T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI MEGEP (MESLEKİ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ) TESİSAT TEKNOLOJİSİ VE İKLİMLENDİRME

T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI MEGEP (MESLEKİ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ) TESİSAT TEKNOLOJİSİ VE İKLİMLENDİRME SOĞUK DEPO ELEKTRİK VE SOĞUTMA DEVRELERİ ANKARA 2007

Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modüller; Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının 02.06.2006 tarih ve 269 sayılı Kararı ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında kademeli olarak yaygınlaştırılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim programlarında amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelik geliştirilmiş öğretim materyalleridir (Ders Notlarıdır). Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeye rehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış, denenmek ve geliştirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında uygulanmaya başlanmıştır. Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliği kazandırmak koşulu ile eğitim öğretim sırasında geliştirilebilir ve yapılması önerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir. Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaşılabilirler. Basılmış modüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak dağıtılır. Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığında satılamaz.

İÇİNDEKİLER AÇIKLAMALAR...iv GİRİŞ...1 ÖĞRENME FAALİYETİ-1...3 1. SOĞUTMA VE ELEKTRİK SEMBOLLERİ İLE SOĞUK DEPO SOĞUTMA DEVRELERİNİN ÇİZİMİ...3 1.1. Soğutma Sembolleri...3 1.1.1. Kompresör...3 1.1.2. Kondenser...4 1.1.3. Evaporatör...5 1.1.4. Su Soğutma Kulesi ve Su Soğutma Grupları (Chiller)...5 1.1.5. Ara Soğutucu...6 1.1.6. Tank, Depo (Receiver)...6 1.1.7. Akümülatör...6 1.1.8. Yağ Ayırıcı...6 1.1.8. Isı Dönüştürücü (Eşanjör)...7 1.1.9. Drayer (Kurutucu Filtre)...7 1.1.10. Genleşme Elemanları...7 1.1.11. Titreşim Kesici, Distribütör (Dağıtıcı) ve Gözleme Camları...7 1.1.12. Kolektör (Toplayıcı), Boru, Pompa...8 1.1.13. Valfler (Vanalar) ve Güvenlik Elemanları...8 1.1.14. Ölçme, Kontrol ve Güvenlik Elemanları...9 1.2. Elektrik Sembolleri...9 1.2.1. Termik, Röle...9 1.2.2. Hissedici Kuyruk, Bulb, Sensör...10 1.2.3. Termostat...10 1.2.4. Kondansatör...10 1.2.5. Kontaktör...10 1.2.6. Lamba...11 1.2.7. Klemens...11 1.2.8. Rezistans...11 1.2.9. Fan, Motor...11 1.3. Çeşitli Tip Soğuk Oda Soğutma Devre Şemaları...12 1.3.1. Soğuk Depo Soğutma Devre Şeması...12 1.3.2. Split Tip Modüler Soğuk Oda Devre Şeması...13 1.3.3. Monoblok Tip Modüler Soğuk Oda Devre Şeması...14 UYGULAMA FAALİYETİ...16 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...18 ÖĞRENME FAALİYETİ-2...20 2. TEK FAZLI PORTATİF SOĞUK DEPO GÜÇ VE KUMANDA DEVRESİ...20 2.1. Kondenser veya Evaporatör Fan Devresi...20 2.2. Soğuk Oda Lamba ve Anahtar Devresi...22 2.3. Soğuk Oda Elektrik Bağlantı Devresi...24 2.4. Soğuk Oda Kumanda Devresi...25 2.5. Soğuk Depo Kumanda Devresi (Süpürmeli Kumanda)...27 i

UYGULAMA FAALİYETİ...28 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...31 ÖĞRENME FAALİYETİ-3...33 3. ÜÇ FAZLI PORTATİF SOĞUK DEPO GÜÇ VE KUMANDA DEVRESİ...33 3.1. Üç Fazlı Portatif Soğuk Depo, Güç ve Kumanda Devresi...33 UYGULAMA FAALİYETİ...36 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...38 ÖĞRENME FAALİYETİ-4...40 4. KUMANDA VE GÜÇ DEVRESİ BİRLİKTE OLAN SOĞUK DEPO DEVRESİ...40 4.1. Soğutma Sistemlerinin Kontrolü (Süpürmeli Kontrol)...40 4.2. Kumanda ve Güç Devresi Birlikte Olan Soğuk Depo Devresi...41 UYGULAMA FAALİYETİ...45 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...48 ÖĞRENME FAALİYETİ-5...50 5. TEK EVAPORATÖRLÜ SOĞUK DEPO SOĞUTMA DEVRESİ...50 5.1. Tek Evaporatörlü Soğuk Depo Soğutma Devresi...50 UYGULAMA FAALİYETİ...53 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...56 ÖĞRENME FAALİYETİ-6...58 6. BİRDEN FAZLA EVAPORATÖRLÜ SOĞUK DEPO, SOĞUTMA DEVRELERİ...58 UYGULAMA FAALİYETİ...62 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...64 ÖĞRENME FAALİYETİ-7...66 7. MERKEZÎ TİP, HİPERMARKET SOĞUTMA DEVRESİ...66 7.1. Alışveriş Merkezlerindeki Soğuk Depo Özellikleri...66 7.1.1. Tesisin Tasarımı...66 7.1.2. İşlem (Muamele) Odası...67 7.1.3. Et Soğutma Odası...67 7.1.4. Süt, Yağ ve Yumurta Odası...67 7.1.5. Meyve ve Sebze Odası...67 7.1.6. Dondurma Odaları...68 7.2. Merkezî Tip Hipermarket Soğutma Devresi...70 UYGULAMA FAALİYETİ...73 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...75 ÖĞRENME FAALİYETİ-8...77 8. SOĞUK DEPO PROJELERİ VE KAT PLANLARI...77 8.1. Soğuk Depo Projeleri...77 8.1.1. Soğuk Depo Yerinin Seçimi...77 8.1.2. Soğuk Deponun Projelendirilmesindeki Teknik Doneler...77 8.1.3. Soğuk Deponun Projelendirilmesinde Yardımcı ve Yan Tesisleri ile Eklentilerinin ve İşletme Personeli ile Araçlarının Durumu Planırken Uyulacak Esaslar...78 8.1.4. Soğuk Deponun Projelendirilmesindeki Boyutlandırma Esasları...79 8.2. Soğuk Deponun Kat Planı...79 UYGULAMA FAALİYETİ...86 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...89 MODÜL DEĞERLENDİRME...91 ii

CEVAP ANAHTARLARI...93 KAYNAKÇA...99 iii

AÇIKLAMALAR KOD ALAN DAL/MESLEK MODÜLÜN ADI MODÜLÜN TANIMI SÜRE 40/24 ÖN KOŞUL YETERLİK MODÜLÜN AMACI AÇIKLAMALAR 522EE0183 Tesisat Teknolojisi ve İklimlendirme Endüstriyel ve Ticari Soğutma Meslek Resmi Soğuk Depo Elektrik ve Soğutma Devreleri Soğuk depo elektrik ve soğutma devrelerini çizmek, devre şemalarını okumak, anlamak, devre takibi yapabilmek için gerekli olan bilgilerin anlatıldığı öğrenme materyalidir. Sanayi Tipi Soğutucuların Devre Şemaları, Birleşik Sistem Devreleri modüllerini almış olmak. Soğuk Depo Elektrik ve Soğutma Devreleri? Genel Amaç Gerekli ortam sağlandığında soğuk depo elektrik ve soğutma devrelerini standardına uygun olarak çizebileceksiniz. Amaçlar 1.Soğutma ve elektrik sembollerini, soğuk depo soğutma devre şemalarını çizebileceksiniz. 2.Tek fazlı portatif soğuk depo güç ve kumanda devrelerini istenen standartta çizebileceksiniz. 3.Üç fazlı portatif soğuk depo güç ve kumanda devrelerini istenen standartta çizebileceksiniz. 4.Kumanda ve güç devresi birlikte olan soğuk depo devrelerini istenen standartta çizebileceksiniz. 5.Tek evaporatörlü soğuk depo soğutma devrelerini istenen standartta çizebileceksiniz. 6.Birden fazla evaporatörlü soğuk depo soğutma devrelerini istenen standartta çizebileceksiniz. 7.Merkezi tip, hipermarket soğutma devrelerini istenen standartta çizebileceksiniz. 8.Soğuk depo projeleri ve kat planlarını istenilen standartlarda hazırlayıp çizebileceksiniz. iv

