2013 SEKTÖR RAPORU Bilgi Notu: PETDER Sektör Raporu, sektöre yönelik verilen, verilmesi planlanan bir danışmanlık hizmeti kapsamında değil sektöre ilişkin gelişmeler hakkında kamuyu ve üyeleri bilgilendirmek üzere hazırlanmaktadır. Bu sebeple, Petrol Sektör Raporları bir danışmanlık hizmeti olarak yorumlanmamalıdır. Teşebbüsler, aylık Petrol Sektör Raporlarında yer alan bilgilere dayanarak verecekleri kararların beklentilerine uygun sonuçlar doğurmayabileceğinin farkında olmalıdır. Raporlarda yer alan bilgilerin doğruluğuna azami ölçüde hassasiyet göstermekle birlikte, bilgilerdeki hata, eksiklik, farklı yorumlama ve ticari amaçlı işlemlerde kullanılmasından doğabilecek zararlardan Petrol Sanayi Derneği hiçbir şekilde sorumlu değildir. Teşebbüsler, Petrol Sektör Raporlarının bu niteliğinin farkında olarak hareket etmelidir.
İÇİNDEKİLER 1 YÖNETİCİ ÖZETİ 8 2 3 DÜNYADAKİ ÖNEMLİ GELİŞMELER SEKTÖRDEKİ ÖNEMLİ GELİŞMELER 3.1 Otomasyon Sistemi 14 3.2 Yeni Gümrük Kanunu 14 3.3 Petrol Piyasası Kanun Değişikliği Tasarısı 15 3.4 Kaçakçılık Kanunu nda Değişiklik 16 3.5 Teminat Mektuplarına İlişkin Değişiklik 17 3.6 Akaryakıt Harici Ürünlerin Temini 17 3.7 Kıyı Tesisi İzinleri ve Bölgesel Ortak Şamandıra Kurulmasına İlişkin Bakanlık Projesi 18 3.8 Biyoyakıtlar 18 3.9 LPG Cezaları 19 3.10 Tehlikeli Madde Taşımacılığında Süreç 19 3.11 LPG de Ulusal Stok Yükümlülüğü 20 3.12 Gümrük Antrepo Genelgesi 20 3.13 Uçucu Organik Bileşik Emisyonları 21 3.14 Seveso Direktifi 21 3.15 Toprak Kirliliği Mevzuatında Erteleme 21 3.16 Gözetim Firmalarının EPDK Tarafından Yetkilendirilmesi 22 3.17 LPG Sorumlu Müdür Mevzuatı ve Kayıt Defteri Tutma Yükümlülüğü 22 3.18 E-fatura Düzenlemeleri 22 3.19 Ulusal Marker a İlişkin Gelişmeler 23 12 14 4 PETDER DEN HABERLER 24 4.1 PETDER ile Enerji Gazetecileri Derneği Buluşması 24 4.2 Atık Yağların Yönetimi Projesi Yıllık Değerlendirme Toplantısı 24 4.3 Bolu da EPDK ile LPG Sektörü Buluşması 25 4.4 Uçucu Organik Bileşiklerin Kontrolüne İlişkin Sunum 25 4.5 Argus Baz Yağlar Konferansı nda Sunum 25 4.6 Atık Motor Yağları Hakkında Bilgi Paylaşımı 26 4.7 Fiyatlara İlişkin Basın Açıklaması 26 4.8 Trafik Güvenliği Platformu na Katılım 26 4.9 ADR Zirvesi nde Sunum 27 4.10 PETDER Madeni Yağ Teknik Komitesi, EPDK ve TSE Toplantısı 27 4.11 PETDER Madeni Yağ Teknik Komitesi TSE Değerlendirme Toplantısı 27 4.12 Şile de EPDK ile Sektör Temsilcileri Toplantısı 28 4.13 Bolu da Kanun Taslağı Toplantısı 28 4.14 Gas&Power Türkiye Enerji Zirvesi 29 4.15 Petroleum Fuarı 29 4.16 EPDK ile Sektör Çalıştayı 29 4.17 Ulusal Marker Uygulaması Paydaşlar Toplantısı 29
5 PROJELER 30 5.1 Atık Motor Yağlarının Yönetimi Projesi 30 5.2 Sosyal Sorumluluk Projeleri 33 5.2.1 Bir Varil Bir Ağaç 33 5.2.2 Trafik Güvenliği Platformu Akaryakıt Komitesi 33 5.2.3 Kamu Spotu 33 6 SEKTÖREL İSTATİSTİKLER 34 6.1 Ham Petrol ve Akaryakıt Fiyatlarına İlişkin Gelişmeler 34 6.1.1 Özel/Farklılaştırılmış Ürünler ve Avrupa-Türkiye Karşılaştırmaları 34 6.2 Dolaylı Vergiler ve Sektörel Büyüklükler 35 6.2.1 AB Ülkelerindeki Durum ve Fiyat Karşılaştırmalarını Etkileyen Faktörler 36 6.2.2 Sektörel Büyüklükler ve İşlem Hacimleri 38 6.3 Petrol ve LPG Sektörü İstatistikleri 39 6.3.1 Otomotiv Yakıtları (Benzin, Motorin, LPG) Tüketimi 40 6.3.1.1 Motorin Tüketimi 40 6.3.1.2 Benzin Tüketimi 41 6.3.1.3 LPG Otogaz Tüketimi 42 6.3.1.4 Toplam Otomotiv Yakıtları Tüketimi 42 6.3.2 Siyah Ürün (Fuel Oil, Kalorifer Yakıtı) Tüketimi 43 6.3.3 Akaryakıt Tüketimi (Benzin, Motorin, Gaz Yağı, Kalorifer Yakıtı, Fuel Oil) 44 6.3.4 Yağlama Yağları Tüketimi 45 7 DİĞER SEKTÖREL İSTATİSTİKLER 50 7.1 Motorlu Taşıt Sayıları 50 7.2 Gayri Safi Yurt İçi Hasılaya Göre Otomotiv Yakıtı Tüketimleri 51 8 9 10 YASAL DÜZENLEMELER DERNEĞİMİZ HAKKINDA KAYNAKÇA 52 58 63
TABLOLAR Tablo 1: 2013 Yılı Petrol Ürünleri Tüketimleri (Ocak - Aralık) 10 Tablo 2: 2013 Yılı Otomotiv Yakıtları Vergi/Fiyat Bilgileri 11 Tablo 3: Petrol ve LPG Piyasalarında Lisans Sayıları 39 Tablo 4: Türkiye Madeni Yağ İthalat, İhracat ve Tüketim Miktarları 47 Tablo 5: 2003-2013 Akaryakıt ve LPG Tüketimleri - Özet Veriler 62 ŞEKİLLER Şekil 1: PETDER Atık Motor Yağlarının Yönetimi Projesi Yıllara Göre Toplanan Atık Motor Yağı Miktarı 31 Şekil 2: PETDER Atık Motor Yağlarının Yönetimi Projesi Kullanılan Kaynak Miktarı 31 Şekil 3: 2009-2012 Akdeniz Piyasalarındaki Brent Tipi Ham Petrol (USD/Varil), Motorin, Benzin ve Otogaz LPG Fiyatlarının (USD/Ton) Gelişimi 34 Şekil 4: Standart Motorin il Özel Motorin Türleri Arasındaki Fiyat Farkı 35 Şekil 5: Akaryakıt ve LPG den Sağlanan Toplam Dolaylı Vergilerin Yıllara Göre Şekil 6: Değişimi 35 2012 ve 2013 Yılları Petrol Ürünlerinden Sağlanan Dolaylı Vergi Gelirlerinin Dağılımı 36 Şekil 7: Akaryakıt Türlerindeki İşlem Hacimleri 38 Şekil 8: LPG Türlerindeki İşlem Hacimleri 38 Şekil 9: