Editör Yrd. Doç. Dr. Muharrem ÖZTEL Arş. Gör. Hüseyin BURGAZOĞLU

Editör Yrd. Doç. Dr. Muharrem ÖZTEL Arş. Gör. Hüseyin BURGAZOĞLU

Uluslararası II. Trakya Bölgesi Kalkınma - Girişimcilik Sempozyumu Bildiri Kitabı I Kırklareli Üniversitesi Yayınları: 2 İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Yayınları: 1 Yayın Koordinatörü Yrd. Doç. Dr. Baki Çakır Editör Yrd. Doç. Dr. Muharrem Öztel Arş. Gör. Hüseyin Burgazoğlu Yayıncı adresi: Kırklareli Üniversitesi Rektörlüğü Kültür Merkezi A Blok / KIRKLARELİ Tel: 0 288 212 96 70 (10 Hat) Fax: 0 288 212 96 79 Web: www.kirklareli.edu.tr KIRKLARELİ ÜNİVERSİTESİ Bu kitabın bütün yayın hakları Kırklareli Üniversitesi ne aittir. Kapak Tasarımı Yrd. Doç. Dr. Mehmet Han Ergüven Abdurrahim Yüce İç Düzen Abdurrahim Yüce Baskı Sayısı 1. Basım Baskı Adedi 2000 ISBN ---------------------- Baskı Tarihi Nisan 2011 Baskı Yeri Erkam Matbaası Organize Sanayi Bölgesi Turgut Özal Cad.No: 117/2 A-D İkitelli / İstanbul

İÇİNDEKİLER Takdim... Önsöz... Açılış Programı / Openning Program... 1 GİRİŞİMCİLİK ÖRNEKLERİ EXAMPLES OF ENTREPRENEURSHIP The Relationship between Government Investments and Firm Agglomerations at TR21 Sub-Region: Panel Causality Analysis Research Assistant Ibrahim AL, Associate Professor Mustafa Kemal DEGER, Research Assistant Murat Can GENC... 29 Role of Entrepreneurship of Private Sector: An Overview to Sugar Industry Samet KAVOĞLU... 39 Geleneksel Gıdalarda Pazarlama ve Girişimcilik: Tekirdağ Peynir Helvası Örneği Marketing and Entrepreneurship in Traditional Foods: Tekirdag Cheese Halva as an Example Öğr. Gör. Tuna ŞENER, Öğr. Gör. Cem KOLUKIRIK, H. Selçuk ETİ... 47 GİRİŞİMCİLİK - KADIN GİRİŞİMCİLİĞİ ENTREPRENEURSHIP - WOMEN ENTREPRENEURSHIP Sosyal Girişimcilik Social Entrepreneurship Yrd. Doç. Dr. Tülay GÜZEL... 59 Kadın Girişimciliği ve Kooperatifler Women Entrepreneurship and Cooperatives Yrd. Doç. Dr. Gülen ÖZDEMİR, Arş. Gör. Dr. Emine YILMAZ... 71 VII IX XI

Uluslararası II. Trakya Bölgesi Kalkınma - Girişimcilik Sempozyumu Kadın Girişimcilerin Ekonomik Sürece Katılımları ve Örgütlenme Yaklaşımları Women Enterprises Participation to Economic Process and Organization Approaches Dr. Emine YILMAZ, Yrd. Doç. Dr. Gülen ÖZDEMİR, Yrd. Doç. Dr. Yasemin ORAMAN, Dr. Sema KONYALI... 81 ALTERNATİF ENERJİ KAYNAKLARI ALTERNATIVE ENERGY SOURCES Enerji Verimliliği Kapsamında Yapılarda Doğal Aydınlatma Yöntemleri: Kırklareli Örneği Natural Illumination Methods as Part of Efficient Use of Energy: Kirklareli as an Example Öğr. Gör. Sertaç GÖRGÜLÜ, Yrd. Doç. Dr. Süreyya KOCABEY, Yrd. Doç. Dr. İzzet YÜKSEK, Yrd. Doç. Dr. Bahtiyar DURSUN... 97 Trakya Bölgesinin Biyogaz Potansiyeli ve Mevcut Potansiyelin Bölge Ekonomisine Katkısı Üzerine Bir İnceleme A Review for the Biogas and Contribution of Present Potential to the Economy of the Region Arş. Gör. Cem DOĞRU... 113 Organik Atıklardan Biyogaz Üretimi Production of Biogas from Organic Waste Prof. Dr. Aydın GÜREL, Arş. Gör. Zeynep ŞENEL... 123 GİRİŞİMCİLİK - EĞİTİM İLİŞKİSİ ENTREPRENEURSHIP - EDUCATION Innovative Entrepreneurship in Selected Countries: The Case of Turkey, Bulgaria and Romania Öğr. Gör. Dr. A.Orçun SAKARYA... 137 Farklı Eğitim Düzeyindeki Üniversite Öğrencilerinin Girişimcilik Konusunda Görüş Farklılığının Araştırılması Research on Diversity of Views of University Students in Different Levels of Education about Entrepreneurship Prof. Dr. Cengiz YILMAZ, Yrd. Doç. Dr. Tuncer ÖZDİL, Arş. Gör. Didem TEZSÜRÜCÜ, Öğr. Gör. Yasin KARADENİZ... 157 Meslek Yüksekokulu Öğrencilerinin Girişimcilik Eğilimleri: Yalova Ve Kadir Has Üniversitelerinde Yapılan Karşılaştırmalı Bir Araştırma Inclination to Entrepreneurship of Vocational High School Students: A Comparative Research by Yalova and Kadir Has Universities Yrd. Doç. Dr. Orhan KOÇAK, Yrd. Doç. Dr. Ersin KAVİ... 175 KIRSAL KALKINMA RURAL DEVELOPMENT KÖYDES Project as a Instrument of Rural Development and Its Effect on the Infrastructure of Villages of Kırklareli Dr. Gökhan ZENGİN... 193 XII