EĞİTİM ÖĞRETİM ORTAMLARI VE DONANIMLARI ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Ortam: Sınıf, atölye, laboratuvar, işletme, kütüphane, internet ortamı, ev vb. Donanım Sınıf: Televizyon, sınıf kitaplığı, VCD, DVD, tepegöz, projeksiyon, bilgisayar ve donanımları, internet bağlantısı, öğretim materyalleri Atölye: Soğuk depo, soğuk depo eğitim seti Resimhane: Resim masası, T cetveli, rapido çizim kalemleri, aydınger, soğuk depo elektrik ve soğutma devreleri modül kitapları, silgi, 45 ve 60 gönyeler, yazı şablonu, daire şablonu, soğuk depo projeleri. Modül içinde yer alan her bir öğrenme faaliyetinin sonunda verilen soruları cevaplandırarak, öğrendiklerinizi pekiştirecek ve kendinizi değerlendireceksiniz. Modül sonunda ise kazandığınız bilgi, beceri ve tavırları ölçmek amacıyla öğretmen tarafından hazırlanacak ölçme araçlarıyla değerlendirileceksiniz. v

vi

GİRİŞ Sevgili Öğrenci, GİRİŞ Teknolojiyi bilimsel anlamda kullanan toplumlar diğerlerine göre daha fazla ilerlemiş, gelişmiş, çağdaş toplum hâline gelmişlerdir. Gelişmiş ülke olmanın temel ölçütü, eğitime yeterince önem vermekten geçmektedir. Üretimin temel taşı eğitimdir. Ülkemizde teknik eğitim ve öğretim ise üretimin, gelişmenin lokomotifi olacaktır. Gıda sektörü ve buna bağlı olarak soğuk depolama sistemleri her geçen yıl önemli gelişmeler kaydetmiştir. Soğuk depolama sistemlerini kavrayabilmek, soğuk depo elektrik ve soğutma devrelerini anlamaktan geçmektedir. Teknik eğitimin kitap gereksinimini karşılamak amacıyla MEGEP kapsamında hazırlanan eserlerden biri olan bu modül, günümüzün bilim ve teknolojisine uygun şekilde hazırlanmıştır. Temel niteliğinde olan bu konu ve faaliyetleri istekle öğrenmeniz size artı değerler katacak ve soğutma teknisyeni olma yönünde olumlu katkılar sağlayacaktır. Başarılar 1

2

ÖĞRENME FAALİYETİ-1 AMAÇ ÖĞRENME FAALİYETİ-1 Gerekli donanımı kullanarak tekniğine uygun şekilde tek fazlı soğuk depo güç ve kumanda devrelerini çizebilecek devre takibi yapabileceksiniz. Ayrıca devrelerde bulunan elemanların yerlerini, birbirleriyle olan bağlantılarını kavrayacak ve devrenin çalışmasını öğreneceksiniz. ARAŞTIRMA Soğuk depo devre plan ve şemalarını inceleyiniz. Soğuk depo çizimlerinde kullanılan soğutma ve elektrik sembollerini araştırınız. Sınıfta sunumunuzu yapınız. İnternet ortamında ilgili web sitelerinden araştırma yapınız. Soğuk depo imalatı ve montajı yapan kuruluşların katalog bilgilerine ulaşınız. Buradan devre şemalarında kullanılan sembolleri, çizim tekniklerini, rapor hâlinde hazırlayınız. Soğuk depolarda kullanılan elemanların, soğutma ve elektrik sembollerinin devredeki yerlerini kapsayan bir araştırma yapınız ve sınıfta sunumunuzu yapınız. 1. SOĞUTMA VE ELEKTRİK SEMBOLLERİ İLE SOĞUK DEPO SOĞUTMA DEVRELERİNİN ÇİZİMİ 1.1. Soğutma Sembolleri 1.1.1. Kompresör Şekil 1.1 : Kompresör sembolleri 3

Şekil 1.2: Kompresör sembolleri 1.1.2. Kondenser Şekil 1.3: Kondenser sembolleri 4

1.1.3. Evaporatör Şekil 1.4: Evaporatör ve kondenser sembolleri 1.1.4. Su Soğutma Kulesi ve Su Soğutma Grupları (Chiller) Şekil 1.5: Su soğutma kulesi Şekil 1.6: Su soğutma grubu (chiller) 5

1.1.5. Ara Soğutucu 1.1.6. Tank, Depo (Receiver) Şekil 1.7: Ara soğutucu sembolleri 1.1.7. Akümülatör Şekil 1.8: Tank, depo sembolleri 1.1.8. Yağ Ayırıcı Şekil 1.9: Akümülatör sembolleri Şekil 1.10: Yağ ayırıcı sembolleri 6

1.1.8. Isı Dönüştürücü (Eşanjör) 1.1.9. Drayer (Kurutucu Filtre) Şekil 1.11: Isı dönüştürücü (eşanjör) sembolleri 1.1.10. Genleşme Elemanları Şekil 1.12: Drayer (filtre, kurutucu filtre) sembolleri Şekil 1.13: Genleşme elemanlarının sembolleri 1.1.11. Titreşim Kesici, Distribütör (Dağıtıcı) ve Gözleme Camları Şekil 1.14: Titreşim kesici Şekil 1.15: Distribütör Şekil 1.16: Gözleme camları 7

1.1.12. Kolektör (Toplayıcı), Boru, Pompa Şekil 1.17 : Kolektör sembolleri Şekil 1.18 : Pompa grubu Şekil 1.19 : Yağ cebi 1.1.13. Valfler (Vanalar) ve Güvenlik Elemanları Şekil 1.20: Düz hat (el,kapama) vanaları Şekil 1.21: Çek valfler Şekil 1.22: Üç ve dört yollu vanalar Şekil 1.23: Ağırlıklı ve yaylı güvenlik vanaları Şekil 1.24: Evaporatör, kondenser ve karter basınç regülatörleri Şekil 1.25: Solenoid (elektrovalf, manyetik) Şekil 1.26: Şamandıralı Şekil 1.27: Güvenlik vana (yüzer) vana valfi 8

1.1.14. Ölçme, Kontrol ve Güvenlik Elemanları Şekil 1.28: Manometreler Şekil 1.29: Susturucu Şekil 1.30: Presostat Şekil 1.31: Diferansiyel yağ basınç anahtarları (presostatları) Şekil 1.32: Alçak ve yüksek basınç anahtarları (presostatları, basınç otomatikleri) 1.2. Elektrik Sembolleri 1.2.1. Termik, Röle Şekil 1.33: Kombina (birleşik) basınç anahtarları Şekil 1.34: Termik ve röle sembolleri 9

1.2.2. Hissedici Kuyruk, Bulb, Sensör 1.2.3. Termostat Şekil 1.35: Hissedici kuyruk, bulb, sensör sembolleri 1.2.4. Kondansatör Şekil 1.36: Termostat sembolleri 1.2.5. Kontaktör Şekil 1.37: Kondansatör sembolleri Şekil 1.38: Kontaktör sembolleri 10

1.2.6. Lamba Şekil 1.39: Lamba sembolleri 1.2.7. Klemens Şekil 1.40: Klemens sembolleri 1.2.8. Rezistans Şekil 1.41: Rezistans sembolleri 1.2.9. Fan, Motor Şekil 1.42: Fan ve motor sembolleri 11

