2015 Eylül SEKTÖREL GÜVEN ENDEKSLERİ 28 Eylül 2015 Eylül ayı inşaat ve hizmet sektörü güven endeksleri TÜİK tarafından 28 Eylül 2015 tarihinde yayımlandı. İnşaat sektörü güven endeksi 2015 yılı Ağustos ayında 82,1 olan mevsim etkilerinden arındırılmış inşaat sektörü güven endeksi, Eylül ayında 1,7 puan azalarak 80,4 seviyesine düşmüştür. Bir önceki yılın aynı dönemine göre ise 84,1 puan olan inşaat sektörü güven endeksi 3,7 puan düşerek yüzde 4,4 oranında azalmıştır. Mevsimlikten arındırılmamış inşaat sektörü güven endeksine bakıldığında ise, 2015 yılı Eylül ayında bir önceki aya göre 4,9 puan azalarak 77,2 puana gerilemiştir. 2014 Eylül ayı verilerine göre incelendiğinde ise, yüzde 4,6 oranında azaldığı gözlemlenmektedir. Şekil 1: İnşaat Sektörü Güven Endeksi (Eylül 2014-Eylül 2015) Mevsimlikten arındırılmış inşaat sektörü güven endeksini oluşturan alt kalemlere bakıldığında, Ağustos 2015 te 63,6 puan olan alınan siparişlerin mevcut düzeyinin, Eylül 2015 te 0,3 puan arttığı ve 63,9 puan olduğu gözlemlenmektedir (Tablo 1). Gelecek 3 aylık dönem için toplam çalışan sayısı beklentisi ise, Ağustos 2015 te 100,6 puan iken, Eylül 2015 te yüzde 3,7 oranında azalarak 96,9 puan olmuştur. Tablo 1: İnşaat Sektörü Güven Endeksi Bileşenleri (Ağustos-Eylül 2015) Endeks Ağu.15 Eyl.15 İnşaat Sektörü Güven Endeksi 82,1 80,4 Alınan kayıtlı siparişlerin mevcut düzeyi 63,6 63,9 Toplam çalışan sayısı beklentisi (gelecek 3 aylık dönemde) 100,6 96,9
Hizmet sektörü güven endeksi 2015 Eylül ayı mevsimlikten arındırılmış hizmet sektörü güven endeksi incelendiğinde (Şekil 2), 2014 yılı Eylül ayına göre yüzde 3,2 oranında düşüş gösterdiği (3,2 puan) ve 97,7 puana düştüğü göze çarpmaktadır. 2015 yılı Ağustos ayına göre bakıldığında ise 2,3 oranında azaldığı (2,3 puan) görülmektedir. Mevsimlikten arındırılmamış endeks ise, 2015 yılının Ağustos ayına göre yüzde 6 oranında azalarak (6,3 puan) 98,1 olurken, 2014 yılı Eylül ayına göre 3,7 oranında (3,7 puan) azalmıştır. Şekil 2: Hizmet Sektörü Güven Endeksi (Eylül 2014-Eylül 2015) Mevsim etkilerinden arındırılmış hizmet sektörü güven endeksinin oluştuğu alt kalemler incelendiğinde (Tablo 2), Ağustos 2015 te 96 puan olan iş durumunun, Eylül ayında yüzde 2,2 oranında (2,1 puan) azalarak 93,9 puan olduğu görülmektedir. Hizmet sektörünün diğer bir alt kalemi olan hizmetlere olan talep Eylül 2015 te bir önceki aya göre 2,6 puan azalmış ve 91,9 puan olmuştur. Ağustos 2015 te 94,6 puan olan gelecek 3 aylık dönem için hizmetlere olan talep beklentisi ise, Eylül 2015 te yüzde 2 oranında azalmış ve 107,2 olmuştur. Tablo 2: Hizmet sektörü güven endeksi alt bileşenleri (Ağustos-Eylül 2015) Endeks Tem.15 Eyl.15 Hizmet Sektörü Güven Endeksi 100 97,7 İş Durumu (Son 3 aylık dönemde) 96 93,9 Hizmetlere olan talep (son 3 aylık dönemde) 94,6 91,9 Hizmetlere olan talep beklentisi (gelecek 3 aylık dönemde) 109,4 107,2
Yorum: Sektörel güven endeksleri 0-200 aralığında bir değer alabilmekte, endeksin 100 den büyük olması sektörün mevcut ve gelecek döneme ilişkin iyimserliğini, 100 den küçük olması ise kötümserliğini göstermektedir. -İnşaat Sektörü Güven Endeksi: Mevsim etkilerinden arındırılmış inşaat güven endeksi Eylül ayında 1,7 puan azalarak 80,4 seviyesine geriledi. Yıllık olarak ele alındığında ise; 2014 yılının Eylül döneminde 84,1 puan olan inşaat güven endeksi yüzde 4,4 oranında düşüş göstererek 3,7 puan azalmış oldu. Aylık bazdaki düşüşte, gelecek 3 aylık dönemde