSH 600, ASTM D 4532, MDHS 1473 Metotlarının Gereklilikleri Genel Hatlarıyla Ölçüm Belirsizliği Bileşenleri Genel Hatlarıyla Verifikasyon Çalışmaları Metot Gerekliliklerine Özet Bakış
İŞYERİNDEKİ KİRLETİCİLER 3
İŞYERİNDEKİ KİRLETİCİLER
TOZUN TANIMI İşyeri ortam havasına yayılan veya yayılma potansiyeli olan parçacıklar toz olarak tanımlanır.* *Tozla Mücadele Yönetmeliği (R.G. Tarih:5 kkasım 2013, Sayı:28812) Toplu iğne başı üzerindeki mikron boyuttaki toz partikülü
Tozların Partikül Boyutuna Göre Sınıflandırılması Aerodinamik Çap: Hakim olan sıcaklık, basınç ve bağıl nem şartları altındaki partikülle, durgun havada yerçekimi etkisiyle aynı çökme hızına sahip olan 1 g/cm 3 yoğunluklu kürenin çapıdır. Partikül geometrisi ve atmosferik şartlar! Daha Detaylı Bilgi: TS EN 481 standardı
TOZLARIN SINIFLANDIRILMASI (AERODİNAMİK ÇAPA GÖRE) (TS EN 481) 1-Solunabilir (Inhalable): Ölçülebilir 2-Ekstra Torakal: Hesaplanabilir 3-Torakal: Ölçülebilir 4-Torakibronşiyal: Hesaplanabilir 5-Alveole Ulaşan (Respirable): Ölçülebilir
Tozların Partikül Boyutuna Göre Sınıflandırılması (ortalama atmosferik şartlar esas alınmıştır)
Partikül Boyutuna Göre Tozların Vücutta Etki Bölgeleri Tozlar Solunduğunda? Toplam Toz Torakal Solunabilir Toz
TOZA MARUZİYET TEHLİKESİ YÜKSEK İŞKOLLARI Maden Döküm ve diğer metalurjik faaliyetler Gemi İnşa Cam, seramik ve taş obje üretimi, Kimya ve ilaç endüstrisi Tarım Gıda endüstrisi Ağaç endüstrisi Hazard Prevention and Control in the Work Environment: Airborne Dust WHO/SDE/OEH/99.
POTANSİYEL TEHLİKE: TOZ MARUZİYETİ Kesme, zımparalamataşlama, işleme, parlatma, kumlama vb mekanik işlemler https://www.osha.gov/sltc/semicondu ctors/solutions/nuisance_dust.html
Çalışma Ortamında Toz Kontrolü Neden Önemlidir? Ortamda yoğun toz varlığı: Sağlık Etkilerine ve Endüstride Bazı İstenmeyen Durumlara Yol Açar. https://www.osha.gov/dsg/topics/silicacrystalline/dust/chapter_1.htm l
YASAL DAYANAK 05.11.2013 tarihli ve 28812 sayılı resmi gazetede yayımlanan tozla mücadele yönetmeliği Madde 8 e göre işveren, a)risk değerlendirmesi sonucuna göre belirlenen periyodik aralıklarla toz ölçümlerinin yapılmasını, b) İşyerinde çalışanların toz maruziyetinin bulunduğu koşullarda herhangi bir değişiklik olduğunda bu ölçümlerin tekrarlanmasını, c) Ölçüm sonuçlarının, Ek-1 de belirtilen mesleki maruziyet sınır değerleri dikkate alınarak değerlendirilmesini, ç) İşyerinde yapılacak denetimler için toz ölçümlerinin Genel Müdürlükçe ön yeterlik veya yeterlik belgesi verilen laboratuvarlarca yapılmasını sağlar.
