İneklerde Sabit Zamanlı Tohumlama Protokol Seçim Rehberi

Ceva Teknik in bu sayısı, etçi ya da sütçü tip ineklerde senkronizasyon protokolü seçiminde göz önünde bulundurulması gereken temel konuları içermektedir. Sabit Zamanlı Tohumlama şeklindeki senkronizasyon protokolleri veteriner hekime östrus belirlemesine gerek kalmaksızın tohumlama olanağı sunar. Ayrıca uygun bir senkronizasyon protokolünün kullanımı, tohumlama ve gebelik oranlarını iyileştirme ve postpartum anöstrusu tedavi etmede hekime yardımcı olacak önemli bir araçtır. Bu sayıda, veteriner hekim öncülüğünde sürüye adapte edilecek ovulasyonun senkronize edildiği hormonal tedaviler detaylı olarak açıklanacaktır. İneklerde Sabit Zamanlı Tohumlama Protokol Seçim Rehberi 1. Senkronizasyon programının seçiminden önce göz önünde bulundurulması gereken önemli hususlar Sabit Zamanlı Tohumlama konseptinin anlaşılması Sabit Zamanlı Tohumlama (SZT) şeklindeki senkronizasyon programlarının kullanımı veteriner hekime östrus belirlenmesine gerek kalmaksızın tohumlama yapabilme olanağı sunar. Uzamış postpartum anöstrus varlığı ya da süt veriminin yüksek olması ineklerde östrus belirlenmesini güçleştirir. Buna yol açan fizyolojik sınırlandırmalar: 1. Ovaryumlarda negatif enerji dengesi ve/veya buzağının varlığına bağlı olarak (postpartum etçi tip ineklerde) 7-10 gün süreyle korpus luteumun bulunamaması. 2. Karaciğerde östrus belirtilerinin gözlemlenmesini baskılayacak düzeyde steroid metabolizmasının çok yüksek olmasıdır (yüksek süt verimine sahip sütçü tip ineklerde). Bu nedenle, uygun bir senkronizasyon programının stratejik olarak kullanımı, tohumlama oranlarını iyileştirme ve postpartum anöstrusu tedavi etmede hekime yardımcı olacak önemli bir araçtır. Bununla birlikte, inekleri tohumlarken %100 SZT programlarıyla ilerlemek her zaman en iyi seçenek olmayabilir. Mart 2015 Sayı: 8

En ideal yaklaşım, ikinci ve takip eden postpartum tohumlamalarda iyi bir östrus belirleme sistemi ile etkili bir senkronizasyon programının birlikte kullanılmasıdır. İlk hedef, ineklerde laktasyonun 100. gününde, düvelerde ise 14. aydan sonraki 30 gün içerisinde hayvanların tümünün bir kez tohumlanmış olmasıdır. İyi bir reprodüktif programdaki ikinci hedef, tohumlamalar arasındaki aralığın, yüksek süt verimine sahip ineklerde 35 günden az olması, düvelerde (etçi ve sütçü tip) ve erişkin etçi tip ineklerde 30 günden az olmasıdır. Maksimum tohumlama oranı = Östrus belirleme + Senkronizasyon protokolleri 80 70 Kızgınlık belirleme oranı (%) 60 50 40 30 20 10 0 Referans: Souza AH ve ark, 2013 0 20 40 60 80 100 Senkronizasyon protokolleri ile uygulanan ST yüzdesi Bu nedenle, senkronizasyon programlarının en önemli özelliklerinden biri kızgınlık belirleme performansını iyileştirmeye destek olması ve anovular ineklerin siklisiteye dönmesini sağlayarak inek ve düvelerde fertilite oranlarını düzeltmesidir. Senkronizasyon programı kullanılmasından sonra gebe bırakılan inek ve düvelerde fertilite oranları, doğal çiftleşmeden sonra sütçü tip ineklerde %30-40, düve (etçi ve sütçü tip) ve etçi tip ineklerde %45-70 arasında olan oranlara yakın ya da bu oranlardan daha yüksektir. Senkronizasyon için ne kadar hormon kullanılması gerektiği kararı, reprodüktif performans açısından yetiştiricinin hedeflerinin ne olduğuna, ineğin ırkına, anovular/anöstrus inek yüzdesine, hormon fiyatlarına, kızgınlık belirlenmesinin (ya da gebelik tanısının) işçilik giderlerine, kullanılacak hormona, süt üretim düzeyini belirleyen bilgisayar programlarının kullanılmasına, hayvanların tutulması için gerekli ekipmanlara hepsinden önemlisi eğitimli personele bağlıdır.