toplam çalışan sayısında beklentisinde 3,7 puanlık düşüş etkili olmuştur. (Aşağıdaki tablo 2011 yılı Ocak ayından itibaren İnşaat Sektörü Güven Endeksinin aldığı değerleri göstermektedir.) Mevsim etkilerinden arındırılmış inşaat sektörü güven endeksi Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık 2011 94,4 93,6 85,7 92,3 92,6 93,6 96,1 90,6 92,0 92,8 90,8 91,7 2012 89,8 87,0 89,7 91,6 91,4 89,3 88,1 87,2 88,3 86,0 83,4 81,7 2013 82,0 83,0 88,5 84,8 85,0 83,9 83,6 83,7 82,4 85,2 84,2 83,2 2014 88,3 81,2 78,1 79,1 79,8 80,4 79,3 82,3 84,1 81,7 83,0 83,3 2015 82,5 84,8 83,5 81,2 83,6 84,8 82,5 82,2 80,4 TUİK in açıkladığı yapı izinleri ve yapı ruhsatları göz önüne alındığında Türkiye de inşaat sektörünün yaklaşık yüzde 85 inin ikamet amaçlı binalar, diğer bir ifadeyle konut sektörünün oluşturduğu görülmektedir. Geri kalan yüzde 15 lik oranı ise otel, ofis, sanayi ve depo binaları vb. yapılar oluşturmaktadır. Dolayısıyla, konut sektörü inşaat sektörünün ağırlığını oluşturmaktadır. Bu anlamda, TUİK tarafından açıklanan Konut Satış İstatistikleri ile TCMB tarafından açıklanan Konut Fiyat Endeksinin incelenmesi, inşaat sektörü güven endeksinin daha detaylı değerlendirilmesine yardımcı olacaktır. TUİK, konut satışına ilişkin verileri satış durumuna göre tasnif ederek açıklamaktadır. Satış durumuna göre veriler, ilk satışlar ve ikinci el satışlar olmak üzere iki bölümden oluşmaktadır. Satışlarda ilk el olanların ağırlık kazanması, yeni yapılmış konutlara yönelik talebin canlılığını göstermesi açısından önemli bir veridir. İlk el satışlar ne kadar yüksekse, bu durum konut stokunun eridiğini göstermektedir. Ayrıca, ilk el satışların artışı inşaat sektöründe canlılığın devamı açısından sinyal niteliğindedir. İkinci el satışlar ise inşaat sektörünü besleyen yan sanayi dalları açısından önem taşımaktadır. İkinci el alınan konutların yenilenmesi veya tümüyle yeniden yapılanması inşaat sektörünü besleyen yan sanayi dallarına katkısı vardır. TUİK in Eylül ayı için açıkladığı Konut Satış İstatistiklerine göre toplam konut satışı 92.483 adet olarak gerçekleşmiştir. Konut satışları, geçen yılın aynı dönemine göre %20,1 oranında, bir önceki aya göre ise %17,7oranında azalış göstermiştir.
Eylül ayında ilk el satışlar 43.333 adet ile toplam konut satışının %46,9 unu oluşturmuştur. İlk el satışlar geçen yılın aynı dönemine göre %18,3 oranında, bir önceki aya göre %18,5 oranında azalmıştır. İkinci el satışlar ise 49.150 adet ile toplam konut satışının %52,8 ini oluşturmuştur. İkinci el satışlar geçen yılın aynı dönemine göre %21,7 oranında, bir önceki aya göre %17 oranında azalmıştır. TCMB nin 29 Eylül 2015 tarihinde Temmuz ayı için açıkladığı Konut Fiyat Endeksi ne göre konut fiyatlarında artış eğilimi devam etmektedir. Temmuz ayında Konut Fiyat Endeksi aylık bazda %1,56, yıllık bazda ise %18,76 oranında artış göstermiştir. Metrekare başına konut değeri olarak hesaplanan birim fiyatlar 2014 yılı Temmuz ayında 1.429,62 TL/m 2 iken 2015 yılı Mayıs ayında 1.674,83 TL/m 2 olarak gerçekleşmiştir. Üç büyük il; İstanbul, Ankara ve İzmir de sırasıyla konut fiyat endeks değerleri bir önceki yılın aynı ayına göre ise yüzde 26,60, 11,79 ve 17,88 oranlarında artış göstermiştir. Türkiye geneli için konut fiyat endekslerinin yıllık yüzde değişimleri aşağıda haritada gösterilmektedir. Buna göre, TR21 Bölgesinde yer alan Edirne de yıllık konut fiyat endeksi artışı yüzde 10-15 arasında yer almaktadır.
