(m.167-176) A)KAMBİYO SENETLERİ Alacaklının bu takip yoluna başvurabilmesi için kambiyo senetleri olan bono,poliçe veya çeke sahip olması gerekir. Kambiyo senetleri TTK m.670-823 arasında düzenlenmiştir. Alacak rehinle temin edilse dahi alacaklı rehnin paraya çevrilmesi yoluyla takibe başvurmadan doğrudan bu takip yoluna başvurabilir.(m.45/2,167/1)
1) POLİÇENİN UNSURLARI (TTK m.671) Senet metninde yer alan poliçe ibaresi Belirli bir bedelin ödenmesi hususunda kayıtsız şartsız bir havalenin olması Ödeyecek kişinin muhatabın adı Vade (yoksa senet görüldüğünde ödenir) Ödeme yeri (yoksa muhatabın adı yanında gösterilen yer ödeme yeri sayılır) Kime veya kimin emrine ödenecekse onun adı Düzenleme tarihi ve yeri (yoksa düzenleyenin adı yanında gösterilen yer düzenleme yeri sayılır) Düzenleyenin imzası * bu unsurların bulunmaması senedin poliçe olmasını engellemez.
2) BONONUN UNSURLARI (TTK m.776) Senet metninde yer alan bono veya emre yazılı senet kelimesi Kayıtsız şartsız belli bir bedeli ödeme vaadi Vade (yoksa senet görüldüğünde ödenir) Ödeme yeri (yoksa senedin düzenlendiği yer ödeme yeri sayılır.) Kime veya kimin emrine ödenecek ise onun adı Düzenleme tarihi ve yeri ( yoksa düzenleyenin adının yanında yazılı olan yer düzenleme yeri sayılır) Düzenleyenin imzası * bu unsurların bulunmaması senedi bono olmaktan çıkarmaz.
3) ÇEKİN UNSURLARI (TTK m.780) Senet metninde yer alan çek kelimesi Kayıtsız şartsız belirli bir bedelin ödenmesi hususundaki havale Ödeyecek kişinin muhatabın ticaret unvanı Ödeme yeri ( açıklık yoksa muhatabın ticaret unvanının yanında gösterilen yer ; ticaret unvanı yanında birden fazla yer gösterilmişse çek ilk gösterilen yerde ödenir. Böyle bir açıklık ve başa bir kayıt da yoksa çek muhatabın merkezinin bulunduğu yerde ödenir.) Düzenleme tarihi ve yeri (gösterilmemişse düzenleyenin adı yanında gösterilen yer düzenleme yeri sayılır.) Düzenleyenin imzası * bu unsurların bulunmaması senedi çek olmaktan çıkarmaz.
B) KAMBİYO SENEDİNE DAYALI TAKİPTE YETKİLİ İCRA DAİRESİ: Bu takip için de yetkili icra dairesi genel haciz yoluyla takipteki usule göre belirlenir. Başka bir anlatımla İİK m.50/1'in göndermesiyle HMK'da yazılı yetki hükümleri kıyasen uygulanır. (HMK m.519) Bu takip içinde genel yetkili icra dairesi borçlunun yerleşim yerindeki icra dairesidir. (HMK m.6)
KAMBİYO SENETLERİNE Çek keşide yeri ve çekte muhatap bankanın bulunduğu yer icra daireleri yetkilidir.( TTK m.780,781,50/1). Bonoda öngörülen ödeme yerinde ( TTK m.777/3) ödeme yeri gösterilmeyen bonoda ise ödeme yerinin düzenleme yeri olduğunun kabulü gerekeceğinden bononun düzenleme yerinde (tanzim) icra takibi yapılabilir. Takipte borçlu sayısı birden fazla ise icra takibi borçlulardan birinin yerleşim yerindeki icra dairesinde yapılabilir. (HMK m.7/1)
HMK m.17 'ye göre tacirler veya kamu tüzel kişileri aralarında doğmuş veya doğabilecek bir uyuşmazlık hakkında bir veya birden fazla mahkemeyi sözleşmeyle yetkili kılabilirler. Taraflarca aksi kararlaştırılmadıkça dava sadece sözleşmeye belirlenen bu mahkemelerde açılır. takibe konu bonoda yetki sözleşmesi olup; takip HMK'nın yürürlüğe girmesinden sonra başlatılmış ise yetkili icra dairesi bu yetki sözleşmesine göre belirlenir.
Kambiyo senetlerinden doğan alacaklar aranacak alacaklar niteliğinde olduğundan bu alacaklar için TBK m.89/1 hükmü uygulanamaz. Yani senet alacaklısı kendi yerleşim yerinde bu takibi yapamaz.