1.3. Çeşitli Tip Soğuk Oda Soğutma Devre Şemaları 1.3.1. Soğuk Depo Soğutma Devre Şeması Şekil 1.43: Soğuk depo soğutma devre şeması Açıklama: Tesis, ana elemanlar olarak iki farklı sıcaklıkta çalışan iki evaporatör, kompresör, kondenser, receiver ve termostatik genleşme valflerinden oluşmaktadır. Soğutucu akışkan, drayer (kurutucu filtre) ve nem görme camından geçerek dıştan dengelemeli genleşme valflerine ulaşır. Kurutucu filtrenin her iki yanında yer alan ara vanaları, fazla soğutucu akışkan sızıntısı olmadan drayerin değiştirilmesine olanak verir. Her bir TGV nin önünde termostatlar tarafından kontrol edilen solenoid valfler bulunur. Termostat sensöründeki (bulb) sıcaklığa bağlı olarak solenoid valfi açar ya da kapar. Evaporatör 2 çıkışında çekvalf bulunur. Bu valf kompresör çalışmadığında diğer evaporatörden gelen gazın ters girişini önlemiş olur. Evaporatör 1 çıkışına bir evaporasyon basınç regülatörü monte edilmiştir. Bu regülatör, istenen sıcaklığın 8 C - 10 C altında sabit bir evaporasyon basıncı sağlar. Karter basınç regülatörü ise çalışma başlangıcında kompresörün aşırı yüklenmesini önler. Kompresör yağ basıncı çok düştüğünde diferansiyel yağ basınç anahtarı kompresörü durdurur. Kombine basınç anahtarı, yüksek ve alçak basınç kontrollerini bir arada yapar. Kompresörün çok düşük veya çok yüksek basınçlara maruz kalmasını önler.tüm şartlar altında likit (sıvı) hattında genleşme valflerine soğutucu akışkan sağlayacak yeterli basınç bulunmalıdır. Soğutma sisteminde ayrıca kondenzasyon basınç regülatörü ve bir diferansiyel basınç valfi (regülatörü) bulunmaktadır. 12

1.3.2. Split Tip Modüler Soğuk Oda Devre Şeması Şekil 1.44: Split tip modüler soğuk oda devresi Açıklama: Soğuk depo özelliklerine, yükleme biçimine ya da ürün özelliklerine göre farklı tipte (standart, kabin tipi, tavan tipi) evaporatör (oda içi soğutucu) seçenekleri mevcuttur. Dış ünite, atmosfere açık koşullara dayanıklı olacak şekilde özel olarak imal edilmiştir. Montaj ve arıza sırasında kolay açılabilen kontrol kapakları mevcuttur. Kondenser yüzeyleri cihaz standartlarına göre +32 C / +43 C ve +50 C dış hava şartlarına bağlı olarak hesaplanmıştır. Dış ünite ses seviyesi, sessiz kondenser üniteli soğutma cihazlarında dış ünite (kondenser ünitesi) çok düşük ses seviyesinde çalışmaktadır. Soğutma cihazları yaz ve kış sıcaklıklarına göre otomatik fan basınç kontrol sistemiyle çalışmaktadır. 13

1.3.3. Monoblok Tip Modüler Soğuk Oda Devre Şeması Şekil 1.45: Monoblok tip modüler soğuk oda devresi Açıklama: Soğuk ve donmuş muhafaza odaları şartlarına uygun olarak 1.198 Watt - 6.354 Watt soğutma kapasitesi aralıklarında 21 ayrı model olarak üretilir. Hermetik kompresörlü ve hava soğutmalı kondenserlidir. Cihaz kompakt tip olup tüm ekipmanları monteli ve gaz şarjı yapılmış olarak sevk edilir. Dış hava şartlarına da uygun olarak boyalı sac ile kasetlenmiştir. Avrupa Birliği Normlarına uygun olup CE markalı olarak imal edilir. Sıcak gaz defrost tertibatına sahiptir. 14

Çizim sırasında kullanılan çizgi kalınlıkları Kompresör, kondenser, evaporatör, ara soğutucu, sıvı ayırıcı gibi elemanlar sürekli ana çizgi olarak kabul edilebilir. Bu elemanların dış çizgileri, resim kalemleri ile B, 2B ve 3B ile rapido kalemlerinde 0,6-0,8-1,2 ile çizilebilir. Ancak burada dikat edilmesi gereken bir husus çizilen bu çizgilerin dış çerçeve çizgileri olmasıdır. Eğer bu elemanların iç detayları da varsa bunlar daha ince çizgilerle yani H, 2H ya da 0,2 0,3 kalemler ile çizilmelidir. Valfler, borular, termostat, presostat vb. yardımcı elemanlar ile yazı ve rakamlar; HB, H resim kalemleri ya da 0,2-0,3-0.4 rapido kalemleri ile çizilmelidir. Oklar, eksen ve ölçülendirme çizgileri; H, 2H resim kalemleri, 0,1-0,2 rapido kalemleri ile çizilmelidir. Tarama çizgileri; H, 2H, HB ya da 0,2 0,3 0,4 kalemleri ile çizilebilir. Kesik çizgiler; B, 2B, 3B ile ya da 0,6 0,8 1,2 kalemleri ile çizilebilir. Antet çizimlerinde ise; iki farklı kalınlıkta çizgi kullanılabilir. 15

UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ FAALİYET 1 Soğutma sembollerini çiziniz. FAALİYET 2 Elektrik sembollerini çiziniz. FAALİYET 3 Çeşitli çiziniz. tip soğuk oda devre şemasını Aşağıda verilen soğutma ve elektrik sembolleri, soğuk depo soğutma devrelerinin çizimi konusuna ait uygulama faaliyetlerini işlem basamaklarını ve önerileri dikkate alarak yapınız. İşlem Basamakları Çizim yapacağınız kâğıdı resim masasına bağlayınız. Çizim araç ve gereçlerini metotlarına uygun olarak kullanınız. Resim masası, T cetveli, resim kalemleri (B, HB, 2B, 3B, H, 2H ) Rapido kalemleri (0,2-0,3-0,5-0,8-1,2) Aydınger (A4-A3) Pergel, gönyeler (45, 60 ) İzole bant, beyaz yumuşak silgi Yazı şablonu, daire şablonu, tesisat şablonu Resim dosyası ya da klasörü Resim modülü (modül kitap) Sembol, yazı ve rakamları standartlara uygun olarak çiziniz. 16 Öneriler İş önlüğü giyiniz. İş önlüğü giymek çalışma disiplininize etki edeceğinden işe odaklanmanızı artıracaktır. Çizim ortamınızın (resim masası) temizliğini kontrol ediniz. Çizim ortamınızın temiz olması güzel ürünlerin çıkmasını sağlayacaktır. İş güvenliği tedbirlerini göz önünde bulundurunuz. Bant kullanarak T cetveli yardımıyla kâğıdınızı resim masasına sabitleyiniz. Geometrik şekiller için uygun çizim takımlarını belirleyiniz. Çizim araç ve gereçlerinizi kontrol ediniz. Çizim araç ve gereçlerinizin eksiksiz olması performansınıza olumlu yansıyacaktır. Elleriniz, masa ve çizim takımlarınız temiz olmalıdır. Gerektiğinde akan rapido mürekkebine karşı ve araç ve gereç temizliği için kağıt mendil veya peçete bulundurunuz. Soğutma ve elektrik sembolleri, soğuk depo soğutma devresini çizerken,

Çizdiğiniz sembolün doğruluğunu kontrol ediniz. sembolleri doğru ve istenen standartlarda çiziniz. Yazı ve rakamları teknik resim kurallarına uygun olarak yazınız. Çizdiğiniz soğutma sembollerinin doğruluğunu kontrol ediniz. Çizdiğiniz elektrik sembollerinin, doğruluğunu kontrol ediniz. Çizdiğiniz, çeşitli tip soğuk oda soğutma devre şemalarının, doğru olduğunu kontrol ediniz. Çiziminizi teslim ediniz. Çiziminizi öğretmeninize teslim ediniz. Çizim masanızın ve çizim takımlarınızın temizliğini yapınız. 17

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME A. OBJEKTİF TESTLER (ÖLÇME SORULARI) Aşağıdaki soruları cevaplayarak bu faaliyette kazandığınız bilgileri ölçünüz. 1.Aşağıdakilerden hangisi kompresör sembolüdür? A) B) C) D) E)Hepsi 2.Aşağıdakilerden hangisi güvenlik (emniyet) valfi sembolüdür? A) B) C) D) E) 3.Aşağıdakilerden hangisi solenoid (manyetik valf,elktrovalf) vana sembolü değildir? A) B) C) D) E) 4.Monoblok tip modüler soğuk oda devre şemasını çiziniz? DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız ve doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevapladığınız sorularla ilgili öğrenme faaliyetlerini tekrarlayınız. 18