İçindekiler Şikago Kenti Örneğinde Ekonomik Coğrafyanın Yeniden Keşfi ve Trakya Bölgesi İçin Çıkartılabilecek Dersler Reassessment of Chicago Economic Geography and Lessons for Thrace Mehmet Lütfi ARSLAN... 211 Trakya Bölgesindeki Tarımsal Üreticilerin Ek Gelir Olanakları: Tarım Turizmi Additional Income Opportunities for the Agricultural Producers in Thrace: Agricultural Tourism Dr. Harun HURMA, Doç. Dr. Ahmet KUBAŞ, Öğr. Gör. Çağdaş İNAN... 219 TURİZM - MARKALAŞMA TOURISM - BRANDING Destinasyon Markalaşması: Vize nin Turizm Destinasyonu Olarak Pazarlanması ve Markalaşması Destination Branding: Marketing and Branding of Vize as a Touristic Destination Yrd. Doç. Dr. Kamil MALKOÇLU, Yrd. Doç. Dr. Nihat Kamil ANIL, Öğr. Gör. Ebru BİLGEN 231 City-Branding and It s Effect on the Local Development: Can Kırklareli Become A City Brand? Arş. Gör. İskender GÜMÜŞ, Arş. Gör. Gökhan ÖVENÇ... 247 Şehir Markası Yaratma Süreci ve Marka Şehir Çerçevesinde Kırklareli İlinin Değerlendirilmesi Contributions of City-branding to Socio-economic Development Yrd. Doç. Dr. Gülnur ETİ İÇLİ, Arş. Gör. Beste Burcu VURAL... 259 TURİZM VE BÖLGESEL KALKINMA TOURISM AND REGIONAL DEVELOPMENT Bölgesel Kalkınmada Turizmin Etkisi: Bozcaada-Gökçeada Arz Kesimi Üzerine Araştırma The Role of Tourism in Regional Development: A Research on Tourism Supply of Bozcaada and Gökçeada Öğr. Gör. Murat AKSU, Öğr. Gör. Bahadır SEZER, Öğr. Gör. Ali ÇAKIR... 281 Çiftlik Turizminin Sosyoekonomik Kalkınmaya Etkileri: Trakya Bölgesi İçin Oluşturulabilecek Stratejiler Effects of Farm-based Tourism on Socio-Economic Development: Possible Strategies for Thrace Region Yrd. Doç. Dr. Kaplan UĞURLU... 295 Bölgesel Kalkınma Farklılıklarının Giderilmesinde Turizm Sektörünün Rolü ve Önemi The Role and Importance of Tourism Industry about Removing Regional Development Differences Yrd. Doç. Dr. Nur ERSUN, Yrd. Doç. Dr. Kahraman ARSLAN... 317 XIII

Uluslararası II. Trakya Bölgesi Kalkınma - Girişimcilik Sempozyumu XIV YENİLENEBİLİR ENERJİ VE KALKINMA RENEWABLE ENERGY AND DEVELOPMENT Kırklareli İlinde Yenilenebilir Enerji Kaynakları Kullanımının Bölgesel Kalkınmaya Olan Etkilerinin İncelenmesi A Research on Effects of Using Renewable Energy Resources on Regional Development in Kirklareli Yrd. Doç. Dr. Bahtiyar DURSUN, Öğr. Gör. Tarkan PERAN... 335 Kırsal Turizmde Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Kullanılması: Poyralı Köyü nde Uygulanabilirliği Use of Renewable Energy Sources in Rural Tourism: Practicability in Village of Poyrali Öğr. Gör. Ali ÇAKIR, Öğr. Gör. Gülay ÇAKIR, Sibel DURSUN, Yrd. Doç. Dr. Bahtiyar DURSUN... 347 1990-2010 Dönemi Organik Tarım Uygulamaları, Trakya Bölgesi nin Görünümü ve Gelecek Perspektifi Organic Agricultural Applications Between 1990-2010, The Current Outlook of Thrace and its Future Perspective Yrd. Doç. Dr. Mustafa CANBAZ, Arş. Gör. Can Ahmet GENERAL, Arş. Gör. Ülfet İŞÇİ.. 357 Tarımsal Atıkların Değerlendirilmesinin, Yenilenebilir Enerji Kaynakları Ve Sürdürülebilir Kalkınma Açısından Değerlendirilmesi, Tekirdağ İli Uygulaması Evaluation of Using Agricultural Waste as Renewable Energy Resources and Sustainable Development: An Application in Tekirdag Prof. Dr. Necdet ÖZÇAKAR, Hasan BAKIN... 375 BÖLGESEL VERİMLİLİK REGIONAL PRODUCTIVENESS Kriz Ortamında Kırklareli İlinde Bulunan Firmaların Verimlilik Analizi Efficiency Analysis of Firms in Kirklareli in Economic Crisis Öğr. Gör. Fatma BUTUŞ, Öğr. Gör. Ayşe ANIL, Öğr. Gör. Tülay TOP... 405 ISO 9001 Kalite Yönetim Sisteminin KOBİ lerin Performanslarına Etkisi: Kırklareli İlinde Bir Uygulama Effects of ISO9001 Quality Management Systems on SMEs: An Application in Thrace Arş. Gör. Öznur AYDINER, Öğr. Gör. Yasin ÇAKIREL, Öğr. Gör. Ali GÖRENER... 413 Otel İşletmelerindeki İşgörenlerin İş Tatmini: Kocaeli ve Yalova Örneği Work Satisfaction of Employees in Hotels: Kocaeli and Yalova as examples Prof. Dr. Derman KÜÇÜKALTAN, Arş. Gör. Duygu TALİH, Öğr. Gör. Şeniz ÖZHAN... 433 EMEK - İSTİHDAM İLİŞKİSİ LABOR - EMPLOYMENT RELATIONSHIP Sosyal İçerme Açısından Eski Hükümlülerin Girişimciliğe Yönlendirilmesi ve Denetimli Serbestlik Faaliyetleri Orientation of Old Prisoners to Entrepreneurship in the Perspective of Social Inclusion and Applications of Supervised Liberty Yrd. Doç. Dr. Ersin KAVİ, Öğr. Serdar Altun... 449

