ISSN: 2148 0273 Cilt 3, Sayı 1, 2015 Vol. 3, Issue 1, 2015 Tunceli Bölgesi Alabalık Yetiştiriciliği İşletmelerinde Merkezi Kayıt Sistemi Veysiye ERKİL 1, Azime KÜÇÜKGÜL 2* Özet Bu çalışmada Tunceli'de bulunan en büyük beş işletme (Kılınçoğlu Alabalık Ltd. Şti., Vadi Alabalık San. Tic. Ltd. Şti., Ada Alabalık Ltd. Şti., Set-Ba Alabalık Ltd. Şti., Gülcan Çetintaş Kafes Projesi) bağımsız ve bağımlı değişkenler yönünden incelenmiş ve bu değişkenlerin birbirleri üzerindeki etkilerinin saptanmıştır. Araştırmada seçilen işletmelerin teknik ve yapısal durumlarını belirlenmiş ve gerekli bilgiler (toplam 12 ay)temin ediliştir. Bağımlı değişkenlerden olan ve önemli bir durum saptama olarak değerlendirilen hastalık tablosu ve hastalık durumunda kullanılan tedavi şekli 5 işletme içinde yıl boyunca izlenmiş ve hastalıkların daha çok bakteriyel kaynaklı olduğu ve kış aylarında nüks ettiği bildirilmiştir. İşletmelerde en fazla Yersinia ve Streptokok enfeksiyonlarına rastlanmıştır. Bu enfeksiyonlara maruz kalan 5 işletmede mortalite oranı (MO) en yüksek olarak Gülcan Çetintaş A.Ş. (% 1,4), en düşük ise Ada Alabalık Ltd. Şti. (% 1,35) saptanmıştır. Hastalıklarla mücadelede işletme çalışanları tarafından antibiyotik ağırlıklı bir tedavi şekli uygulanmış bu amaçla Oksitetrasiklin ve Eritromisin ve vitamin kullanılmıştır. Yem değerlendirme oranı (YDO) yönünden değerlendirildiğinde ise elde edilen veriler söz konusu tüm işletmelerde neredeyse aynı seyirde devam etmiştir (Ort. 1.05 kg yem/kg balık). Bağımsız değişkenler göz önüne alındığında tüm işletmelere ait en düşük ve en yüksek su ve oksijen parametre değerleri birbirine yakın olarak bulunmuştur. Su sıcaklığı ortalama 11,82 o C; oksijen ise ortalama 7,5 ppm arasında değişimler göstermiştir. Söz konusu işletmelere ait yeterli sayıda araç gereç ve cihazlar hali hazırda mevcut olup yıl boyunca boylama, yemleme, transfer gibi faaliyetlerde kullanılmıştır. Anahtar kelimeler: Gökkuşağı alabalık işletmeleri, bağımlı değişkenler, bağımsız değişkenler Central Recording System in Trout Farming Facilities in Tunceli Abstract The purpose of this study is to determine the effect on each other of these variables and to investigate as independent and dependent variables and of the largest five farms Kılınçoğlu TroutLimited Company, Vadi TroutLimited Company, Ada TroutLimited Company, Set-Ba TroutLimited Company, Gülcan Çetintaş Cage Project) in Elazig. The technical and structural states of the farms selected in the 1 Yüksek Lisans öğrencisi, Arş. Grv., Tunceli Üniversitesi, Su Ürünleri Fakültesi, Tunceli, e-mail: veysiyeerkil@hotmail.com 2 * Sorumlu Yazar, Yrd. Doç. Dr., Tunceli Üniversitesi, Su Ürünleri Fakültesi, Tunceli, e-mail: akucukgul@tunceli.edu.tr