Dağıtım Şirketlerinin İstasyon Sayıları 39 Şekil 10: Toplam Motorin Tüketimi 40 Şekil 11: Standart Motorin ve Özel/Farklılaştırılmış Motorinin Toplam Motorin Tüketimi İçindeki Payları 40 Şekil 12: Toplam Benzin Tüketiminin Yıllara Göre Değişimi 41 Şekil 13: 95, 97 ve Katkılı Benzinin Toplam Benzin Tüketimi İçindeki Payları 41 Şekil 14: LPG Otogaz Tüketiminin Yıllara Göre Değişimi 42 Şekil 15: Otomotiv Yakıtları Tüketiminin Yıllara Göre Değişimi 42 Şekil 16.a: 2012 ve 2013 Benzin ve Otogaz LPG Tüketim Payları 43 Şekil 16.b: Otomotiv Yakıtlarının Tüketim Payları 43 Şekil 17: Siyah Ürünlerin Tüketiminin Yıllara Göre Değişimi 43 Şekil 18: Toplam Akaryakıt Tüketiminin Değişimi 44 Şekil 19: Akaryakıt Türlerinin Toplam Akaryakıt Tüketimi İçindeki Payları 44 Şekil 20: Türkiye Madeni Yağ Tüketim Miktarları 45 Şekil 21: Türkiye Madeni Yağ Tüketim Miktarları, Yüzdesel Dağılım 45 Şekil 22: 2012 ve 2013 Yıllarında Taşıt Yağları Tüketim Miktarları 46 Şekil 23: 2012 ve 2013 Yıllarında Motor Yağları Tüketim Miktarları 47 Şekil 24: 2012 ve 2013 Yılları Endüstriyel Yağlar Tüketim Miktarları 47 Şekil 25: 2012 Yılı Endüstriyel Yağların Kullanım Alanı 48 Şekil 26: 2012 ve 2013 Yılları Antifrizler ve Hidrolik Fren Sıvıları Tüketim Miktarları 48 Şekil 27: Trafikteki Araç Sayısı ve Otomotiv Yakıtları Tüketimi Değişimi 50 Şekil 28: Trafiğe Kayıtlı Otomobillerin Yakıt Cinsine Göre Dağılımı 50 Şekil 29: Yıllık Otomotiv Yakıtı Tüketimi ve GSYIH Büyüme Oranları 51
Ülkemiz açısından büyük önemi olan akaryakıt piyasasının sağlıklı bir piyasa olarak gelişmesi için serbest piyasa mekanizmalarıyla çalışması ve ilerlemesi sağlanmalı, adımlar serbest rekabet ortamının daha da geliştirilmesi yönünde atılmalıdır. Ahmet Erdem PETDER Yönetim Kurulu Başkanı Petrol Sanayi Derneği (PETDER) 1996 yılından bu yana akaryakıt dağıtım sektörünü başarılı bir şekilde temsil ederek ülke ekonomisi ve sektörümüzün ihtiyaçları doğrultusunda çalışmalar yürütmekte, sektörün sorunlarına çözüm aramakta ve piyasa faaliyetlerinin rekabetçi ve istikrarlı bir şekilde sürdürülebilmesi için çaba sarf etmektedir. 14 üyesiyle sektörün yaklaşık %80 ini temsil eden Derneğimiz, gerek kamu ile oluşturduğu yapıcı ilişkileri gerek kamuoyuyla paylaştığı kapsamlı bilgi ve veriler yoluyla düzenli ve sürekli iletişim ağları kurmakta ve bu ağları her geçen yıl daha da pekiştirmektedir. Derneğimiz, 2013 yılında özellikle, ülkemizde büyük vergi kayıplarına neden olan kaçak ve kayıt dışı akaryakıt ile 10 numara yağ sorunu üzerinde durmaya devam etmiştir. Kaçak ve kayıt dışı akaryakıt faaliyetleri, yol açtığı can ve mal kayıplarının yanı sıra ciddi vergi kayıplarına ve haksız rekabete de neden olmakta, sektörümüzün verimliliğini ve gelişimini engellemektedir. PETDER 2004 yılından bu yana Atık Motor Yağlarının Toplanması Projesi ni de titizlikle sürdürmekte, Bir Varil Bir Ağaç Sosyal Sorumluluk Projesi kapsamında gelecek nesillere daha yeşil bir dünya bırakmayı hedeflemektedir. Petrol piyasasında 82 dağıtıcı, 109 depolama tesisi ve 12.892 bayisi, LPG piyasasında ise 77 dağıtıcı, 101 depolama ve 10.300 bayisi ile yaklaşık 60 milyar TL vergi (ÖTV+KDV) ve 112 milyar TL ye ulaşan büyüklüğüyle sektörümüz ülkemiz açısından önemli bir sektördür. Ülkemiz açısından bu kadar önemli olan akaryakıt piyasasının sağlıklı bir piyasa olarak gelişmesi için serbest piyasa mekanizmalarıyla çalışması ve ilerlemesi sağlanmalı, adımlar serbest rekabet ortamının daha da geliştirilmesi yönünde atılmalıdır. Her yıl yayınlanan PETDER Sektör Raporları PETDER in faaliyetlerinin yanı sıra sektörümüzün yıl boyu üzerinde durduğu konuları da özetlemekte, kamuoyuna sektöre ilişkin istatistiki verileri sunmaktadır. 2013 Yılı Sektör Raporu nun hazırlanmasında emeği geçen tüm PETDER çalışanlarına teşekkürlerimi sunuyor, raporumuzun sektörümüze ve kamuoyuna faydalı olmasını diliyorum. Ahmet Erdem PETDER Yönetim Kurulu Başkanı 5
PETDER olarak, Sektör Raporu nun yanı sıra web sitemiz, Atık Motor Yağı Toplama Projesi Yıllık Faaliyet Raporumuz ve aylık bültenlerimiz vasıtasıyla sektörümüzü ve kamuoyunu gelişmeler ve üzerinde durulması gereken konular hakkında sürekli olarak bilgilendirmekteyiz. Niyazi İlter PETDER Genel Sekreteri Derneğimizce hazırlanan bu rapor 2013 yılına ilişkin sektörel gelişmeleri, PETDER in faaliyetlerini ve sektör için önem arz eden bazı istatistiksel verileri içermektedir. Rapor, sektörde faaliyet gösteren tüm şirketler için birtakım veriler içermesinin yanı sıra kamuoyunu aydınlatma ve bilgilendirme görevini de üstlenmektedir. Daha önceki yıllarda yayımlanan raporlardan farklı olarak, nda dünyadaki gelişmelere de kısaca yer vermekteyiz. PETDER in uluslararası kuruluşlarla olan ilişkilerini değerlendirerek, bu içeriği gelecek yıllarda daha fazla genişletmeyi amaçlamaktayız. nda ayrıca istatistiksel verilerimizi kısa yorumlarımızla birlikte vermeyi hedefledik. Raporumuzun ilk bölümünde 2013 yılının sektörümüzün için önem taşıyan gelişmeler ile PETDER in katılmış veya düzenlemiş olduğu belli başlı toplantı ve etkinlikler yer almaktadır. İkinci bölüm ise sektörümüze ilişkin rakamsal veri ve grafikleri içermektedir. Dernek olarak, Sektör Raporu nun yanı sıra web sitemiz, Atık Motor Yağı Toplama Projesi Yıllık Faaliyet Raporumuz ve aylık bültenlerimiz vasıtasıyla sektörümüzü ve kamuoyunu gelişmeler ve üzerinde durulması gereken konular hakkında sürekli olarak bilgilendirmekteyiz. 