B. UYGULAMALI TEST Faaliyet Adı: Soğutma ve Elektrik Sembolleri, Soğuk Depo Soğutma Devre Şemaları Amaç: Uygun ortam sağlandığında, standartlara ve teknik resim kurallarına uygun olarak, kompresörlere yol verme şemalarını çizebileceksiniz. Açıklama: Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlarla ilgili olarak Evet/Hayır kutucuklarından ilgili olanı işaretleyiniz. Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır İş önlüğü giydiniz mi? Çizim masanızı temizlediniz mi? Çizim araç gereçlerinizi eksiksiz hazırladınız mı? Resim kâğıdını masaya tekniğine uygun olarak sabitlediniz mi? Çizim araç ve gereçlerini metotlarına uygun olarak kullandınız mı? Sembol, yazı ve rakamları standartlara uygun olarak çizdiniz mi? Devre elemanlarının elektrik bağlantı çizgilerini, gerekli kalemleri kullanarak koyulaştırdınız mı? Çizdiğiniz resmi masadan dikkatlice söküp, öğretmeninize teslim ettiniz mi? DEĞERLENDİRME Yukarıdaki değerlendirme ölçütleri ile kendinizi değerlendiriniz. Hayır cevaplarınız için faaliyetin ilgili konularını tekrar ediniz. 19

ÖĞRENME FAALİYETİ-2 ÖĞRENME FAALİYETİ-2 AMAÇ Gerekli donanımı kullanarak tekniğine uygun şekilde tek fazlı soğuk depo güç ve kumanda devrelerini çizebilecek devre takibi yapabileceksiniz. Ayrıca devrelerde bulunan elemanların yerlerini, birbirleriyle olan bağlantılarını kavrayacak ve devrenin çalışmasını öğreneceksiniz. ARAŞTIRMA Çevrenizde bulunan soğuk depoları inceleyiniz. Tek fazlı soğuk depo cihazlarının elektrik devre şemalarından birkaç tanesini çizerek çalışması hakkında bir rapor hazırlayıp sınıf ortamında sunumunuzu yapınız. Soğuk depo imalatı ve montajı yapan firmaları, internet ortamında ilgili web sitelerinden araştırınız. Bu bilgileri rapor hâlinde hazırlayınız. Bu kuruluşların katalog bilgilerine ulaşarak üç fazlı portatif soğuk depo elektrik devre şemalarından birkaç örnek gösteriniz. Tek fazlı portatif soğuk hava depolarının elektrik devre şemalarında kullanılan elemanların teknik özelliklerini araştırınız. Bu elemanların başka nerelerde kullanıldıklarını rapor hâlinde defterinize kaydediniz. 2. TEK FAZLI PORTATİF SOĞUK DEPO GÜÇ VE KUMANDA DEVRESİ 2.1. Kondenser veya Evaporatör Fan Devresi Modüler tip de denilen portatif soğuk odalarda kumanda devresi içinde kapı rezistansı, lamba bulunur. Ayrıca kumanda devresinde emniyet amaçlı olarak termik röle ve sargı termiği, basınç anahtarları, yağ basınç anahtarı kullanılmıştır. İşletme cihazı olarak termostat mevcuttur. Kompresör, kondenser ile birlikte hareket etmektedir. Kompresör durduğunda sıvı hattı da kapanmaktadır. Karter ısıtıcısı ve evaporatör fanı sürekli devrede kalacak şekilde tasarlanmıştır. 20

Şekil 2.1: Soğuk oda monafaze (tek fazlı) kondenser ya da evaporatör fan devresi Şekil 2.2:Soğuk oda trifaze (üçfazlı) evaporatör ya da kondenser fan devresi 21

2.2. Soğuk Oda Lamba ve Anahtar Devresi Şekil 2.3: Tek fazlı soğuk oda lamba, anahtar devresi Açıklama: Şekilde görüleceği gibi, nemli yerler için kullanılan antigron kablo, soğuk oda lamba devresinde de kullanılmıştır. Ayrıca soğuk odalarda kullanılan lamba dış çeperine nemden etkilenmeyen bir muhafaza ya da kılıfta monte edilmektedir. Şemalardaki kablolarda; nötr için genellikle mavi ve beyaz renkler, faz için kırmızı, siyah, kahverengi gibi renkler tercih edilir. Beyaz renk bazen faz hattında da kullanılabilmektedir. Burada dikkat çekici olan lambaya kumanda eden anahtar ile devrenin çalıştığını gösteren çalışma lambası ve lamba, kablo bağlantılarıdır. Komplike şemalarda buradaki gibi bir detay verilmemiştir. Şekle bakılarak rahatlıkla devre monte edilebilir. 22

Şekil 2.4: Tek fazlı, soğuk oda lamba ve anahtar devresi Açıklama: Bu devre şeması bir öncekine benzemektedir. Diğer devredeki gibi anahtar kapalı konuma getirildiğinde çalışma lambası yanar ve soğuk oda içindeki akkor lamba da devreye girerek ışık vermiş olur. Diğer devre şemasına ek olarak burada soğuk oda kapı rezistansı ile basınç dengeleme valfi bulunmaktadır. Soğuk oda kapı rezistansının işlevi aynı ev tipi soğutucularda bulunan bazılarında sıcak gaz ile bazılarında elektrikli rezistans ile yapılan ısıtma ilkesiyle aynıdır. Amaç kapı açıldığında içeri dolabilecek sıcak hava akımının etkilerini en aza indirerek kapı çeperi boyunca karlanma ve buzlanmayı önlemektir. Basınç dengeleme valfinin soğuk odalardaki işlevi ise şöyledir : - 15 C ve daha düşük sıcaklıklarda oda içinde düşük sıcaklık nedeniyle oluşan basıncın dengelenmesini sağlamaktır. Oda içindeki yüksek basınç nedeniyle harekete geçen bir mekanik klape sayesinde iç ve dış basınç dengelenmiş olur ve klape kapanır. Ayrıca klape (valf) üzerinde rezistans da mevcuttur. Böylece soğuk depo iç basıncı ile dış ortam basıncının dengelenmesi sağlanmış olur. 23

2.3. Soğuk Oda Elektrik Bağlantı Devresi Şekil 2.5: Küçük bir soğuk odanın elektrik bağlantı devresi Açıklama: Bu devre şemasında alçak ve yüksek basınç anahtarı (otomatiği), solenoid valf ve timer bulunmaktadır. Alçak ve yüksek basınç anahtarları seri bağlanmış, solenoid valf ise devreye paralel bağlanmıştır. Timerin (zaman rölesi) devreye nasıl kumanda ettiği gerek termostat, gerek evaporatör fanı ve gerekse evaporatör rezistansı ve defrost termostatı bağlantılarından görülmektedir. 24

2.4. Soğuk Oda Kumanda Devresi Şekil 2.6: Prefabrik (modüler) soğuk oda klemens grubu ve kumanda devresi 25

Açıklama: Devrede kompresör, termostat, zaman rölesi, kontaktör, fanlar ile birlikte çalışma ve arıza lambaları görülmektedir. Klemens grubundaki köprülemeler dikkat çekicidir. Şekil 2.7: Tek fazlı portatif soğuk depo, güç ve kumanda devresi Açıklama: Kompresör, kondenser ile birlikte hareket etmektedir. Kompresör durduğunda sıvı hattı da kapanmaktadır. Karter ısıtıcısı ve evaporatör fanı sürekli devrede kalacak şekilde tasarlanmıştır. 26

2.5. Soğuk Depo Kumanda Devresi (Süpürmeli Kumanda) Şekil 2.8: Soğuk depo kumanda devresi (süpürmeli kumanda) Açıklama: Süpürmeli kumanda da, termostat sıvı hattı solenoid vanasını kumanda eder. İstenen soğutma sıcaklığına ulaşıldığında termostat sıvı hattını kapatır. Kompresör çalışmaya devam eder ve evaporatördeki tüm akışkanı emer. Daha sonra alçak basınç anahtarı devreyi keser. Termostat tekrar sıvı hattını açıncaya kadar kompresör durdurulmuş olur. 27

UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ İşlem Basamakları 1.Kondenser veya evaporatör fan devresini çiziniz? 2.Soğuk oda lamba ve anahtar devresi çiziniz? 3.Soğuk oda elektrik bağlantı devresi şemasını çiziniz? 4.Soğuk oda kumanda devresi şemasını çiziniz? 5.Soğuk depo kumanda devresi (süpürmeli kumanda) şemasını çiziniz? 28