Veysiye ERKİL, Azime KÜÇÜKGÜL 111 study were determined and relevant information(total 12 months) was provided.the case study used in case of disease and disease treatment that were regarded as dependent variables were followed for 5 farms along the year and was reported bacterial origin of diseases and more recurrence in the winter months. Streptococcus and Yersinia infections have been found as maximum in the farms. The highest mortality rates (MO) was Gulcan Cetintas Cage Project (1.4 %) in 5 farms exposed to these infections, while the lowest was Ada Trout Limited Company (1.35 %). Treatment of antibiotics was applied by farm employees in combating disease and used oxytetracycline and erythromycin and vitamins. The data obtained when feed conversion ratio (FCR) evaluated in terms has been observed that continued almost the same cruise (average 1.05 kg feed / kg fish) in these farms. The lowest and highest values of water and oxygen parameters were monitored throughout the year and were found to be close to each other belonging to independent variables. The average water temperature was showed 11.82 C; the average oxygen showed from 7.5 ppm. Sufficient tools and equipment belonging to these farms were readily used in activities such as longitude, feeding, transfers throughout the year. Keywords: Rainbow trout farms, dependent variables, independent variables Giriş Türkiye, dünyadaki konumu ve üç tarafının denizlerle çevrili bir yarımada olması nedeniyle farklı ekolojik özellikteki 8 333 km lik bir deniz kıyı şeridine, doğal göletlerle birlikte, sayıları her gün artan baraj ve göllere sahiptir. Türkiye, su ürünleri yetiştiriciliği bakımından ideal ortama sahip ülkelerden biridir. Doğu Anadolu Bölgesi nin Yukarı Fırat bölümünde yer alan Tunceli İli, kuzeyde ve batıda Munzur Dağları ile Karasu Irmağı, doğuda Bingöl Dağları ve Peri Suyu, güneyde Keban Baraj Gölü ile çevrilidir. Belirgin doğal sınırlarla kuşatılmış olan il toprakları, doğuda Bingöl ve Elazığ, güneyde Elazığ, batı ve kuzeyde Erzincan illeriyle komşudur. İl nüfusunun % 42 sinin kırsal kesimde yaşadığı Tunceli de temel ekonomik etkinlik tarım ve hayvancılıktır.özellikle ilçe merkezine ve Keban Barajı nın kıyısına kurulan alabalık yetiştiricilik tesisleri bölgenin sosyo-ekonomik yapısına katkı sağlamaktadır. Tunceli de 2005 yılı itibariyle 3 adet alabalık üretim tesisi kurulmuş ve toplam 85 ton/yıl üretim kapasitesi gerçekleşmiştir. Son birkaç yıl içinde bu sayı giderek artmış ve toplamda 25 âdete ulaşmıştır. Ancak, bu işletmelerin henüz yeni kurulmuş olmaları, alabalık yetiştiriciliği konusunda donanımlı personele olan ihtiyaç çözülmesi gereken problemlerin başında gelmektedir. Bir işletme için hayati önem taşıyan ve rutin olarak izlenmesi gereken bağımlı ve bağımsız değişkenlerin kaydının yeteri kadar alınmaması ya da bu konularda mevcut eksiklikler ortaya çıkması gibi sorunlar nedeniyle geçmişe dönük veri kayıtları tam olarak bir donanıma sahip değildir.