2013 Yılı Sektör Raporu nun sektörümüzde faaliyet gösteren tüm kurum ve kuruluşlar için faydalı olmasını diliyorum. Niyazi İlter PETDER Genel Sekreteri 7
1 YÖNETİCİ ÖZETİ SEKTÖRDEKİ ÖNEMLİ GELİŞMELER 2013 yılında sektörümüz kaçak ve kayıt dışı akaryakıtla mücadelesine devam etmiş, kaçakçılıkla mücadele kapsamında atılan adımların daha verimli ilerlemesi amacıyla çalışmalarını sürdürmüştür. Bu kapsamda Derneğimiz 2013 yılında da sadece ulusal marker a dayalı kaçak akaryakıt tanımının sonuçlarını dile getirmiştir. 5607 sayılı Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu nda yapılan muhtelif kaçak akaryakıt tanımlarından birinde, EPDK ca belirlenen seviyede ulusal marker içermeyen akaryakıt da kaçak akaryakıt olarak nitelendirilmektedir. Bu tanım nedeniyle, teknik özellikleri itibari ile düzenlemelere tam olarak uygun ve diğer yönlerden de yasal olan bir akaryakıt, ölçüm hataları veya cihazlar arası uyumsuzluk ve benzeri çeşitli teknik sebeplerle kaçak akaryakıt tanımlaması altına girebilmekte ve öncelikle ilgili tesisin tamamının (rafineriler hariç) kapatılmasına ve takiben kaçakçılık suçlaması ile yasal işlemlerin başlatılmasına yol açmaktadır. YÖNETİCİ ÖZETİ Sektörümüzce Kanun daki ulusal marker a dayalı kaçak akaryakıt tanımının değiştirilmesi önerilmektedir. Yetersiz ulusal marker kaçak akaryakıt tanımı için ön tanı kabul edilmeli, ilave delillere başvurularak kaçakçılık suçlaması için tanımda yer alan diğer koşullardan biri ile birlikte işlem yapılmalıdır. 2013 yılında kaçak akaryakıt faaliyetlerinin isim, karakter ve seviyesinin değişerek devam ettiği gözlemlenmiştir. Son yıllarda alınan tedbirler ile kaçakçılığa konu olan miktar önemli ölçüde düşmüştür. Kaçakçılığı kökten bir şekilde çözebilmek için kaçakçılığı doğuran sebeplerin ortadan kaldırılması gerekmektedir. Bu doğrultuda, akaryakıtlar üzerindeki çok yüksek olan vergilerin zamana yayılı bir plan dahilinde makul seviyelere düşürülmesi, deniz ve havacılık yakıtları için söz konusu olan sıfırlanmış ÖTV uygulaması yerine vergi iadesi sistemine geçilmesi önerilmiştir. Akaryakıt sektörü sadece ticari bir faaliyet olmayıp kamu adına yılda 65 milyar TL yi bulan vergilerin toplanmasına aracılık etmektedir. Bu sektörde faaliyet gösterecek dağıtıcılar için Petrol Piyasası Kanunu na özel lisans şartları konulması gerektiğinin altı çizilmiştir. Ulusal marker ve otomasyon gibi faydalı uygulamalar, kamu birimleri arasında iyi bir işbirliği ve koordinasyon içerisinde yapılacak saha denetimleri ile desteklenmelidir. Bu çerçevede, 1240 sayılı EPDK Kurul Kararıyla düzenlenen akaryakıt istasyonu otomasyon uygulamasının içeriği de sektörümüzün üzerinde durduğu konulardan biri olmuştur. Otomasyon sistemi kaçakçılıkla mücadelede çok önemli bir uygulama olup sektörümüzce desteklenmektedir. Ancak Kurul Kararı ile EPDK kamusal içerikte olan denetim görevini yapan bir Kurum olma hüviyetinden çıkartılmış, denetim görevi dağıtıcı lisansı sahiplerine verilmiştir. Uygulamayla ayrı tüzel kişilikler olan dağıtıcı ve bayi arasındaki ticari ilişkiye, denetim/tutanak tutma adli/işlemler başlatma gibi bir kamu fonksiyonunun dahil edilmesi, dağıtıcı-bayi ilişkileri açısından çok ciddi sorunlar yaratacaktır. Derneğimizce, dağıtıcının otomasyon sistemiyle ilgili mutabakatsızlıkları takip ve EPDK ya bildirim yükümlülüğünün devam etmesi, ancak ikmalin kesilmesi ve adli işlemler başlatma kararının EPDK tarafından alınması; dağıtıcı sorumluluklarının bayilik sözleşmesinin sona ermesiyle bitirilmesi önerilmiştir. 8 Benzer bir şekilde, 5307 sayılı LPG Piyasası Kanunu nun 17. maddesinde, teknik düzenlemelere uygun olmayan LPG ikmali yapılması halinde lisans iptaline gidebilecek ifadelere karşılık, tamamen operasyonel şartlarda herhangi bir kasıt, tağşiş ve kötü niyet içermeden, teknik kriterlere uygun olmayan (örneğin koku nedeniyle teknik düzenlemelere aykırı) LPG tespiti yapılabileceği, böyle bir durumda lisans iptaline gidilmemesi gerekliliği bildirilmiştir. Derneğimizin 2013 yılında odaklandığı bir diğer konu ise Kıyı Tesislerine İşletme İzni Verilmesine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik çerçevesinde izinlerin yenilenmesindeki aksama ve kısa süreler olmuştur.