Sonuç olarak Denizbank ın 31 Ağustos 2015 tarihli ekonomi bülteninde konut piyasası kapsamlı olarak ele alınmıştır. Söz konusu çalışmada konut sektörü hem talep hem de finansman yönünden değerlendirilmiştir. Buna göre, arz tarafına bakıldığında, konut inşaatının son 10 yılda hızlanarak devam ettiği görülmektedir. 2014 yılında inşaat izni alınan yeni yapılacak konut sayısı da 1 milyonla tarihinin en yüksek seviyesine çıkmıştır. Tamamlanan konut sayısını gösteren izin belgeleri ise son iki yılda 700 bin seviyesinin üzerinde gerçekleşmiştir. Yapı ruhsatlarıyla (iki yıl geçerli) tamamlanan konut sayısı arasındaki farkın (253 bin) artması önümüzdeki dönemde de konut stokuna eklenmelerin hızlanacağına işaret etmektedir. 2015 yılının ilk yarısında yapı izinleri bir önceki seneye göre %28 düşüşle 424 bin gerilese de, hala tamamlanan konut sayısının (351 bin) üzerinde bulunmaktadır. Talep tarafında ise yeni konut satışlarının tamamlanan konut sayısına eşlik etmediği görülmektedir. 2014 yılında 767 bin tamamlanan konuta karşın 542 bin kadar yeni konut satışı gerçekleşmiştir. Dolayısıyla, 2015 yılına geçtiğimiz yıldan ilave 225 bin adet konut stoku gelmiştir. 2015 yılı ilk yarısında da durum benzerdir. 351 bin yeni tamamlanan konutun 327 bini satılmış ve geçen seneden gelen stokun üzerine ekleme devam etmiştir. Satılan konutların finansmanına bakıldığında toplam satılanların %37 sinin banka kredisiyle finanse edildiğini görülmektedir. Konut kredilerindeki büyüme ivme kazansa da, ekonomi içindeki payı hala % 7,6 ile diğer gelişmekte olan ülkelere göre çok düşük seviyededir. Bu da konut kredilerinin Türkiye de artma potansiyelinin olduğunu göstermektedir. Ancak, konut kredisi faiz oranlarındaki artış devam etmektedir. Sene başında %0,89 oranlarında olan aylık konut kredi faizleri %1,15 e kadar yükselmiştir.
Konut fiyat artışına bakıldığında ise son dört yılda Türkiye nin konut fiyatlarının en fazla arttığı (%64) ülkelerden biri olduğu görülmektedir. Konut fiyatlarındaki artışı değerlendirirken maliyetlerdeki artışı da gözönünde bulundurmak gereklidir. Türkiye de konut fiyatlarında son 4 yılda (2010-2014 arası) görülen toplam artış %64 iken aynı dönemde inşaat maliyetlerindeki işçi ve malzeme kalemindeki ortalama artış %37 seviyesinde gerçekleşmiştir. Burada asıl kalem arazi maliyeti olmasına rağmen, arsa maliyetlerinin bu tarz istatistiği olmadığı için diğer maliyetler gibi belirtilememektedir. Burada konut fiyatlarının aşırı yüksek olup olmadığı sorusu ortaya çıkmaktadır. HSBC Bankası nın Ekim 2015 tarihli raporunda Orta ve Doğu Avrupa, Ortadoğu ve Afrika ülkelerinde gayrimenkul piyasasını analiz eden raporda (CEEMEA Property, Is the price right?) emlak fiyatlarında düşüşleri başlatan üç gelişmeye yer verilmiştir: i) beklentilerde önemli bir değişim ii) yüksek konut arzı iii) yanlış fiyatlandırma. Raporun Türkiye bölümünde ise 2016 ve 2017 yıllarında konut talebinde bir düşüş öngörülmesine rağmen fiyatlarda önemli bir düşüş beklenmediği ifadesi dikkat çekmektedir. Diğer taraftan, konut fiyatlarının aşırı yüksek olup olmadığının değerlendirilmesinde kullanılan göstergelerden biri de konut fiyatı/kira oranıdır. Aşağıdaki grafikten görüldüğü üzere, diğer gelişmekte olan ülkelerle kıyaslandığında Türkiye de konut fiyatı/kira endeksi oranının diğer gelişmekte olan ülkelere kıyasla daha az yükselmiştir.
-Hizmet sektörü güven endeksi: Mevsimlikten arındırılmış hizmet sektörü güven endeksi Ağustos ayında 99,99 iken Eylül ayında 97,67 seviyesine düşmüştür. Diğer bir ifadeyle, hizmet sektörü güven endeksi kötümser alan içinde yer almaktadır. Mevsim etkilerinden arındırılmış hizmet sektörü güven endeksi Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık 2011 112,4 111,0 111,2 110,3 110,5 110,3 109,1 106,0 107,8 106,4 107,2 107,0 2012 105,2 104,4 104,7 104,6 105,1 106,0 107,7 105,4 104,1 104,3 102,2 102,4 2013 102,6 104,1 103,8 105,3 104,5 102,5 101,6 103,8 102,9 104,2 105,6 103,9 2014 102,2 100,9 100,1 99,0 97,9 99,5 97,2 99,2 100,8 99,5 98,1 98,9 2015 100,8 101,6 100,8 100,2 100,3 99,0 100,4 99,9 97,5 Aylık bazdaki gerçekleşmede bütün alt endekslerdeki düşüş olduğu görülmektedir. Buna göre, son 3 aylık dönemde iş durumu beklentisi nde 2.1 puan; son 3 aylık dönemde hizmetlere olan talep beklentisi nde 2.6 puan; gelecek 3 aylık dönemde hizmetlere olan talep beklentisi nde ise 2.2 puan azalış olmuştur. Doç.Dr.İsmail Orçun GÜNDÜZ