112 Tunceli Bölgesi Alabalık Yetiştiriciliği İşletmelerinde Merkezi Kayıt Sistemi Bu kayıtlar bir işletmenin hem kuruluşundan günümüze hem de herhangi bir sorunun kaynağının daha kısa sürede saptanması açısından önem arz etmektedir. Yapılan ön çalışmalar neticesinde Tunceli de işletmelerdeki geçmişe dönük veriler ya tam olarak kayıt altına alınmamış yâda yeteri kadar istenilen veriler elde edilememiştir. Özellikle bir işletme için hayati öneme sahip bağımlı (mortalite oranı, büyüme parametre değerleri vb.) ve bağımsız değişimler (sudaki nitrit, nitrat, amonyum, sıcaklık, ph, nem vb.) mutlak surette düzenli aralıklarla izlenmeli ve aylık kayıtları her işletmede muhafaza edilmelidir. Bu durum göz önünde bulundurularak Tunceli ilçelerinde faal olarak üretime devam eden en büyük kapasiteye sahip 5 işletme, bağımlı ve bağımsız değişimler yönünden aylık aralıklarla izlenmiş ve kayıt altına alınmıştır. Elde edilen veriler arşivlenmiş ve her işletme içinmerkezi bir kayıt sistemi oluşturulmuştur. Materyal ve Yöntem Tunceli ili mevcut su ürünleri yetiştiricilik tesisleri hakkında ön bilgiler daha evvel yapılan ön çalışmalar neticesinde her ilin Tarım İl Müdürlüklerinden temin edilmiştir. Bu verilere dayanarak Tunceli ilinde araştırma istasyonu olarak 5 işletmenin (Kılınçoğlu Alabalık Ltd. Şti., Vadi Alabalık San. Tic. Ltd. Şti., Ada Alabalık Ltd. Şti., Set-Ba Alabalık Ltd. Şti., Gülcan Çetintaş Kafes Projesi) kapasite olarak diğer işletmelerden daha fazla olup, faal olarak üretime devam ettiği saptanmıştır. Çalışmada seçilen işletmelerin teknik ve yapısal durumlarını belirlenmiş ve gerekli bilgiler temin edilmiştir. Bu bilgilere, işletmenin sahip veya çalışanları ile her ayın sonunda yüz yüze görüşme yapılmış ve bu veri akışı aylık olarak (toplam 12 ay) sağlanmıştır. İşletmelerde özellikle bağımlı ve bağımsız değişkenler hakkında veriler elde edilerek raporlanmıştır.işletmelerde özellikle bağımlı ve bağımsız değişkenler hakkında veriler elde edilerek raporlanmıştır. Araştırma Bulguları ve Tartışma Kılınçoğlu Alabalık Ltd. Şti. (1. Araştırma İstasyonu) Bağımlı değişkenler açısından, ilk araştırma istasyonu olarak değerlendirilen Kılınçoğlu Alabalık Ltd. Şti. ye ait mortalite (ölüm oranı) verileri yıl boyunca ortalama 1,32 olarak saptanmıştır. İşletmede hastalık tablosu genel olarak kış aylarında ortaya çıkmış, Furunculosis ve Yersinia sp. enfeksiyonları gözlenmiştir. Kullanılan antibiyotik
Veysiye ERKİL, Azime KÜÇÜKGÜL 113 tedavisi (Oksitetrasiklin, Neomisin) sonrası mortalite oranları normal seyrinde devam etmiştir. Yem tüketiminin fazla olduğu gözlenmiştir (Tablo 1). Bir yıl izlenen su sıcaklığı ve oksijen değerleri sırasıyla ortalama 10 o C ve 7,62 ppm olarak saptanmıştır. Yıl boyunca yem değerlendirme oranları işletmede 0.90-1.27 kg yem/kg balık olarak saptanmıştır.tüm istasyonlara ait anyon ve katyon analizleri değerlendirildiğinde Nitrit (NO2-N) 4,63 mg L -1 olarak bulunmuştur.nitrat (NO3-N) için en yüksek değer 8. ayda8,32 mg L -1 olarak görülmüştür (Tablo 1). Tunceli bölgesinde en fazla kapasitede yetiştiricilik yapılan Kılınçoğlu Alabalık Ltd. Şti. sahip olduğu teknolojik araç-gereçler ile (boylama makinesi, balık pompası, katamaran, yem silosu, fiber