İyi kayıt sistemlerinin önemi Hormonal uygulamaların karmaşık hale geldiği büyük boyutlu sürülerde, bir sürü yönetim yazılımının kullanılması gerekir. Maalesef çoğu zaman sağılan hayvan sayısının 2,000 baş üzerinde olduğu sürülerde hormon uygulamaları ve tohumlamalar hala elle yapılan kayıtlarla izlenmektedir. Bu nedenle ineklerin ve kullanılan hormonların takibi inanılmaz vakit alır. Sonuç olarak doğru bir sürü yönetim yazılımının kullanım kararı baştan alınmalıdır. Çoğu bilgisayar programlarının maliyeti düşüktür ve bunlar yetiştiriciye büyük zaman tasarrufu sağlar, problemlerini kolaylıkla çözer. Bu nedenle elle kayıt yapma bir yana bırakılıp hemen bir program kullanılmaya başlanması yerinde olacaktır. Reprodüktif performansın takibi Senkronizasyon ve SZT protokolleri kullanıldığında takibin bir bilgisayar programı ile yapılması, günlük rutin işlere büyük ölçüde yardımcı olacaktır. Herhangi bir bilgisayar programı kullanılmıyorsa, öncelikle rutin yönetim işlerinin takip edileceği bir program seçilmelidir. Bu tarz programı satın almadan önce gözönünde bulundurulması gereken en önemli konu, programı destekleyecek alt yapının işletmede olup olmadığının önceden kontrolüdür.

Diğer bir önemli husus ise sürü yönetimi için satın alınan bilgisayar programlarının, veteriner hekime modern istatistiksel analiz ve kolay okunabilir grafik araçları ile reprodüksiyon takip olanağı sağlacak yazılım özelliklerine sahip olmasıdır. Örneğin; laktasyonun 100. gününde tohumlanan inek yüzdesi ya da son yıllardaki buzağılama sezonuna göre buzağılama dağılımı görmek istenebilir. Bu tip bir araç, sürünün mevcut durumunu değerlendirme imkanı verecek ve doğru sayılara dayalı olarak doğru yönetim kararlarının alınmasını sağlayacaktır. Örneğin; ineklerin %90 ından azı laktasyonun 100. gününde tohumlanmışsa problemi çözebilmek için bir aksiyon planı oluşturulmalı ve sürü yönetim programları veteriner hekime mevcut reprodüksiyon yönetiminin devam ettirilmesi ve/veya değiştirilmesi kararında yardımcı olacak araçları sağlamalıdır. Sürü yönetimi için bir yazılım programının satın alınması küçük boyutlu sürülerde çok gerekli olmayabilir. Bu durumda, yetiştiricilerin kayıtlar için iyi tasarlanmış inek-kartlarını doğru kullanmaları sağlanmalıdır. Örneğin bu durumlarda Woods formülü kullanılarak kolay bir şekilde kızgınlık belirleme performansı hesaplanabilir. Woods hesaplaması, kızgınlık belirlenme performasını tahmin etmek için ineklerin siklus uzunluklarının tohumlamalar arasındaki ortalama aralığa bölünmesi şeklinde kolaylıkla yapılır. Bir sürünün kızgınlık belirleme oranının Woods ile hesaplama örneği: iki inekli bir sürü (n=2) İnek1 için ilk ve ikinci ST arasındaki aralık (C1 1-2ST )= 46 gün İnek2 için ilk ve ikinci ST arasındaki aralık (C2 1-2ST )= 25 gün İneğin standart siklus uzunluğu (SSU)= 21 gün Hesaplamalar: Tohumlamalar arasındaki ortalama aralık (TAA) = (C1 1-2ST ) + (C2 1-2ST ) / n = (46 + 25) / 2 = 35.5 gün Kızgınlık belirleme oranının Woods hesaplaması = SSU / TAA = 21 / 35.5 = 0.59 x 100 = Ortalama kızgınlık belirleme oranı %59