Akaryakıt ikmalinde deniz terminal ve depoları bünyesinde bulunan kıyı tesisleri çok önelidir. Kıyı tesisleri işletme izinleri Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı nca 26438 sayılı Resmi Gazete de yayınlanan Yönetmelik çerçevesinde verilmektedir. İşletme izinlerinin kesintiye uğraması, geçici veya kısa süreli verilmesi ikmali aksatmaktadır. Derneğimizce, kıyı tesisleri işletme izinlerinin geçmişte olduğu gibi 5 yıl için verilmesi ve yıllardır alınmış izinlerle faaliyette bulunan kıyı tesislerinden mevzuata uyumlaştırma ihtiyacı gösteren tesislerde ise, faaliyetin sürekliliğini sağlamak amacıyla yeterli süreler tanıyacak yönetmelik değişikliklerinin yapılması dile getirilmiştir. 21 Kasım 2013 tarihli Gümrük Yönetmeliği Madde 10 ile akaryakıt ithalatı teminat uygulamasında yapılan değişiklik ve ortaya çıkan teminat miktarı artışı 2013 ün bir diğer gündem maddesi olmuştur. Rafineriler ve dağıtıcılarca yılda 12 milyon tonu aşan miktarda akaryakıt ürünü ithal edilmektedir. İthalatçılardan onaylanmış kişi statüsünde olanlar için söz konusu olan belirli miktarda götürü banka teminat mektubu verme imkanı kaldırılmış; antrepo ve ithalat aşamaları ve her işlem için ayrı ayrı toplamda %220 ye varan miktarda teminat zorunluluğu getirilmiştir. Kaçakçılığı önlemek adına teminat uygulamasında bir değişikliğe ihtiyaç olduğu kabul etmek ve desteklemekle birlikte, sürekli bağlı kalacak miktarın sektör için toplamda yaklaşık 10 milyar TL ye ulaşacak olması sürdürülemez bulunmaktadır. Öncelikle banka teminat mektuplarının vergiler ödenmez iadesinin sağlanması ve takiben antrepo ile ithalat aşamaları için kaçakçılık girişimlerinden caydıracak, sürdürülebilir yüksek ve sabit bir global teminat mektubu ile çalışılabilmesini temin edecek Yönetmelik değişikliği önerilmiştir. PROJELER Atık Yağların Yönetimi Projesi PETDER 2004 yılında Mülga Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından yayınlanan Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği ile birlikte, üyelerinin Yönetmelikten kaynaklı sorumluluklarını yerine getirmek amacıyla, motorlu taşıtlarda kullanılan ve atık hale gelen motor yağlarını araç servisleri, akaryakıt istasyonları ve kamuya ait araç bakım istasyonlarından doğru koşullarda lisanslı ve yetkili ekiplerce toplamak üzere Atık Yağların Yönetimi Projesi ni başlatmıştır. YÖNETİCİ ÖZETİ Proje kapsamında PETDER tarafından toplanan atık yağlar Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından lisanslandırılmış tesislerde çevre ve insan sağlığına zarar vermeyecek şekilde işlem görmekte ve aynı zamanda atık yağların zararları ve ne şekilde değerlendirilmesi gerektiğine ilişkin konularda toplumun bilinçlendirilmesi sağlanmaktadır. PETDER son dokuz yılda topladığı 142.352 ton atık motor yağını lisanslı işletmelerde hammadde ve enerji olarak ülkemize geri kazandırmış veya bertaraf ettirmiştir. 2013 yılında ise PETDER tarafından toplanarak T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ndan lisanslı işletmelere teslim edilen atık motor yağı miktarı 18.715 ton olarak gerçekleşmiştir. PETDER ayrıca 1 Varil 1 Ağaç Projesi ile kamu kurumlarından toplanan her bir varil atık motor yağı için bir fidan dikmektedir. 2013 yılında 16.500 adet fidan diken PETDER proje kapsamında doğaya toplam 56.500 ağaç kazandırmıştır. PETDER atık motor yağlarının toplanmasında Çevre ve Şehircilik Bakanlığı nca yetkilendirilmiş tek kuruluştur. Trafik Güvenliği Platformu Akaryakıt Komitesi 15 Temmuz 2013 tarihinde PETDER Trafik Güvenliği Platformu na üye olurken, Platformun Akaryakıt Komitesi Başkanlığını Sn. Ahmet Erdem üstlenmiştir. PETDER üyeleriyle birlikte Akaryakıt Komitesi çalışmalarını planlamakta ve uygulamaktadır. 10 9
SEKTÖREL İSTATİSTİKLER Ham Petrol ve Akaryakıt Fiyatlarına İlişkin Gelişmeler Dünya petrol fiyatlarındaki hareketlilik nedeniyle 2013 yılında da akaryakıt pompa fiyatları kamuoyu gündemindeki yerini ve önemini korumuştur. Brent tipi ham petrol uluslar arası piyasalarda 2013 yılına varil başına 111 $ civarında bir fiyat ile başlamış, 2013 yılı Şubat ayında 1119 $ a çıkarak 2013 yılının en yüksek seviyesine ulaşmıştır. 2013 Aralık ayı sonu itibarı ile Brent tipi ham petrol 112 $ düzeyinde seyretmiştir. Ham petrol fiyatlarındaki bu hareketlilik Akdeniz piyasalarındaki ürün fiyatlarını etkilemiş ve 2013 yılı Şubat ayında benzin 1.099 $/ton, motorin ise 1.027 $/ton olarak bu yılın en üst noktasına ulaşmıştır. Dolaylı Vergiler ve Sektörel Büyüklükler Türkiye de akaryakıt ve LPG sektörlerinden sağlanan dolaylı vergilerin toplamı her yıl artış göstermiştir. Tüketim verileri üzerinden yapılan hesaplamalara göre, petrol sektöründen sağlanan dolaylı vergiler 2013 yılında bir önceki yıla göre %17,6 artarak 60,1 milyar TL düzeyine ulaşmıştır. Aşağıdaki şekil 2005 yılından bugüne kadar petrol sektörünün (LPG dahil) sağladığı dolaylı vergi gelirlerini göstermektedir. Yapılan hesaplamalar, 2007 yılından bugüne kadar olan dönemde petrol sektöründen sağlanan toplam dolaylı vergi gelirinin 294 milyar TL ye ulaştığını göstermektedir. YÖNETİCİ ÖZETİ 10 Petrol ve LPG Sektörü İstatistikleri 2013 yılı sonu itibarı ile petrol piyasasında 4 rafineri, 77 dağıtıcı, 12.623 istasyonlu akaryakıt bayisi EPDK dan lisanslı olarak faaliyet göstermektedir. Sıvılaştırılmış Petrol Gazları (LPG) piyasasında ise 73 dağıtıcı, 10.089 otogaz istasyonu EPDK dan lisanslı olarak faaliyet göstermektedir. Veriler otogaz istasyon sayısının artmaya devam ettiğini göstermektedir. Akaryakıt istasyon sayısı ilk kez 2011 yılında azalmış, 2013 yılında ise az bir artış göstermiştir. 2013 yılında akaryakıt dağıtım şirketi sayısı tarihinin en yüksek rakamına erişmiştir. LPG dağıtım şirketi sayısı da artmaya devam etmektedir. Tablo 1: Petrol Ürünleri Tüketimleri (2012-2013) Petrol Ürünleri (m 3 ) 2012 2013 Fark 95 Oktan (katkılı dahil)* 2.313.900 2.341.142 %1,2 Kurşunsuz 97 ve Üzeri Oktanlı* 163.095 140.439 %-13,9 Toplam Benzinler (m 3 ) 2.476.995 2.481.581 %0,2 Motorin* 13.643.591 14.018.993 %2,8 Motorin (Diğer)* 5.141.038 6.0641.520 %17,5 Toplam Motorinler (m 3 ) 18.784.629 20.060.513 %6,8 Otogaz* (m3) 4.812.200 4.869.500 %1,2 Toplam Otomotiv Yakıtları* (m 3 ) 26.073.824 27.411.594 %5,1 LPG Ürünleri 2012 2013 Fark Dökme* 120.896 95.273 %-21,2 Tüplü* 889.877 841.646 %-5,4 Otogaz* 2.694.857 2.726.925 %1,2 Toplam LPG (ton) 3.705.630 3.663.844 %-1,1 Yağlama Yağları 2013 2013 Fark Taşıt Yağları 216.417 210.354 %-2,8 Endüstriyel Yağlar 144.234 156.780 %8,7 Deniz Yağları ve Gresler 43.543 48.715 %12,1 Toplam Yağlama Yağları (ton) 404.104 415.849 %2,9 *EPDK Petrol ve LPG Piyasası Sektör Raporları değerleri ve PETDER verileri kullanılarak hesaplanmıştır. Akaryakıt verileri 13 ve Yağlama Yağları Verileri 6 dağıtıcıdan gönüllülük esasına göre temin edilerek hesaplanan ülke toplamıdır.