tekneler, jeneratörler, aşı makinesi vb.) boylama, yemleme, yavru satışı, aşılama gibi iş gücü gerektiren işlemler gerçekleştirilmiş ve bu işlemler sırasında oluşabilecek stres, hastalık gibi sorunlar minimum düzeyde tutulmuştur. Tablo 1. Kılınçoğlu Alabalık Ltd. Şti. Veri Tablosu Ay YDO (Kg yem/kg Balık) MO (%) S ( o C) O (ppm) Nitrat Nitrit (mg/lt) Fosfat Amonyum Sülfat 1 1,3 1 9,1 7,5 4,8 4,2 0,026 0,13 1 2 1.3 1,4 9,1 7,8 8,29 4,7 0,022 0,16 1 3 1.25 1,1 9,3 8,2 8,3 4,2 0,028 0,17 1,2 4 0.95 1,3 9,6 8 8,31 4,3 0,030 0,17 1,1 5 1.02 1,3 10,7 8,1 8,29 4,9 0,029 0,18 1 6 1.10 1,5 10,9 7,1 8,27 4,8 0,028 0,17 1,2 7 1.15 1,9 11,3 7,3 8,27 4,7 0,027 0,15 1,1 8 1.17 1,9 11,5 7,1 8,32 4,6 0,026 0,16 1,1 9 1.10 1,3 11,5 6,9 8,3 4,6 0,026 0,13 1 10 1.09 1,2 11,1 7,5 8,31 4,5 0,024 0,14 1,1 11 0.9 1,2 10,9 7,9 8,29 4,7 0,026 0,15 1 12 0.95 1,5 10,7 8,1 8,27 4,8 0,025 0,16 1 Ort 1,106 1,38 10,475 7,625 8,29 4,63 0,0264 0,15 1,06 MO: Mortalite oranı, YDO: Yem değerlendirme oranı, S: Su sıcaklığı, O: Oksijen Vadi Alabalık San. Tic. LTD. ŞTİ. (2. Araştırma İstasyonu) Bağımlı değişkenler açısından, ikinci araştırma istasyonu olarak değerlendirilen Vadi Alabalık Ltd. Şti. ye ait mortalite (ölüm oranı) verileri 12 aylık izlenme periyodu sonucunda ortalama 1,38 olarak saptandı. Özellikle havaların ısınmasıyla beraber (6. 7. ve 8. aylar) mortalite oranlarında rahatsızlık verecek boyutlarda artışlar gözlenmiştir
114 Tunceli Bölgesi Alabalık Yetiştiriciliği İşletmelerinde Merkezi Kayıt Sistemi (Tablo 2). İşletmede hastalık tablosu genel olarak; 4. ay Furunculosis, 9. ay ise Yersinia sp. enfeksiyonları gözlenmiştir. Kullanılan antibiyotik tedavisi sonrası mortalite oranları normal seyrinde devam etmiştir ve yem tüketiminin fazla olduğu gözlenmiştir (Tablo 2). Su sıcaklığı 11,1-12,7 o C, oksijen değerleri ise 7,1-8,6 ppm aralığında değişimler göstermiştir (Tablo 2). Yıl boyunca yem değerlendirme oranları işletmede 0,9-1,17 kg yem/kg balık olarak saptanmıştır. Tüm aylara ait ph değerlerinin 9,34-9,37 aralığında değişim gösterdiği tespit edilmiştir. Anyon ve katyon analizleri değerlendirildiğinde Nitrit (NO2-N) ve nitrat sırasıyla 0,016; 4,69 mg L -1 olarak bulunmuştur (Tablo 2). Büyük kapasiteli bir işletme olan Vadi Alabalık Ltd. Şti., sahip olduğu teknolojik araçgereçler ile (boylama makinesi, balık pompası, katamaran, yem silosu, fiber tekneler, jeneratörler, aşı makinesi vb.) boylama, yemleme, yavru satışı, aşılama gibi iş gücü gerektiren işlemler gerçekleştirilmiş ve bu işlemler sırasında oluşabilecek stres, hastalık gibi sorunlar minimum düzeyde tutulmuştur. Tablo 2. Vadi Alabalık Ltd. Şti. Veri Tablosu Ay YDO (Kg yem/kg Balık) S ( o C) O (ppm) ph Nitrat MO (%) Nitrit (mg/lt) Fosfat Amonyum Sülfat 1 1.1 11,1 7,1 9,35 4,7 1,1 0,017 0,12 0,09 1,1 2 1.1 11,3 7,3 9,35 4,6 1,2 0,016 0,13 0,08 1,2 3 1.2 11,6 8,6 9,34 4,2 1,2 0,018 0,13 0,06 1,3 4 0.9 11,8 8,1 9,34 4,3 1,5 0,017 0,14 0,05 1,1 5 1.03 12,2 8,3 9,35 4,9 1,2 0,015 0,16 0,05 