Sürü boyutuna göre gebelik tanısının tipi ve sıklığı Gebelik muayene sıklığı, SZT protokolleri uygulandığında özetle gebe değil ya da açık bulgusunun en önemli anahtar bölümüdür. Bu nedenle, doğru senkronizasyon programının seçim sürecinde, doğru sıklıkta ve doğru tip gebelik tanı yaklaşımı düşünülmelidir. Daha büyük sürülerde açıkçası daha sık ve çoğunlukla da haftalık gebelik muayenesi yapılmalıdır. Son yıllarda PSPB ya da PAGs* ye dayalı olarak kan ile yapılan gebelik testleri, küçük boyutlu işletmelere, açık inekleri belirleme imkanı vererek haftalık bazda senkronizasyon programlarını şekillendirmelerini sağlar. *PSPB: Gebelik-spesifik protein B / PAGs: Gebelikle ilgili glikoproteinler. Sürü boyutuna bağlı olarak gebelik tanı sıklığının önemi artar çünkü sürünün kızgınlık belirleme etkinliği sürü boyutu arttıkça düşer. Bu nedenle, gebelik tanı sıklığını kısaltmak için profesyonel kuyruk boyama uygulamaları, iyi ayarlanmış otomatik kızgınlık belirleme araçları ve/veya doğal aşımda fertil boğa kullanımı (özellikle etçi tip inek sürülerinde) gibi daha etkili kızgınlık belirleme stratejileri kullanılmalıdır. Aşağıdaki grafik sütçü tip inek sürülerinde sürü boyutuna göre olması gereken MİNİMUM gebelik tanı sıklığını göstermektedir: Gebelik tanısı için yapılan ziyaretler Aylık İki haftada bir Haftalık Sürü boyutuna göre ihtiyaç duyulan minimum veteriner hekim ziyaret sayısı. (Bu sıklık östrus belirlemenin iyi olmadığı sürülerde arttırılmalıdır). 100 100-500 500-1000 ya da daha az Sürüde laktasyonda olan inek sayısı

Boğa seleksiyonu sürüde genetik plan Sürüde genetik ilerleme sağlamak için sürünün güçlü ve zayıf yönleri belirleyecek güçlü bir vizyon oluşturulmalıdır. Pazar şartlarına bağlı olarak, sürüde güçlü bir genetik plan yapmak için sperma tedarikçisi ile temasa geçilmelidir. Bu plan, tohumlanmayan inek oranını %6 nın altına düşürecek tohumlamaları, ilk doğumunu yapacak olan düvelerde kolay buzağılamayı sağlayacak boğa kullanımını içermelidir ve ayrıca işletmenin yönetim kısıtlamalarına uygun inek üretilmelidir. SZT programlarına başlamadan hem işletme hem de sperma tedarikçisi planlama yapmalıdır. Özellikle bu durum büyük sürü boyutlu etçi tip ineklerde önemlidir. SZT programları ile artacak olan sperma talebini tedarikçinin sağlayabileceğinden emin olunmalıdır. J. Ruiz del Olmo izniyle

2. Reprodüktif rutin: Standart Uygulama Prosedür (S.O.P) konsepti Standart Uygulama Prosedürü (ya da S.O.P), haftalık bazda sürüdeki herhangi bir hayvanla ilgili her türlü aktiviteyi açıklayan basit bir belgedir. Böylece reprodüksiyon için S.O.P, postpartum ineklere yapılan tedaviler, açık inekler için yapılması gerekenler, kızgınlık belirleme rutinlerinin detayları, her bir işte görevlendirilen insan gibi günlük yapılan işleri özetleyen bir yazılı dosya ya da basit bir çizelge olabilir. S.O.P tutulması bütün reprodüksiyon yönetimini kolaylaştıracaktır. Aşağıdaki tabloda, SZT programlarından önce temel hormonların kısa bir listesi verilmiştir. Bu tabloda hormonların SZT protokollerindeki ana kullanım amaçları ve her birinin kısa ismi belirtilmiş olup belgenin bu bölümünden sonra her bir hormon kısa ismi ile kullanılacaktır. Hormon / Araç Senkronizasyon programındaki ana fonksiyonu Kısa ismi Progesteron Salan Vajina içi Araç Anovular ya da anöstruslu ineklerde siklik aktivitenin başlamasını uyarır. Senkronizasyon protokolü sırasında erken östrusa gelmeyi engeller. PRID, P4, P4 aracı Prostaglandin F2 Olgun KL larda regresyonu indükler (5 günden daha büyük), 2 Gonadotropin Salgılatıcı Hormon LH salınımı ve dominant follikülün ovulasyonunu uyarır Kısrak Gonadotropin Senkronizasyon protokollerinin son aşamasında follikül gelişimini iyileştiren FSH/LH benzeri hormon Anovular/anöstrus ineklerde kullanıldığında ovulasyon oranlarını ve fertiliteyi iyileştirdiği kanıtlanmıştır. ecg (PMSG olarak bilinmektedir)