İçindekiler Labor Market in Health Sector in Republic of Bulgaria, Ass. Prof. N. Atanasov, PhD, Ass. R. Stoianova... 463 Edirne Sanayi Sitesinde Çalışan İş Görenlerin Mobbinge Uğrama Düzeylerinin Belirlenmesine Yönelik Yapılan Bir Araştırma A Research Conducted to Determine Level of Mobbing on Employees in Edirne Industrial Estate Doç. Dr. Agah Sinan ÜNSAR... 473 FİNANSAL GELİŞMELER VE TİCARET FINANCIAL DEVELOPMENT AND TRADING Trakya Bölgesinin Kalkınmasında Bölgesel Planlama Yaklaşımı İhtiyacı ve Planlama Modeli Önerisi The Need for a Regional Planning Perspective on Development of Thrace and Planning Model Suggestion Yrd. Doç. Dr. Nur ERSUN, Yrd. Doç. Dr. Kahraman ARSLAN... 487 Türkiye de Kalkınma Ajansları: Trakya Kalkınma Ajansı Örneği Turkish Development Agencies: Thracian Development Agency as an Example; Thracian Development Agency Yrd. Doç. Dr. Nihat Kamil ANIL, Yrd. Doç. Dr. Kamil MALKOÇLU, Öğr. Gör. Ömer Sinan PEHLİVAN... 507 BÖLGESEL KALKINMANIN TARİHSEL BOYUTU HISTORICAL PERSPECTIVE OF REGIONAL DEVELOPMENT Osmanlı Döneminde Balkan Kökenli İşgücünün ve İşletmecilerin Ereğli Madenlerinin Gelişmesine Katkıları The Contributions of Balkan Labor Force and Businessmen to the Development of Eregli Mineral Resources in Ottoman Empire Yrd. Doç. Dr. Hamdi GENÇ... 525 Customs Registers In The Second Half Of The Nineteenth Century On Ottoman Danubian Ports: Rules Of The Game In Ottoman Trade Arş. Gör. Gökçen COŞKUN ALBAYRAK... 535 TARIMSAL VERİMLİLİK AGRICULTURAL EFFICIENCY Effects of Dietary VITASIL on the Growth Performance of Carp (Cyprinus caprio) Cultivated in a Recirculation System Assist. Prof. Alexander ATANASOV, Assist. Prof. Zhivko ZHELEV, Assoc. Prof. Veselin IVANOV, Galin NIKOLOV... 551 Protein Levels in the Feed of Carp (Cyprinus caprio) on Cultivated in Recirculation System Prof. Yordan STAYKOV, Assist. Prof. Zhivko ZHELEV, Assoc. Prof. Veselin VIDEV, Assist. Prof. Alexander ATANASOV... 555 Tarım Havzaları Üretim ve Destekleme Modelinin Bölgesel Kalkınma Açısından Değerlendirilmesi Regional Development-based Evaluation of Production and Support Model for Agricultural Production Areas Yrd. Doç. Dr. Gökhan UNAKITAN, Dr. Harun HURMA, Dr. Celal DEMİRKOL... 559 XV

Uluslararası II. Trakya Bölgesi Kalkınma - Girişimcilik Sempozyumu XVI KIRSAL KALKINMA VE REKABET RURAL DEVELOPMENT AND COMPETITION Contribution of Thrace Region to Competitive Sectors of Turkey Assist. Prof. Adem BALTACI, Res. Assist. Huseyin BURGAZOGLU, Res. Assist. Selver KILIC... 573 Kendi İşini Kurma ve Girişimcilik Ruhu Ticaret Meslek Liselerinde Girişimcilik Ruhu Üzerine Bir Alan Araştırması Setting One s Own Business and Spirit of Entrepreneurship Yrd. Doç. Dr. Selami ÖZCAN, Yrd. Doç. Dr. H. Yunus TAŞ... 585 Kırsal Kalkınma Açısından İletişim ve Girişimcilik İlişkisi Communication-Entrepreneurship Relationship in terms of Rural Development Arş. Gör. Zeynep ŞENEL, Prof. Dr. Aydın GÜREL... 599 BÖLGESEL KALKINMA VE FİNANS REGIONAL DEVELOPMENT AND FINANCE Türkiye de Finans Piyasasının Gelişim Seyrinde Katılım Bankacılığının Yeri The Role of Participation Banking in the Development of Turkish Financial Market Yrd. Doç. Dr. Ferhat SAYIM, Arş. Gör. Özlem ÖZMEN... 611 2008 Küresel Finansal Krizinin Türkiye ve Trakya Bölgesi Üzerine Etkileri: Mukayeseli Bir Analiz The Impacts Of Global Financial Crisis On Turkey and Thrace: A Comparative Analysis Yrd. Doç. Dr. Ayfer GEDİKLİ... 635 Trakya Bölgesi nde Tarım Sektörünün Finansmanında Kullanılan Banka Kredilerinin Gelişimi: 2000 2010 Dönemi Karşılaştırmalı Bir Analiz Development Process of the Bank Loans for the Agricultural Sector in Thrace: A Comparative Analysis Covering 2000-2010 Yrd. Doç. Dr. Mustafa CANBAZ, Arş. Gör. Mevlüt CAMGÖZ... 665 BİLGİ - İLETİŞİM VE DIŞ TİCARETİN GELİŞİMİ INFORMATION - COMMUNICATION AND DEVELOPMENT OF FOREIGN TRADE Şehirlerin Markalaşması ve Şehir Markası Oluşturmada Sembol Yapılar: Çanakkale Örneği City-branding and The Role of Symbolic Structures in City-branding Process: Canakkale as an Example; (The Dardanelles) Doç. Dr. Mehmet MARANGOZ, Prof. Dr. Günal ÖNCE, Arş. Gör. Hale ÇELİKKAN... 681 In the Thrace Region Use of Information and Communications Equation, in the Integrated Management Information Systems for the Information Production Process Development and Entrepreneurship Dr. Filiz GÜLTEKİN KÖSE... 701