1,2 6 1.10 12,5 7,5 9,37 4,2 1,9 0,016 0,14 0,06 1,2 7 1.16 12,6 7,9 9,35 4,6 1,8 0,017 0,14 0,08 1,3 8 1.17 12,6 7,2 9,37 4,4 1,9 0,014 0,13 0,07 1,1 9 1.10 12,7 6,9 9,35 4,3 1,4 0,016 0,13 0,06 1,2 10 1.08 12,3 7,5 9,36 4,5 1,1 0,016 0,12 0,05 1,3 11 0.9 11,7 7,9 9,34 4,7 1,1 0,016 0,15 0,06 1,2 12 0.95 11,6 8,1 9,35 4,8 1,2 0,0015 0,16 0,08 1,2 Ort 1,06 12,0 7,7 9,354 4,68 1,38 0,016 0,13 0,06 1,2 MO: Mortalite oranı, YDO: Yem değerlendirme oranı, S: Su sıcaklığı, O: Oksijen Ada Alabalık Su Ürünleri Ltd. Şti. (3. Araştırma İstasyonu) Bağımlı değişkenler açısından araştırma istasyonu olarak değerlendirilen Ada Alabalık Ltd. Şti. ye ait mortalite oranları ortalama 1,35 olarak saptandı. Özellikle Haziran ve Temmuz aylarında mortalite oranlarında önemsenmeyecek düzeyde artışlar
Veysiye ERKİL, Azime KÜÇÜKGÜL 115 gözlenmiştir (Tablo 3). İşletmede hastalık tablosu genel olarak kış aylarında ortaya çıkmış olup, antibiyotik tedavisi sonrası mortalite oranları normal seyrinde devam etmiştir. Yem tüketiminin fazla olduğu gözlenmiştir (Tablo 3). Su sıcaklığı 10,9-12,8 o C, oksijen değerleri ise 7,1-8,3 ppm aralığında değişimler göstermiştir. Yıl boyunca yem değerlendirme oranları işletmede 10,5-1,25 kg yem/kg balık olarak saptanmıştır. Ortalama ph değeri 9,36 olarak bulunmuştur. Fosfat değerleri ise maksimum 4. Ayda görülmüş ortalama ise yıl boyunca 0,13 mg/lt sevilerinde izlenmiştir (Tablo 3). Büyük kapasiteli bir işletme olan Vadi Alabalık Ltd. Şti., sahip olduğu teknolojik araç-gereçler ile (boylama makinesi, balık pompası, katamaran, yem silosu, fiber tekneler, jeneratörler, aşı makinesi vb.) boylama, yemleme, yavru satışı, aşılama gibi iş gücü gerektiren işlemler gerçekleştirilmiş ve bu işlemler sırasında oluşabilecek stres, hastalık gibi sorunlar minimum düzeyde tutulmuştur. Tablo 3. Ada Alabalık Ltd. Şti. Ay YDO (Kg yem/kg Balık) S ( o C) O (ppm) ph MO (%) Nitrat Nitrit (mg/lt) Fosfat Amonyum 1 1.1 10,9 7,4 9,37 1,1 4,4 0,017 0,13 0,08 2 1.25 11,2 7,3 9,35 1,6 4,7 0,018 0,12 0,06 3 1.1 11,5 8,2 9,34 1,2 4,4 0,016 0,14 0,06 4 1,1 11,9 8,1 9,34 1,2 4,3 0,017 0,16 0,07 5 1.15 12,3 8,3 9,37 1,2 4,2 0,014 0,14 0,06 6 1.15 12,5 7,7 9,35 1,3 4,2 0,015 0,13 0,05 7 1.05 12,5 7,9 9,35 1,8 4,3 0,015 0,15 0,07 8 1.05 12,6 7,4 9,37 1,8 4,4 0,016 0,12 0,04 9 1.1 12,8 7,1 9,35 1,2 4,3 0,016 0,13 0,05 10 1.05 12,3 7,4 9,34 1,1 4,2 0,014 0,14 0,05 11 1,15 11,5 7,8 9,36 1,1 4,4 0,015 0,15 0,06 12 1,25 10,9 7,8 9,38 1,6 4,3 0,017 0,14 0,07 Ort 1,12 11,9 7,7 9,36 1,35 4,41 0,015 0,137 0,05 MO: Mortalite oranı, YDO: Yem değerlendirme oranı, S: Su sıcaklığı, O: Oksijen Set-Ba Alabalık Su Ür. Ltd. Şti. (4. Araştırma İstasyonu) Bağımlı değişkenler açısından araştırma istasyonu olarak değerlendirilen Set-Ba Alabalık Ltd. Şti. nin yıllık mortalite oranı % 1,36 olarak saptanmıştır. İşletmede hastalık tablosu genel olarak kış aylarında ortaya çıkmış olup, antibiyotik tedavisi sonrası mortalite oranları normal seyrinde devam etmiştir (Tablo 4).