Tablo 2: Otomotiv Yağları Vergi/Fiyat Bilgileri (2012-2013) Türkiye Pompa Fiyatları (TL/lt)* 2012 2013 Fark Vergili Benzin (95 Oktan) 4,19 4,50 %7,4 Vergili Motorin (Standart 10 ppm) 3,64 3,93 %8,0 Vergili Otogaz (LPG) 2,32 2,51 %8,2 Vergisiz Benzin (95 Oktan) 1,66 1,85 %11,4 Vergisiz Motorin (Standart 10 ppm) 1,78 1,95 %9,6 Vergisiz Otogaz (LPG) 1,25 1,37 %9,6 Uluslararası Piyasalarda Petrol ve Ürünlerin Fiyatı** 2012 2013 Fark Brent (USD/Varil) 112,5 109,6 %-2,5 Brent (TL/Varil) 214,6 209,2 %-2,5 Benzin, CIF Med (TL/1000 lt) 1.992,5 1.894,8 %-4,9 Motorin, CIF Med (TL/1000 lt) 1.877,1 1.801,9 %-4,0 LPG, CIF Med (TL/1000 lt) 1.768,5 1.605,8 %-9,2 Hesaplanan Toplam Dolaylı Vergiler (Milyar TL)*** 2012 2013 Fark Akaryakıt ÖTV 31,0 37,6 %21,1 Akaryakıt KDV 13,3 15,1 %13,8 LPG ÖTV 4,9 5,4 %11,3 LPG KDV 1,9 1,9 %2,5 Toplam Dolaylı Vergiler 51,1 60,1 %17,6 * EPDK web sayfasında yayınlanan 8 akaryakıt şirketinin (İstanbul Avrupa yakası) verilerinden hesaplanmıştır. ** Kaynak: Argus Monthly Report *** Toplam tüketim verileri kullanılarak, EPDK verileri üzerinden hesaplanmıştır. (Akaryakıt için beyaz ve siyah ürünler dahil, madeni yağ hariçtir) YÖNETİCİ ÖZETİ 11 12
2 DÜNYADAKİ SEKTÖREL DÜNYADAKİ SEKTÖREL ÖNGÖRÜLER VE GELİŞMELER 12 1974 yılında kurulan ve merkezi Fransa da bulunana International Energy Agency tarafından her yıl yayımlanan World Energy Outlook raporu küresel çapta enerji eğilimlerinin yanı sıra petrol, doğalgaz, kömür ve yenilenebilir enerji gibi alanlarda detaylı veriler ve öngörüler sunmaktadır. 2013 yılı raporunda petrole ilişkin olarak özetle aşağıdaki bilgiler yer almaktadır. 2011 yılında 87,4 milyon varil/gün olan küresel petrol talebi Yeni Politikalar Senaryosu nda 2035 yılına kadar düzenli bir şekilde artarak 99,7 milyon varil/gün seviyesine çıkacaktır. Talep artışının hızı, verimlilik tedbirleri ve yüksek fiyatlar gibi hükümet politikaları aracılığıyla yavaşlatılmaktadır. Çin in tek başına dünya çapındaki net artışın %50 sinden sorumlu olduğu OECD dışı ülkelerdeki talep hızlı bir şekilde artarak OECD ülkelerindeki verimlilik artışı, yakıtlar arası ikame ve doymuşluk etkilerinden kaynaklanan düşüşü telafi etmenin ötesine geçmektedir. Büyük ithalatçılar ihracatçılara dönüşürken, uzun süredir enerji ihracatçısı olarak tanımlanan ülkeler küresel talep artışının en önemli merkezleri haline gelmektedir. Enerji talebinin ağırlık merkezi kararlı bir biçimde Çin, Hindistan ve Orta Doğu gibi küresel enerji tüketimini üçte bir oranında artırmakta olan gelişen ekonomilere doğru kaymaktadır. Çin en büyük petrol ithalatçısı olmak üzereyken, 2020 lerin başında Hindistan ın da en büyük kömür ithalatçısı olacağı öngörülmektedir. ABD 2035 yılında tüm enerji ihtiyacını yerli kaynaklardan karşılama yolunda kararlı adımlarla ilerlemektedir. Tüm bu değişimler enerji ticaretinin Atlantik havzasından Asya-Pasifik bölgesine doğru yöneldiğini göstermektedir. OECD ülkelerinde petrol tüketimindeki düşüş hız kazanmaktadır. 2030 yılı itibariyle Çin in dünyada en fazla petrol tüketen ülke haline gelerek ABD nin önüne geçeceği, Orta Doğu ülkelerinde ise petrol tüketiminin Avrupa Birliği ni geçeceği tahmin edilmektedir. Hindistan ın 2020 yılı sonrasında küresel petrol talebinde en büyük kaynak olmasıyla talepteki bölgesel değişim iyice dikkat çekecektir. 2035 yılı itibariyle petrol tüketimi iki sektörde yoğunlaşacaktır: ulaştırma ve petrokimya. Ulaştırma sektöründe petrol talebinin %25 lik bir artışla 59 milyon varil/gün seviyesine ulaşması beklenmektedir. Bu artışın üçte birinin Asya karayolu taşımacılığından kaynaklanacağı tahmin edilmektedir. Petrokimya sektöründeyse, Orta Doğu, Çin ve Kuzey Amerika nın hammadde olarak küresel petrol kullanımının 14 milyon varil/gün seviyesine çıkmasına katkıda bulunacağı öngörülmektedir. Brezilya önemli bir petrol ihracatçısı ve dünyadaki başlıca enerji üreticilerinden biri olma yolunda ilerlemektedir. Yakın zamanda gerçekleştirilen açık deniz petrol keşifleri sayesinde 2035 yılında Brezilya nın petrol üretiminin üç katına çıkarak 6 milyon varil/gün seviyesine ulaşacağı öngörülmektedir. Bu gelişmeler Brezilya yı küresel petrol üretimindeki net büyümenin üçte birini sağlayan, dünyanın 6. büyük petrol üreticisi ülke konumuna getirecektir. Küresel petrol talebindeki net artışın tamamı gelişen ekonomilerdeki ulaştırma sektöründen kaynaklanmaktadır. Binek ve hafif ticari araçlardaki talep ulaştırma sektöründe en büyük paya sahip olsa da karayolu taşımacılığındaki talep daha hızlı artarak 2035 te binek ve ticari araçların bugünkü talep seviyesine ulaşacaktır. Yakıt ekonomisi standartları kamyonlar tarafından binek ve hafif ticari araçlara oranla daha az göz önünde bulundurulmaktadır. İşleme kazanımları hariç petrol üretiminin 2035 yılı itibariyle 97 milyon varil/gün e çıkacağı ve bu artışın tamamen doğalgaz sıvıları ve konvansiyonel olmayan kaynaklardan sağlanacağı öngörülmektedir. 2011 ve 2035 yılları arasında ham petrol arzının (LTO 1 hariç) 2008 yılındaki 70 milyon varil/gün tarihi seviyesine ulaşmaksızın 3 milyon varil/gün düşüşle 65 milyon varil/gün ile 69 milyon varil/gün arasında dalgalanacağı tahmin edilmektedir. LTO üretimi, 2020 lerde büyük ölçüde ABD ve Kanada dan kaynaklanan bir artışla 4 milyon varil/gün ün üzerine çıkacaktır. 1 Light tight oil