İçindekiler EĞİTİM, BÜTÇE VE PLANLAMA EDUCATION, BUDGET AND PLANNING E-commerce Security Instructor Serdar CANBAZ... 715 Implementation of ICT in education case study in Trakia University Associate Prof. Lina YORDANOVA, Chief Assist. Prof. Gabriela KIRYAKOVA, Senior Assist. Prof. Nadezhda ANGELOVA... 735 Merkezi Yönetim Bütçesi İle İlişkileri Açısından Trakya Bölgesinin İncelenmesi An Analysis On Thrace Based On Its Relations With Central Administration Budget Prof. Dr. Naci B. MUTER, Yrd. Doç. Dr. Selçuk İPEK... 757 Bölgesel Kalkınma ve Girişimci Üniversite İlişkisi: Anadolu Üniversitesi Örneği Relationship between Regional Development and Entrepreneur University: Anatolia University as an Example Öğr. Gör. Sevgi SEZER... 771 KIRSAL KALKINMA VE TARIM RURAL DEVELOPMENT AND AGRICULTURE Cumhuriyetin İlk Yıllarında (1923 1930) Kırklareli nde Tarım- Hayvancılık, Ticaret ve Sanayinin Gelişimi Development of Agriculture, Stockbreeding, Trade and Industry in Kirklareli in the first years of Republic (1923-1930) Yrd. Doç. Dr. V. Türkan DOĞRUÖZ... 795 Üretici Örgütlerinin Kırsal Kalkınma Yönünden Değerlendirilmesi: Kayalıköy ve Kırklareli Barajları Sulama Kooperatifleri Örneği Development-based Evaluation of Agricultural Production Organizations: Example; Irrigation Associations for Kayalıköy and Kirklareli Dams Dr. Erol ÖZKAN, Dr. Harun HURMA, Uzm. Başak AYDIN, Yrd. Doç. Dr. Erkan AKTAŞ, Yrd. Doç. Dr. Gülen ÖZDEMİR, Doç. Dr. Ömer AZABAĞAOĞLU... 811 Biyolojik Çeşitliliğin Korunmasının Önemi ve Hayvancılık Sektöründe Sunduğu Ekonomik Fırsatlar Importance of Protecting Biological Diversity and Its Economic Opportunities for the Stockbreeding Sector Hasan BAKIN, Yrd. Doç. Dr. Eser Kemal GÜRCAN... 825 DOĞA VE SOSYOEKONOMİK DEĞERLER NATURE AND SOCIOECONOMIC VALUES Korunan Alanların Sosyo-Ekonomik Değeri Ve Yöre Halkının Yararlanma Olanakları: İğneada Longoz Ormanları Milli Parkı Örneği Socio-economic Value of Protected Areas and Opportunities for Local Population to Benefit From These Areas: Example; Longoz Forest in Igneada Dr. Harun HURMA, Yrd. Doç. Dr. Murat ÖZYAVUZ, Dr. Murat CANKURT... 847 XVII

Uluslararası II. Trakya Bölgesi Kalkınma - Girişimcilik Sempozyumu Sürdürülebilir Kalkınmada Biyosfer Rezervlerinin Önemi: İğneada Longoz Ormanları Örneği Importance of Biosphere Reservoirs on Sustainable Development: Example of Igneada Longoz Forest Yrd. Doç. Dr. Murat ÖZYAVUZ... 859 Yıldız Dağları Kırsal Mimari Mirasının Turizm Amaçlı Kullanımı Use of Yıldız Mountain Rural Architecture as a Touristic Area Yrd. Doç. Dr. İzzet YÜKSEK... 875 TARİHSEL SÜREÇTE SOSYOEKONOMİK YAPI HISTORICAL PROCESS OF SOCIOECONOMIC STRUCTURE 20.yy Başlarında Rumeli Vilayetleri nin Mali Gücü (1325 1329/1909 1912) Financial Capabilities of Rumelian Provinces in Early 20th century (1325-1329 / 1909 1912) Yrd. Doç. Dr. Muharrem ÖZTEL... 885 Kapanış Oturumu / Closing Session... 901 İndeks... 927 Sempozyumdan Görüntüler... 931 XVIII

Trakya Bölgesinin Biyogaz Potansiyeli ve Mevcut Potansiyelin Bölge Ekonomisine Katkısı Üzerine Bir İnceleme Arş. Gör. Cem DOĞRU 1 Özet Geleneksel enerji kaynakları tüm ekonomik birimler için önemli girdilerin başında gelmektedir. Ancak enerji, nüfus ve kentleşme oranındaki hızlı artış ve enerji kaynakları arzında yaşanan sorunlar sonucunda en pahalı üretim girdilerinden biri olmuştur. Özellikle fosil yakıtlarında meydana gelen maliyet artışları ile birlikte tüm dünyada yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımı konusunda girişimler başlamıştır. Bu enerji kaynaklarından biri de biyogazdır. Çalışmada, Trakya bölgesinde yer alan dört ilimizdeki (Tekirdağ, Edirne, Kırklareli ve Çanakkale) biyogaz potansiyeli ve bu potansiyelin bölge ekonomisine olabilecek muhtemel katkıları incelenecektir. Bölgenin hayvancılık ve tarım sektörleri ile birlikte tarıma dayalı endüstrinin gelişmiş olması, biyogaz enerjisi yönünden önemli bir potansiyele sahip olduğunu göstermektedir. Son olarak çalışmada bu potansiyelin kullanılıp kullanılmadığının incelenmesinin yanında bu potansiyelin daha da geliştirilmesi için çözüm önerilerine de yer verilecektir. Anahtar Kelimeler: Biyogaz üretimi, atık yönetimi, gübre, hayvansal ve tarımsal atıklar, elektrik Abstract All conventional energy resources is one of the most important input for all economic units. However, energy is the most expensive production input as a result of rapid rise of the rate of population and urbanization and the problem of energy 1. Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü 113