116 Tunceli Bölgesi Alabalık Yetiştiriciliği İşletmelerinde Merkezi Kayıt Sistemi Su sıcaklığı 9,5-13,1 o C, oksijen değerleri ise 7,1-8,3 ppm aralığında değişimler göstermiştir. Yıl boyunca yem değerlendirme oranları işletmede 1.05-1.25 kg yem/kg balık olarak saptanmıştır (Tablo 4). Büyük kapasiteli bir işletme olan Set-Ba Alabalık Ltd. Şti., sahip olduğu teknolojik araç-gereçler ile (boylama makinesi, balık pompası, katamaran, yem silosu, fiber tekneler, jeneratörler, aşı makinesi vb.) boylama, yemleme, yavru satışı, aşılama gibi iş gücü gerektiren işlemler gerçekleştirilmiş ve bu işlemler sırasında oluşabilecek stres, hastalık gibi sorunlar minimum düzeyde tutulmuştur. Tablo 4. Set-Ba Alabalık Ltd. Şti. Veri Tablosu Ay YDO (Kg yem/kg Balık) S ( o C) O (ppm) ph MO (%) Nitrat Nitrit (mg/lt) Fosfat Amonyum 1 1.25 9,5 7,7 9,35 1,7 4,7 0,016 0,14 0,07 2 1.05 9,8 7,3 9,37 1,3 4,4 0,017 0,13 0,06 3 1.15 10,4 8,3 9,39 1,2 4,3 0,018 0,14 0,06 4 1,15 10,9 7,6 9,31 1,1 4,8 0,017 0,14 0,07 5 1.1 11,6 7,5 9,32 1,2 4,4 0,015 0,14 0,05 6 1.05 12,1 7,7 9,31 1,3 4,5 0,016 0,13 0,06 7 1.15 12,6 7,4 9,39 1,7 4,4 0,015 0,17 0,08 8 1.15 13,1 7,4 9,32 1,8 4,7 0,016 0,14 0,05 9 1.1 12,7 7,1 9,36 1,2 4,3 0,017 0,16 0,07 10 1.25 12,3 7,1 9,31 1,6 4,2 0,015 0,14 0,05 11 1,15 11,1 7,5 9,32 1,1 4,5 0,016 0,15 0,07 12 1,05 9,7 7,2 9,37 1,2 4,5 0,017 0,16 0,05 Ort 1,13 11,3 7,4 9,33 1,36 4,51 0,016 0,145 0,06 MO: Mortalite oranı, YDO: Yem değerlendirme oranı, S: Su sıcaklığı, O: Oksijen Gülcan Çetintaş Kafes Projesi (5.Araştırma İstasyonu) Bağımlı değişkenler açısından araştırma istasyonu olarak değerlendirilen Gülcan Çetintaş Alabalık Ltd. Şti. ye ait mortalite (ölüm oranı) verileri 12 aylık izlenme periyodu sonucunda ortalama 1,4 olarak saptandı. Özellikle havaların ısınmasıyla beraber (7. ve 8. aylar) mortalite oranlarında rahatsızlık verecek boyutlarda artışlar gözlenmiştir (Tablo 5). İşletmede hastalık tablosu genel olarak kış aylarında ortaya çıkmış olup, antibiyotik tedavisi sonrası mortalite oranları normal seyrinde devam etmiştir. Yem tüketiminin fazla olduğu gözlenmiştir (Tablo 5). Su sıcaklığı 9,4-13,5 o C, oksijen değerleri ise 7,3-7,9 ppm aralığında değişimler göstermiştir. Yıl boyunca yem değerlendirme oranları işletmede 1,05-1,4 kg yem/kg balık olarak saptanmıştır (Tablo 5). Büyük kapasiteli bir işletme olan Gülcan Çetintaş
Veysiye ERKİL, Azime KÜÇÜKGÜL 117 Alabalık Ltd. Şti., sahip olduğu teknolojik araç-gereçler ile (boylama makinesi, balık pompası, katamaran, yem silosu, fiber tekneler, jeneratörler, 20 m çaplı büyük kafesler, aşı makinesi vb.) boylama, yemleme, yavru satışı, aşılama gibi iş gücü gerektiren işlemler gerçekleştirilmiş ve bu işlemler sırasında oluşabilecek stres, hastalık gibi sorunlar minimum düzeyde tutulmuştur. Tablo 5. Gülcan Çetintaş Alabalık Ltd. Şti. Veri Tablosu Ay YDO (Kg yem/kg Balık) S ( o C) O (ppm) ph MO (%) Nitrat Nitrit (mg/lt) Fosfat Amonyum 1 1.2 9,8 7,4 9,38 1,2 4,9 0,019 0,12 0,05 2 1.2 8,2 7,5 9,37 1,2 4,8 0,018 