3. Sabit Zamanlı Tohumlama Protokolleri 5 gün-protokolü Bu kısa progesteron bazlı protokol yakın zamanda geliştirilmiştir ve bu protokol ile yapılan çalışmalardan elde edilen sonuçlar da oldukça iyidir. Hem erişkin ineklerde (etçi ya da sütçü) hem de düvelerde iyi çalışmaktadır. Bu protokolün en büyük avantajı, basit olması ve kısa sürmesidir (sadece 7 gün içerisinde 3 uygulama). Bu protokol P4 aracının yerleştirildiği Gün 0 da bir uygulaması ve araç çıkartıldığında uygulanan ilk den 24 saat sonra ikinci uygulaması şeklindedir. 5 gün protokolünün başlangıcında uygulandığında zorunlu olarak ikinci uygulanmalıdır aksi takdirde korpus luteum regresyonu tam olarak gerçekleşmez ve SZT yi takiben fertilite oranı düşük olabilir (özellikle sütçü tip ineklerde). Protokol araç çıkartıldığında çift ovulasyon oranında istenmeyen bir artışa yol açmaksızın ecg eklenmesinin başarılı olup olmayacağı konusunda daha fazla araştırmaya ihtiyaç duyulmaktadır. P4 aracının daha uzun süre ile tutuldukları dahil bu protokolün önceki modifikasyonları da oldukça iyi başarı oranları sergilemiştir. 5 gün-protokolü: Etçi ve sütçü tip inek ve düvelerde tavsiye edilmiştir. 5 gün PRID DELTA 24 saat + ST 32 saat - 48 saat Gün 0 Sabah (S) 8 Gün 5 S 8 Gün 6 S 8 Gün 7 Akşam (A) 4 Haftalık program: PAZAR PAZARTESİ SALI ÇARŞAMBA PERŞEMBE : PRID yerleştir : PRID çıkart + : A4: PRID çıkartıldıktan 56 s sonra - +ST* CUMA CUMARTESİ : PRID çıkart + : PRID yerleştir A4: PRID çıkartıldıktan 56 s sonra - +ST *ST lerde en iyi sonuç için zorunlu bekleme süresinin 60 gün ya da daha fazla olması şiddetle tavsiye edilir. KB = Kızgınlık Belirleme (Postpartum 1. ST den sonra kızgınlıkta dönen gebe olmayan inekleri yakalamak için stratejik kızgınlık belirleme). ST den 28 gün sonra (P4 yerleştirildiğinde) ya da ST den 33 gün sonra (P4 çıkartıldığında) Gebelik Tanısı.

Pre-synch Ovsynch (2 + Ovsynch ) Bu protokol on yıldan daha fazla bir süre önce geliştirilmiş ve dünya çapında büyük ölçekli sütçü tip inek sürülerinde en yaygın kullanılan sabit zamanlı suni tohumlama programı olmuştur. ve Ovsynch arasındaki 14 ve 10 gün aralık klasik 14-14 gün aralığı ile karşılaştırıldığında daha iyi sonuç vermektedir. Bu protokolün dezavantajları anovular/anöstruslu inekleri tedavi etmemesi ve Standart Uygulama Prosedürü ya da bilgisayar programı kullanmayan sürülerde uzunluğu ve karışıklığı nedeniyle kullanımının zor olmasıdır. Bu nedenle, tedavilerine dayalı Presynch stratejileri, postpartum siklisite problemi olan sürülerde kullanılmamalıdır. Bununla birlikte, anovular/anöstruslu ineklerin olmadığı sürülerde iyi bir seçenek olabilir. Normalde 2. uygulamasından sonra kızgınlık belirleme ve ST ye teşvik edilmektedir ancak genel bir kural olarak bu, östrus tohumlamalarında konsepsiyon oranları >%30 olduğu durumlarda yapılır. Aşağıda belirtilmiş olan haftalık uygulama grafiğinde, postpartum 1. ST için Pre-synch Ovsynch protokolü ve tekrar senkronize edilen sütçü tip inekler için de GGPG* protokolü (2. ve takip eden ST lerle açık ineklerin tekrar senkronize edilmesi için iyi bir seçenek) açıklanmıştır. Kızgınlık gösteren ineklerde kızgınlık belirleme ve ST SZT 14 gün 10 gün 7 gün 56 saat 16 saat Gün 0 G14 G24 G31 G33 A4 G34 Ovsynch benzeri programlarda ilk ile enjeksiyonuna kadar olan sürede progesteron eklenmesi hem siklik hem de anovular sütçü tip ineklerde konsepsiyon oranını %5-8 oranında arttırır. Haftalık program: PAZAR PAZARTESİ SALI ÇARŞAMBA PERŞEMBE CUMA CUMARTESİ : : : : A4: : ST { 1. ST Pre-synch Ovsynch : : (boş ineklere) : A4: : ST *Yüksek süt verimli ineklerde ST lerde en iyi sonuç için zorunlu bekleme süresinin 60 gün ya da daha fazla olması şiddetle tavsiye edilir. KB = Kızgınlık Belirleme (Postpartum 1. ST den sonra kızgınlıkta dönen gebe olmayan inekleri yakalamak için stratejik kızgınlık belirleme). ST den 32 gün sonra Gebelik Tanısı (ikinci uygulaması sırasında). *GGPG (Ovsynch den önce ) { 2. ST ler için GGPG

