RUSYA FEDERASYONU TATARİSTAN CUMHURİYETİ PERAKENDE SEKTÖRÜ YERİNDE PAZAR ARAŞTIRMASI Hazırlayanlar Songül BEKTAŞOĞLU A. Oya BENLİ ÖZBAŞ Ülke Masaları II Dairesi Aralık 2012 T.C. Ekonomi Bakanlığı İhracat Genel Müdürlüğü
İÇİNDEKİLER 1. RUSYA FEDERASYONU GENEL EKONOMİK DURUM... 5 1.1 Temel Sosyal Göstergeler... 5 1.2 Temel Ekonomik Göstergeler... 6 1.3 Türkiye ile Rusya Federasyonu Arasındaki Ticaret... 8 1.4 Rusya Federasyonu Perakende Sektörü... 12 2. TATARİSTAN CUMHURİYETİ GENEL EKONOMİK DURUM... 14 2.1 Temel Sosyal Göstergeler... 14 2.2 Temel Ekonomik Göstergeler... 15 3. TATARİSTAN IN BAŞLICA SEKTÖRLER İTİBARİYLE ÜRETİM YAPISI... 16 3.1 Petrol ve Petro Kimya... 17 3.2 Otomotiv... 17 3.3 Havacılık... 18 3.4 Tarım ve Gıda... 18 4. TATARİSTAN CUMHURİYETİ DIŞ TİCARETİ... 20 5.TÜRKİYE-TATARİSTAN İKİLİ TİCARİ VE YATIRIM İLİŞKİLERİ... 23 5.1 Türkiye-Tataristan İkili Ticari... 23 5.2 Türkiye nin Tataristan a Başlıca Ürünler İtibarı ile İhracatı... 24 5.3 Türkiye nin Tataristan dan Başlıca Ürünler İtibarı ile İthalatı... 25 5.4 Müteahhitlik Hizmetleri... 25 5.5 Türkiye nin Tataristan daki Başlıca Yatırımları... 26 5.5 İthalat Mevzuatı... 26 6. TATARİSTAN CUMHURİYETİ PERAKENDE SEKTÖRÜ... 27 6.1 Tataristan Perakende Pazarında Mevcut Durum... 27 6.2 Tataristan Pazarında Perakende Ticaretin Görünümü... 28 6.3 Eğilimler... 29 6.4 Beklentiler... 30 6.5 Problemler... 30 7. TATARİSTAN PERAKENDE SEKTÖRÜNÜ GELECEKTE ETKİLEYECEK BAŞLICA FAKTÖRLER... 31 7.1. Elektronik Ticaret... 31 7.2 Özel Etiketli Ürünler... 31 7.3. Helal Gıdalar... 33 7.4. Organik Gıdalar... 33 7.5. Satın Alma ve Birleşmeler... 34 8. TATARİSTAN PERAKENDE SATIŞ NOKTALARI... 36 8.1 Açık Pazarlar... 36 8.2 Alışveriş Merkezleri... 36 8.3 Hipermarketler... 36 8.4 Süpermarketler... 37 8.5 Cash & Carry (Toptan Fiyatına Perakende Satışlar)... 38 8.6 Bakkallar (Convenience Stores)... 39 8.7 İndirim Marketleri... 39 8.9 Alışveriş Caddeleri... 39 9. PERAKENDE SEKTÖRÜ MEVZUATI... 40 10. PAZARA GİRİŞ VE TANITIM... 42 10.1 Pazardaki Avantajlar ve Zorluklar... 42 10.2 Reklam ve Promosyon... 44 10.3 Ticareti Etkileyen Kültürel Faktörler... 44 2/59
10.4 Dağıtım Kanalları... 45 10.5 Taşımacılık Maliyetleri... 45 10.6 Ödeme Şekli... 46 10.7 Tüketici Profili... 46 10.8 Tüketim Alışkanlıkları... 47 10.9 İş Kültürü... 47 11. GENEL DEĞERLENDİRME... 52 KAYNAKLAR... 56 EKLER... 57 Ek-1: GÖRÜŞME GERÇEKLEŞTİRİLEN KURUM VE KURULUŞLAR... 57 Ek-2: TATARİSTAN DAKİ SÜPERMARKET ZİNCİRLERİ... 58 Ek-3: KAZAN DAKİ ALIŞVERİŞ MERKEZLERİ... 59 3/59
TABLOLAR Tablo 1: Rusya Federasyonu Sosyal Göstergeler... 5 Tablo 2: Rusya Federasyonu Ekonomik Göstergeler... 6 Tablo 3: Türkiye nin Rusya ya İhracatında Başlıca Ürünler... 9 Tablo 4: Türkiye nin Rusya dan İthalatında Başlıca Ürünler... 10 Tablo 5: Tataristan Cumhuriyeti Sosyal Göstergeler... 14 Tablo 6: Tataristan Cumhuriyeti Sosyal Göstergeler... 15 Tablo 7: Yıllar İtibarı ile Tataristan ın Dış Ticaret Rakamları... 20 Tablo 8: İhracatında Başlıca Ürünler... 20 Tablo 9: İthalatında Başlıca Ürünler... 21 Tablo 10: İhracatındaki İlk 10 Ülke... 21 Tablo 11: İthalatında İlk 10 Ülke... 22 Tablo 12: Türkiye-Tataristan Dış Ticaret Göstergeleri... 23 Tablo 13: Türkiye nin Tataristan a İhracatı... 24 Tablo 14: Türkiye nin Tataristan dan İthalatı... 25 Tablo 15: Tataristan daki Başlıca Zincir Marketler... 38 4/59
1. RUSYA FEDERASYONU GENEL EKONOMİK DURUM 1.1 Temel Sosyal Göstergeler Tablo 1: Rusya Federasyonu Sosyal Göstergeler Devletin Adı Rusya Federasyonu Başkenti Moskova (10,1 milyon) Yönetim Biçimi Çift meclisli başkanlık sistemi Resmi Dili Rusça Dini Ortodoks, İslam, Budizm Para Birimi Ruble Yüzölçümü 17 milyon km 2 Nüfus 143 milyon Yıllık Nüfus Artış Hızı (%) (2010) - 0,25 Nüfus Yoğunluğu (km 2 /kişi) 8,5 Ortalama Ömür (yıl), Kadın 74,2 Ortalama Ömür (yıl), Erkek 61,8 Mesai Saatleri ve Günleri Pazartesi-Cuma, 09.00-18.00 Büyük Kentler, (Limanlar) Moskova, St. Petersburg (liman), Novosibirsk, Ekaterinburg, Nijniy- Novgorod, Samara, Omsk, Kazan, Çelyabinsk, Rostov-on-Don (liman), Ufa Türkiye ile Saat Farkı +2 ve +1 saat (Türkiye kış saatine geçtiğinde RF Avrupa kısmı geçmemektedir, böylece fark 2 saat olmaktadır.) Haftalık Çalışma Saati (Ortalama) 40 Uluslararası Telefon Kodu +7 Gelen Turist Sayısı 2,33 milyon Giden Turist Sayısı 14,49 Milyon Eğitim Harcamaları / GSYİH % 5,0 Sağlık Harcamaları / GSYİH % 3,4 Yüksek öğretim kurumu sayısı 1.100 Yüksek öğrenimdeki öğrenci sayısı 7 milyon Asgari Ücret (bölgelere göre değişir) RF ortalaması Moskova ortalaması Kazan ortalaması Ortalama Ücret (bölgelere göre değişir) RF ortalaması Moskova Kazan İnternet Kullanıcı Sayısı 6.700 Ruble 12.000 Ruble 9.300 Ruble 22.900 Ruble 44.300 Ruble 25.000 Ruble 51 milyon 5/59
Bin kişiye düşen Otomobil Telefon Televizyon Mobil Telefon Bilgisayar İnternet Bağlantı Sayısı (kullanıcı) 360 430 520 920 445 490 Kaynak: The Economist Intelligence Unit, T.C. Moskova Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği 1.2 Temel Ekonomik Göstergeler Tablo 2: Rusya Federasyonu Ekonomik Göstergeler 2010 a 2011 a 2012 b GSYİH (Milyar Dolar) 1.488 1.858 1.966 GSYİH nın Dağılımı (%) Tarım 4,0 4,5 4,11 Sanayi 36,8 36,9 37,6 Hizmetler 59,1 58,6 58,2 Kişi Başına Gelir (Dolar, PPP) 10.410 12.990 13.770 GSYİH Artış Oranı (%) 4,3 4,3 3,7 Tüketici Fiyatları Enflasyonu (Ortalama, %) 6,9 8,4 5,1 İşsizlik Oranı (%) 7,5 6,6 6,2 Sanayi Üretimi Artışı (%) 7,6 4,5 3,8 Tarım Üretimi Artışı (%) -11,6 15,8-4,0 Ortalama Döviz Kuru ($/Ruble) 30,4 29,4 30,9 Hizmetler (%) 2,8 3,5 4,3 Dış Ticaret (Milyar $) İhracat 400 520 541 İthalat 249 322 351 Denge 151 198 191 Cari İşlemler Dengesi (milyar Dolar) 71,1 100,5 90,1 Cari İşlemler Dengesinin GSYİH ya Oranı (%) 4,8 5,4 4,6 Dış Borç Stoku (Milyar Dolar) 385 423 453 Dış Borç Stokunun GSYİH ya Oranı (%) 25,9 22,8 23,0 Ödenmiş Dış Borç Servisi (%) 79,8 68,4 70,3 Doğrudan Yabancı Sermaye Stoku (Milyar Dolar) 493 546 591 Doğrudan Yabancı Yatırım Girişi (Milyar Dolar) 43,3 52,9 45,0 Kamu Harcamaları Artışı (%) -1,4 1,5 2,2 Özel Tüketim Harcamaları Artışı (%) 5,2 6,8 5,3 Brüt Sabit Yatırım Artışı (%) 5,8 8,0 6,0 Kaynak: The Economist Intelligence Unit Kasım 2012 6/59