0,11 0,08 3 1.15 9,2 7,7 9,34 1,1 4,8 0,019 0,13 0,04 4 1,15 13,2 7,9 9,31 1,3 5,1 0,02 0,13 0,05 5 1.05 16,1 7,9 9,36 1,1 5,1 0,021 0,12 0,06 6 1.1 16,3 7,8 9,35 1,2 5 0,022 0,14 0,07 7 1.15 17,1 7,8 9,38 1,8 5,2 0,021 0,15 0,06 8 1.2 17,6 7,7 9,37 1,8 4,9 0,02 0,16 0,05 9 1.1 17,6 7,5 9,32 1,3 4,7 0,019 0,14 0,07 10 1.15 16,5 7,5 9,31 1,3 4,8 0,018 0,15 0,06 11 1,35 14,2 7,5 9,39 1,7 4,7 0,019 0,11 0,05 12 1,4 12,1 7,3 9,36 1,8 4,7 0,018 0,12 0,05 Ort 1,18 13,9 7,6 9,35 1,4 4,8 0,019 0,130 0,05 MO: Mortalite oranı, YDO: Yem değerlendirme oranı, S: Su sıcaklığı, O: Oksijen Tartışma Gerek ülkemiz ve gerekse Tunceli yöre halkı sağlığı ile ekonomisi için yörede bulunan ve yakın zamanda kurulmuş olan alabalık çiftliklerinin son durumunun bilinmesi önem arz etmektedir. Sağlıklı balık yetiştirmeyi amaç edinen bu işletmelerde izlenmesi mutlak gerekli bağımsız ve bağımlı değişkenler işletmelerin gerek mevcut durumu gerekse sonraki yıllardaki durumu hakkında bilgi verecektir ve bu verilerin kayıt altında tutulması işletme için hayati önem taşıyan hastalık vakalarında önemli ipuçları sağlayacaktır. Durum değerlendirmesi ve işletmelere ait merkezi kayıt sistemi için bir örnek teşkil eden bu çalışmada, Tunceli iline bağlı Çemişgezek te üç, Pertek te ve Ovacık ta birer olmak üzere toplam beş tesiste yapılan incelemeler bağımlı ve bağımsız değişkenler yönünden yıl boyunca değerlendirilmiş ve kayıt altına alınmıştır. Yetiştiricilik koşullarında birçok faktör suların kirlenmesinde rol oynamaktadır. Böyle kirlenmiş ortamlarda yasayan balıklarda da hastalık, enfeksiyon ve parazit oranı
118 Tunceli Bölgesi Alabalık Yetiştiriciliği İşletmelerinde Merkezi Kayıt Sistemi artmaktadır. Bunun yanında suda bulunan azot formları (organik, amonyak, nitrit, nitrat ve azot gazı v.b) da sudaki kirliliğin canlılar üzerindeki indikatörü olarak kullanılmaktadır. Çalışmamızda tüm işletmelere ait azot formlarını içeren yıllık veriler göstermiştir ki işletmeler için NO2, NO3 gibi değerler istenen sınırlar içinde mevcut olup herhangi bir tehlike arz etmemektedir.alabalık yetiştiriciliğinde gerekli olan çözünmüş oksijen miktarı 6 7 mg/l dir (Egemen ve Sunlu, 1999). Araştırma istasyonu olarak seçilen Tunceli iline bağlı beş işletmede yıl boyunca elde edilen çözünmüş oksijen miktarları bu değerlerin üzerinde (ort. 7,5 ppm) olması nedeniyle bölge alabalık yetiştiriciliği için uygun olduğu söylenebilir. Söz konuşu alabalık çiftliklerinde su sıcaklığı ort. 11,82 o C arasında değişmiştir. Sıcaklık yaz aylarında artmaya başlamış, en yüksek Temmuz-Ağustos ayında en düşük Ocak ayında kaydedilmiştir. Sıcaklık bakımından herhangi bir termal kirlenme söz konusu olmayıp, sadece mevsimsel olarak değişim göstermektedir. Enfeksiyöz hastalıklar, tedavilerinin güç ve pahalı olması nedeniyle intensif balık yetiştiriciliğinde büyük ekonomik sorunlar yaratabilmekte ve işletme ekonomisinin olumsuz yönde etkilenmesine yol açmaktadır. Bu nedenle balık hastalıklarının erken teşhisi, etkili tedavisi