G-6-G protokolü (haftalık uygulamayı kolaylaştırmak için modifiye edilmiştir) - bazlı diğer bir protokoldür ancak Ovsynch protokolünün başlangıcından 7 gün önce bir uygulamasına sahiptir. Bu tedavisi, postpartum anovular büyük folliküle sahip ineklerin tedavisine yardımcı olur. Ayrıca yüksek süt verimine sahip inekler için de iyi bir seçenektir. Bu tarz protokoller komplikedir ve takibinde herhangi bir aksaklık olmaması için mutlaka bir bilgisayar yazılımı kullanılması şarttır. Eğer sürüde bilgisayar programı kullanılmıyorsa senkronize ineklerle ilgili daha basit bir yöntem kullanılmalıdır. G-6-G protokolünün tedavi basamakları aşağıdaki haftalık programda belirtilmiştir. Haftalık uygulamayı kolaylaştırmak için modifiye edilen G-6-G protokolü, 2. ve takip eden ST ler için GGPG protokolü takip etmektedir. Modifiye G-6-G protokolü: Yüksek süt verimine sahip ineklerde postpartum 1.ST için tavsiye edilmektedir. ST 3 gün 7 gün 7 gün 56 saat 16 saat G0 G3 G10 G17 G19 A4 G20 Ovsynch benzeri programlarda ilk ile enjeksiyonuna kadar olan sürede progesteron eklenmesi hem siklik hem de anovular sütçü tip ineklerde konsepsiyon oranını %5-8 oranında arttırır. Haftalık program: PAZAR PAZARTESİ SALI ÇARŞAMBA PERŞEMBE CUMA CUMARTESİ : : : A4: : : (açık ineklere) : A4: : ST * Yüksek süt verimli ineklerde ST lerde en iyi sonuç için zorunlu bekleme süresinin 70 gün ya da daha fazla olması şiddetle tavsiye edilir. KB = Kızgınlık Belirleme (Postpartum 1. ST den sonra kızgınlıkta dönen gebe olmayan inekleri yakalamak için stratejik kızgınlık belirleme). ST den sonra 32. günde Gebelik Tanısı (ikinci uygulamasında). : ST : { 1. ST için Modifiye G6G 2. + ST ler için GGPG