17 milyon kilometrekareyi aşan alanı ile dünyanın en büyük yüzölçümüne sahip ülkesi olan Rusya, 11 farklı zaman dilimine bölünmüştür. Asya nın kuzeyinde Kuzey Pasifik Okyanusu ve Avrupa arasında Kuzey Buz Denizine uzanan ülke, 14 ülkeyle sınır komşusudur. İki parlamentolu bir başkanlık sistemi ile yönetilen Rusya Federasyonu çeşitli federal yapılardan oluşmaktadır. Bu federal yapılar hukuki açıdan eşit birimler sayılmakta olup, aşağıdaki gibi sıralanabilir: 21 Cumhuriyet (ya da Federe Cumhuriyet), 46 Oblast (Rusya nın bölgeleri; il), 9 Kray (büyük il), 2 Federal kent yönetimi (Moskova ve St. Petersburg), 1 Özerk Oblast (özerk il/yahudi Özerk Oblastı), 4 Özerk Okrug (küçük özerk İl). Bütün bu federal birimler 7 büyük Federal Okrug (çevre) birimi içine alınıp, bu yerlere bağlanmışlardır. Rusya Federasyonu'na bağlı 21 cumhuriyetin her birinin kendi ayrı anayasası ve devlet başkanı (President) vardır. Bu anayasaların Rusya Federasyonu Anayasası'na uyumlu olması ve onunla çelişmemesi gerekmektedir. Rusya, nüfusundaki sürekli düşüş nedeni ile ciddi bir nüfus sorunu ile karşı karşıyadır. Sovyetler Birliği nin 1991 yılında dağılmasından bu yana nüfusun yaklaşık 4 milyonu ülke dışında çıkmıştır. 2002-2006 yılları arasında nüfusta yıllık ortalama % 0,5 oranında daralma gerçekleşmiştir. Dünya Bankası tarafından 2005 yılında yayınlanan bir çalışmaya göre nüfustaki bu azalma bu oranda devam ettiği takdirde, 2050 yılı itibarı ile ülke nüfusunun % 30 üzerinde azalacağı tahmin edilmektedir. Birleşmiş Milletler in ülke nüfusuna yönelik öngörüleri çok daha karamsardır. 2008 yılında yaklaşık 142 milyon olan ülke nüfusunun BM çalışmalarına göre 2050 yılına doğru 112 milyona gerilemesi beklenmektedir. Rusya Federasyonu, büyük bir ekonomik gücün temeli olan doğal kaynaklara ve insan gücüne sahip dünyadaki belli başlı ülkelerden biri konumundadır. Merkezi planlama ve sahip olduğu zengin kaynaklar nedeni ile Rusya da sanayi sektörü ağır sanayi yönünde gelişmiştir. Yakıt, enerji ve metalürji üretimi toplam sınai üretimin %35 ten fazlasını oluşturmaktadır. Elektrik ve gıda üretiminin sınai üretimdeki payının yaklaşık %25 olduğu göz önünde bulundurulduğunda ileri teknoloji ve tüketim malları üretiminin Rus ekonomisinde çok küçük bir payı olduğu ortaya çıkmaktadır. Tekstil sektörünü de kapsayan hafif sanayinin de sınai üretimdeki payı çok cüzi düzeydedir. Ekonomi büyük ölçekli sınai işletmelerin hakimiyetindedir. KOBİ lerin GSYİH dan aldıkları pay, yalnızca %10-15 civarındadır. Bu oran, genellikle gelişmiş pazar ekonomilerinde ve geçiş ekonomilerinde %50 civarında veya daha da üzerindedir. Küçük ölçekli işletmelerin ekonomide yeterince rol alamamasının en önemli nedenlerinden biri yoğun vergi uygulamaları ve karmaşık hukuki düzenlemelerdir. Sanayi Moskova, St. Petersburg, Yekaterinburg ve Nizhny Novgorod kentlerinde yoğunlaşmıştır. Bu büyük kentler geçiş sürecini diğer kentlere göre daha iyi yönetmiş, üretimde çeşitlilik sağlamıştır. Tomsk ve Novosibirsk gibi daha küçük kentler Sovyet rejimi tarafından yaratılan sanayi merkezleridir. Sibirya ve ülkenin en doğusundaki bölgeler hala sanayileşmemiş durumdadır. Bu bölgeler ham madde ve enerji üssü konumundadır. 1990 dan bu yana reel ücretlerde %150 oranında artış gerçekleşmiş olup, yoksulluk düzeyi önemli ölçüde gerilemiştir. Yine de gelir dağılımında eşitsizlik Sovyetler Birliği nin dağılmasından önceki döneme göre hala yüksek düzeydedir. 7/59
Rusya, 2009 yılında derin bir durgunluk sürecine girmiştir. Federal İstatistik Kurumu verilerine göre 2009 yılında ülkenin GSYİH sı küresel krizin olumsuz etkilerine bağlı olarak % 7,9 küçülmüştür. Uygulanan önlem paketinin de olumlu etkileri ile 2010 yılından itibaren durgunluktan çıkış süreci başlamıştır. Ülkenin GSYİH sı 2010 yılında döneminde yıllık % 4 oranında artış göstermiştir. GSYİH 2011 yılında % 4,3 büyümüştür. R.F. Federal İstatistik Kurumu verilerine göre imalat sanayi artış hızı 2010 yılında % 8,5, 2011 yılında % 4,5 olmuştur. 2012 yılı için tahmin edilen imalat sanayi büyüme hızı ise % 4'tür. Merkez Bankası nın Ruble nin döviz kuru değerini düşürmeye yönelik istikrarlı politikaları 2009 yılı başında başarıya ulaşmıştır. Böylelikle Ruble nin ani bir şekilde devalüasyonunun önüne geçilmiştir. Bu başarıda 2008 yılı sonu ve 2009 yılı başı arasındaki dönemde gerçekleşen hatırı sayılır devalüasyon, 2009 yılı başında sıkı para politikaları uygulanmaya başlanması ve petrol fiyatlarındaki artış etkili olmuştur. Merkez Bankası 2011 yılından itibaren enflasyon hedeflemesi rejimini uygulama taahhüdünde bulunmuştur. Rusya Federasyonu nun Beyaz Rusya, Kazakistan, Kırgızistan ve Tacikistan ile Gümrük Birliği Anlaşması, Bağımsız Devletler Topluluğu (BDT) ülkeleri ile Serbest Ticaret Anlaşması bulunmaktadır. Ülkenin Avrupa Birliği ile Şubat 1996 dan geçerli olmak üzere bir ortaklık ve işbirliği anlaşması bulunmaktadır. Rusya, 18 yıl süren müzakere sürecinin ardından 23 Ağustos 2012 tarihinden itibaren DTÖ nün 156 ncı üyesi olmuştur. Dünya Bankası verilerine göre, Rusya'nın DTÖ ye katılımı Rusya nın gayri safi milli hasılasında (GSYİH) ilk 3 yıl içerisinde % 3.3 oranında (49 milyar USD) bir büyüme sağlayacaktır. 10 yıllık bir süreç içerisinde ise Rusya'nın kazancının GSYİH sının %11 i oranında olacağı değerlendirilmektedir. Rusya Federasyonu nun ihracatı 2011 yılında bir önceki yılın aynı dönemine göre % 30 artarak 520 milyar Dolar olmuştur. İthalatı ise 2011 yılında 322 milyar Dolar olmuştur. İthalat 2010 yılına göre % 33 oranında artmıştır. Dünya ticareti 2011 yılı verilerine göre Rusya Federasyonu % 1,6 payıyla dünya ithalatında 17. sıradadır. Rusya nın ihracatından en fazla pay alan ürünler başta petrol ve gaz olmak üzere ham maddelerdir. Ülkenin ithalatında en önemli paya sahip olan ürün grupları ise makine ve ekipman, tüketim malları, ilaçlar, et, şeker ve yarı işlenmiş metal ürünlerdir. Ülke ithalatının yaklaşık %40 ını makine ve ekipman sektörü, yaklaşık %20 sini tarım ve gıda sanayi ürünleri oluşturmaktadır. İthalatta önemli yer tutan diğer ürün grupları ise kimyasallar ve eczacılık ürünleridir. 1.3 Türkiye ile Rusya Federasyonu Arasındaki Ticaret SSCB döneminde de Türkiye nin önemli bir ticaret ortağı konumunda olan Rusya ile ticari ilişkiler 1992 yılında Birliğin dağılmasından sonra da artarak devam etmiştir. Coğrafi yakınlık, Türkiye-Rusya ticari ve ekonomik ilişkilerinin gelişmesinde önemli bir avantaj sağlamaktadır. 8/59