Uluslararası II. Trakya Bölgesi Kalkınma - Girişimcilik Sempozyumu resources supply. Particularly, some new attempts were started for the usage of the renewable resources as a result of cost increases of the fossil fuel. Biogas is commonly recognised as an important renewable energy. In this study, both biogas potential of the four cities (Tekirdağ, Edirne, Kırklareli ve Çanakkale) in Thrace Region and both the possible contribution of this potential to the region s economy will be discussed. It shows that the region which developed with its agriculture and livestock sectors and agro-industry has huge biogas potential. Finally the solution proposals will be examined to improve biogas potential in the study. Key Words: Biogas production, waste management, manure, agricultural and animal manure,electricity 1. Giriş Enerji, bir ülkenin ekonomik ve toplumsal açıdan kalkınmasında vazgeçilmez girdilerinden biridir. Ekonomik büyümede önemli bir rol oynayan enerji, bir ülkenin ekonomik programlarında da vazgeçilmez unsur olmayı sürdürmektedir. Toplumsal refahın artmasında rol oynayan enerjinin güvenliği tüm dünyada önemli konuların başında gelmektedir. Ülkemizde son yıllarda yenilenebilir enerji kaynaklarını yararlanma hususunda önemli gelişmeler kaydedilmektedir. Ülkemizdeki hayvancılık ve tarım potansiyeli göz önüne alındığında en önemli yenilenebilir enerji kaynaklarından biri olan biyogaz önem kazanmaktadır. Çalışma kapsamında Trakya Bölgesi nde yer alan dört ilimizdeki mevcut hayvan sayısı ve tarımsal üretim değerlerinden yola çıkarak bölgenin biyogaz potansiyeli değerlendirilmektedir. Çanakkale ilinin yalnızca Trakya Bölgesi nde yer alan Eceabat ve Gelibolu ilçeleri çalışmaya dahil edilmiştir. Bu değerlendirmeyi yapmak için Türkiye İstatistik Kurumu, TEDAŞ ve bu illerdeki Tarım İl Müdürlüğü nün yayınlamış oldukları yıllık raporlardan yararlanılmıştır. Çalışmada ayrıca ağırlıklı olarak hayvansal kaynaklı ve bitkisel kaynaklı atıklar üzerinde durulmuştur. Biyogaz terimi temel olarak organik atıklardan kullanılabilir gaz üretilmesini ifade eder. Diğer bir ifade ile oksijensiz ortamda mikrobiyolojik floranın etkisi altında organik maddenin karbondioksit ve metan gazına dönüştürülmesidir. 2 Biyogaz, ortalama %60 metan (CH 4 ) ve ortalama %40 karbondioksit (CO 2 ) içeren bir gazdır. Biyogaz elde edinimi temel olarak organik maddelerin ayrıştırılmasına dayandığı için temel madde olarak bitkisel kaynaklı atıklar, hayvansal kaynaklı atıklar (büyükbaş hayvancılık, küçükbaş hayvancılık, kanatlı hayvanlar) ve şehir ve endüstri kaynaklı atıklar kullanılabilmektedir. 3 Biyogaz üretiminde hayvansal ve bitkisel atıklar tek başına kullanılabileceği gibi belli esaslar doğrultusunda karıştırılarak da kullanılabilir. Gübreden biyogaz elde edildikten sonra fermente edilen gübre tarımsal alanlarda kullanılması sonucu tarımsal verimde %28 oranında artış sağlandığı görülmektedir. 4. 2. Mustafa Öztürk, Hayvan Gübresinden Biyogaz Üretimi, Çevre ve Orman Bakanlığı, Ankara, 2005 3. http://www.biyogaz.com 4. Fulya Toruk ve Bülent Eker, Trakya Bölgesinde Biyogaz Enerjisinin Kullanılabilirliği, www.biyogazder. org/makale/trakyadabiyogaz.pdf 114

Alternatif Enerji Kaynakları / Alternative Energy Sources Ülkemizde hayvansal ve bitkisel atıklar, çoğunlukla ya doğrudan doğruya özellikle kış aylarında ısınmak amaçlı yakılmakta veya tarımsal alanlarda gübre olarak kullanılmaktadır. Ancak ısı amaçlı yakıldığında istenilen ısı verimi alınamamakta, ayrıca ısı üretiminden sonra atıkların gübre olarak kullanılması da mümkün olmamaktadır. Ancak biyogaz teknolojisi yardımıyla organik kökenli atıklardan yok olmamakta, çok daha değerli bir gübre haline dönüşmektedir. Türkiye de biogaz ile ilgili çalışmalar 1957 yılında başlamıştır 5. Biyogaz üretimi ile ilgili araştırma çalışmaları 1980-86 yılları arasında Merkez TOPRAKSU Araştırma Enstitüsünde (Köy Hizmetleri Ankara Araştırma Enstitüsü) tarafından yürütülmüştür. 6 Ülkemizde hayvansal atık yönetimi ciddi bir sorundur. Bu sorunu çözmek için TÜBİTAK ın önderliğinde Yıldız Teknik Üniversitesi ve Gaziosmanpaşa Üniversitesi ortaklığı ile Hayvansal Atık Yönetimi Projesi yürürlüğe girmiştir. Projede on adet büyükbaş hayvan atığının değerlendirilebileceği kapasite ve boyutta pilot tesislerin kurulması kararlaştırılmıştır. Bu proje kapsamında Tokat ta 250 bin TL ye mal olan bir biyogaz tesisi kurulmuştur. Ayrıca bütçesi 100 bin dolar olan Kahramanmaraş ta İki Köyde Hayvansal Atıkların Değerlendirilerek Biyogaz Üretiminin Gösterimi başlıklı proje için BM Kalkınma Programı Küresel Çevre Fonu Küçük Destek Programı ve Kahramanmaraş Ticaret ve sanayi Odası tarafından finanse edilmiştir. Bunların dışında başka yapılan çalışmalara rağmen, biyogaz üretimi ülkemizde yaygınlaşamamıştır. Bunun başlıca nedenlerini sıralayacak olursak, 1-Halkın biyogaz üretimi konusunda yeterli teknik bilgiye sahip olmaması 2-Devletin bu sektörde yeterli desteği sağlayamaması 3-Tarımsal kesimde çalışanların alım güçlerinin büyük ölçekli biyogaz tesisi kurmaya yetmemesi Ülkemizdeki biyogaz üretim potansiyeli 1,5-2 Mtoe; 2,5-4 milyar m 3 ve 25 milyon kwh olarak hesaplanmaktadır. 7 2. Trakya Bölgesinin Mevcut Elektrik Enerjisi Durumu, Bölgenin Biyogaz Potansiyeli Açısından İncelenmesi ve Biyogazın Olası Ekonomik Faydaları Trakya Bölgesi nin son yıllarda cazibe merkezi haline gelmesi, coğrafi konumu itibariyle Avrupa ya yakınlığı ve bölgeye olan göçler nedeniyle bölgenin nüfusunu arttırmaktadır. Göç ve nüfus artışına bağlı olarak Trakya Bölgesi nde her yıl enerji ihtiyacı da artmaktadır. Bu artışı karşılamak, elektrik enerjisi arzında bölgede sıkıntı yaşanmaması için alternatif enerji kaynaklarının kullanımını zorunlu kılmaktadır. Bu noktada yenilenebilir enerji kaynakları önem kazanmaktadır. 5. Mustafa Öztürk, Hayvan Gübresinden Biyogaz Üretimi, Çevre ve Orman Bakanlığı, Ankara, 2005 6. Bilgin, Nesteren (2003), Biyogaz Nedir, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Ankara 7. Murat Topal ve E. Işıl Arslan, Biyokütle Enerjisi ve Türkiye, VII. Ulusal Enerji Sempozyumu, UTES 2008 17-19 Aralık 2008 İstanbul 115