Aşağıda verilen tek fazlı soğuk depo güç ve kumanda devrelerinin çizimi konusuna ait uygulama faaliyetlerini işlem basamaklarını ve önerileri dikkate alarak yapınız. İşlem Basamakları Çizim yapacağınız kâğıdı resim masasına bağlayınız. Çizim araç ve gereçlerini metotlarına uygun olarak kullanınız. Resim masası, T cetveli, resim kalemleri (B, HB, 2B, 3B, H, 2H ) Rapido kalemleri (0,2-0,3-0,5-0,8-1,2) Aydınger (A4-A3) Pergel, gönyeler (45, 60 ) İzole bant, beyaz yumuşak silgi Yazı şablonu, daire şablonu, tesisat şablonu Resim dosyası ya da klasörü Resim modülü (modül kitap) Sembol, yazı ve rakamları standartlara uygun olarak çiziniz. Öneriler İş önlüğü giyiniz. İş önlüğü giymek çalışma disiplininize etki edeceğinden işe odaklanmanızı artıracaktır. Çizim ortamınızın (resim masası) temizliğini kontrol ediniz. Çizim ortamınızın temiz olması güzel ürünlerin çıkmasını sağlayacaktır. İş güvenliği tedbirlerini göz önünde bulundurunuz. Bant kullanarak T cetveli yardımıyla kâğıdınızı resim masasına sabitleyiniz. Geometrik şekiller için uygun çizim takımlarını belirleyiniz. Çizim araç ve gereçlerinizi kontrol ediniz. Çizim araç ve gereçlerinizin eksiksiz olması performansınıza olumlu yansıyacaktır. Elleriniz, masa ve çizim takımlarınız temiz olmalıdır. Gerektiğinde akan rapido mürekkebine karşı araç ve gereç temizliği için kağıt mendil veya peçete bulundurunuz. Tek fazlı soğuk depo güç ve kumanda devrelerini çizerken, şemaları doğru ve istenen standartlarda çiziniz. Yazı ve rakamları teknik resim kurallarına uygun olarak yazınız. 29

Çizdiğiniz devrelerin doğruluğunu kontrol ediniz. Çizdiğiniz kondenser veya fan devrelerinin doğruluğunu kontrol ediniz. Çizdiğiniz soğuk oda lamba ve anahtar devresinin, doğruluğunu kontrol ediniz. Çizdiğiniz, soğuk oda elektrik bağlantı devrelerinin doğru olduğunu kontrol ediniz. Çizdiğiniz, soğuk oda kumanda devrelerinin doğru olduğunu kontrol ediniz. Çizdiğiniz, soğuk depo süpürmeli kumanda devresinin doğruluğunu kontrol ediniz. Çiziminizi teslim ediniz. Çiziminizi öğretmeninize teslim ediniz. Çizim masanızın ve çizim takımlarınızın temizliğini yapınız. 30

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME A. OBJEKTİF TESTLER (ÖLÇME SORULARI) Aşağıda eksik bırakılan tek fazlı portatif soğuk depo, güç ve kumanda devresini tamamlayınız? DEĞERLENDİRME Çizim sonrası eksikleriniz var ise faaliyeti tekrar ediniz. 31

B. UYGULAMALI TEST Faaliyet Adı: Tek Fazlı Soğuk Depo Güç ve Kumanda Devrelerinin Çizimi Amaç: Uygun ortam sağlandığında, standartlara ve teknik resim kurallarına uygun olarak, kompresörlere yol verme şemalarını çizebileceksiniz. Açıklama: Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlarla ilgili olarak Evet/Hayır kutucuklarından uygun olanı işaretleyiniz. Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır İş önlüğü giydiniz mi? Çizim masanızı temizlediniz mi? Çizim araç gereçlerinizi eksiksiz hazırladınız mı? Resim kâğıdını masaya tekniğine uygun olarak sabitlediniz mi? Çizim araç ve gereçlerini metotlarına uygun olarak kullandınız mı? Sembol, yazı ve rakamları standartlara uygun olarak çizdiniz mi? Devre elemanlarının elektrik bağlantı çizgilerini gerekli kalemleri kullanarak koyulaştırdınız mı? Çizdiğiniz resmi masadan dikkatlice söküp öğretmeninize teslim ettiniz mi? DEĞERLENDİRME Yukarıdaki değerlendirme ölçütleri ile kendinizi değerlendiriniz. Hayır cevaplarınız için faaliyetin ilgili konularını tekrar ediniz. 32

ÖĞRENME FAALİYETİ-3 AMAÇ ÖĞRENME FAALİYETİ-3 Gerekli donanımı kullanarak tekniğine uygun şekilde üç fazlı portatif soğuk depoların güç ve kumanda devrelerini çizebilecek, devre takibi yapabilecek ve devreleri okuyabileceksiniz. ARAŞTIRMA Çevrenizde bulunan soğuk depoları karşılaştırınız. Özellikle üç fazlı devre bağlantılarını inceleyiniz. Hazırladığınız dokümanı sınıf ortamında arkadaşlarınız ile tartışınız. Üç faz ile tek fazlı soğuk depoların güç ve kumanda devrelerini karşılaştırınız. Aralarındaki farkları ve benzerlikleri kaydediniz. Sınıfta sunumunuzu yapınız. Üç fazlı soğuk depo güç ve kumanda devrelerinde bulunan elemanların teknik özelliklerini araştırınız. Bunların görevleri ve kullanım alanlarıyla ilgili rapor hazırlayınız. İnternet ortamında üç fazlı soğuk depo güç ve kumanda devrelerini araştırınız. Rapor hazırlayıp sınıfta sunumunuzu yapınız. 3. ÜÇ FAZLI PORTATİF SOĞUK DEPO GÜÇ VE KUMANDA DEVRESİ 3.1. Üç Fazlı Portatif Soğuk Depo, Güç ve Kumanda Devresi Bu devrede kompresör ve kondenser fanı birlikte çalışmaktadır. Defrost işlemi, elektrikli ısıtıcılar ile yapılmaktadır. Defrost işlemi, defrost saati (DS) ile başlamakta, defrost bitirme rölesiyle sona erdirilmektedir. Defrost esnasında kondenser ve evaporatör fanları durdurulmaktadır. Devrede emniyet amaçlı basınç anahtarları ve termikler kullanılmaktadır. 33

Şekil 3.1: Küçük bir paket soğutma ünitesinin bağlantı devresi 34

Şekil 3.2: Üç fazlı portatif soğuk depo güç ve kumanda devresi 35

UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıda devre elemanları verilen soğuk deponun güç devresini tamamlayınız. Aşağıda verilen üç fazlı soğuk depo güç ve kumanda devrelerinin çizimi konusuna ait uygulama faaliyetlerini işlem basamaklarını ve önerileri dikkate alarak yapınız. İşlem Basamakları Çizim yapacağınız kâğıdı resim masasına bağlayınız. Öneriler İş önlüğü giyiniz. İş önlüğü giymek çalışma disiplininize etki edeceğinden işe odaklanmanızı artıracaktır. Çizim ortamınızın (resim masası) temizliğini kontrol ediniz. Çizim ortamınızın temiz olması güzel ürünlerin çıkmasını sağlayacaktır. İş güvenliği tedbirlerini göz önünde bulundurunuz. Bant kullanarak T cetveli yardımıyla kâğıdınızı resim masasına sabitleyiniz. 36

Çizim araç ve gereçlerini metotlarına uygun olarak kullanınız. Resim masası, T cetveli, resim kalemleri (B, HB, 2B, 3B, H, 2H ) Rapido kalemleri (0,2-0,3-0,5-0,8-1,2) Aydınger (A4-A3) Pergel, gönyeler (45, 60 ) İzole bant, beyaz yumuşak silgi Yazı şablonu, daire şablonu, tesisat şablonu Resim dosyası ya da klasörü Resim modülü (modül kitap) Sembol, yazı ve rakamları standartlara uygun olarak çiziniz. Çizdiğiniz devrelerin doğruluğunu kontrol ediniz. Çiziminizi teslim ediniz. Geometrik şekiller için uygun çizim takımlarını belirleyiniz. Çizim araç ve gereçlerinizi kontrol ediniz. Çizim araç ve gereçlerinizin eksiksiz olması performansınıza olumlu yansıyacaktır. Elleriniz, masa ve çizim takımlarınız temiz olmalıdır. Gerektiğinde akan rapido mürekkebine karşı araç ve gereç temizliği için kağıt mendil veya peçete bulundurunuz. Üç fazlı soğuk depo güç ve kumanda devrelerini çizerken, şemaları doğru ve istenen standartlarda çiziniz. Yazı ve rakamları teknik resim kurallarına uygun olarak yazınız. Çizdiğiniz küçük bir paket soğutma ünitesinin bağlantı devresinin doğruluğunu kontrol ediniz. Çizdiğiniz üç fazlı portatif soğuk depo güç ve kumanda devresinin, doğruluğunu kontrol ediniz. Çiziminizi öğretmeninize teslim ediniz. Çizim masanızın ve çizim takımlarınızın temizliğini yapınız. 37