2011 yılında ülkeye ihracatımız 2010 yılına göre % 29,5 oranında, ülkeden ithalatımız ise % 11 oranında artmıştır. Türkiye-Rusya dış ticaret açığı bir önceki yıla göre yaklaşık % 5,8 oranında artmıştır. Ülke ile ticaret hacmi ise yaklaşık % 14 oranında büyümüştür. Türkiye, Rusya nın 2011 yılı ihracatında 6. ithalatında ise 13. sıradadır. Tablo 3: Türkiye nin Rusya ya İhracatında Başlıca Ürünler (Milyon Dolar) GTİP Ürün Adı 2009 2010 2011 No. 8703 Otomobil, steyşın vagonlar, yarış arabaları 166 349 462 0805 Turunçgiller (taze/kurutulmuş) 261 275 333 6006 Diğer örme mensucat 136 220 284 0702 Domates (taze/soğutulmuş) 197 248 259 2710 Petrol yağları ve bitümenli minerallerden elde edilen 88 134 165 yağlar 5407 Sentetik iplik, monofil, şeritlerle dokumalar 120 126 149 8704 Eşya taşımaya mahsus motorlu taşıtlar 3 75 135 7113 Kıymetli metaller ve kaplamalarından mücevherci 44 67 128 eşyası 8708 Kara taşıtları için aksam, parçaları 41 111 108 0806 Üzümler (taze/kurutulmuş) 87 137 108 3917 Plastikten tüpler, borular, hortumlar; conta, dirsek, 81 99 107 rakor vb 6004 Diğer örme mensucat (en>30cm, elastomerik/kauçuk 36 64 95 iplik=>%5) 8544 İzole edilmiş tel, kablo; diğer izole edilmiş elektrik 27 41 94 iletkenleri; fiber optik k 8415 Klima cihazları-vantilatörlü, ısı, nem değiştirme 3 18 88 tertibatlı 4303 Kürkten giyim eşyası, aksesuarları, kürkten diğer eşya 43 75 81 8702 Toplu halde yolcu taşımağa mahsus motorlu taşıtlar 18 39 67 8536 Gerilimi 1000 voltu geçmeyen elektrik devresi 33 46 63 teçhizatı 6403 Ayakkabı; yüzü deri, tabanı kauçuk, plastik, tabii, suni 37 66 59 vb kösele 2523 Çimento 27 22 59 8504 Elektrik transformatörleri, statik konvertisörler, 4,8 4,6 57 endüktörler 3401 Sabunlar, yüzey aktif organik maddeler 48 57 51 6203 Erkek/erkek çocuk için takım, takım elbise, ceket vs. 27 49 47 5801 Kadife, pelüş ve halkalı (tırtıl mensucat) 36 53 47 9/59
GTİP Ürün Adı 2009 2010 2011 No. 8516 Elektrikli su ısıtıcıları, elektrotermik cihazlar 24 32 43 (şofbenler) 8302 Adi metallerden donanım, tertibat vb. Eşya 21 39 42 8418 Buzdolapları, dondurucular, soğutucular, ısı pompaları 17 26 41 5509 Sentetik devamsız lifden iplik (dikiş hariç) (toptan) 15 33 39 0813 Meyve (kurutulmuş) (0801, 0806'de kiler hariç)08. 32 43 39 Fasıldaki sert ve kabukluların 5702 Dokunmuş halılar, yer kaplamaları (kilim, sumak, 21 31 38 karaman vb) 809 Kayısı, kiraz, şeftali, erik ve çakal eriği (taze) 27 37 37 6302 Yatak çarşafı, masa örtüleri, tuvalet, mutfak bezleri 20 31 37 0810 Diğer meyveler (taze) 22 36 37 8474 Toprak, taş, metal cevheri vb. Ayıklama, eleme vb. 23 23 36 İçin makineler 4203 Deri ve köseleden giyim eşyası, aksesuarları 23 29 36 6005 Çözgü tipi örgülü diğer mensucat 20 29 35 7210 Demir/çelik yassı mamul, kaplı, sıvanmış (600mm. 11 9 35 Den geniş) 6204 Kadın/kız çocuk için takım, takım elbise, ceket vs. 26 36 35 6001 Örme; tüylü mensucat 27 51 33 0802 Diğer kabuklu meyveler (taze/kurutulmuş) (kabuğu 14 28 32 çıkarılmış/soyulmuş) 0707 Hıyarlar ve kornişonlar (taze/soğutulmuş) 25 38 31 Genel Toplam 3.202 4.628 5.995 Kaynak: TradeMap Tablo 4: Türkiye nin Rusya dan İthalatında Başlıca Ürünler (Milyon Dolar) GTİP No. Ürün Adı 2009 2010 2011 2711 Petrol gazları ve diğer gazlı hidrokarbonlar 6.382 6.645 10.892 2710 Petrol yağları ve bitümenli minerallerden elde 4.693 6.014 2.769 edilen yağlar 2709 Ham petrol (petrol yağları ve bitümenli 2.458 1.873 1.699 minerallerden elde edilen yağlar) 2701 Taşkömürü; taşkömüründen elde edilen briketler, 1.143 1.410 1.401 topak vb. Katı yakıtlar 7601 İşlenmemiş alüminyum 430 861 1.136 10/59
GTİP No. Ürün Adı 2009 2010 2011 7204 Demir/çelik döküntü ve hurdaları, bunların 367 577 1.058 külçeleri 7208 Demir/çelik sıcak hadde yassı mamulleri-genişlik 600mm. Fazla 388 471 589 1001 Buğday ve mahlut 521 322 499 7207 Demir/alaşımsız çelikten yarı mamuller 532 338 388 7201 Dökme demir (pik) aynalı demir (kütle, blok vb. İlk şekillerde) 99 120 262 7408 Bakır teller 91 83 212 3102 Azotlu mineral/kimyasal gübreler 253 176 206 7209 Demir/çelik yassı mamul, soğuk haddelenmiş kaplanmış (600mm. Den geniş) 139 207 196 7225 Alaşımlı çeliklerden yassı hadde mamulü (genişlik 100 80 183 600mm.den çok) 7403 Arıtılmış bakır, işlenmemiş bakır alaşımları 245 541 128 7211 Demir/çelik yassı hadde mamul (< 600mm. Geniş, 81 111 128 kaplamasız) 3105 Azot, fosfor ve potasyum gibi; iki/üçünün karışımları 103 42 128 4002 Sentetik kauçuk, taklit kauçuk, stiren-butadien 36 77 127 kauçuğu vb 2926 Nitril gruplu bileşikler 42 68 114 4412 Kontrplaklar, kaplama panolar, benzeri kaplama ağaçlar 27 84 108 4801 Gazete kağıdı (rulo veya tabaka) 93 88 102 1512 Ayçiçeği, aspir, pamuk tohumu yağları (kimyasal 185 91 101 olarak değiştirilmemiş) 2814 Saf amonyak/amonyağın sulu çözeltileri 107 89 91 7203 Ağırlık; %99, 94 ü demir olan (parça, pellet, vb.) 14 45 75 müstahsallar 2704 Taşkömürü, linyit ve turbdan elde edilen 4,5 9,6 69 kok/sömikok, karni kömürü 2905 Asiklik alkoller vb. halojenlenmiş, sülfolanmış, 21 22 66 nitrolanmış/nitrozalanmış türevi 7202 Ferro alyajlar 101 94 61 2302 Hububat ve baklagillerin kepek, kavuz ve diğer 13 21 58 kalıntıları 7226 Alaşımlı çeliklerden yassı hadde mamulü (genişlik 13 34 56 600mm.den az) 2601 Demir cevherleri ve konsantreleri 84 73 52 11/59
GTİP No. Ürün Adı 2009 2010 2011 2803 Karbon (tarifenin başka yerinde belirtilmeyen) 19 33 51 4407 Uzunlamasına kesilmiş, biçilmiş ağaç; kalın >=6 mm 2306 Bitkisel yağların üretiminden (23.04-05' hariç)arta kalan küspe ve katı atıklar 31 40 49 20 39 45 4804 Kraft kağıt/kartonlar-sıvanmamış-rulo veya tabaka 35 53 43 halinde 7304 Demir/çelikten (dökme hariç)dikişsiz tüp, boru, içi 29 38 41 boş profil 7502 İşlenmemiş nikel 8 29 39 1006 Pirinç 8 49 38 7228 Alaşımlı çelikten çubuk, profil, içi boş sondaj 14 25 36 çubukları 3908 Poliamidler (ilk şekilde) 3 18 36 2915 Doymuş asiklik monokarboksilik asitler vb. Türevleri 21 25 31 Genel Toplam 19.450 21.601 23.950 Kaynak: T.C. Ekonomi Bakanlığı 1.4 Rusya Federasyonu Perakende Sektörü Rusya Federasyonu, The Economist Intelligence Unit tarafından hazırlanan Retail 2022 raporunda Çin, Hindistan ve Brezilya ile birlikte geleceğin pazarı olarak değerlendirilmektedir. Rusya perakende pazarı büyüklüğünün 2022 yılı itibarı ile yaklaşık 1,5 milyar Dolar büyüklüğe ulaşması ve Rusya nın Çin, ABD, Hindistan ve Japonya dan sonra dünyanın beşinci büyük perakende pazarı olması beklenmektedir. 2011 yılı itibarı ile perakende sektöründe istihdam edilen çalışan sayısı 4,2 milyondur. Bu rakam 71,4 milyonluk toplam çalışan nüfusun % 5,9 una tekabül etmektedir. Rusya da perakende satış hacmi 2011 yılı itibarı ile bir önceki yıla kıyasla % 12,3 oranında artarak 12,4 trilyon Ruble ye ulaşmıştır. Ülkede perakende satışlar 2006-2011 döneminde ortalama % 12,3 oranında artış kaydetmiştir. 2011 yılında satışlar 2006 yılına göre % 78,7 oranında artmıştır. Rusya daki perakende satışların % 60 ı grocery (bakkaliye ürünleri) nden, % 40 ı ise diğer ürünlerden oluşmaktadır. Perakende mağaza zincirleri Rusya perakende pazarında en önemli role sahip kuruluşlardır. X5 Perakende Grubu, satışlardan aldığı pay itibarı ile süpermarket-hipermarket zincirleri 12/59