Uluslararası II. Trakya Bölgesi Kalkınma - Girişimcilik Sempozyumu TEDAŞ 2008 yılı verilerine göre, 2002-2008 yılları arasında ülkemizde elektrik enerjisi tüketimi ortalama %5,62 oranında artmışken, Trakya Bölgesi nde aynı dönemde ortalama %11,68 artmıştır. Bölgede elektrik tüketimi ülke ortalamasının iki katıdır. Benzer bir sonuç kişi başına düşen elektrik tüketiminde de gözlenmektedir (Tablo 1). Gene TEDAŞ verilerine göre bölgedeki toplam abone sayısı ülke toplamının % 3 ünü oluşturmaktadır. Kayıp-kaçak oranı %6,6 ile ülke ortalamasının (%15,8) altındadır. Ayrıca dört ilimizin ülkedeki elektrik enerjisi tüketimdeki payı %6 dır. Örneğin Tekirdağ da elektrik enerjisinin %78.6 sı Kırklareli nde %74,1 i, Çanakkale de %76,1 i ve Edirne de %34 ü sanayide kullanılmaktadır. Tablo 1: Trakya Bölgesi nde 2008 Yılı İtibariyle Kişi Başına Elektrik Tüketimi İl Elektrik Tüketimi (kwh) Tekirdağ 6266 Kırklareli 4987 Edirne 2185 Çanakkale 5178 Ülke Ortalaması 2264 Bölge, gerek hayvansal atıklar gerekse tarımsal atıklar açısından değerlendirildiğinde önemli bir biyogaz potansiyeline sahip olduğu gözlenmektedir. Tüm ülkede olduğu gibi bölgede de hayvansal gübreler işletmeler için sorun teşkil etmektedir. Tablo 2 de Trakya Bölgesi için biyogaz üretiminde kullanılabilecek hayvan sayılarına yer verilmiştir. Tablo 2: 2009 Yılı Sonu İtibariyle Trakya Bölgesi ndeki Hayvan Sayısı İl Büyükbaş Hayvan Küçük Baş Hayvan Kanatlı Sayısı Sayısı Hayvan Sayısı Tekirdağ 134707 168410 427542 Kırklareli 110067 201552 348772 Edirne 155284 223345 271346 Çanakkale (Gelibolu+Eceabat) 11665 52154 40925 Bölge Toplamı 411723 645461 1088585 Ülke Toplamı 10811165 26877793 234082206 Kaynak: http://www.tuik.gov.tr/hayvancilikapp/hayvancilik.zul Bölgenin biyogaz potansiyelini hesaplayabilmek amacıyla hayvansal kaynaklardan elde edilebilecek ortalama gübre ve biyogaz miktarları aşağıda belirtilmiştir: 8 8. http://www.enerji.gov.tr 116

Alternatif Enerji Kaynakları / Alternative Energy Sources Büyükbaş hayvandan 3,6 ton/yıl gübre Küçükbaş hayvandan 0,7 ton/yıl gübre Kanatlı hayvandan 0,022 ton/yıl gübre ve 1 ton büyükbaş hayvan gübresinden 33 m 3 biyogaz 1 ton küçükbaş hayvan gübresinden 58 m 3 biyogaz 1 ton kanatlı hayvan gübresinden 78 m 3 biyogaz elde edildiği kabul görmektedir. Bu kabullerden yola çıkarak ilgili sonuçlar Tablo 3 de gösterilmiştir. Tablo 3: 2009 Yılı İtibariyle Trakya Bölgesi ndeki Hayvansal Atıklardan Elde Edilebilecek Muhtemel Gübre ve Biyogaz Miktarı Hayvan Cinsi Gübre Miktarı (ton/yıl) Biyogaz Miktarı (m3/yıl) Büyükbaş 1482203 48912692 Küçükbaş 4511823 26205717 Kanatlı 23949 1868012 TOPLAM 1957974 76986421 Kaynak: http://www.tuik.gov.tr/hayvancilikapp/hayvancilik.zul Tablo 3 den de anlaşılacağı üzere, Trakya Bölgesi nde 2009 yılı içinde hayvansal atıklardan yıllık 2 milyon ton gübre üretimi gerçekleşmiştir. Bu gübre üretiminde elde edilebilecek potansiyel biyogaz üretimi yıllık 77 milyon m 3 dür. 1 m 3 biyogazdan yaklaşık 4,70 kwh elektrik üretilebileceği göz önüne alındığında bölge, yalnızca hayvansal atıklardan 362 milyon kwh başka bir deyişle 362000 MW elektrik elde etme potansiyeline sahiptir. Bu veriler ışığında bölgenin önemli oranda biyogaz potansiyeline sahip olduğu gözlenmektedir. Bu verileri TEDAŞ ın 2008 yılında bölgede gerçekleşen elektrik tüketimi verileri ile kıyasladığımızda (Edirne de 862269 MW, Kırklareli nde 1680453 MW, Çanakkale de 2458622 MW ve Tekirdağ da 4829830 MW) Trakya Bölgesi nin tükettiği elektriğin yaklaşık %3,7 si sadece hayvansal atıklardan elde edebileceği anlaşılmaktadır. Bir bölgenin biyogaz potansiyeli hesaplanırken sadece hayvanlardan elde edilen organik atıklardan yararlanılmamaktadır. Aynı zamanda tarımsal ürünlerin potansiyeli değerlendirilmelidir. Tablo 4 de bu mevcut potansiyel gösterilmiştir. Buğday, mısır, çavdar ve arpa üretim miktarının yaklaşık %10 u biyogaz üretiminde kullanılabilecek samanı içerirken; yonca, korunga ve fiğ yeşil otlarının toplam üretiminin %30 luk kısmı biyogaz üretiminde kullanılır. Buna göre 1 kilo samandan günlük 0,17 m 3, 1 kilo ottan günlük 0,43 m 3 biyogaz elde edilmektedir. 9 9. A.M. Omer ve, Y. Fadalla, Biogas Energy Technology in Sudan, Renewable Energy 28 2003, s.504 117