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME A. OBJEKTİF TESTLER (ÖLÇME SORULARI) 1. Üç fazlı soğuk depo, güç ve kumanda devresinde..ve kondenser fanı birlikte çalışmaktadır. 2.Üç fazlı soğuk depo, güç ve kumanda devresinde defrost işlemi,. ısıtıcıları ile yapılmaktadır. 3.Defrost işlemi, defrost saati (DS) ile başlamakta, defrost bitirme..ile sona erdirilmektedir. 4.Defrost esnasında kondenser ve..fanları durdurulmaktadır. 5.Devrede emniyet amaçlı basınç.ve termikler kullanılmaktadır. 6.Aşağıda üç fazlı portatif soğuk depo, kumanda ve güç devresinin bir bölümü görülmektedir. Şekil üzerindeki eleman ve sembol isimlerini üzerlerine yazınız. DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarlarıyla karşılaştırınız. Yanlış cevaplarınız için faaliyetin ilgili konularını tekrar ediniz. 38

B. UYGULAMALI TEST Faaliyet Adı: Üç Fazlı Soğuk Depo Güç ve Kumanda Devrelerinin Çizimi Amaç: Uygun ortam sağlandığında, standartlara ve teknik resim kurallarına uygun olarak, kompresörlere yol verme şemalarını çizebileceksiniz. Açıklama: Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlarla ilgili olarak Evet/Hayır kutucuklarından uygun olanı işaretleyiniz Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır İş önlüğü giydiniz mi? Çizim masanızı temizlediniz mi? Çizim araç gereçlerinizi eksiksiz hazırladınız mı? Resim kâğıdını masaya tekniğine uygun olarak sabitlediniz mi? Çizim araç ve gereçlerini metotlarına uygun olarak kullandınız mı? Sembol, yazı ve rakamları standartlara uygun olarak çizdiniz mi? Devre elemanlarının elektrik bağlantı çizgilerini gerekli kalemleri kullanarak koyulaştırdınız mı? Çizdiğiniz resmi masadan dikkatlice söküp öğretmeninize teslim ettiniz mi? DEĞERLENDİRME Yukarıdaki değerlendirme ölçütleri ile kendinizi değerlendiriniz. Hayır cevaplarınız için faaliyetin ilgili konularını tekrar ediniz. 39

ÖĞRENME FAALİYETİ-4 ÖĞRENME FAALİYETİ-4 AMAÇ Gerekli donanımı kullanarak, tekniğine uygun şekilde kumanda ve güç devresi birlikte olan soğuk depo devrelerini çizebileceksiniz. ARAŞTIRMA Çevrenizde kumanda ve güç devresi birlikte olan bir soğuk deponun devre şemalarını araştırınız. Et, süt peynir endüstrisi ile ilgili çalışma yapan kuruluşlar ile diğer soğuk depoları araştırınız. Bu devrelerin dijital ortamda resimlerini çekerek sınıfta sunumuzu yapınız. Kumanda ve güç devresi birlikte olan devreler ile diğer devre şemalarını araştırıp inceleyiniz. Karşılaştırma yaparak benzerlik ve farklar ile ilgili bir rapor hazırlayınız. Devrelerin işlevlerini ve devrelerde kullanılan elektriksel kumanda elemanlarının görevlerini araştırınız. Bunlarla ilgili rapor hazırlayıp sunumunuzu yapınız. İnternet ortamında üretim ve servis hizmeti veren kuruluşları araştırınız. Bu konuda öğretmeninizden yardım alınız. Bunların teknik özellikleri ve kullanımları ile ilgili bir rapor hazırlayıp sınıfta sunumunuzu yapınız. 4. KUMANDA VE GÜÇ DEVRESİ BİRLİKTE OLAN SOĞUK DEPO DEVRESİ 4.1. Soğutma Sistemlerinin Kontrolü (Süpürmeli Kontrol) Kompresörün çalışması ve durmasında oluşan problemlerin bir çözümü süpürmeli kontroldür. Kompresörün emme hattına işletme amacıyla alçak basınç anahtarı bağlanır ve sıvı hattına solenoid vana tesis edilir. Sonra termostat kontrol için kompresör yerine sıvı hattı solenoid valfine bağlanır. Ortam sıcaklığı termostatın ayar değerine ulaştığında solenoid valfi sinyal gönderir, valf kapanır ve evaporatöre soğutucu akışkan geçişi durdurulmuş olur. Ancak kompresör çalışmaya devam ettiği için evaporatör ve emme hattındaki bütün buharı emer. Emme hattı basıncı düştüğünde alçak taraf basınç anahtarı kompresör devresini keser ve kompresör durdurulur. 40

Süpürmeli sistemde solenoid valf veya kompresör supapları alçak tarafa doğru kaçak yapabilir. Bu durum oluştuğunda kısa devreli çalışma meydana gelir. Kompresörün kısa devreli çalışmasını önlemek için kısa devre önleyici zamanlama rölesi (Anti Short Cycle Timer) eklemek gelir. Bu röle, termostat tetiklemeden kompresörün devreye girmesini önler. Evaporatör fanını kompresör devresine bir gecikme rölesi yardımıyla bağlamak suretiyle karlanma problemleri en aza indirilebilir. Şekil 4.1: Alçak basınç anahtarı Şekil 4.2: Süpürmeli kontrol devresi 4.2. Kumanda ve Güç Devresi Birlikte Olan Soğuk Depo Devresi Start anahtarlarına basıldığında kompresör ve evaporatör fan motorları çalışır. Oda termostatı, solenoid vanayı kontrol ederek süpürmeli kumanda yapılır. Defrost işlemi için defrost termostatı, normalde kapalı olan KT1 i açar, normalde açık olan KT2 yi kapatır ve defrost kontaktörünü devreye sokar. Defrost esnasında, ters kontaklarla kompresör ve evaporatör fanı durdurulmuş olur. 41

Şekil 4.3: Bir soğuk deponun güç ve kumanda devresi 42

Şekil 4.4: Soğuk hava deposu kumanda devresi h1,h3 : Arıza sinyal lambası h2, h4 : Çalışıyor sinyal lambası AYBA : Bileşik (kombine) basınç anahtarı P1,P2,P3 : Paket şalterler C1 : Kompresör kontaktörü C2 : Röle C3 : Evaporatör fan kontaktörü C4 : Defrost kontaktörü Açıklama: Kompresörün çalışması için önce evaporatörün devreye girmesi gerekir. Aynı şekilde evaporatörün devreye girmesi için, dijital termostat tarafından kumanda edilen C2 rölesinin devreye girmesi gereklidir. Kompresör çalışmaya başladığında sıvı hattı, solenoid vana yardımıyla açılır. Defrost zamanlayıcısı, ayarlanan süre içinde defrost işlemini gerçekleştirir. Bu esnada bütün motorlar devre dışı kalır. Defrost işlemi, hem otomatik hem de el kontrollü yapılabilir. 43

Şekil 4.5: Soğuk depo kumanda ve güç devresi (komple) Açıklama: Bu resimde güç devresi ile kumanda devresi iç içe çizilmiştir. Termostat, düşük gerilimle (24V) çalışmakta, sıvı hattını kapatarak süpürmeli kumanda yapmaktadır. Devrede emniyet amaçlı sargı termiği, yağ basınç anahtarı, kombine basınç anahtarı bulunmaktadır. Elektrikli defrost sistemi, zaman saatiyle devreye girmektedir. Kondenser fanı da yüksek basınç anahtarı ile çalışmaktadır. 44

UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıda eksik bırakılan soğuk hava deposu kumanda devresini tamamlayınız. 45