dahil olmak üzere tüm perakende pazarında lider konumdadır. Şirket hipermarket ve süpermarket zincirlerinin yanı sıra online alışveriş de başlatmıştır. X5 in pazardaki dominant konumuna rağmen 2011 yılında Magnit outlet sayısı ve satış alanı bakımından pazarda lider konuma gelmiştir. Magnit faaliyet alanını süpermarket ve hipermarket zincirleri dışında yeni bir kanal yaratmak sureti ile ilaç/eczacılık ürünleri satışı gerçekleştiren Magnit-kosmetik mağazaları kurarak geliştirmiştir. Rusya perakende sektöründe rekabet, büyük perakende zincirlerinin ülkenin belli başlı büyük kentlerine ve bölgelerine nüfuz etmelerinin bir sonucu olarak büyük ölçüde artmıştır. Rusya da perakendecilik faaliyetleri refah düzeyi ve altyapı faktörlerine bağlı olarak büyük kentlerde yoğunlaşmıştır. Ancak büyük kentlerdeki yoğun rekabet ve yüksek kiraların kar marjlarını giderek kısıtlaması ile birlikte perakende kuruluşlarının orta vadede daha küçük kent ve bölgelerdeki faaliyetlerini artırma arayışına gitmesi beklenmektedir. Bu bölgelerdeki tüketicilerin hükümetin adil gelir dağılımına yönelik olarak aldığı önlemler neticesinde harcanabilir gelir seviyelerinde artış olması beklenmektedir. 13/59
2. TATARİSTAN CUMHURİYETİ GENEL EKONOMİK DURUM 2.1 Temel Sosyal Göstergeler Tablo 5: Tataristan Cumhuriyeti Sosyal Göstergeler Yüzölçümü 67.836 km² Siyasi Statü Cumhuriyet Kuruluş Tarihi 27 Mayıs 1920 Resmi Dil Rusça, Tatarca Nüfus 3.786.358 (Federe birimler arasında nüfus açısından 8. sırada gelmektedir) İdare Merkezi (Başkent) ve Nüfusu Kazan (1.143.546) Başlıca Kentler ve Nüfusları Naberejnıye Çelnı (Yar Çallı) - 513.220 Nijnikamsk (Tüban Kama) - 225.399 Almetyevsk (Elmet) - 146.349 Yelabuga (Alabuga) - 70.750 Etnik Yapı Tatarlar: 2.000.116 (% 52,9) Ruslar: 1.492.602 (% 39,5) Çuvaşlar: 126.532 (% 3,3) Diğer: 160.015 (% 4,2) Din İslam (% 33,7), Ortodoks (% 30,5) İklim Karasal iklim görülmektedir. Ocak ayı ortalama sıcaklığı -16 C, Temmuz ayı ortalama sıcaklığı 19 C dir. Doğal Kaynaklar Petrol (tahmini petrol rezervi 1 milyar ton), doğal gaz, kireç Tataristan Cumhuriyeti, Rusya Federasyonu nun ekonomik açıdan en gelişmiş bölgelerinden biridir. Nüfusu 3,79 milyondur. Tataristan da yaşayan nüfusun % 52,9 unu Tatarlar, % 39,5 ini Ruslar oluşturmaktadır. Cumhuriyette ayrıca, kayda değer sayıda Çuvaş, Mari, Udmurt ve Başkurtlar da bulunmaktadır. Tataristan, Rusya Federasyonu nun doğu Avrupa ovasında, Çulman ve İdil (İtil, Volga) nehirlerinin kesiştiği noktada bulunmaktadır. Bölgenin başkenti Kazan Moskova dan 797 km doğudadır. 67.836 kilometrekarelik yüzölçüme sahip olan Tataristan Cumhuriyeti nin toprakları kuzeyden güneye 290 km, doğudan batıya 460 km uzunluğunda uzanmaktadır. Yabancı devletlerle sınırı olmayan Tataristan, kuzeyde Kirov Oblastı, kuzey/kuzeydoğuda Udmurt Cumhuriyeti, doğu/güneydoğuda Başkurdistan Cumhuriyeti, güneydoğuda Orenburg Oblastı, güneyde Samara Oblastı, güney/güneybatıda Ulyanovsk Oblastı, batıda Çuvaş Cumhuriyeti ve batı/kuzeybatıda Mari El Cumhuriyeti ile komşudur. Tataristan topraklarının İdil (Volga) nehrinin sağında kalan kısmı ve güneydoğusu genellikle düzlük olup, ormanlarla kaplıdır. Bölgenin topraklarının % 90 ı deniz seviyesinden 200 m. yukarıdadır. 14/59
Toprakların yüzde % 16 sı ormanlarla kaplıdır. Ormanlarda meşe, ıhlamur, kayın gibi geniş yapraklı ağaçların yanı sıra çam gibi iğne yapraklılar da bulunmaktadır. Bölgede çok sayıda nehir ve göl bulunmaktadır. Volga (İdel İdil) (3.962 km), Kama (Çulman) (1.805 km.) Belaya (Ağidel Ak İdil) (1.430 km.), Vyatka (Nokrat) (1.314 km.), İk (Iq) (571 km.) bölgedeki başlıca nehirlerdir. Kuybışev ve Nijnikamsk (Tüben Kama) başlıca göllerdir. Bunların haricinde Tataristan da 500 adet küçük nehir ve çay bulunmaktadır. 2.2 Temel Ekonomik Göstergeler Tablo 6: Tataristan Cumhuriyeti Sosyal Göstergeler Gayrı Safi Bölgesel Hasıla (GSBH) 2011 1,25 Trilyon Ruble (41,7 milyar ABD doları) GSBH nın Dağılımı (%) Tarım Sanayi İnşaat Toptan ve Perakende Ticaret Ulaştırma ve İletişim Diğer 7,1 44,1 8,6 12,5 7,7 20,0 Yıllık kişi başına GSBH 10.994 ABD Doları GSBH Artış Oranı (%) 4,6 Enflasyon (%) 5,9 Başlıca Sanayi Ürünleri Petrol ve petrol ürünleri, kamyon, otomobil, uçak ve helikopter, gemi, optik aletler, tekstil, ağaç işleme Dış Ticaret (Milyar $) İhracat 19,9 İthalat 2,97 Hacim 22,9 Denge 17,0 İhracatında Başlıca Ülkeler Polonya (4 milyar Dolar), İtalya (3,1 milyar Dolar), Almanya (1,7 milyar Dolar), Hollanda (1,7 milyar Dolar), Macaristan (1 Milyar Dolar), Türkiye (563 milyon Dolar) İthalatında Başlıca Ülkeler Almanya (685 milyon Dolar), İtalya (329 milyon Dolar), Ukrayna (282 milyon Dolar), Türkiye (230,8 milyon Dolar), Çin (219 milyon Dolar), Fransa (167 milyon Dolar) Başlıca İhraç Ürünleri Petrol ve petrokimya ürünleri, makine ve mekanik cihazlar, gıda, ahşap ve orman ürünleri, metal ve metal yarı mamuller Başlıca İthal Ürünleri Makine ve mekanik cihazlar, metaller, gıda, tekstil, mineral yakıtlar Kaynak: T.C. Kazan Ticaret Ataşeliği 15/59
3. TATARİSTAN IN BAŞLICA SEKTÖRLER İTİBARİYLE ÜRETİM YAPISI petrol boru hatları demiryolları gaz boru hatları etilen boru hatları elektrik hatları Tarım hububat, şeker pancarı tahıl, patates hububat, şeker pancarı, patates tahıl, sebze et ve süt sığırı damızlık sığır koyun yetiştiriciliği kümes hayvanları yetiştiriciliği Sanayi makine Kimya ısı enerjisi hidro elektrik petrol ürünleri inşaat malzemeleri gıda ürünleri ormancılık ve ahşap ürünleri hafif sanayi diğer sektörler 16/59