Uluslararası II. Trakya Bölgesi Kalkınma - Girişimcilik Sempozyumu Tablo 4: 2009 Yılı Sonu İtibariyle Trakya Bölgesi nde Biyogaz Üretiminde Kullanılabilecek Tarla Ürünleri Potansiyeli Ürünler Atıklar Üretim (Ton) Fiğ (Yeşil Ot) Ot 3285 Korunga (Kuru Ot) Ot 653 Korunga (Yeşil Ot) Ot 714 Yonca (Kuru Ot) Ot 42424 Yonca (Yeşil Ot) Ot 6550 Mısır (Dane-Silajlık) Sap, Koçan 713128 Çavdar Saman 2137 TOPLAM 768891 Kaynak:http://www.tuik.gov.tr/bitkiselapp/bitkisel.zul Tablodaki verilerden yola çıkarak, bölgede çavdar samanından ve mısırdan yılda 12159505 m 3, otlardan ise yılda 6917754 m 3 biyogaz elde edilebilir. Bu verileri TEDAŞ ın 2008 yılında bölgede gerçekleşen elektrik tüketimi verileri ile kıyasladığımızda bölgenin tükettiği elektriğin yaklaşık % 0,91 i tarımsal atıklardan üretilme imkanı vardır. Elde edilen sonuçlar dikkatlice incelendiğinde, dört kentten elde edilebilecek biyogaz potansiyeli ile bölge tükettiği elektriğin yaklaşık %4,61 i biyogaz tesisleri ile üretebilecek potansiyele sahiptir. Biyogazın %60 ının metan gazı içerdiği bilinmektedir. İktisadi açıdan analiz yaparsak beş-altı kişilik bir ailenin üç öğün yemek pişirmesi için ortalama günde 1 m 3 metan gazı yeterli olmaktadır. Bölgede 31360 ailenin yemek pişirme ihtiyacı buradan karşılanabilecektir. Bu konuda yapılacak çeşitli çalışmalar ve teşviklerle özellikle kırsal kesimde yaşayan insanların büyük ölçüde gelirlerinden tasarruf edeceği görülmektedir. Örneğin her ailenin ayda bir adet ev tipi tüp gaz kullanacağı varsayımından hareket edildiğinde bir aile yılda 630 TL tasarruf edebilecektir. Tüm Trakya Bölgesi nin sadece yemek pişirmek için elde edebileceği tasarruf miktarı yaklaşık 20 milyon TL olacaktır. Tablo 5: Trakya Bölgesinde Bitkisel Üretimin ve Hayvan Potansiyelinin Biyogaz ve Elektrik Enerjisi Eşdeğeri Hayvan/Ürün Biyogaz (m/gün) Elektrik Enerjisi Elde Edilebilecek (kwh/gün) Gelir (TL/gün) Büyükbaş Hayvan 134007 629833 110851 Küçükbaş Hayvan 71796 337441 59390 Kanatlı Hayvan 5118 24055 4234 Bitkisel Üretim 52266 245650 43234 Tablo 5 den anlaşılacağı üzere, Trakya Bölgesi nde sadece hayvancılık potansiyelinin biyogaz üretiminde kullanılmasından elde edilebilecek elektrik enerjisi geliri yaklaşık 175 bin TL dir. Tarımsal üretim de buna eklendiğinde günlük gelir yaklaşık 218 bin TL olacaktır. 118

Alternatif Enerji Kaynakları / Alternative Energy Sources Büyük ölçüde çiftçiler ve geçimini hayvancılıkla geçimini sağlayanlar elektrik faturalarında önemli ölçüde tasarruf sağlayacaklardır. Biyogazın Trakya Bölgesi ne sağlayacağı başka bir yarar ise çevreye olan katkısıdır. Gübrelerin bölgede kurulacak biyogaz tesislerinde değerlendirilmesiyle gübreler tarımsal alanlarda rahatlıkla kullanılabilecektir ve çevre kirliliğine yol açmayacaktır. Ayrıca tarım alanlarında kullanılan çevre için zararlı kimyasal gübre kullanımının da azalmasına yol açacaktır. İthal edilen kimyasal gübre miktarı azaldıkça yurt dışına çıkan döviz miktarında da azalmalar gerçekleşecektir. Bu da ciddi anlamda bir ekonomik kazanım anlamına gelmektedir. Tablo 6: 2009 Yılında Trakya Bölgesi ndeki Gübre Tüketimi (Ton/Yıl) İl Gübre Tüketimi Edirne 159865 Tekirdağ 135532 Kırklareli 75906 Çanakkale 77736 Not: Çanakkale ile ilgili veriler 2006 yılına aittir. Bölgede 2009 yılında toplam 376000 ton gübre tüketildiği göz önüne alındığında bölgede kurulacak biyogaz tesislerinden elde edilecek gübrenin önemli bir kısmının tarımsal alanlarda kullanılabileceği görülmektedir. Böylelikle çiftçilerin büyük miktarlarda gübre satın almalarına gerek kalmayacaktır. Gübrenin yeniden kullanılmasıyla gübre sektöründeki fiyat dalgalanmalarından çiftçiler daha az etkilenecek, tarımsal üretim ve verim artacaktır. Böylece bölgenin hızla artan nüfusun besin ihtiyacı mevcut tarım alanlarından yüksek verim elde edilmesiyle mümkün olacağından kurulacak biyogaz tesislerinin önemi bir kat daha artmaktadır. Bununla birlikte fermente gübreden bir miktar hayvanların yemine karıştırılmak suretiyle et ve süt ürünlerinde artış sağlanır. Biyogaz üretimini etkileyen en önemli faktör hava sıcaklığıdır. Gece ve gündüz arasında oluşan ısı farkları metan gazı üretimini olumsuz yönde etkilediğinden, bunu önleyebilmek için biyogaz tesislerinde yalıtım yapılması ve ısıtılması gerekmektedir. Bu zor ve masraf gerektiren iş iklimi uygun olan Trakya Bölgesi için geçerli değildir. Bölgede gündüz ve gece arasındaki ısı farkı yüksek değildir. Bu durum biyogaz tesisleri kurulumu için bölgeye büyük bir avantaj sağlamaktadır. 10 3. Sonuç Fiyatları hızla yükselen fosil enerji kaynakları ülkelerin alternatif enerji kaynaklarına yönelmelerine neden olmaktadır. Bağımlılığı azaltmak ve enerji arzını güvence altına almak yenilenebilir kaynaklara yönelmek gerekmektedir. Başta Almanya olmak üzere gelişmiş ülkelerde atıkların ekonomiye katılması yönünde çalışmalar yapmaktadır. Çin ise son yıllarda tıpkı Almanya gibi biyogaz konusunda önemli atılımlar yapmıştır. 10. Fulya Toruk ve Bülent Eker, Trakya Bölgesinde Biyogaz Enerjisinin Kullanılabilirliği, www.biyogazder. org/makale/trakyadabiyogaz.pdf 119