Aşağıda verilen kumanda ve güç devresi birlikte olan soğuk depo devresi çizimi konusuna ait uygulama faaliyetlerini işlem basamaklarını ve önerileri dikkate alarak yapınız. İşlem Basamakları Çizim yapacağınız kâğıdı resim masasına bağlayınız. Çizim araç ve gereçlerini metotlarına uygun olarak kullanınız. Resim masası, T cetveli, resim kalemleri (B, HB, 2B, 3B, H, 2H ) Rapido kalemleri (0,2-0,3-0,5-0,8-1,2) Aydınger (A4-A3) Pergel, gönyeler (45, 60 ) İzole bant, beyaz yumuşak silgi Yazı şablonu, daire şablonu, tesisat şablonu Resim dosyası ya da klasörü Resim modülü (modül kitap) Sembol, yazı ve rakamları standartlara uygun olarak çiziniz. Öneriler İş önlüğü giyiniz. İş önlüğü giymek çalışma disiplininize etki edeceğinden işe odaklanmanızı artıracaktır. Çizim ortamınızın (resim masası) temizliğini kontrol ediniz. Çizim ortamınızın temiz olması güzel ürünlerin çıkmasını sağlayacaktır. İş güvenliği tedbirlerini göz önünde bulundurunuz. Bant kullanarak T cetveli yardımıyla kâğıdınızı resim masasına sabitleyiniz. Geometrik şekiller için uygun çizim takımlarını belirleyiniz. Çizim araç ve gereçlerinizi kontrol ediniz. Çizim araç ve gereçlerinizin eksiksiz olması performansınıza olumlu yansıyacaktır. Elleriniz, masa ve çizim takımlarınız temiz olmalıdır. Gerektiğinde akan rapido mürekkebine karşı araç ve gereç temizliği için kağıt mendil veya peçete bulundurunuz. Kumanda ve güç devresi birlikte olan soğuk depo devresini çizerken, şemaları doğru ve istenen standartlarda çiziniz. Yazı ve rakamları teknik resim kurallarına uygun olarak yazınız. 46

Çizdiğiniz devrelerin doğruluğunu kontrol ediniz. Çizdiğiniz süpürmeli kontrol devresi ünitesinin bağlantı devresinin doğruluğunu kontrol ediniz. Çizdiğiniz kumanda ve güç devresi birlikte olan soğuk depo devresinin, doğruluğunu kontrol ediniz. Çiziminizi teslim ediniz. Çiziminizi öğretmeninize teslim ediniz. Çizim masanızın ve çizim takımlarınızın temizliğini yapınız. 47

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME A. OBJEKTİF TESTLER (ÖLÇME SORULARI) 1.Doğrudan kontrolde., kompresörü ve diğer fanları doğrudan kumanda eder. Ancak kompresör durduktan sonra belli bir süre evaporatör fanı çalışmaya devam etmezse karlanma oluşur. 2.. sıcaklığı evaporatörden aşağı düşerse soğutucu akışkan evaporatöre göç eder, tekrar çalışırken vuruntulu çalışmaya neden olur. 3.Kompresörün çalışması ve durmasında oluşan problemlerin bir çözümü de doğrudan kontrolün yanında.. kontroldür. 4.Kompresörün emme hattına işletme amacıyla...basınç anahtarı bağlanır ve sıvı hattına solenoid vana tesis edilir. 5.Ortam sıcaklığı termostatın ayar değerine ulaştığında solenoid sinyal gönderir, valf kapanır ve evaporatöre soğutucu akışkan geçişi durdurulmuş olur. Ancak kompresör çalışmaya devam ettiği için evaporatör ve emme hattındaki bütün buharı emer. Emme hattı basıncı düştüğünde alçak taraf basınç...kompresör devresini keser ve kompresör durdurulur. 6. sistemde solenoid valf veya kompresör supapları alçak tarafa doğru kaçak yapabilir. Bu durum oluştuğunda kısa devreli çalışma meydana gelir. 7.Aşağıdaki şekilde alçak basınç anahtarı ile kompresörün bağlantı devresinde bulunan eleman isimlerini şekil üzerindeki yerlerine yazınız. DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarlarıyla karşılaştırınız. Yanlış cevaplarınız için faaliyetin ilgili konularını tekrar ediniz. 48

B. UYGULAMALI TEST Faaliyet Adı: Kumanda ve Güç Devresi Birlikte Olan Soğuk Depo Devrelerinin Çizimi Amaç: Uygun ortam sağlandığında, standartlara ve teknik resim kurallarına uygun olarak, kompresörlere yol verme şemalarını çizebileceksiniz. Açıklama: Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlarla ilgili olarak Evet/Hayır kutucuklarından uygun olanı işaretleyiniz Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır İş önlüğü giydiniz mi? Çizim masanızı temizlediniz mi? Çizim araç gereçlerinizi eksiksiz hazırladınız mı? Resim kâğıdını masaya tekniğine uygun olarak sabitlediniz mi? Çizim araç ve gereçlerini metotlarına uygun olarak kullandınız mı? Sembol, yazı ve rakamları standartlara uygun olarak çizdiniz mi? Devre elemanlarının elektrik bağlantı çizgilerini gerekli kalemleri kullanarak koyulaştırdınız mı? Çizdiğiniz resmi masadan dikkatlice söküp öğretmeninize teslim ettiniz mi? DEĞERLENDİRME Yukarıdaki değerlendirme ölçütleri ile kendinizi değerlendiriniz. Hayır cevaplarınız için faaliyetin ilgili konularını tekrar ediniz. 49

ÖĞRENME FAALİYETİ-5 ÖĞRENME FAALİYETİ-5 AMAÇ Gerekli donanımı kullanarak tekniğine uygun şekilde tek evaporatörlü soğuk depoların soğutma devrelerini çizebilecek ve devre takibi yapabileceksiniz. ARAŞTIRMA Çevrenizdeki soğuk depoları araştırınız. Tek evaporatörlü soğutma devrelerini inceleyiniz. Bu bilgileri rapor hâlinde hazırlayıp okulda sunumunuzu yapınız. Soğuk depo sektöründe üretim ve montaj yapan kuruluşları, internet ortamında ilgili web sitelerinden tek evaporatörlü soğuk depo, soğutma devrelerini araştırınız. Bu bilgileri rapor hâlinde hazırlayınız. Bulunduğunuz ortamda tek evaporatörlü soğuk depo soğutma tesisatlarının üretim, montaj ve pazarlama işlerini yapan kuruluşları araştırınız. Topladığınız bilgileri rapor hâlinde hazırlayınız. Bu raporu okulunuzda öğretmeniniz ve arkadaşlarınız ile tartışınız. Tek evaporatörlü soğuk depolarda kullanılan kompresör, kondenser ve evaporatörler ile yardımcı elemanların teknik özelliklerini araştırınız. Bunlarla ilgili bilgileri defterinize kaydediniz. Sınıfta sunumunuzu yapınız. 5. TEK EVAPORATÖRLÜ SOĞUK DEPO SOĞUTMA DEVRESİ 5.1. Tek Evaporatörlü Soğuk Depo Soğutma Devresi Genelikle küçük ölçekli soğuk depolarda tercih edilen bir sistemdir. Modüler (portatif) tip soğuk odalarda en çok tek evaporatörlü soğutma devreleri kullanılmaktadır. Kompresörde sıkıştırılan soğutucu akışkan hava soğutmalı kondenserde yoğunlaştırılır. Kondenserde yoğunlaşan akışkan, sıvı deposuna gönderilir. Sıvı hattında filtrelendikten sonra genleşme vanasına gönderilir. Genleşme vanasında basınç düşmesine uğrayan akışkan, kaynamak üzere evaporatör içine gönderilir. Evaporatörde buharlaşan akışkan, kompresör tarafından tekrar emilir. 50

Şekil 5.1: Soğuk oda cihaz kapasiteleri ve boru çapları Açıklama: Bu, küçük ölçekli bir soğuk odanın soğutma devre şemasıdır. R 22 kompresörden yağ sürükler. Bundan dolayı devreye yağ ayırıcı konmuştur. Drayer giriş ve çıkışına ayrı konmuştur. Bu zamanla tıkanma durumunda drayerin kolay değişimi içindir. Kaynakların yapılması sırasında boruların içerisinden mutlaka düşük basınçlı azot geçirilmelidir. Ayrıca kompresöre sıvı soğutucu akışkan gelmemesi için devreye akümülatör yerleştirilmiştir. 51