3.1 Petrol ve Petro Kimya Tataristan ekonomisi büyük ölçüde petrol üretimine dayanmaktadır. Bölgenin petrol rezervleri 0,8 milyar tondur. Bölgede yıllık ortalama 30 milyon ton civarında ham petrol çıkartılmaktadır. 2011 yılında 32,5 milyon ton ham petrol çıkarılmıştır. Rusya genelinde yılda 511,3 milyon ton petrol çıkarıldığı göz önüne alındığında Tataristan ın ülkenin ham petrol üretimi içindeki payının yüzde 6,4 olduğu görülmektedir. Tataristan petrolünün büyük bir bölümünü çıkaran Tatneft, Rusya nın petrol üretimi bakımından 6. büyük şirketidir. 2011 yılında Tataristan da çıkarılan 32,5 milyon ton petrolün 25,9 milyon tonunu çıkarmıştır. Şirket, petrol üretimi amaçlı pek çok makine ve ekipmanı kendi bünyesinde üretmektedir. Teknolojik olarak kendini yenilemeye önem vermekte ve bu konuda Kanada firmalarıyla işbirliği yapmaktadır. Tatneft in, Tataristan dışında Rusya Federasyonu genelinde ve Libya da da faaliyetleri bulunmaktadır. Tataristan Cumhurbaşkanı Rustam Minnikhanov, Tatneft in Yönetim Kurulu Başkanı dır. Tataristan ın petrol rafine etme kapasitesi halen yılda 7 milyon ton düzeyindedir. Bu kapasitenin ilk aşamada 14 milyon tona yükseltilmesi için Nijnikamsk şehrinde Tatneft e bağlı Taneko adlı rafinerinin inşaatı devam etmektedir. Petrol ürünlerinin işlenmesi Tataristan da önemli bir sanayi koludur. Nijnikamskneftekhim ve Kazan Orgsintez firmaları bu sektörde önde gelmektedir. Tataristan ın sentetik deterjan (% 10), karbon karası (% 15), benzen (% 15), polipropilen (% 26), araç lastiği (% 28), sentetik kauçuk (% 30), polietilen (% 35), polistiren (% 41), styren (% 48), propylen oxyde (% 99) ve bisphenol-a (% 100) gibi kimyasallarda üretimi Rusya genelinde önemli yer tutmaktadır. Petrokimya sektöründe katma değer zincirinin tamamlanması için yerel yönetimin girişimleri devam etmektedir. Bu kapsamda Kazan şehrinde bir sanayi bölgesi oluşturulmaya çalışılmakta ve bu bölge özel teknopark faaliyetleriyle desteklenmektedir. Bu alandaki diğer bir örnek de, sentetik tekstil hammaddesi üretiminde yer alması öngörülen Kamskiy Polyaniy de bir sanayi bölgesi kurulmasıdır. 3.2 Otomotiv Tataristan da otomobil, ticari araç, kamyon, tır ve traktör üretilmektedir. Otomotiv sektörü itibariyle halihazırda Tataristan daki en büyük aktör Kamaz dır. Rusya da üretilen ağır kamyonların % 60 ı bu şirket tarafından üretilmektedir. Kamaz fabrikasında 9.000 kişi istihdam edilmekte olup, ayda yaklaşık 3.500 kamyon üretilmektedir. Kamaz da kamyon üretimi haricinde traktör ve otobüs şasisi de üretilmektedir. Otobüs şasileri, Başkurdistan daki Nifas adlı ayda 100-110 adet üretim yapan firmaya satılmaktadır. 2008 yılı Aralık ayında Daimler AG ile Kamaz arasında yapılan anlaşmayla Daimler Şirketi Kamaz ın yüzde 10 hissesini satın almış ve aynı fabrikada Mercedes markalı tırlar üretilmeye başlanmıştır. Kamaz kamyonları 49 ülkeye ihraç edilmektedir. Üretimde kullanılan parçaların % 35 i yurt dışından ithal edilmektedir. Motorlar İngiltere den, vites kutusu ve frenler Almanya dan, kabloların bir kısmı İtalya dan ithal edilmekte, Türkiye den de kardan mili, plastik panel ve conta satın alınmaktadır. Ayrıca, Sollers adlı Rus firması yerli ve yabancı otomotiv firmalarıyla birlikte gerçekleştirdiği üretimin bir kısmını da Tataristan da yapmaktadır. Sollers, Tataristan daki üretimine öncelikle 17/59
Fiat işbirliği ile başlamış ve bu çerçevede Alabuga Özel Ekonomik Bölgesinde Fiat Ducato ve Naberjniye Çelnı şehrinde Fiat Albea üretimi yapmıştır. Fakat, Fiat ile yaşanan anlaşmazlıklar sebebiyle Sollers-Fiat birlikteliğini bitirme kararı alınmıştır. 2011 yılı Haziran ayında yarı yarıya ortaklık şeklinde oluşacak yeni bir oluşum konusunda Ford Automotiv ve Sollers firmaları arasında mutabakat sağlanmıştır. Bu mutabakata göre Rusya da yılda 350.000 araç üretecek olan Ford, bu üretimin 200.000 ini Tataristan da gerçekleştirecektir. Bu çerçevede, Ford % 60 ın üzerinde lokalizasyon sağlayacak, araştırma geliştirme faaliyetleri yapacak ve motor üretimi yerelleştirilecektir. Sollers ayrıca, Tataristan da Isuzu markalı hafif kamyon üretimini de gerçekleştirmektedir. Tataristan daki bir diğer fabrika olan Elaz da traktörler ve iş makineleri üretilmektedir. 2010 yılında Elaz ile Çukurova Makine İmalat ve Ticaret A.Ş. arasında Beko Loader ların geliştirilmesi ve birlikte üretimine yönelik olarak bir mutabakat zaptı imzalanmıştır. Rusya Federasyonu nda otomobil üretimi için yapılacak yatırımlarda yıllık 300.000 araç üretmek ve % 60 oranında lokalizasyon sağlamak koşuluyla iç piyasaya satılacak araçların üretiminde kullanılan girdiler için gümrüksüz ara malı ithalatı imkanı sağlanıyor olması, bir yandan otomotiv ana sanayi şirketlerini Rusya da üretim yapmaya teşvik ederken, diğer yandan da ana sanayiye tedarikçi olarak ara malı sağlayan şirketleri de Rusya da yatırım yapmaya yöneltmektedir. Bu süreçte yan sanayi firmalarımızın ana sanayinin tedarikçileri olarak Tataristan da yatırım imkanlarını araştırdıkları görülmektedir. RF Dünya Ticaret Üyeliği kapsamında 1 Temmuz 2018 e kadar otomotiv sanayine tanıdığı tüm teşvikleri kaldırmayı taahhüt etmiştir. 3.3 Havacılık Kazan daki S.P. Gorbunov (KAPO) uçak fabrikası Rusya daki en önemli uçak üretim merkezlerinden biridir. 70 yıllık tarihe sahip fabrikada 34 farklı modelde 18.000 uçak üretilmiştir. Dünyadaki ilk jet uçağı olan TU-104B KAPO da üretilmiştir. Günümüzde orta mesafe ulaşımı hedefleyen TU-214 tipi yolcu uçakları, 35 ton kapasiteli orta sınıf kargo uçağı olan TU-330 ve 52 yolcu kapasiteli 2.800 km menzilli TU-324 tipi uçaklar üretilmektedir. Tataristan da ayrıca insansız hava aracı (Eniks) ve Mi serisi helikopterler üretilmektedir. Bugüne kadar 80 ülkeye toplam 10.000 helikopter ihraç edilmiştir. Rusya da üretilen helikopterlerin yüzde %30 u Tataristan da üretilmektedir. 3.4 Tarım ve Gıda Tarım sektörü, Tataristan ekonomisinin yalnızca % 7,1 ini oluşturmaktadır. Toplam yüzölçümü 67.836 kilometrekare olan Tataristan topraklarının yaklaşık 45.400 kilometrekaresi tarıma elverişli alanlardan oluşmaktadır. Tarım sektörünün bölgesel gelire katkısı sanayi, hizmetler ve inşaat sektörlerinin gerisinde kalmaktadır. Toplam nüfusun %25 i kırsal bölgelerde yaşamaktadır. Ağırlıklı olarak tahıl (buğday, arpa, çavdar), patates, sebze ve şeker pancarı üretilmektedir. Tataristan Tarım Bakanlığı; tahıl, yağ bitkileri, patates, mısır, büyükbaş hayvan ve kanatlı hayvan üretimini cazip ürün kategorileri olarak tanımlamaktadır. 18/59