ÖNGÖRÜLER VE GELİŞMELER OPEC dışı üretimin 2015 yılı sonrasında 53 milyon varil/gün e çıkacağı ve bu seviyeyi 2020 lerin ortalarına kadar koruyacağı düşünülmektedir. Bu artış, konvansiyonel olmayan kaynaklardan, özellikle LTO, Kanada daki petrol kumu, doğalgaz sıvıları ve Brezilya daki derin su üretimindeki artıştan kaynaklanacaktır. 2025 yılı sonrasında, OPEC dışı üretim 2035 yılında 50 milyon varil/gün ün altına düşecektir. ABD nin, 2020 yılına gelmeden Rusya ve Suudi Arabistan ı geride bırakacağı ve 2020 lerin ortalarına kadar dünyanın en büyük petrol üreticisi olarak kalacağı öngörülmektedir. 2011 yılında 36 milyon varil/gün olan OPEC ülkeleri üretiminin öngörülen dönem boyunca, özellikle 2020 yılından sonra, toplu olarak artacağı ve 2035 yılında 46 milyon varil/gün düzeyine çıkarak OPEC ülkelerinin dünya petrol üretimindeki payını %42 den %48 e çıkaracağı düşünülmektedir. En büyük üretim artışının Irak ta olacağı öngörülmektedir. Konvansiyonel olmayan petrol (LTO dahil) ve doğalgaz sıvılarındaki artış, 2035 yılında 14 milyon varil/gün artışla 101 milyon varil/gün e ulaşması beklenen küresel petrol talebi ve 65 milyon varil/gün seviyesine düşen konvansiyonel ham petrol üretimi arasındaki büyüyen açığı kapatmaktadır. Ulaşım alanında küresel enerji talebi yıllık ortalama %1,3 oranında artmaktadır. Bu büyüme hızı önceki dönemlere kıyasla oldukça düşüktür. Net büyümenin tamamı OPEC dışı bölgelerin taleplerinden kaynaklanmaktadır. Dünyadaki otomobil ve kamyon sayılarının 2011 ila 2035 te iki katına çıkması öngörülmekle birlikte, otomobil teknolojisindeki ilerlemelerin ortalama araç yakıtı ekonomisinde büyük gelişmelere neden olması beklenmektedir. Küresel olarak, karayolu ulaşımında motorin talebinin 2011 ila 2035 yıllarında %6,4 milyon varil/gün artması beklenirken, bu oran benzinde %2,1 milyon varil/gündür. Ulaşımdaki enerji talebinde petrol bazlı yakıtlar hüküm sürmeye devam ederken, hibrid ve elektrikli araçlar için elektrik talebi de büyümekte olan bir paya sahiptir. Sıvılaştırılmış veya sıkıştırılmış formda doğalgaz kullanımını da hızla artmaktadır (2035 e kadar karayolu ulaşımında talebin %4,8 artması beklenmektedir). Bununla birlikte, teknolojisi kanıtlanmış olsa da, araç yakıtı olarak kullanımındaki sıkıntılar ve ikmal altyapısının yetersizliği nedeniyle birçok ülkede bu pazarın ya küçük olduğu ya da hiç bulunmadığı gözlemlenmektedir. DÜNYADAKİ SEKTÖREL ÖNGÖRÜLER VE GELİŞMELER 13 14
3 SEKTÖRDEKİ ÖNEMLİ 3.1 OTOMASYON SİSTEMİ SEKTÖRDEKİ ÖNEMLİ GELİŞMELER 2011 yılı Temmuz ayında başlayan otomasyon sistemi kurma ve işletme zorunluluğu ile ilgili olarak EPDK ve ilgili diğer taraflar çok sayıda toplantılar yapılmıştır. 1240 Sayılı EPDK Kurul kararında 2013 yılında yapılan düzenleme ile otomasyon sistemi üzerinden yapılan tespitler ve mutabakatsızlıklarda, Savcılık ve ilgili diğer Kamu Kurumları nezdinde dağıtıcılarca işlem yapılacak şekilde yükümlülük getirilmiştir. Bu Mevcut uygulamada olduğu durum hem işleyiş hem yasal sorumluluklar açısından üzere dağıtıcıların tespit ciddi sorunlar yaratacak niteliktedir. ettiği mutabakatsızlıklar, muhakkak Kurum tarafından incelenmeli ve soruşturulmalı, mutabakatsızlığın hukuki işlem gerektirecek bir yapıda olduğunun tespit edilmesi halinde yasal ve adli işlemleri başlatmaya Kurum yetkili olmalıdır. Esasen bu sorumluluk, 5015 sayılı Kanunun 25. maddesi ile EPDK ya verilmiş yasal bir denetim yükümlülüğü olup, Kuruma verilmiş olan bu görevin böyle bir uygulama üzerinden dağıtıcılara veya bir başka sektör oyuncusuna devredilemeyeceği düşünülmektedir. Bu nedenle, mevcut uygulamada olduğu üzere dağıtıcıların tespit ettiği mutabakatsızlıklar, muhakkak Kurum tarafından incelenmeli ve soruşturulmalı, mutabakatsızlığın hukuki işlem gerektirecek bir yapıda olduğunun tespit edilmesi halinde yasal ve adli işlemleri başlatmaya Kurum yetkili olmalıdır. Diğer taraftan, tamamıyla özel hukuk hükümlerine tabi iki özel işletme arasındaki ticari bir ilişkiye, denetim/tutanak tutma/adli işlemler başlatma gibi bir kamu fonksiyonunun dahil edilmesinin, dağıtıcıbayi ilişkileri açısından da çok ciddi sorunlar yaratacağı açıktır. Otomasyon uygulaması için bu güne kadar yapılan düzenlemeler bir bütün olarak iki farklı tüzel kişilik olan dağıtıcı ve bayi yapıları arasındaki sorumlulukları tam olarak ayrıştırmamaktadır. Yapılan tüm girişim ve açıklamalara rağmen bu konuda bayi işletmelerin sorumlulukları açıkça belirtilmemiş ve bayi işletmesinden kaynaklanacak sorun, hatalı uygulama, ihmal ve imkansızlıklar dağıtım şirketlerinin sorumluluğu olarak işlem görecek şekilde ele alınmış bulunmaktadır. Son taslakta da aynı durum devam etmekte ve hukuken müteselsil sorumlu tutulması gereken durumlarda bile bayilik lisansı sahipleri Taslakta zikredilmemektedirler. Taslakta yer alan ibareler doğrultusunda dağıtım şirketleri ikmali durdurmak zorunda bırakılmakta, buna karşın bayi lisansı sahiplerinin satışa devam etmeleri durumunda uygulanacak işlem veya bu alanda idari önlem bulunmamaktadır. 