Şekil 5.2: Tek evaporatörlü soğuk hava deposu soğutma devresi 52

UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdaki elemanları verilen soğuk depo soğutma devresini tamamlayınız. 53

Aşağıda tek evaporatörlü soğuk depo soğutma devresi çizimi konusuna ait uygulama faaliyetlerini işlem basamaklarını ve önerileri dikkate alarak yapınız. İşlem Basamakları Çizim yapacağınız kâğıdı resim masasına bağlayınız. Çizim araç ve gereçlerini metotlarına uygun olarak kullanınız. Resim masası, T cetveli, resim kalemleri (B, HB, 2B, 3B, H, 2H ) Rapido kalemleri (0,2-0,3-0,5-0,8-1,2) Aydınger (A4-A3) Pergel, gönyeler (45, 60 ) İzole bant, beyaz yumuşak silgi Yazı şablonu, daire şablonu, tesisat şablonu Resim dosyası ya da klasörü Resim modülü (modül kitap) Sembol, yazı ve rakamları standartlara uygun olarak çiziniz. Öneriler İş önlüğü giyiniz. İş önlüğü giymek çalışma disiplininize etki edeceğinden işe odaklanmanızı artıracaktır. Çizim ortamınızın (resim masası) temizliğini kontrol ediniz. Çizim ortamınızın temiz olması güzel ürünlerin çıkmasını sağlayacaktır. İş güvenliği tedbirlerini göz önünde bulundurunuz. Bant kullanarak T cetveli yardımıyla kâğıdınızı resim masasına sabitleyiniz. Geometrik şekiller için uygun çizim takımlarını belirleyiniz. Çizim araç ve gereçlerinizi kontrol ediniz. Çizim araç ve gereçlerinizin eksiksiz olması performansınıza olumlu yansıyacaktır. Elleriniz, masa ve çizim takımlarınız temiz olmalıdır. Gerektiğinde akan rapido mürekkebine karşı araç ve gereç temizliği için kağıt mendil veya peçete bulundurunuz. Tek evaporatörlü soğuk hava deposu soğutma devrelerini çizerken, şemaları doğru ve istenen standartlarda çiziniz. Yazı ve rakamları teknik resim kurallarına uygun olarak yazınız. 54

Çizdiğiniz devrelerin doğruluğunu kontrol ediniz. Çizdiğiniz soğuk oda cihaz kapasiteleri ve boru çapları devresinin doğruluğunu kontrol ediniz. Çizdiğiniz tek evaporatörlü soğuk hava deposu soğutma devresinin, doğruluğunu kontrol ediniz. Çiziminizi teslim ediniz. Çiziminizi öğretmeninize teslim ediniz. Çizim masanızın ve çizim takımlarınızın temizliğini yapınız. 55

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME A. OBJEKTİF TESTLER (ÖLÇME SORULARI) 1.Tek evaporatörlü soğuk depo, soğutma devresinde evaporatöre giriş boru ölçüsü genellikle..(parmak, inch) çapında olur. 2.Tek evaporatörlü soğuk depo, soğutma devresinde evaporatöre çıkış boru ölçüsü genellikle..(parmak, inch) çapında olur. 3. Tek evaporatörlü soğuk depo, soğutma devresinde kompresöre giriş (emme hattı) boru ölçüsü genellikle (parmak, inch) çapında olur. 4.Tek evaporatörlü soğuk depo, soğutma devresinde kompresör çıkış (basma hattı) boru ölçüsü genellikle (parmak, inch) çapında olur. 5.Akümülatör, evaporatörde buharlaşamayan sıvı hâlinde kalan soğutucu akışkanı tamamen buharlaştırır. Soğutma devrelerinde evaporatör...ile kompresör... arasına monte edilir. 6.Nem görme (izleme) camı genellikle drayer na yerleştirilir. 7.Solenoid valf, devrede evapöratör girişinde ve TGV valfinin..konur. 8.Sistemde R22 kullanıldığı zaman ve genellikle tüm orta ve büyük ölçekli soğutma devrelerinde yağ ayırıcı bulunmalıdır. Yağ ayırıcı, kompresör..yerleştirilir. 9.Likit tankı (receiver) kondenser.yerleştirilir. 10.Termostatik genleşme valfi, solenoid valf ve evaporatöre yakın kısma yerleştirilir. DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarlarıyla karşılaştırınız. Yanlış cevaplarınız için faaliyetin ilgili konularını tekrar ediniz. 56

B. UYGULAMALI TEST Faaliyet Adı: Tek Evaporatörlü Soğuk Depo Soğutma Devresi Çizimi Amaç: Uygun ortam sağlandığında, standartlara ve teknik resim kurallarına uygun olarak, kompresörlere yol verme şemalarını çizebileceksiniz. Açıklama: Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlarla ilgili olarak Evet/Hayır kutucuklarından uygun olanı işaretleyiniz. Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır İş önlüğü giydiniz mi? Çizim masanızı temizlediniz mi? Çizim araç gereçlerinizi eksiksiz hazırladınız mı? Resim kâğıdını masaya tekniğine uygun olarak sabitlediniz mi? Çizim araç ve gereçlerini metotlarına uygun olarak kullandınız mı? Sembol, yazı ve rakamları standartlara uygun olarak çizdiniz mi? Devre elemanlarının elektrik bağlantı çizgilerini gerekli kalemleri kullanarak koyulaştırdınız mı? Çizdiğiniz resmi masadan dikkatlice söküp öğretmeninize teslim ettiniz mi? DEĞERLENDİRME Yukarıdaki değerlendirme ölçütleri ile kendinizi değerlendiriniz. Hayır cevaplarınız için faaliyetin ilgili konularını tekrar ediniz. 57

ÖĞRENME FAALİYETİ-6 ÖĞRENME FAALİYETİ-6 AMAÇ Gerekli donanımı kullanarak tekniğine uygun şekilde birden fazla evaporatörlü soğuk depo, soğutma devrelerini çizebilecek ve devreleri takip edip okuyabileceksiniz. ARAŞTIRMA İnternet ortamında soğuk depo sektöründe üretim ve montaj yapan kuruluşların web sitelerinden çok evaporatörlü soğuk depo, soğutma devrelerini araştırınız. Bu bilgileri rapor hâlinde hazırlayınız. Çevrenizdeki soğuk depoları araştırınız. Çok evaporatörlü soğutma devrelerini inceleyiniz. Bu bilgileri rapor hâlinde hazırlayıp okulda sunumunuzu yapınız. Bulunduğunuz yerleşim yerindeki çok evaporatörlü soğuk depo soğutma tesisatlarının üretim, montaj ve pazarlama işlerini yapan kuruluşları araştırınız. Topladığınız bilgileri rapor hâlinde hazırlayınız. Bu raporu okulunuzda öğretmeniniz ve arkadaşlarınız ile tartışınız. Çok evaporatörlü soğuk depolarda kullanılan kompresör, kondenser ve evaporatörler ile yardımcı elemanların teknik özelliklerini araştırınız. Bunlarla ilgili bilgileri defterinize kaydediniz. Sınıfta sunumunuzu yapınız. 6. BİRDEN FAZLA EVAPORATÖRLÜ SOĞUK DEPO, SOĞUTMA DEVRELERİ Soğuk odaların kapasite ve büyüklüklerine göre birden fazla evaporatör sisteme monte edilebilmektedir. Ayrıca soğuk odada muhafaza edilecek gıdaların cinsi de yine evaporatör seçimi ve sayısında önemli faktörlerdir. Soğuk odalara konacak evaporatörler grup şeklinde olabileceği gibi ayrı ayrı da yerleştirilebilmektedir. Evaporatör sayısı sistem gereksinmesi dikkate alındıktan sonra projedeki kompresörlerin kapasiteleriyle uyumlu biçimde ve teknik kurallara göre belirlenmektedir. Evaporatörler, soğuk odada tavana yakın konmaktadır. Özellikle tavana konan dış ünite evaporatörden yüksekte olduğu için evaporatör çıkışında yağ cebi olmalıdır. Bu yağ cebinin alt yüksekliği 150 mm olmalıdır. Kompresör evaporatörden daha yükseğe konulmalı ve evaporatörler birden fazla ise de yine evaporatör çıkışlarında bu kez üstte yağ cebi olmalıdır. 58