Bölgede gıda sanayinde üretimi gerçekleştirilen başlıca ürünler süt ve süt ürünleri, et, unlu mamuller, başta bira olmak üzere alkollü içecekler, şeker ve şekerli mamullerdir. Bölge özellikle et (sosis üretimi) ve süt işleme alanında uzmanlaşmıştır. Tataristan gıda sanayinin gelişimi modern teknoloji ve ekipman yatırımlarına bağlıdır. 19/59
4. TATARİSTAN CUMHURİYETİ DIŞ TİCARETİ Tablo 7: Yıllar İtibarı ile Tataristan ın Dış Ticaret Rakamları (Milyon Dolar) Yüzde Değişim Yıllar 2008 2009 2010 2011 2010 2011 İhracat 17.433 11.749 15.602 19.947 32,8 27,9 İthalat 2.573 1.706 2.300 2.966 34,8 28,9 Hacim 20.006 13.455 17.902 22.913 33,1 28,0 Denge 14.861 10.043 13.302 16.982 32,5 27,7 İhr/İth Oranı % 678 689 678 673 Kaynak: T.C. Kazan Ticaret Ataşeliği 2008 yılının son çeyreğinde başlayan küresel ekonomik ve finasal kriz Tataristan ın dış ticaretine olumsuz yansımıştır. Bununla birlikte Rusya da 2010 yılında başlayan toparlanma süreci ile birlikte Tataristan ın dış ticareti de yeniden eski seviyelerine çıkmaya başlamış ve 2011 yılında 2008 yılı seviyelerinin üzerinde rakamlara ulaşılmıştır. 2011 yılında ihracat 20 milyar dolar, ithalat 3 milyar dolar ve dış ticaret hacmi 23 milyar dolar olmuştur. Tataristan için rekor sayılabilecek 20 milyar dolarlık ihracata ulaşılmasında petrol fiyatlarının yüksek seyretmesi de etkili olmuştur. Tablo 8: İhracatında Başlıca Ürünler ( Milyon Dolar) 2010 2011 % Değişim % Pay (2011) Mineral yakıtlar, Ham petrol 12.462 16.200 30,0 81,2 Organik kimya ürünleri, kauçuk 1.951 2.462 26,2 12,3 Makineler ve mekanik cihazlar 1.094 1.323 20,9 6,6 Yenilen çeşitli gıda müs. 32 40,9 27,8 0,2 Metaller ve ürünleri 25 38,4 53,6 0,2 Kereste ve ahşap ürünleri 26 33 26,9 0,2 Tekstil, giyim ve ayakkabı 2,2 2,4 9,1 0,0 Deri, kürk ve ürünleri 0,2 0,4 100,0 0,0 Diğer ürünler 10 27,5 175,0 0,1 Toplam İhracat 15.602 19.947 27,9 100,0 Kaynak: T.C. Kazan Ticaret Ataşeliği Rusya Federasyonu nda petrol çıkarılan en önemli bölgelerden biri olan Tataristan ın en önemli ihraç ürünün ham petrol (% 81,2) olduğu görülmektedir. Avrupa nın ikinci en büyük petro kimya tesisi olan Nijnikamskneftikhim sayesinde petro kimya ürünleri ihracatı Tataristan ihracatında önemli yer almaktadır. Ayrıca kamyon, uçak, helikopter, gemi, 20/59
kompresör, savunma sanayiye yönelik optik aletler (dürbün vs.) ihracatı da bölge için önemli sayılacak boyuttadır. Tablo 9:İthalatında Başlıca Ürünler ( Milyon Dolar) 2010 2011 % Değişim % Pay (2011) Makineler ve mekanik cihazlar 1.675 2.137 27,6 72,1 Organik kimya ürünleri, kauçuk 341 446 30,6 15,0 Metaller ve ürünleri 115 109-5,2 3,7 Yenilen çeşitli gıda müstahzarları 50 97 94,2 3,3 Mineral yakıt, Ham Petrol 20 71 253,0 2,4 Tekstil, giyim ve ayakkabı 23 31 36,1 1,1 Kereste ve ahşap ürünleri 16 18 10,6 0,6 Deri, kürk ve ürünleri 11 12 10,0 0,4 Diğer ürünler 49 45-8,6 1,5 Toplam İthalat 2.300 2.966 28,9 100,0 Kaynak: T.C. Kazan Ticaret Ataşeliği Yukarıdaki tablo Tataristan ın ithalatına ilişkin bir bakış açısı sunmakla birlikte sadece Tataristan Gümrüklerinden ithal edilen ürünleri gösterdiğinden ithalatın tamamını göstermemektedir. RF nin diğer gümrüklerinden ithal edilen ürünler de Tataristan a getirildiğinden ve ayrı bir kayda tabii olmadığından yukarıdaki tablo ithalatın bir kısmını göstermektedir. Bölgenin ithalatının önemli bir bölümü otomotiv sanayisinde kullanılan ara mallarından oluşmaktadır. Bölgedeki tüketim mallarının ağırlıklı olarak Tataristan dışındaki gümrüklerden geçtikten sonra Tataristan a getirildiği anlaşılmaktadır. Tablo 10: İhracatındaki İlk 10 Ülke (Milyon Dolar) 2010 2011 % Değişim % Pay (2011) 1 Polonya 3.033 4.034 33,0 20,2 2 İtalya 1.213 3.082 154,1 15,5 3 Almanya 1.299 1.685 29,7 8,4 4 Hollanda 1.689 1.657-1,9 8,3 5 Macaristan 1.151 1.028-10,7 5,2 6 Slovakya 130 885 578,4 4,4 7 Letonya 554 865 56,1 4,3 8 Türkiye 1.375 563-59,0 2,8 9 Hırvatistan 480 554 15,4 2,8 10 Belçika 305 479 57,1 2,4 Diğer 4.372 5.115 17,0 25,6 21/59
Toplam 15.602 19.947 27,9 100,0 Kaynak: T.C. Kazan Ticaret Ataşeliği 2011 yılında en çok ihracat yapılan ilk üç ülke Polonya, İtalya ve Almanya olmuştur. Türkiye önceki yıllarda ilk üç içinde yer almakta iken, Tüpraş ın 2011 yılında Tataristan dan aldığı ham petrol miktarını azaltması Türkiye nin sekizinci sıraya gerilemesine neden olmuştur. Tablo 11: İthalatında İlk 10 Ülke (Milyon Dolar) 2010 2011 % Değişim % Pay (2011) 1 Almanya 519 685 31,9 23,1 2 İtalya 367 329-10,3 11,1 3 Ukrayna 111 282 154,4 9,5 4 Türkiye 140 231 64,9 7,8 5 Ç.H.C. 128 219 70,7 7,4 6 Fransa 69 167 142,5 5,6 7 ABD 211 158-25,2 5,3 8 Belçika 56 86 53,6 2,9 9 Japonya 72 78 8,9 2,6 10 G. Kore 74 58-21,5 2,0 Diğer 553 673 21,6 22,7 Toplam 2.300 2.966 28,9 100,0 Kaynak: T.C. Kazan Ticaret Ataşeliği 2011 yılında en çok ithalat yapılan üç ülke Almanya, İtalya ve Ukrayna olmuştur. Türkiye 231 milyon dolarlık ithalatla dördüncü sıradadır. 22/59
5.TÜRKİYE-TATARİSTAN İKİLİ TİCARİ VE YATIRIM İLİŞKİLERİ 5.1 Türkiye-Tataristan İkili Ticari Tablo 12: Türkiye-Tataristan Dış Ticaret Göstergeleri (Milyon Dolar) İhracat İthalat Hacim Denge 2001 2 5 8-3 2002 4 13 17-9 2003 3 157 160-154 2004 6 836 842-830 2005 12 919 931-907 2006 29 1.002 1.031-973 2007 135 1.334 1.469-1.199 2008 232 2.717 2.948-2.485 2009 57 1.541 1.598-1.235 2010 140 1.375 1.514-1.235 2011 231 563 794-332 Kaynak: T.C. Kazan Ticaret Ataşeliği Türkiye nin Tataristan a ihracatını tam olarak tespit etmek mümkün değildir. Bunun nedeni bölgeye gönderilen malların Rusya nın başka federe birimlerindeki gümrük noktalarında işlemleri yapılarak da girmesidir. Rusya nın diğer gümrüklerinden girişi gerçekleştirilen malların ne kadarının Tataristan a geldiği ise tespit edilememektedir. Yukarıdaki tabloda yer alan veriler Tataristan gümrükleri üzerinden (Federal Gümrük İdaresi Volga Tataristan Gümrük Birimi ne bağlı gümrük kapıları) yapılan ticareti ortaya koymakta olup, ihracatımızın bu nedenle çok daha fazla olduğu hususu yapılan değerlendirmelerde dikkate alınmalıdır. Ülkenin diğer gümrüklerinden yapılan mal girişleri de dikkate alındığında ülkemizin bölgeye ihracatının 400 milyon Dolar civarında olduğu tahmin edilmektedir. Türkiye-Tataristan dış ticaret hacmi 2011 yılı itibarı ile 794 milyon Dolardır. Türkiye nin bölgeye ihracatı 2011 yılında % 65 artarak 231 milyon Dolara ulaşmıştır. Bölgeden ithalat ise % 59 oranında daralarak 1,4 milyar Dolar seviyesinden 563 milyon Dolara inmiştir. Bölge ile ikili ticaretimizde ülkemiz aleyhine 332 milyon Dolarlık fazla söz konusudur. Tataristan ın dünyadan toplam ithalatında ülkemizin payı % 7,8 dir. Bölgenin dünyaya ihracatında ise ülkemiz % 2,8 pay sahibidir. 23/59