Double-Ovsynch protokolü Bu - protokolü, çok yüksek süt verimine sahip ineklerde postpartum 1. ST yi senkronize etmek için oluşturulan bir protokoldür. Bu protokol oldukça uzun ve kompleks bir protokol olduğu için ineklerin ve tedavinin takibi için bilgisayar programı kullanılması zorunludur. Bu protokol, ovulatör kapasiteli ya da çapı >10 mm olan folliküllere sahip ancak siklik olmayan yüksek süt verimli anovular ineklerin tedavisinde oldukça etkilidir (bu durum büyük follikül anovular sendrom olarak bilinmektedir). Standart küçük follikül-postpartum anöstrus olgularında etkili değildir ve düvelerde de kullanımı tavsiye edilmez. Temel avantajı G24 den sonra ya da tohumlama Ovsynch nin ilk uygulaması sırasında dolaşımdaki yüksek P4 ten kaynaklanmaktadır. Böylelikle yüksek süt verimli inekler dahil tüm ineklerde oldukça kaliteli oosit üretimine olanak sağlar. Laktasyondaki ineklerde çift-ovulasyon oranlarını düşürür. Uzunluğundan dolayı 2. ve sonraki ST ler için tekrar senkronizasyon programları sırasında tavsiye edilmez. Double-Ovsynch protokolü: Yüksek süt verimli ineklerde postpartum 1. ST için tavsiye edilir. ST 7 gün 3 gün 7 gün 7 gün 56 saat 16 saat G0 G7 G10 G17 G24 G26 A4 G27 Pre-synch Ovsynch Tohumlama Ovsynch Haftalık program: PAZAR PAZARTESİ SALI ÇARŞAMBA PERŞEMBE CUMA CUMARTESİ : : : : : A4: : ST { Double-Ovsynch 1 ST : : (açık ineklere) : A4: : ST * Yüksek süt verimli ineklerde ST lerde en iyi sonuç için zorunlu bekleme süresinin 70 gün ya da daha fazla olması şiddetle tavsiye edilir. KB = Kızgınlık Belirleme (Postpartum 1. ST den sonra kızgınlıkta dönen gebe olmayan inekleri yakalamak için stratejik kızgınlık belirleme). ST den sonra 32. günde Gebelik Tanısı (ikinci uygulamasında). { 2. + ST ler içim GGPG

Tekrar-senkronizasyon stratejileri için diğer hususlar Sütçü tip ineklerde 1. ST den sonra konsepsiyon oranları (~%30-40) daha düşüktür ve östrus belirleme etkinliği oldukça zayıftır. Bu nedenle işletme S.O.P lerinde reprodüksiyon yönetimi için 2 ya da daha fazla tohumlamayı içeren bir plan yapılmalıdır. Aşağıda bu işletmelerde başarı ile kullanılan birkaç tekrar senkronizasyon protokolü açıklanmıştır. Sütçü sürülerde kullanılacak olan diğer alternatifler: a. 5 gün protokolü, b. Açık ineklere enjeksiyonu ardından kızgınlık takibi ve 10 gün sonrasında kızgınlık belirlenmeyenlere Ovsynch protokolüdür. GGPG protokolü: Yüksek süt verimine sahip ineklerde postpartum 2. + ST ler (Re-synch) için tavsiye edilir. ST 7 gün 7 gün 56 saat 16 saat ST den sonraki G21 G28 G35 G37 A4 G38 Gebelik Tanısı 5g-Protokolü: Etçi ve sütçü tip inekler ve düveler için tavsiye edilir. 5 gün PRID DELTA 24 saat +ST 32 saat - 48 saat G0 G5 G6 S 8 G7 A4

4. Sonuçlar Aşağıda gösterilmiş olan akış diyagramı farklı ırk ve kategorideki ineklerde kullanılabilecek temel senkronizasyon stratejilerini özetlemektedir. Erişkin etçi ya da sütçü tip inek? Etçi ya da sütçü tip düve? Laktasyondaki inekler Etçi tip inek Etçi tip düve Sütçü tip düve İnekler merada mı yoksa bağlı sistemde mi bakılıyor? Mera Bağlı sistem Eğer sürü 50 baştan fazla ise: sürü yönetim yazılımı mutlaka satın alın! Eğer sürü 50 baştan fazla ise: sürü yönetim yazılımı mutlaka satın alın! İyi bir kızgınlık belirleme sistemi var mı? Östrus belirleme oranları %60 dan daha yüksek mi? Hayır Evet Kesin mi? Eğer erişkin etçi tip inekler düşük VKS ye sahipse ya da inekler 100 günden daha az süredir laktasyonda ise 5g protokolü + ecg ya da buzağıların ayrılması. 1. ST: Pre-synch + Ovsynch ve 2. enjeksiyonundan sonra östrus gösteren ineklerde ST Resynch: basit Ovsynch gebe olmayan ineklerde çalışabilir ancak çoğu vakada konsepsiyon oranlarını %5 den %8 e kadar arttırmak için Ovsynch süresince progesteron aracı eklenmelidir. 1. ST: 5g protokolü, Double-Ovsynch, G-6-G protokolü Resynch: haftalık gebelik muayenesi yapılmalı + GGPG protokolü ya da 5g-protokolü Önemli: - Eğer inekler çok erken tohumlanmışsa düşük konsepsiyon riski bakımından uygun Zorunlu Bekleme Süresini seçiniz; - Eğer fertil boğa kullanılması gerekli ise, boğanın sağlık ve fertilite yönünden yılda en az 2 kez kontrol edilmesi ve boğalara yeterli dinlenme zamanı verilmesi (özellikle sütçü tip inek sürülerinde), boğa başına uygun sayıda inek oranı ayarlanması gibi faktörleri içeren doğru bir boğa yönetimi yapılması zorunludur.