Uluslararası II. Trakya Bölgesi Kalkınma - Girişimcilik Sempozyumu Gerek ülkemizde gerekse Trakya Bölgesi nde atıklar özellikle hayvansal atıklar doğrudan yakılarak değerlendirilmektedir. Bu da özellikle tarım için önemli bir kaynağın iyi değerlendirilememesine neden olmaktadır. Enerji sektöründe ithal kaynak kullanımının azaltılması ve bunu ikame etmek için yerli kaynak kullanımının arttırılması gereklidir. Bunu sağlamak üzere biyogaz kökenli enerji kaynaklarının üretiminin ve kullanımının teşvik edilmesi gerekmektedir. Trakya Bölgesi nde geçimlerini tarım ve hayvancılıkla sağlayan bireyler için biyogaz üretimi hem refahlarının artmasını sağlayacak hem de bölgenin sürdürülebilir kalkınmasında önemli rol oynayabilecektir. Kurulacak biyogaz tesislerinin yaratacağı dışsal fayda ile tarımsal verimlilik artacağı gibi kırsal kesimde yaşayan bireylerin daha düşük maliyetle yemek pişirmesi, ısınması, elektrik tüketmesi söz konusu olacaktır. Ayrıca gübrenin tekrar tarımsal faaliyette kullanılması sonucu çiftçilerin gübre maliyetleri azalacaktır. Bunların doğal sonucu olarak kırsal kesimdeki bireylerin yaşam standardı yükselecektir. Bölgede biyogaz tesislerinin kurulması için bölgedeki üniversitelerin, kamu ve özel kurumların, büyük çiftliklerin, fabrikaların, belediyelerin, kooperatiflerin işbirliği yaparak gereken çalışmaları yapmaları gerekmektedir. Böylece hem ülkemizde hem de Trakya Bölgesi nde büyük sorun olan gübre yönetimi sorunu da çözüme kavuşmuş olacaktır. Biyogaz özellikle kırsal kesimde çevre sağlığını olumlu etkilemektedir. Çünkü biyogaz üretimi sonucunda hayvan gübresinin kokusu hissedilmeyecek ölçüde yok olmaktadır. Ayrıca gübrelerden kaynaklanan insan sağlığını tehdit eden hastalık etmenleri büyük oranda etkinliğini kaybetmektedir. Biyogaz tesisleri sayesinde hayvansal ve tarımsal atıklar ekonomiye yeniden kazandırılır. Bu tesisler sayesinde atık toplama, atık işleme, gübre dağıtımı zinciri oluşacaktır. Bu oluşum hem istihdam yaratacağı gibi hem de sanayi ve tarım kesimine yön vereceğinden bölgenin ve ülkenin geliri artacaktır. Bölgede hayvancılık ve tarımla uğraşan insanların enerji ihtiyaçlarının uzun vadeli, kalıcı ve temiz bir çözüm sağlanması başta biyogaz olmak üzere yenilenebilir enerji kaynaklarının yaygınlaşması ile mümkün olacağı gibi bölgenin sürdürülebilir kalkınma sürecine de katkı sağlayacaktır. Gerek Trakya Bölgesi nde gerekse ülkemizde yenilenebilir enerji kaynaklarının elektrik tüketimi içindeki payını yükseltmek amacıyla yasalaşan 5346 sayılı Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik Enerjisi Üretimi Amaçlı Kullanımına İlişkin Kanun un etkinleştirilerek biyogaz konusunda ilerleme sağlanmalıdır. Ayrıca bölge için Biyogaz Enerji Planı hazırlanmalıdır. Böylece bölgenin biyogaz potansiyelinden nasıl faydalanabileceği konusunda bu plan rehberlik edebilecektir. Kaynakça Akbulut, Abdullah ve Dikici, Aydın, 2004, Elazığ İlinin Biyogaz Potansiyeli ve Maliyet Analizi, Doğu Anadolu Bölgesi Araştırmaları Alçiçek, Ahmet ve Demiruluş, Hüsrev, 1994, Çiftlik Gübrelerinin Biyogaz Teknolojisinde Kullanılması, Ekoloji Dergisi, Ekim-Kasım-Aralık 1994 Sayı:13 120

Alternatif Enerji Kaynakları / Alternative Energy Sources Bilgin, Nesteren,2003, Biyogaz Nedir, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Ankara Çanakkale İli Çevre Durum Raporu 2006-2007, T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı T. C. Çanakkale Valiliği İl Çevre ve Orman Müdürlüğü Kaya, Durmuş ve diğerleri, 2009, Türkiyenin Hayvansal Atık Kaynaklı Biyogaz Potansiyeli ve Ekonomisi, ICCI 2009 Bildiriler Kitabı, 59-62 Kırklareli İl Tarım Müdürlüğü, Kırklareli İl Tarım Müdürlüğü Genel Brifingi:2009 Koçer, Nilüfer ve Ünlü, Ayhan, 2007, Doğu Anadolu Bölgesi Biyokütle Potansiyeli ve Enerji Üretimi, Doğu Anadolu Bölgesi Araştırmaları Omer, A.M. ve Fadalla, Y., 2003, Biogas Energy Technology in Sudan, Renewable Energy 28 (2003), 499 507 Öztürk, Mustafa, 2005, Hayvan Gübresinden Biyogaz Üretimi, Çevre ve Orman Bakanlığı, Ankara Tekirdağ İl Tarım Müdürlüğü, 2009 Yılı Tekirdağ İl Tarım Müdürlüğü Raporu Tokay, Mustafa ve diğerleri, 2008, Hayvansal Atıklardan Biyogaz Üretimi, VII. Ulusal Enerji Sempozyumu, UTES 2008 17-19 Aralık 2008 İstanbul Topal, Murat ve Arslan, E. Işıl, 2008, Biyokütle Enerjisi ve Türkiye, VII. Ulusal Enerji Sempozyumu, UTES 2008 17-19 Aralık 2008 İstanbul Toruk, Fulya ve Eker, Bülent, Trakya Bölgesinde Biyogaz Enerjisinin Kullanılabilirliği, www.biyogazder.org/makale/trakyadabiyogaz.pdf [erişim tarihi: 01.07.2010] Türker, M.F. ve Kaygusuz, K., 2002, Biomass Energy Potential in Turkey, Renewable Energy 26 (2002), 661-678 Yenigün, Gülay, 2010, 2009 Yılı Çalışma Raporu, Edirne İl Tarım Müdürlüğü http://www.tuik.gov.tr http://www.biyogaz.com http://www.khgm.gov.tr/kutuphane/biyogaz/bigaz.htm http://www.tedas.gov.tr http://www.eie.gov.tr http://mamhay.com 121