5.2 Türkiye nin Tataristan a Başlıca Ürünler İtibarı ile İhracatı Tablo 13: Türkiye nin Tataristan a İhracatı ( Bin Dolar) 2010 2011 % Değişim % Pay (2011) Kara taşıt araçları 56.337 114.196 102,7 49,5 Eczacılık ürünleri 13.457 20.361 51,3 8,8 Elektriksiz makineler 14.756 18.675 26,6 8,1 Elektrikli makine ve teçhizat 9.113 14.826 62,7 6,4 Mobilya ve yatak takımları 9.487 14.044 48,0 6,1 Plastik ve ürünleri 5.492 6.341 15,4 2,7 Demirden mamuller 4.466 6.259 40,1 2,7 Hakiki ve suni kürk, kürkten ürünler 7.327 6.169-15,8 2,7 Kauçuk, lastik ve ürünleri 2.419 4.276 76,8 1,9 Adi metallerden çeşitli eşya 2.284 3.764 64,8 1,6 Deri eşya; saraciye eşyası 2.284 3.007 31,6 1,3 Diğer 12.362 18.856 52,5 8,2 Toplam 139.784 230.772 65,1 100,0 Kaynak: T.C. Kazan Ticaret Ataşeliği Türkiye den Tataristan a gerçekleştirilen 231 milyon dolarlık ihracatın yaklaşık yarısını otomotiv aksam ve parçaları oluşmaktadır. Tataristan da üretilen Kamaz Kamyonları, Fiat Ducato ve Albea lar ve üretimine başlanacak olan Ford markalı araçlar Türkiye nin bölgeye otomotiv aksam ve parçası ihracatını geliştirmektedir. Ford markalı araçların üretimine başlanması ile bu ürün grubundaki ihracatımızın artacağı tahmin edilmektedir. Türkiye den Tataristan a yapılmakta olan ilaç ihracatı 2011 yılında 13,5 milyon dolardan 20 milyon dolara yükselmiştir. Bölgeye gerçekleştirilen eczacılık ürünleri ihracatı temelde tek bir firmamızca gerçekleştirilmekte ve ithal edilen ürünler Rusya genelinde satılmaktadır. Türkiye den Tataristan a gerçekleştirilen deriden mamul ürünler ihracatının yıllık 100 milyon dolar civarında olduğu tahmin edilmektedir. Ancak bu ürün grubundaki ihracatın tamamına yakını kayıt dışı yoldan gerçekleştirildiğinden resmi istatistiklere yansımamaktadır. 24/59
5.3 Türkiye nin Tataristan dan Başlıca Ürünler İtibarı ile İthalatı Tablo 14: Türkiye nin Tataristan dan İthalatı (Bin Dolar) 2010 2011 % Değişim % Pay (2011) Yakıt, petrol ve ürünleri 1.190.639 387.681-67,4 68,8 Kauçuk ve lastik ürünleri 93.187 117.704 26,3 20,9 Gübre 4.034 22.545 458,9 4,0 Plastik ve ürünleri 44.521 16.960-61,9 3,0 İnorganik kimya ürünleri 6.389 10.407 62,9 1,8 Deterjan 422 4.876 1.055,5 0,9 Organik kimya ürünleri 7.595 1.756-76,9 0,3 Ağaç ve ahşap eşya 786 514-34,7 0,1 Diğer 27.139 881-96,8 0,2 Toplam 1.374.712 563.325-59,0 100,0 Gerçekleştirilen ithalatın % 68,8 ini ham petrol ithalatı oluşturmaktadır. 2010 yılında 1,2 milyar dolar olan ham petrol ithalatının 2011 yılında 388 milyon dolara düşmesinin sebebi ithalatçı firma olan Tüpraş ın 2011 yılında bölgeden yaptığı alımı azaltmasıdır. Türkiye nin Tataristan dan yaptığı ithalatın diğer kısmı petro kimya ürünleri olan kauçuk ve lastik, plastik ve ürünleri, organik ve inorganik kimyevi ürünler ve deterjandan oluşmaktadır. 5.4 Müteahhitlik Hizmetleri Türk müteahhitlik sektörünün Tataristan daki en büyük inşaat faaliyetleri, 2005 yılında kutlanan Kazan şehrinin kuruluşunun 1000. yıl dönümü hazırlıkları kapsamında olmuştur. Bu kapsamda bölgedeki önemli kamu binalarının ve prestij binalarının inşaatını Türk şirketleri gerçekleştirmiştir. Ancak, bu dönemden sonra yerel inşaat şirketlerine tanınan öncelik ve avantajlar nedeni ile Türk inşaat firmalarının üstlendiği projeler azalmıştır. 2008 yılındaki küresel ekonomik kriz döneminde özel sektör faaliyetlerinin iyice yavaşlaması inşaat şirketlerimizin bölgeyi terk etmesi sonucunu doğurmuştur. Öte yandan, 2013 yılında yapılacak Üniversite Yaz Oyunlarına hazırlık için yapılan tesislerden Boks Merkezi ve Antrenman Sahası inşaatlarını Monotek İnşaat adlı şirketimiz tamamlamıştır. Monotek İnşaat, Kazan Havaalanı yeni terminal binasının inşaatını da üstlenmiştir. 25/59
5.5 Türkiye nin Tataristan daki Başlıca Yatırımları Ülkemizin Tataristan da büyük ölçekli yatırımları bulunmaktadır. Efes Pilsen in Krasnıy Vastok taki 400 Milyon Dolarlık yatırımı bugüne kadar bölgede gerçekleşen en büyük Türk sermayeli yatırımdır. Şirket, Tataristan Cumhuriyeti ne en fazla vergi sağlayan dördüncü ticari işletme konumundadır. Zass ın (Delonghi markalı ısıtıcılar) Alabuga daki 18 Milyon Dolarlık yatırımı da bölgede bugüne kadar gerçekleşen diğer bir önemli Türk yatırımıdır. Bölgede önümüzdeki dönemde gerçekleşecek üç büyük Türk yatırımı daha bulunmaktadır. Bunlar; Kastamonu Entegre nin, Trakya Cam Rus (Şişecam)-Fransız St. Gobain firması ortaklığının ve Hayat Kimya nın Alabuga Özel Ekonomik Bölgesindeki yatırımlarıdır. Kastamonu Entegre Ağaç Sanayi; Alabuga Özel Ekonomik Bölgesi nde inşa etmekte olduğu fabrikada MDF, sunta ve OSB üretmeyi planlamaktadır. Fabrikanın ilk safhası olan MDF yatırımı 185 milyon ABD Dolar tutarında olup, inşaat çalışmaları başlamıştır. MDF üretimine 2013 yılında başlanması planlanmaktadır. Sunta ve OSB tesislerinin de eklenmesiyle toplamda 500 milyon ABD Doları tutarında yatırım yapılmış olacaktır. MDF, sunta ve OSB tesislerinin 2015 yılında tamamlanmış olması hedeflenmektedir. 600.000 metrekarelik alanı kaplayacak olan bu tesis bittiğinde MDF, sunta ve OSB üretimin bir arada olduğu dünyanın en büyük tesisi olacaktır. Kastamonu Entegre Ağaç Sanayi şirketiyle aynı gruba bağlı Hayat Kimya şirketi de Alabuga Özel Ekonomik Bölgesi nde yapacağı 200 milyon dolarlık yatırımla kağıt mendil, peçete vb. ürünler üretmeyi planlamaktadır. Trakya Cam Rus (Şişecam), Fransız St. Gobain firması ortaklığında düz cam üretimi için ilk aşamada 100 milyon ABD Doları, daha sonraki aşamada da otomobil camı ve ayna imalatıyla toplam 320 milyon ABD Doları tutarında yatırımı Alabuga Özel Ekonomik Bölgesi nde yapmayı öngörmektedir. Bu tesisin temel atma töreni yapılmıştır. Tesisin 2013 yılında üretime başlaması planlanmaktadır. 5.5 İthalat Mevzuatı Tataristan Cumhuriyeti nin dış ticaret politikaları ve ithalat mevzuatı bağlı bulunduğu Rusya Federasyonu nun politika ve uygulamalarından farklı değildir. Rusya Federasyonu dış ticaret politikası ve ithalat mevzuatı için lütfen aşağıdaki linki ziyaret ediniz. http://www.ibp.gov.tr/pg/section-pg-ulke.cfm?id=rusya%20federasyonu 26/59