C)TAKİP TALEBİ: Alacaklının bu takip yoluna başvurabilmesi için kambiyo senedinin aslını ve borçlu sayısı kadar onaylı örneğini takip talebine eklemesi şarttır. Ancak çek bankaya ibraz edildiğinde kısmen ödeme yapılmışsa çekin ön ve arka yüzünün onaylı fotokopisi banka tarafından hamile verileceğinden çek aslı ibraz edilmeden de bu fotokopi eklenerek takibe geçilebilir.(çek Kanunu m.3/4) Borçluyu takip için ödememe protestosu çekilmesi gereken durumda protestonun da kambiyo senedi ile birlikte takibe eklenmesi şarttır.
Poliçede keşideciye cirantalara, bunlar lehine aval verenlere,araya girme suretiyle kabul edenlere ve bunların yetkisiz temsilcilerine karşı icra takibi yapabilmek için alacaklının ( yetkili hamilin) poliçeyi kabul eden muhataba ödememe protestosu çekmesi ve bu protestoyu poliçe aslıyla birlikte icra dairesine vermesi gerekir (TTK m.714 vd.,730/1/b)
KAMBİYO SENETLERİNE Bonoda bonoyu tanzim eden kimse tıpkı poliçeyi kabul eden gibi sorumlu olduğundan keşideci aleyhine takip için protesto çekilmesine gerek yoktur (TTK m.779/1,778,702,678,698/2). Ancak bonoda cirantalara bunlar lehine aval verenlere ve bunların yetkisiz temsilcilerine karşı kambiyo senedine dayalı takip yapabilmek için alacaklının tanzim edene ödeme gününü takip eden iki iş günü içinde ödememe protestosu çekmesi ve bu protestoyu bono aslı ile birlikte icra dairesine vermesi zorunludur. (TTK m.778,714 vd.,730/1/b)
Çeklerde çekin süresinde ibraz edildiği halde muhatap banka tarafından çekin ödenmediğini gösteren tarihli bir beyanı varsa (ibraz şerhi) çekte yazılı tüm borçlulara karşı alacaklı ( yetkili hamil) takip yapabilir. Çekte protestoya gerek yoktur. Aynı şekilde çek üzerinde bir takas odasının beyanı varsa çeke dayalı takip için ayrıca bir protestoya gerek yoktur. (TTK m.808c)
Çek süresinde muhatap bankaya veya bir takas odasına ibraz edilmemiş ise bu çeke dayalı takip için ödememe protestosu çekilmesi gereklidir.(ttk m.809,808a) Takibe kambiyo senedi eklenmemiş veya itiraz ve şikayet süresi dolmadan geri alınmış ise borçlu ödeme emrinin tebliğinden itibaren 7 gün içinde şikayet yoluyla ödeme emrinin iptalini isteyebilir.
Takibin tarafları: Takip talebinin alacaklısı takibe dayanak senedin yetkili (meşru) hamilidir. Senet ciro edilmişse yetkili hamil kendi hakkı müteselsil ve birbirine bağlı cirolardan anlaşılan son hamildir. (TTK m.686,778,790). Yetkili hamil olmayan kişi takip yaparsa borçlu 5 gün içinde şikayet yoluyla icra mahkemesine başvurarak takibi iptal ettirebilir( İİK m.170a/2).
Bu takibin borçlusu poliçede, poliçeyi kabul den muhatap, keşideci, cirantalar, bunlar lehine aval verenler,araya girme suretiyle kabul edenler ve bunların yetkisiz temsilcileridir.(ttk m.698,702,713,724,678). Bonoda ise borçlular tanzim eden,cirantalar, bunlar lehine aval verenler ve bunların yetkisiz temsilcileridir. (TTK m.779,778,678,702,713,724). Çekteki borçlular ise keşideci cirantalar, bunlar lehine aval verenler ve bunların yetkisiz temsilcileridir. (TTK 808,794,818,678,702)
Alacak miktarı: Vadesi gelmiş, kambiyo senedinde yazılı olan bedelin ödenmeyen kısmı Çeklerde ibraz gününden, bono ve poliçede vade tarihinden takip tarihine kadar işleyen temerrüt faizi (TTK m.725/1b,726b,778,810,818/1) ( 3095 sayılı Kanun m.2/2 hükmünde öngörülen ticari işlerdeki temerrüt faizi oranı (avans) üzerinden faiz hesaplanır. Yabancı para faizi ise 3095 sayılı Kanun m. 4a'ya göre talep edilir. Alacaklının yaptığı protesto ve ihbarname giderleri Kambiyo senedinin binde üçünü aşmamak üzere komisyon ücreti Çeke dayalı takiplerde çekin karşılıksız kalan bedelinin %10'u ( bu miktar yalnızca keşideciden talep edilebilir.)(ttkm.783/3)
D) ÖDEME EMRİ: İcra müdürünün örnek 10 ödeme emrini göndermesi için gereken şartlar: 1- takip talebinin yasal unsurları içerip içermediği (m.58) 2- senedin kambiyo senedi niteliğinde olup olmadığı 3- takip alacaklısının takip hakkının bulunup bulunmadığı 4- senedin vadesinin gelip gelmediğini inceleyerek icra müdürü ödeme emri göndermelidir.