3.2 YENİ GÜMRÜK KANUNU 14 11 Nisan 2013 tarih ve 28618 sayılı Resmi Gazete de yayımlanan 4458 sayılı Gümrük Kanunu ile bazı Kanun ve Kanun hükmünde kararnamelerde değişiklik yapan Kanun 1 Nisan 2013 tarihinde TBMM Genel Kurulu nda görüşülerek kabul edilmiştir. Kanuna göre, kaçakçılıkla Mücadele Kanunu na aykırı fiillerden dolayı haklarında kesinleşmiş mahkumiyet kararı olanlara lisans verilmeyecektir. Dağıtıcı lisans sahipleri, bayi denetim sisteminin kurulmadığı veya kurulan sistemin kurumca yapılan düzenlemelere uygun bulunmadığı tespit edilen bayilere akaryakıt ikmali yapmayacaklardır. Seyyar kontrol cihazı ile yapılan ulusal marker kontrol sonucunun geçersiz çıkması halinde, alınan numune en geç 5 iş günü içerisinde laboratuvara teslim edilecek, laboratuvar, yapılması istenilen analizleri, numune özellikleri değişime uğramadan 15 gün içinde yapacak ve sonucunu en geç 3 iş günü içinde EPDK ya teslim edecektir. Akredite laboratuvar sonucunun bildirilmesine kadar kurum, kaçak akaryakıt satışını engelleyecek idari tedbirler alacak, lisans almadan lisansa tabi faaliyetlerde bulunanlar ile ulusal marker eklemeyenlere, 1 milyon TL idari para cezası verilecek, ceza uygulanan bir fiilin iki takvim yılı geçmeden aynı kişi tarafından tekrarı halinde, cezalar 2 kat artacaktır. İdari para cezaları, ön araştırma veya soruşturma aşamasının tamamlanmasından sonra Kurul tarafından en geç 3 ay içinde karara bağlanacak, idari para cezalarına karşı yargı yoluna başvurulması, tahsil işlemlerini durdurmayacaktır.
GELİŞMELER Kaçakçılık tespit edilen rafineri hariç her türlü tesiste, lisansa tabi tüm faaliyetler kovuşturmaya yer olmadığına dair karar veya mahkeme kararı kesinleşinceye kadar kurum tarafından geçici olarak durdurulacak, bu süre içerisinde tesis için başka gerçek veya tüzel kişiye de lisans verilmeyecektir. Kesinleşmiş mahkeme kararına göre lisans sahiplerinin lisansı iptal edilecek, lisans sahibine verilen idari para cezası ödenmeden lisansa konu tesis için lisans verilmeyecektir. Kaçakçılık fiilinin sadece ulusal marker seviyesi ile ilgili olması durumunda, akaryakıtın, akredite laboratuar analiz sonucuna göre ulusal marker seviyesinin olumlu olması veya resmi kayıtlara göre menşeinin ve Türkiye ye kanuni yollarla serbest dolaşıma girdiğinin belgelendirilmesi durumlarında geçici durdurma kararı, kurum tarafından kaldırılacaktır. 3.3 PETROL PİYASASI KANUN DEĞİŞİKLİĞİ TASARISI Görüşe sunulan Kanun taslağında petrol sektörü ile ilgili ve yetkili Kurumun Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı nın olması ve bayilik lisanslarının Valiliklerce verileceği hususları da dahil olmak üzere, 5015 Sayılı Kanunu nun birçok maddesinde önemli değişiklikler bulunmaktadır. Görüşe açılan taslakla ilgili iletilen görüşlerdeki önemli konu başlıkları özetle verilmektedir. Bağımsız Bayilik Sistemi Akaryakıt Piyasası Kanunu tasarısı ile 5015 Sayılı Kanunda bulunmayan bağımsız bayi adı altında ve herhangi bir akaryakıt dağıtım şirketi ile bayilik sözleşmesi yapmaksızın, istasyon açma, çalıştırma, yurtdışından akaryakıt ithal etme Hiçbir dağıtım şirketine bağlı olmayan bağımsız bayiler ürün kalitesi, servis kalitesi, temizlik, emniyet ve stok mutabakatı gibi rutin dağıtıcı kontrolleri dışında kalacak, ürünün menşei bile belli olmayacak ve özellikle kayıt dışılık açısından potansiyel bir tehlike arz edeceklerdir. ve ulusal markerlama işlemlerini gerçekleştirme gibi hem bayi hem kısmen dağıtıcı gibi faaliyet gösterecek bir bayilik kategorisi oluşturulmuştur. Sektörümüzde uzun yıllardır yaşanan tecrübeler, akaryakıt piyasasının etkin bir denetime ve izlenebilirliğe ihtiyaç duyduğunu göstermiştir. Hiçbir dağıtım şirketine bağlı olmayan bağımsız bayiler ürün kalitesi, servis kalitesi, temizlik, emniyet ve stok mutabakatı gibi rutin dağıtıcı kontrolleri dışında kalacak, ürünün menşei bile belli olmayacak ve özellikle kayıt dışılık açısından potansiyel bir tehlike arz edeceklerdir. Bağımsız bayilik, aynı zamanda, bugünkü petrol piyasasının önemli özelliklerinden bir olan izlenebilirliği tamamen ortadan kaldıracak ve bu nedenle ortaya çıkacak kayıt dışı faaliyetlerin geriye dönük izlenmesi ve ilişkilendirilmesi işlemleri gerçekleştirilemeyecektir. SEKTÖRDEKİ ÖNEMLİ GELİŞMELER Merkezden İzleme ve Lisanslandırmada Değişiklikler Tasarıda lisanslandırma konusuna getirilen en önemli farklıklardan biri, tüm piyasa faaliyetleri Bakanlık tarafından lisanslandırılırken, bayilik lisanslarının kaldırılarak ilgili yerel yönetimler tarafından bayi belgesi verilmesi düzenlemesinin getirilmesidir. Yerel yönetimler GSM izinlerini zaten vermektedir, ancak nihai iznin veya belgenin yerel yönetimler tarafından yönetilmesi ve merkezi olarak kaydedilmeyip yayınlanmaması, iptallerin takibi ve izinsiz bayilere teslimat yapılması gibi durumların takibini güç hale getirecektir. Yerel yönetimlerden gerekli izinlerin alınmasından sonra merkezden lisanslandırma ve izlenmenin sektör disiplininin sağlanması için çok büyük önemi olan bir uygulama olduğuna ve kaldırılmasının sektör ve ülke ekonomisi açısından faydası değil zararı olacağına inanıyoruz. İdari Yaptırımlar Ulusal marker ın tek başına kaçakçılık kovuşturmasına yol açtığı bugünkü mevzuat ortamında, incelenen tank veya pompa yerine bütün tesisin (akaryakıt terminali, istasyon v.s) mühürlenerek faaliyetinin durdurulması, gereksiz, sakıncalı ve faaliyet sahibi için de hakkaniyetsiz sonuçlara yol açabilir. Diğer taraftan, LPG de yaşandığı gibi teknik düzenlemelere uygunsuzluğun lisans iptaline yol açabilecek olması, sektörün tamamı açısından ciddi sorunlara neden olabilecek idari bir yaptırım olacaktır. 15 16