GRAVİMETRİK TOZ ÖLÇÜMÜ İÇİN TEMEL İŞLEM BASAMAKLARI Örneklenecek Toz Türünün Belirlenmesi ve Uygun Metot Seçimi Uygun Ekipman Seçimi Filtre Hazırlama, Tartım Doğrulama Numune Alma Çalışmaları Ölçüm öncesi formlar,saha kayıt formları ve raporlama
GRAVİMETRİK TOZ ÖLÇÜMÜ İÇİN TEMEL İŞLEM BASAMAKLARI: METOT SEÇİMİ HSE / MDHS 14/3 General Methods For Sampling And Gravimetric Analysis Of Respirable And Inhalable Dust Ortam Ölçümü & Kişisel Maruziyet Solunabilir/Toplam Toz Ölçümü NIOSH NMAM 0500 Particulates Not Other wıse Regulated, Total Kişisel Maruziyet Toplam Toz Ölçümü NIOSH NMAM 0600 Particulates Not Otherwise Regulated, Respirable, Kişisel Maruziyet Solanbilir toz Ölçümü ASTM D 4532 Standard Test Method For Respirable Dust In WorkplaceAtmospheres Using Cyclone Samplers: Kişisel Maruziyet Solunabilir Toz Ölçümü Ve iş hijyeni alanında kabul edilen benzer toz analiz metotları
GRAVİMETRİK TOZ ÖLÇÜMÜ İÇİN TEMEL İŞLEM BASAMAKLARI EKİPMAN TEMİNİ Pompa, numune alma başlığı, akış hızı doğrulama cihazları, filtre gibi.
GRAVİMETRİK TOZ ÖLÇÜMÜ İÇİN TEMEL İŞLEM BASAMAKLARI: EKİPMAN TEMİNİ YAYGIN KULLANILAN FİLTRE TÜRLERİ Yaygın kullanılan filtre türleri: pvc, teflon, selüloz, cam fiber, polikarbonat vb. Gümüş Filtre Polikarbonat filtre
Numune Alma Sonrası Filtre Görüntüleri Polikarbonat filtre üzerine örneklenmiş partiküllerin görüntüsü Solunabilir toz (PVC filtre) SEM görüntüsü, İSGÜM 2006
GRAVİMETRİK TOZ ÖLÇÜMÜ İÇİN TEMEL İŞLEM BASAMAKLARI-Devam Filtrelerin Hazırlanması Numune Alma Düzeneğinin Hazırlanması ve Doğrulanması
GRAVİMETRİK TOZ ÖLÇÜMÜ İÇİN TEMEL İŞLEM BASAMAKLARI NUMUNE ALMA 30 cm çaplı yarımküre Örnekleme Pompa Başlığı Tüm Maruziyet Sınır Değerleri şahsi örnekleme esasına dayalıdır. Şahsi Örnekleme Solunum Bölgesinden yapılır.
GRAVİMETRİK TOZ ÖLÇÜMÜ İÇİN TEMEL İŞLEM BASAMAKLARI-Devam Numunelerin Laboratuvara Taşınması Tartım Öncesi Hazırlık Tartım Hesaplama Raporlama
2. BÖLÜM METOTLARIN GEREKLİLİKLERİ
METOTLARIN GEREKLİLİKLERİ NIOSH 500 VE NIOSH 600 METOTLARININ GEREKLİLİKLERİ ASTM D 4532 METODUNUN GEREKLİLİKLERİ (NIOSH 600 E KIYASLA VURGULANAN FARKLI DETAYLAR MDHS 14/3 DİĞER METOTLARDA BAHSEDİLENLERE KIYASLA VURGULANAN FARKLI DETAYLAR
NIOSH 500 NIOSH 600 Gerekli Ekipmanlar 1. Numune Alma Başlığı: NIOSH 500 NIOSH 600 37-mm PVC, 2-5 μm gözenek çaplı memran veya eşdeğer hidrofobik filtre (destek pad kullanılarak 37-mm kaset filtre tutacağı içersinde). Filter: 5.0-μm gözenek çaplı PVC filtre veya eşdeğer hidrofobik memran filtrefiltre tutucu kasetle birlikte (tercihen iletken). b. Siklon: 10-mm nylon (Higgins-Dewell aluminum cyclone, veya eşdeğer
NIOSH 500 NIOSH 600 Gerekli Ekipmanlar 2. Kişisel Numune Alma Pompası NIOSH 500 NIOSH 600 1-2 L/min,. 1.7 L/min ± 5% : naylon siklon 2.2 L/min ± 5%: HD siklon 2.5 L/min ± 5% :Al siklon Esnek bağlantı hortumu ile
NIOSH 500 NIOSH 600 Gerekli Ekipmanlar 3. Terazi, 0.001 mg tartım yapabilecek hassasiyette 4. Statik Nötralizör: üretim tarihinden dokuz ay sonra yenilenmesi gerekir. 5. Pens (Tercihen naylon). 6. Tartım odası (Çevre şartları: 20 C ± 1 C ve 50% ± 5% RH).