Kızgınlık belirleme etkinliği ya da tohumlama oranlarını arttırmada ve anovular/ anöstruslu inekleri tedavi etmede, senkronizasyon programlarınının yetiştiriciye önemli ölçüde yardımcı olacağı doğru bir şekilde açıklanmalıdır. Konsepsiyon oranlarının sonuçları özellikle yüksek süt verimine sahip ineklerde doğal östrusla tohumlamaya kıyasla spesifik protokollerin kullanımı ile arttırılabilir. Bununla birlikte tohumlanan ancak kolaylıkla gebe kalmayan ineklerin olduğu sürülerde, veteriner hekimin SZT protokolü ile fertilite problemlerini çözmenin yanısıra geçiş dönemi, inek refahı, beslenme gibi diğer önemli yönetim konularını da düzeltmesi gerekir. Ek olarak reprodüktif performans, anahtar performans indikatörlerinin takip edilmesi ve gerçek kanıtlara dayalı olarak yönetim değişiklerinin yürütülmesiyle iyileştirilebilir. Referanslar Bisinotto, R. S., E. S. Ribeiro, L. T. Martins, R. S. Marsola, L. F. Greco, M. G. Favoreto, C. A. Risco, W. W. Thatcher, and J. E. P. Santos. 2010. Effect of interval between induction of ovulation and artificial insemination (AI) and supplemental progesterone for resynchronization on fertility of dairy cows subjected to a 5-d timed AI program. Journal of Dairy Science 93(12):5798-5808. Bisinotto, R. S. and J. E. P. Santos. 2011. The use of endocrine treatments to improve pregnancy rates in cattle. Reproduction, Fertility and Development 24(1):258-266. Bloch, A., Y. Folman, M. Kaim, Z. Roth, R. Braw-Tal, and D. Wolfenson. 2006. Endocrine Alterations Associated with Extended Time Interval Between Estrus and Ovulation in High-Yield Dairy Cows. Journal of Dairy Science 89(12):4694-4702. Brusveen, D. J., A. P. Cunha, C. D. Silva, P. M. Cunha, R. A. Sterry, E. P. B. Silva, J. N. Guenther, and M. C. Wiltbank. 2008. Altering the Time of the Second Gonadotropin-Releasing Hormone Injection and Artificial Insemination (AI) During Ovsynch Affects Pregnancies per AI in Lactating Dairy Cows. Journal of Dairy Science 91(3):1044-1052. Brusveen, D. J., A. H. Souza, and M. C. Wiltbank. 2009. Effects of additional prostaglandin F-2 alpha and estradiol-17 beta during Ovsynch in lactating dairy cows. Journal of Dairy Science 92(4):1412-1422. Chebel, R. C., M. J. Al-Hassan, P. M. Fricke, J. E. P. Santos, J. R. Lima, C. A. Martel, J. S. Stevenson, R. Garcia, and R. L. Ax. 2010. Supplementation of progesterone via controlled internal drug release inserts during ovulation synchronization protocols in lactating dairy cows. Journal of Dairy Science 93(3):922-931. Colazo, M. G., A. Dourey, R. Rajamahendran, and D. J. Ambrose. 2013. Progesterone supplementation before timed AI increased ovulation synchrony and pregnancy per AI, and supplementation after timed AI reduced pregnancy losses in lactating dairy cows. Theriogenology 79(5):833-841. Hernández-Cerón, J., L. Zarco, and V. Lima-Tamayo. 1993. Incidence of delayed ovulation in Holstein heifers and its effects on fertility and early luteal function. Theriogenology 40(5):1073-1081. Kaim, M., A. Bloch, D. Wolfenson, R. Braw-Tal, M. Rosenberg, H. Voet, and Y. Folman. 2003. Effects of Administered to Cows at the Onset of Estrus on Timing of Ovulation, Endocrine Responses, and Conception. Journal of Dairy Science 86(6):2012-2021. Lima, F. S., H. Ayres, M. G. Favoreto, R. S. Bisinotto, L. F. Greco, E. S. Ribeiro, P. S. Baruselli, C. A. Risco, W. W. Thatcher, and J. E. P. Santos. 2011. Effects of gonadotropin-releasing hormone at initiation of the 5-d timed artificial insemination (AI) program and timing of induction of ovulation relative to AI on ovarian dynamics and fertility of dairy heifers. Journal of Dairy Science 94(10):4997-5004. 13