Getirilen Sınırlamalar Hukukumuzda sözleşme serbestisi ilkesi geçerli olup, sözleşme süreleri ve benzeri konularda rakamsal sınırlama getirilmesi, muhtemel teknolojik ve ekonomik gelişmelere sektör olarak zamanında tepki vermemizi de engelleyebilir. Esasen bu gibi konular Rekabet Hukuku nun bir konusu olup, Akaryakıt Piyasası Kanunu Taslağı ile düzenlenmesine ihtiyaç olmadığı düşünülmektedir. Bu kapsamda dağıtıcıların kendi işlettiği istasyonlar aracılığı ile yaptığı satış kısıtının da serbestleştirilerek dağıtıcının toplam yurt içi pazar payının yüzde on beşinden yüzde ellisine çıkartılması önerilmektedir. SEKTÖRDEKİ ÖNEMLİ GELİŞMELER 16 Kaçakçılık Tanımının Gözden Geçirilmesi Gerekliliği 5607 sayılı Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu 3/11 Maddesi ile kaçakçılık tanımı birebir ulusal marker seviyesi ölçümlerine dayandırılmaktadır. Oysa yaşanan tecrübeler sadece ulusal marker seviyesine dayalı bir tanımın zaman zaman hatalı ve ciddi sonuçlara yol açtığını göstermektedir. Bu nedenle, Taslakla birlikte 5607 sayılı Kanunda yapılacak bir değişiklik ile, kaçakçılık tespitinin mutlaka otomasyon verileri ve benzeri belge ve araçlarla desteklenmesi gerekmektedir. Kanun Taslağının Denizcilik ve Havacılık Yakıtlarını ve Madeni Yağları da Kapsaması Gerekliliği Kanun Taslağında petrol piyasasının önemli birer parçası olan denizcilik yakıtları, havacılık yakıtları ve madeni yağlar kapsam dışı bırakılmıştır. Halbuki bu ürünler petrol piyasasının temel ürünleri olup geçmişte kayıt dışı faaliyetlere yol açan alanlar olarak dikkat çekmiştir. Bu nedenle bu piyasalarında Kanun Taslağı içine alınarak lisanslı faaliyetler haline getirilmesinde büyük yarar görmekteyiz. 3.4 KAÇAKÇILIK KANUNU NDA DEĞİŞİKLİK Yaşanan tecrübeler sadece ulusal marker seviyesine dayalı bir tanımın zaman zaman hatalı ve ciddi sonuçlara yol açtığını göstermektedir. Kaçakçılık tespitinin mutlaka otomasyon verileri ve benzeri belge ve araçlarla desteklenmesi gerekmektedir. 11.04.2013 tarihli 28615 sayılı Resmi Gazete de 6455 sayılı Gümrük Kanunu ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun yayımlanmış ve bu kanunun Gümrük Kanunu nda ve 5607 sayılı Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu nda değişiklik yapan hükümleri aynı gün yürürlüğe girmiştir. Kanundaki değişiklikler özetle aşağıdaki şekilde olmuştur: 5015 sayılı Kanun da yer alan kaçak akaryakıta ilişkin ceza hükümleri ile 4733 sayılı Kanun da yer alan tütün mamulleri ve alkollü içki kaçakçılığına ilişkin ceza hükümleri 5607 sayılı Kanuna aktarılmıştır. Kaçak petrol ifadesi yerine akaryakıt ifadesi kullanılmış ve akaryakıt olarak kullanılan veya kullanabilecek tüm ürünler akaryakıt tanımı içerisine alınarak akaryakıt kaçakçılığı ile ilgili tüm fiiller düzenlemiştir. Akaryakıt, Benzin, gaz yağı, jet yakıtı, motorin, fuel-oil, sıvılaştırılmış petrol gazları, doğal gaz gibi akaryakıt ürünleri ile akaryakıt yerine kullanılan petrol türevleri ve bunların karışımları ile akaryakıt yerine kullanılan diğer ürünler olarak tanımlanmıştır. Kaçak akaryakıt satışının özel bir çaba sarf edilerek tank, gizli düzenek ve ekipman kullanılarak yapılması halinin daha ağır bir şekilde cezalandırılması hükmü getirilmiştir. Kaçakçılıkla mücadelede caydırıcı bir etki sağlanması için kaçakçılık türleri ile ilgili mahkumiyet hükmü kesinleşenlerin, kamuoyuna ilan edilebilmesine imkan sağlanmıştır. 5607 Sayılı Kanun un 3 ncü maddesine göre; akredite laboratuvar analiz sonucuna göre Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu tarafından belirlenen seviyede ulusal marker içermeyen, yasal yollarla Türkiye de serbest dolaşıma girdiği belgelendirilemeyen veya menşei belli olmayan akaryakıtı; üreten, satışa arz eden, satan, bulunduran, bu özelliğini bilerek ticari amaçla satın alan, taşıyan veya saklayan kişinin, 2 yıldan 5 yıla kadar hapis ve yirmi bin güne kadar adli para cezası ile cezalandırılması hükmü getirilmiştir. Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu ndan izin alınmadan; akaryakıt haricinde kalan solvent, madeni yağ, baz yağ, asfalt ve benzeri petrol ürünlerinden akaryakıt üreten veya bunları doğrudan akaryakıt yerine ikmal ederek üreten, satışa arz eden, satan, bulunduran, bu özelliğini bilerek ticari amaçla satın alan, taşıyan veya saklayan kişinin, iki yıldan beş yıla kadar hapis ve yirmi bin güne kadar adli para cezası ile cezalandırılması hükmü getirilmiştir. Yine kaçak akaryakıt veya sahte ulusal marker elde etmeye, satmaya ya da herhangi bir piyasa faaliyetine konu etmeye yarayacak şekilde lisansa esas teşkil eden belgelerde belirlenenlere aykırı olarak sabit ya da seyyar tank, düzenek veya ekipman bulunduranların iki yıldan beş yıla kadar hapis ve yirmi bin güne kadar adli para cezasına çarptırılması hükmü getirilmiştir.