NIOSH 500 NIOSH 600 Numune Alma Öncesi Filtrelerin Hazırlanması. 1. En az 2 saat şartlandırılır. 2. Destek dolgu numaralandırılarak kaset içerisine yerleşrilir. 3. Filtreler tartılır. Ağırlık kayıt edilir, (mg).a. Her tartım öncesi terazi sıfırlanır. b. Filtreler penslerle tutulur. Filtreler antistatik radyasyon kaynağından geçirilir. Statik elektrik!!! 4. Filtre kaset içerisine yerleştirilerek kaset sıkıca sabitlenir. Tıpaçlar yerleştirilir. Sızdırmazlık için bantlanır.
NIOSH 500 NIOSH 600 Numune Alma Numune alma düzeneğinin doğrulaması yapılır. Dikkat: Esnek bağlantı hortumu seçimi Numune ve kör numune alınır (bir set için en az iki) alınır. Solunabilir toz örneklemede başlığın konumu, pompa üzerinde akış hızı göstergesindeki oynamalar! (İlk ve son doğrulama farkı % 5 i aşıyor mu?).
NIOSH 500 NIOSH 600 Numune Hazırlama: Kasetin dış yüzeyini nemli bir bezle silinir. Kasetin tıpaçları çıkartılır ve tartım odasında en az 2 saat şartlandır. Kaset etrafındaki bant açılır. Filtre toz kaybı olmamasına dikkat ederek çıkarılır.
NIOSH 500 NIOSH 600 Kalibrasyon ve Kalite Kontrol Bütün tartımlar öncesi terazi sıfırlanır. Numune alma öncesi ve sonrası tartımlarda aynı mikroağırlığı kullanılır. (National Institute of Standards and Technology Class S-1.1 or ASTM Class 1 ağırlık kullan) Kör numunelerin tartımı sonrası rsd hesapla ve kayıt altına alarak kalite kontrol grafiği oluştur.
NIOSH 500 NIOSH 600 Tartım: Saha körleri de dahil olmak üzere tüm filtreler tartılır. Filtre ile ilgili herhangi bir beklenmedik durum varsa kayıt altına alınır. Konsantrasyonu Hesapla: (mg/m³), Filtre üzerinde toplanan toz miktarı 2 mg ı aştı mı?
ASTM D 4532-10 Çalışma ortamındaki 0.5-10mg/m 3 konsantrasyondaki kişisel solunabilir toz örneklemesi
ASTM D 4532-10 Toplama verimliliği (%) Aerodinamik Çap
ASTM D 4532-10 Başlık-filtre seçimi: Örnekleme siklon başlıkla sınırlı. Filtre (Toplama verimliliği %95 den büyük olan, nem tutmayan filtre, destek dolgu ile) Nominal gözenek çapı 5 mikron olan cam fiber membran filtreler-pvc uygun.