KAMBİYO SENETLERİNE Yukarıdaki 2 ve 3 numaralı sebepler m.170a 'da özel şikayet sebepleri olarak düzenlendiğinden m.168/3'e göre 5 gün içinde borçlu tarafından şikayet yolu ile icra mahkemesinde ileri sürülerek takibin iptali istenebilir. Ancak vadesi gelmeyen senede dayalı takip yapılırsa şikayet süresi 7 gündür.(m.16)
Ödeme emrinde yer alacak hususlar m.168/2'de yazılmıştır. Ödeme emrine itiraz ve özel şikayet süresi 5 gündür. Ödeme ve mal beyanında bulunma süresi ise 10 gündür. Ödeme emri ile birlikte takibe dayanak kambiyo senedi ve varsa protesto evrakının örneği gönderilir. Aksi halde borçlu ödeme emrinin tebliğinden itibaren 7 günlük şikayet süresi içinde icra mahkemesinden ödeme emrinin iptalini isteyebilir.
Ödeme emrine 5 gün içinde icra mahkemesine itiraz edilmezse ( m.168/4,168/5,169,170/1) takip kesinleşir. 10 günlük borç ödeme süresi içinde borç ödenmezse alacaklı borçlunun mallarının haczedilmesini talep edebilir.(m.170b,66,78 vd.) 5 gün içinde ödeme emrine itiraz etmeyen borçlu 10 gün içinde borcu ödemezse mal beyanında bulunmak zorundadır. Aksi halde hapisle tazyik edilir.(m.168/6)
E) ÖDEME EMRİNE İTİRAZ: Borçlu ödeme emrinin tebliğinden itibaren 5 gün içinde icra mahkemesinde borca ve imzaya itiraz edebilir. Borçluya ödeme emri tebliğ edilemese bile alacaklının takibi sürdürme iradesi var ise borçlu şikayet ve itiraz yoluna başvurabilir. Borçluya ödeme emri tebligatı usulsüz tebliğ edilmiş ise borçlu öğrenme tarihinden itibaren 7 gün içinde icra mahkemesine başvurarak ödeme emri tebliğ tarihinin düzeltilmesini şikayet yoluyla isteyebilir. Borçlu bu şikayet dilekçesiyle aynı anda borca ve imzaya itirazlarını da ileri sürebilir. Ancak bu itirazlarını usulsüz ödeme emrini öğrendiği tarihten itibaren 5 gün içinde yapmak zorundadır. İcra mahkemesi önce tebligat usulsüzlüğü şikayetini inceler tebligat usulüne uygun ise şikayeti süreden reddeder. Tebligat usulsüz ise ödeme emri tebliğ tarihini düzeltir ve düzeltilen tebliğ tarihine göre süresinde olan itirazları inceler ve sonucuna göre karar verir.
Ödeme emrine itiraz, satıştan başka icra takip işlemlerini durdurmaz.(m.169/2,170/1). Ancak ödeme emrine itiraz etmiş olan borçlu icra mahkemesinden itirazın geçici olarak durdurulmasını isteyebileceği gibi icra mahkemesi kendiliğinden de takibin geçici durdurulmasına karar verebilir. Bu kararın etkisi mahkemenin itirazın esası hakkında vereceği karara kadar devam eder.
Borçlunun açtığı menfi tespit davası icra mahkemesince borca veya imzaya itirazın incelenmesini engellemez. Sahtelik nedenine dayalı olarak açılsa da menfi tespit davası HMK m.209/1 hükmüne göre değil; ancak İİK m.72 hükmü çerçevesinde icra takibini etkileyebilir. İcra mahkemesi itirazın reddine karar verirse bu kararın kesinleşmesi beklenmeden alacaklı takibe devam edebilir.