6. TATARİSTAN CUMHURİYETİ PERAKENDE SEKTÖRÜ 6.1 Tataristan Perakende Pazarında Mevcut Durum Tataristan, Moskova ve Petersburg dan sonra Rusya nın 3. en cazip lüks pazarıdır. Rusya nın 6. büyük kenti ve bölgenin başkenti olan Kazan, özellikle deri ve kürk, aksesuar, mücevherat, saat, otomobil gibi ürünlerin tüketiminde Tataristan ın merkezi konumundadır. Kazan da helikopter, optik aletler, tıbbi cihazlar, petro kimya, kompresör, doğal gaz aletleri, ayakkabı, deri, sabun, kürk ve kimyasal madde üreten çok sayıda fabrika bulunmaktadır. Ayrıca pamuklu dokuma, çikolata ve gıda üretimi yapılmaktadır. Kazan ın 2010-2030 yılları arasında Rusya Federasyonu genelinde en hızlı büyüme kaydedecek kent olması beklenmektedir. Kent, 2018 Dünya Kupası maçlarına da ev sahipliği yapacaktır. Bu bakımdan kentte başta spor tesisleri, turizm, otelcilik, altyapı olmak üzere ilgili alanlarda yatırımlarda hareketlilik beklenmektedir. Kent, yalnızca Rusya nın en önemli iş merkezlerinden biri değil aynı zamanda da BDT bölgesinin önemli kültür merkezlerinden biridir. Kazan da önemli üniversiteler, ulusal tiyatro ve opera gibi kültürel enstitüler bulunmaktadır. Aynı zamanda Moskova ya 2 saatlik, İstanbul a ise 3 saatlik uçuş mesafesindedir. Kazan, Avrupa n ın en uzun nehri olan Volga ve Kazanka nehirlerinin birleştiği yerde güzel bir mimariye sahiptir. Ünlü Kazan Kremlin Dünya Mirası Alanı içindedir. Müslümanlar ile Hıristiyanlar birlikte barış içinde yaşamaktadır. 2005 yılında Kremlin kompleksi içinde inşa edilen Tataristan ın en büyük camisi Ortodoks katedrali ile birlikte şehrin en önemli yerinde bulunmaktadır. Kazan da konutlar şehrin dışında, paralel ve dikey olarak planlanmış geniş ve uzun caddelerin kenarlarına inşa edilmiştir. Şehirdeki bütün konutlar merkezi sitemle ısıtılmakta ve sıcak su verilmektedir. Ulaşım tramvay, troleybüs, otobüs ve metro ile sağlanmakta olup, metro inşasının genişletme çalışmaları devam etmektedir. Uluslararası önemli markaların çoğu pazarda satılmakla birlikte satış hacimleri henüz çok yüksek seviyede değildir. Kazan lüks ürünler pazarında en az gelişmiş sektörler moda/aksesuar, mücevherat/saat, gurme ürünler, seyahat ve kozmetiklerdir. Pazarda hemen hemen tüm lüks otomobil markaları mevcuttur. BMW satılan otomobiller içinde lider konumdadır. BMW nin Kazan da ayrı bayisi bulunmakta olup, Moskova ya bağlı değildir. Kazan da birçok gelişmiş spor tesisi bulunmaktadır. Hokey ve futbol stadyumları, büyük bir akuapark, jimnastik salonları ve kapalı tenis kompleksleri gibi birçok spor kompleksi bulunmaktadır. Ayrıca golf sahası, kayak pistleri ve SPA lar ile 10 dakikada ulaşılabilecek uluslararası standartlarda dağ tesisleri bulunmaktadır. Mevcut krize rağmen şehirde ulusal ve uluslararası mutfaklardan birçok restoran, kafe ve barlar gelişen bir tempoda artmaktadır. Tataristan da Türk, Azeri, Gürcü, Fransız, İtalyan, Çin ve Japon mutfağından birçok restoran bulunmaktadır. Hatta son günlerde sushi yemek moda haline gelmiştir. Tüketiciler değişik ve egzotik tatları denemekten hoşlanmaktadır. Farklı kültürlerin ürünleri tüketiciler nezdinde ilgiyle karşılanmaktadır. 27/59
Tataristan uluslararası farkındalık yaratmak ve var olan spor alt yapısının geliştirilmesi için 2013 Üniversite Yaz Oyunlarına ev sahipliği yapacaktır. 2013 Üniversite Yaz Oyunlarının turizmi % 50 artıracağı düşünülmektedir. Üniversite köyü inşaatı (çok katlı binalar) ve Kazan uluslararası yeni dış hatlar terminali tamamlanmak üzeredir. Kazan ayrıca 2018 yılında, diğer Rusya şehirleriyle birlikte FIFA Dünya kupasına ev sahipliği yapacaktır. Bu nedenle planlanan 45.000 kişilik stadyum inşa edilecek ve şehir metrosu alt yapısı genişletilecektir. Rusya Federasyonu nun Dünya Kupasına hazırlık için yaklaşık 300 milyar Ruble (10 milyar Dolar) harcaması beklenmektedir. Kupa maçlarına Kazan ın yanı sıra St. Petersburg, Moskova, Kaliningrad, Yaroslavl, Krasnodar ve Soçi kentleri ev sahipliği yapacaktır. Kazan da mevcut olan SPA merkezinin 2013 yılının ortalarında 5.000 m 2 kadar genişletilmesi planlanmaktadır. Moskova ve diğer şehirlerden SPA, aquapark ve dağ tesisleri için sürekli müşteri gelmektedir. Gelişmekte olan sektörlerden biri de otelciliktir. Mevcut lüks oteller talebin yaklaşık yarısını karşılamaktadır. Resmi verilere göre 2010 yılında otellerin doluluk oranı % 46 olmuştur. Kazan ın otelcilik sektörünün gelişimi sadece önümüzdeki dönemde gerçekleşecek büyük spor etkinliklerine bağlı değil aynı zamanda dinamik ve sosyal hayatın varlığına bağlı olacaktır. Tataristan ın lüks ürün pazar potansiyeli sadece üst gelir grubunun zenginliğine bağlı olarak gelişmeyecek aynı zamanda yaşam tarzı, zihniyeti ve alışveriş alışkanlıkları da belirleyici olacaktır. Tataristan perakende ticaret cirosu açısından Rusya Federasyonu nun en iyi on bölgesinden biridir. Volga bölgsi içinde ise en yükseklerinden biridir. Son birkaç yıldır Tataristan ın ticaret alt yapısının gelişmesi, perakende ticaret hacminide önemli ölçüde artırmıştır. 6.2 Tataristan Pazarında Perakende Ticaretin Görünümü 2012 Ocak-Eylül dönemi itibarı ile perakende ticaret hacmi 466 milyar Ruble (15 milyar Dolar) olmuştur. Perakende ticaret hacmi 2011 yılının aynı dönemine göre % 19,2 artmıştır. 2011 yılında söz konusu artış % 5,5 olup, perakende ticaret hacmi yaklaşık 500 milyar Ruble (14.7 milyar Dolar) olmuştur. Tataristan da kişi başına düşen perakende ticaret hacmi 2012 Ocak-Eylül döneminde 122,8 bin Ruble (3.968 Dolar) olarak gerçekleşmiştir. (2011 3.çeyreğinde - 98,2 bin Ruble) Restorancılık ve catering alanındaki perakende ticaret hacmi ise 2012 ilk 9 ayında bir önceki yılın aynı dönemine göre % 10,3 artarak 19,3 milyar Ruble olarak gerçekleşmiştir. (2011 3. çeyreğinde - 17,1 milyar Ruble, %3,8). Kişi başına düşen Restorancılık ve catering harcamaları 5.100 Ruble olarak gerçekleşmiştir (2011 3.çeyreğinde - 4.500 Ruble). Bölgede 5.000 civarında restoran ve catering kuruluşu bulunmaktadır. Bunlardan 3.000 tanesi restoran, cafe ve bar olarak faaliyet gösterirken, yaklaşık 1.600 ü yemekhanedir. Küresel krizin başladığı 2008 yılında gıda ürünlerinin perakende ticaretteki payı % 56, sanayi ürünlerinin payı ise % 44 olmuştur. Krizin olumsuz etkilerinin ortadan kalkmaya başlamasıyla birlikte bu dağılım değişmiştir. 2012 yılının ilk 9 ayında gıda ürünlerinin (içecek ve tütün 28/59