ASTM D 4532-10 Tartım odası koşulları (20 C ± 2 C and 50% ± 5% RH). Terazi Hassasiyeti en az 0,01 mg ve üstü Statik eliminatör kullanımı varsa 9 ay sonra yenilenme süreci Kullanılan akış hızı aralığında % 2 veya daha iyi doğrulukta akış ölçer
ASTM D 4532-10 Siklon başlığı kullanım öncesi gözle kontrol et. Partikül varlığı? On numune ve daha azı için kör sayısı 1 adet
ASTM D 4532-10 Tartım ve sonuç hesaplama prosedürü NIOSH 600 METODLARI ile benzer
ASTM D 4532-10 Raporlama Gerekli Bilgilere Vurgu: Numune alma tarihi Sıcaklık, basınç, rüzgar yönü gibi çevre koşulları Laboratuvara ulaşma tarihi Numuneyi alan kişi Çalışanın adı-iletişim bilgileri Kullanılan KKD türleri Detaylar için bknz referans metot
MDHS 14/3 Toplam ve/veya solunabilir toz maruziyet tespiti Kişisel ve arkaplan örneklemesi mümkün
MDHS 14/3 Solunabilir Tozlar İçin: a.higgins-dewell (2.2 ±0.1 lt/dk) b.10mm Dorr-Oliver (1.7 ±0.1 lt/dk) c. GK. 69 siklon (4.2±0.1 lt/dk)
MDHS 14/3 Toplam tozlar için: a. Çok delikli başlık (2.0 ±0.1 lt/dk) b. IOM başlık (2.0 ±0.1 lt/dk) c. Konik başlık (3.5 0 ±0.1 lt/dk)
MDHS 14/3 Akış hızı doğrulamada IOM başlık için adaptör: Bazı siklon Türleri İçin Kavanoz:
MDHS 14/3 Filtre Seçimi Hakkında Detaylı Bilgi PVC kullanılırken statik elektriğe, selüloz nitrat kullanılırken neme dikkat edilmelidir. MCE?. Solunabilir tozlar için genellikle cam yünü filtlerler kullanılır. Düşük konsantrasyonlarda uygun mu?
MDHS 14/3 Terazi hassasiyeti en az 0,01 mg Pompanın zaman göstergesi ile diğer süre arasındaki fark % 5 i aşarsa numune geçersiz sayılır (Referans metod madde 44) IOM başlıkla örnekleme filtre ve kaset birlikte tartılır çünkü iç duvarlarda da toz birikir (Referans metot madde 51)
MDHS 14/3 Tartım öncesi ve sonrası şartlandırmada önerilen süre 1 gece
Dikkat Edilecek Hususlar-Özet Debi ve hacim metoda göre seçilen numune alma başlığı ile uyumlu şekilde seçilmiş mi? Ölçüm öncesi ve sonrası doğrulama sonuçları arasındaki fark? Doğrulamada ve numune almada ortam koşulları kayıt altında mı? Gerekli sayıda kör numune alınmış mı? Terazi odası için çevre koşulları kriteri? Numune kabul kriterleri? Tartımda matrikse uygun mikroağırlık kullanılıyor mu? Not: Yukarıda sayılan hususlar en çok hata yapıldığı görülenlerden seçilmiştir. Metodun gerektirdiği diğer hususlara da yerine getirilecektir.
Dikkat Edilecek Hususlar-Özet Terazi hassasiyeti metoda uygun mu? Terazi bakım ve kalibrasyonu? Etalon seti kalibrasyonu? Pompa bakımları periyodik olarak yapılıyor mu? Pompalar patlayıcı ortamlarda kullanılacaksa uygun özellikte mi? Akış hızı ölçer kalibrasyonları?dijital olmayan göstergeler okuma için prosedür? Elde edilen sonuçlar metodun çalışma aralığı içinde mi? Not: Yukarıda sayılan hususlar en çok hata yapıldığı görülenlerden seçilmiştir. Metodun gerektirdiği diğer hususlara da yerine getirilecektir.
Ölçüm Belirsizliği Bileşenleri Metottan gelen Cihazdan gelen Akış hızı ölçerden gelen Teraziden gelen Meteorolojik şartların ölçüm cihazından gelen Numune almadan gelen vb.
Metot Teyit-Verifikasyon Çalışmaları
Metot Teyit-Verifikasyon Çalışmaları
TEŞEKKÜRLER! İletişim: e-posta:eyilmaz@csgb.gov.tr