İcra mahkemesi borçlunun itirazının kabulüne karar verir ise icra takibi durur (m.169a/5,170/3) ve bu kararın kesinleşmesi üzerine icra takibi iptal edilir. Takibin iptali üzerine borçlu İİK m.361 uyarınca icra dosyasına ödediği paranın iadesine bir muhtıra ile alacaklıdan o takip dosyası üzerinden takip edebilir.
KAMBİYO SENETLERİNE İcra mahkemesi itirazın reddi kararının borçluya tebliğinden itibaren borçlu 3 gün içinde mal beyanında bulunmalıdır. Borca itiraz, incelemesi ve ispatı:(m.169-169a) İmzaya itiraz dışındaki bütün itirazlar borca itirazdır. Borca itiraz halleri borcun olmadığı,ödendiği, ertelendiği, zaman aşımına uğradığı, takibin mükerrer olduğu,icra dairesinin etkili olmadığı faiz oran ve miktarının fahiş olduğu takas itirazı gibi.
Borçlu itiraz sebepleri ile bağlıdır. İstisnası takibe dayanak kambiyo senedi metninden anlaşılan itiraz sebepleridir. Bunun dışında imzayı inkar edemez İcra mahkemesi borca itiraz incelemesini mutlaka duruşmalı yapar (m.169a/1).
Borçlu duruşmaya gelmez, alacaklı da incelemeye devam edilmesini istemezse veya her iki taraf da duruşmaya gelmezse dosya işlemden kaldırılır. (HMK m.150). Ancak yetki itirazında takibin tarafları gelmeseler bile hakim gereken kararı verir. Alacaklı duruşmaya gelmezse icra hakimi takibi geçici olarak durdurma kararı verir. Alacaklı bu karardan itibaren en geç 6 ay içinde icra mahkemesine başvurarak borçlunun ibraz ettiği belge altındaki imzanın kendisine ait olmadığını ispat ederse mahkemece icra takibinin devamına karar verir. (m.169a/3)
Yetki itirazı: Borçlu yetki itirazında yetkili icra dairesini bildirmezse itiraz geçersiz olur. (HMK M.19/2). Sadece yetki itirazında borçlu kambiyo senedi metninden anlaşılmayan başka itiraz sebeplerini ileri süremez. (m.170b,63)
Mahkeme yetki itirazıyla birlikte borca ve imzaya da itiraz edilmişse öncelikle yetki itirazını inceler. Yetki itirazını kabul ederse işin esası hakkında bir inceleme yapmaz. Alacaklı süresi içinde takibin yapıldığı yetkisiz icra dairesine başvurarak takip dosyasının yetkili icra dairesine gönderilmesini istemezse takip yapılmamış sayılır. Alacaklı takip yapmak isterse yeniden harç yatırmak zorundadır.
İcra mahkemesi yetki itirazını bir ara kararıyla reddederek,borçlunun esasa ilişkin itirazlarını inceler ve bir karar verir.
Borcun olmadığı veya itfa yahut imhal itirazları: Borcun olmadığı itirazları; senedin karşılıksız kaldığı hatır senedi olduğu, anlaşmaya aykırı doldurulduğu,senette tahrifat yapıldığı, senet tanzim tarihinde ayırt etme gücünün bulunmadığı, mirası reddetmiş olduğu veya mirasın hükmen reddedilmiş olduğu gibi sebeplere dayanır. Borcun itfa edildiği itirazı ödeme, ibra, her çeşit af, terkin ve takas gibi itirazlardır. Borcun imhal edildiği itirazı ise ödeme için borçluya süre verildiği itirazıdır.
Takip borçlusu senet alacaklılarıyla arasındaki şahsi defileri takibe geçen yetkili hamile karşı ileri süremez (TTK m.687,778,818/1) Takip borçlusu mutlak defileri yetili hamile karşı ileri sürebilir. Bu mutlak defiler; imza itirazı, borçlunun senet tanzim tarihinde temyiz kudretine sahi olmadığı itirazı, senet metninde tahrifat veya sahtelik iddiası olarak sayılabilir.
Borca itirazın ispatı: Borçlu borcun olmadığı veya itfa yahut imhal edildiği itirazını resmi bir belge ile ispat edebilir (m.169a/1).veya imzası alacaklı tarafından ikrar edilmiş bir belge ile ispat edilebilir. Borçlunun ibraz ettiği belge altındaki imza alacaklı tarafından inkar edilirse hakim imza inkarını İİK m.68a'daki usule göre inceler (m.169a/3).