ve gerekli kontrol önlemlerinin alınması, kültür balığı yetiştiriciliğinde büyük önem taşımaktadır (Alpbaz, 1995, Tanrıkul ve ark., 1996; Rad, 1999; Arda ve ark., 2002). Günümüzde hastalık insidensi çok yüksek olan Yersinia ruckeri balıklarda, olumsuz çevre koşullarında hastalığa neden olmakta ve Yersiniozis veya Enterik Kızılağız Hastalığı nı oluşturmaktadır (Rucker, 1966). Ülkemiz doğal su kaynaklarında ve yetiştiricilik ünitelerinde olduğu gibi yöremiz sucul habitatında hâkim tür olan gökkuşağı alabalığında (O. mykiss) yapılan mikrobiyolojik çalışmalarda, Y. ruckeri enfeksiyonunun oldukça yoğun insidense sahip olduğu gösterilmiştir (Kılıç ve ark., 2007; İspir ve ark., 2004; Şeker ve ark., 2012). Yapılan bu çalışmada da söz konusu işletmelerde Yersinia ve Furunculosis enfeksiyonlarına rastlanmış mortalite verileri en fazla % 2-3 oranında seyretmiştir. Söz konusu çiftlikleri bu oranlar etkilemese de hastalık seyrini stabilize etmek için antibiyotik kullanılmıştır. Bunun yanında bağımsız değişkenler olarak değerlendirilen yeterli sayıda işletmelerin bünyelerinde mevcut olan ekipman-araç-gereçlerin amaca yönelik kullanımlarında (boylama, tartım, sağım, transfer vb.) azami dikkat, hijyen koşullarına gösterilen hassasiyette etkili olmuştur.
Veysiye ERKİL, Azime KÜÇÜKGÜL 119 Teşekkür Bu çalışma 2013-2014 arasında bir yıl süreyle, (2209) Üniversite Öğrencileri Yurt İçi/Yurt Dışı Araştırma Projeleri Destekleme Programı kapsamında desteklenmiştir. Kaynaklar Alpbaz, A. (1995). Pratik Alabalık Yetiştiriciliği. E. Ü. Basımevi, İzmir. Arda, M., Seçer, S., Sarıeyyüpoğlu, M. (2002). Balık Hastalıkları. Medisan Yayın Serisi, Ankara. Egemen, Ö., Sunlu, U. (1996). Su Kalitesi. 2. Baskı, Ege Üniversitesi Basımevi, Izmir. Kılıç, A., Şeker, E., Özcan, M., İspir, Ü. (2007). Elazığ daki Gökkuşağı Alabalığı (Oncorhynchus mykiss) İşletmelerinin Bakteriyel Yönden İncelenmesi.Fırat Üniv. Fen ve Müh. Bil. Dergisi Science and Eng. J of Fırat Univ. (2): 129-132. İspir, Ü., Şeker, E. ve Sarıeyyüpoğlu, M. (2004). Yersinia ruckeri ile İnfekte Edilen Gökkuşağı Alabalığında (Oncorhynchus mykiss, W. 1792) Oluşan İmmunolojik Değişimlerin Araştırılması. F. Ü. Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi, 16(2): 393-400. Rad, F. 1999. Türkiye de gökkuşağı Alabalık İşletmelerinin Teknik ve Ekonomik Analizi. Su Ürünleri A.B.D., Ankara, Doktora Tezi. Ruecker, R.R.(1996). Picornaviridae: The viruses and their replication. In B.N. Fields, D.N. Knipe, P.M. Howley, et al. (ed.), Fields Virology, third ed., Lippincott- Raven publishers, Philadelphia, 2: 609-654. Şeker E., Karahan M., İspir Ü, Çetinkaya B, Sağlam N, Sarıeyyüpoğlu M. (2012). Investigation of Yersinia ruckeri Infection in Rainbow Trout (Oncorhynchus mykiss Walbaum 1792) Farms by Polymerase Chain Reaction (PCR) and Bacteriological Culture. Kafkas Üniv. Vet. Fa. Dergisi (In press) Tanrıkul, T.T., Çağırgan, H., Tokşen, E.(1996). Bakteriyel Balık hastalıkları. Vet. Kontr. ve Araşt. Enst. Md. Derg. 34: 105-127.