Moreira, F., C. Orlandi, C. A. Risco, R. Mattos, F. Lopes, and W. W. Thatcher. 2001. Effects of Presynchronization and Bovine Somatotropin on Pregnancy Rates to a Timed Artificial Insemination Protocol in Lactating Dairy Cows. Journal of Dairy Science 84(7):1646-1659. Pursley, J. R., M. O. Mee, and M. C. Wiltbank. 1995. Synchronization of ovulation in dairy cows using 2 and. Theriogenology 44(7):915-923. Ribeiro, E. S., R. S. Bisinotto, M. G. Favoreto, L. T. Martins, R. L. A. Cerri, F. T. Silvestre, L. F. Greco, W. W. Thatcher, and J. E. P. Santos. 2012. Fertility in dairy cows following presynchronization and administering twice the luteolytic dose of prostaglandin F2 as one or two injections in the 5-day timed artificial insemination protocol. Theriogenology 78(2):273-284. Santos, J. E. P., C. D. Narciso, F. Rivera, W. W. Thatcher, and R. C. Chebel. 2010. Effect of reducing the period of follicle dominance in a timed artificial insemination protocol on reproduction of dairy cows. Journal of Dairy Science 93(7):2976-2988. Sartori, R., J. M. Haughian, R. D. Shaver, G. J. M. Rosa, and M. C. Wiltbank. 2004. Comparison of Ovarian Function and Circulating Steroids in Estrous Cycles of Holstein Heifers and Lactating Cows. Journal of Dairy Science 87(4):905-920. Souza, A. H., H. Ayres, R. M. Ferreira, and M. C. Wiltbank. 2008. A new presynchronization system (Double-Ovsynch) increases fertility at first postpartum timed AI in lactating dairy cows. Theriogenology 70(2):208-215. Souza, A. H., A. Gumen, E. P. B. Silva, A. P. Cunha, J. N. Guenther, C. M. Peto, D. Z. Caraviello, and M. C. Wiltbank. 2007. Supplementation with estradiol-17 beta before the last gonadotropin-releasing hormone injection of the ovsynch protocol in lactating dairy cows. Journal of Dairy Science 90(10):4623-4634. Valenza, A., J. O. Giordano, G. Lopes Jr, L. Vincenti, M. C. Amundson, and P. M. Fricke. 2012. Assessment of an accelerometer system for detection of estrus and treatment with gonadotropin-releasing hormone at the time of insemination in lactating dairy cows. Journal of Dairy Science 95(12):7115-7127. Walker, W. L., R. L. Nebel, and M. L. McGilliard. 1996. Time of Ovulation Relative to Mounting Activity in Dairy Cattle. Journal of Dairy Science 79(9):1555-1561. Walsh, R. B., S. J. LeBlanc, T. F. Duffield, D. F. Kelton, J. S. Walton, and K. E. Leslie. 2007. The effect of a progesterone releasing intravaginal device (PRID) on pregnancy risk to fixed-time insemination following diagnosis of non-pregnancy in dairy cows. Theriogenology 67(5):948-956. Wiltbank, M. C., P. D. Carvalho, K. Abdulkadir, K. S. Hackbart, M. A. Meschiatti, M. R. Bastos, J. N. Guenther, A. B. Nascimento, M. M. Herlihy, M. C. Amundson, and A. H. Souza. 2011. Effect of Progesterone Concentration During Follicle Development on Subsequent Ovulation, Fertilization, and Early Embryo Development in Lactating Dairy Cows. SSR, 161 (Abstract). Wiltbank, M. C., A. H. Souza, J. O. Giordano, A. B. Nascimento, J. L. M. Vasconcelos, M. H. C. Pereira, P. M. Fricke, R. S. Surjus, F. C. S. Zinsly, P. D. Carvalho, R. W. Bender, and R. Sartori. 2012. Positive and negative effects of progesterone during timed AI protocols in lactating dairy cattle. Page 10 in Animal Reproduction. Vol. 9. reprodaction Etkin Reprodüksiyon 14

reprodaction Etkin Reprodüksiyon