Borçlu kambiyo senedindeki yazılar ile de itirazını ispatlayabilir. Tanık ve yemin deliline başvurulamaz. Senette tahrifat iddiası bilirkişi incelemesi ile ispatlanabilir. Zaman aşımı itirazı senetteki vade tarihine göre ispatlanabilir 6273 sayılı Kanun ile çekteki 6 aylık zaman aşımı süresi 3 yıla çıkarılmış olup, bu yasanın yürürlük tarihi olan 03.02.2012 tarihinden sonraki bir tarihe çek ibraz süresinin rastlaması halinde 3 yıllık zaman aşımı uygulanır. Takibin kesinleşmesinden sonraki dönemde zaman aşımı için İİK m.71/2'ye göre icra mahkemesinden icranın geri bırakılması istenebilir.(m.170b,71/2)
Borca itirazda icra mahkemesince verilebilecek kararlar: Borçlunun itirazının esasa ilişkin nedenlerle kabulü halinde icra mahkemesi borçlunun talebi üzerine aynı kararda kötü niyeti veya kast ya da ağır ihmali bulunan alacaklıyı takip konusu alacağın %20 sinden aşağı olmamak üzere tazminata mahkum eder(m.169a/4)
Yetki zaman aşımı gibi esasa ilişkin olmayan itirazların kabulü halinde alacaklı tazminata mahkum edilemez. Borçlunun ibraz ettiği belge altındaki imzayı alacaklı inkar etmiş, ve imza alacaklıya ait çıkmış ise alacaklı %20 tazminattan başka Hazine lehine adi belgenin miktarının %10'u oranında para cezasına da mahkum edilir.
Borca itirazın reddi kararı: Borca itirazın reddine karar verern icra mahkemesi mahkemece takibin geçici olarak durdurulmasına karar verilmiş ise alacaklının talebi üzerine borçluyu takip konusu alacağın %20sinden az olmayan inkar tazminatına mahkum eder.(m.169a/4)
İmzaya itirazın incelenmesi ve ispatı: Borçlu takip konusu kambiyo senedinde kendisine ait olduğu iddia edilen imzayı inkar etmesi halinde imza itirazını açıkça bildirmek zorundadır. Enedi imzalayan kişinin, şirket yetkilisi olmadığı veya senette borçlunun hiç imzasının bulunmadığı itirazları imzaya değil borca itirazdır. İmzaya itiraz hakkında mutlaka duruşmalı inceleme yapılır. (m.170'e göre)
KAMBİYO SENETLERİNE İmza incelemesi m.170/3 göndermesiyle m.68a/4 hükmüne göre yapılır. İmzanın borçluya ait olduğunun ispatı alacaklıya aittir. İmzaya itiraz halinde verilecek karalar: İcra mahkemesi yaptırdığı bilirkişi incelemesi sonunda inkar edilen imzanın borçluya ait olmadığına kanaat getirirse itirazın kabulüne ve takibin durdurulmasına karar verir. Takibin iptaline karar verilmesi doğru değildir(m.170/3)
İmza itirazının kabulü kararıyla birlikte kambiyo senedini takibe koymakta kötü niyeti veya ağır kusuru bulunan alacaklıyı borçlu lehine takip konusu alacağın %20'sinden aşağı olmamak üzere tazminata,ayrıca % 10 oranında para cezasına mahkum eder.(m.170/4)(takibe konu bonoda alacaklı olan lehtar, keşideci olan borçlunun imzasının borçluya ait olup olmadığını bilebilecek durumda olduğundan ağır kusurlu kabul edilmiştir.)
İmzaya itirazın reddi kararı: İcra mahkemesi bilirkişi incelemesi sonucunda imzanın borçluya ait olduğunu anlarsa itirazın reddine karar verir. Şayet icra takibinin daha önce geçici olarak durdurulmasına karar verilmiş ise aynı karar ile borçluyu takip konusu alacağın %20 sinden aşağı olmamak üzere inkar tazminatına ve % 10 oranında para cezasına mahkum eder.
Aynı anda imzaya ve borca itiraz edilmesi: Borçlu imzaya itirazla birlikte imza itirazıyla çelişme halinde olmayan,yetki,zaman aşımı, derdestlik,takas gibi borca itirazlarda bulunabilir. Mahkeme öncelikle alacağın esasına ilişkin olmayan yetki zaman aşımı, derdestlik gibi itirazları inceler. Bu itirazları doğru bulursa imza incelemesi yapmadan itirazın kabulüne karar verir. Aksi halde bu tür borcun esasına ilişkin olmayan itirazları reddeder ve imzaya itirazın esasını inceler. Ancak takas gibi alacağın esasına bir itiraz varsa öncelikle imza itirazı incelenmelidir. İmzaya itiraz eden borçlu senet metninden anlaşılan itiraz sebeplerini de ileri sürebilir.