Gelir İdaresi Başkanlığı nda e-devlet uygulamaları

Gelir İdaresi Başkanlığı nda e-devlet uygulamaları I. GİRİŞ Günümüzde gittikçe yaygınlaşan ve toplumsal yaşamın her alanında kendini hissettiren e devlet uygulamalarının başarılı bir şekilde kullanıldığı alanlardan biri de vergilemedir. Gelir idaresinde yürütülen Vergi Dairesi Otomasyon Projesi ve buna bağlı uygulamalar, mükelleflere vergileme ile ilgili hızlı, kolay, ucuz ve güvenli hizmet sunulmasını sağlamaktadır. Gelir idaresinde e Devlet uygulamalarını incelemeyi ve değerlendirmeyi amaçlayan bu çalışmada; öncelikle VEDOP Projesi nin gelişimi hakkında bilgiler verilecek ve daha sonra VEDOP un bileşenleri ile ilgili uygulamalar incelenecek ve değerlendirilecektir. II. VEDOP PROJESİNİN GELİŞİMİ Vergi dairesi işlemlerinin tümünün bilişim teknolojileri ile otomasyona geçirilerek iş yükünün azaltılması, vergi dairesi çalışmalarında etkinlik ve verimliliğin artırılması ve bilgisayar ortamında toplanan bilgilerden sağlıklı bir karar destek ve yönetim bilgi sisteminin oluşturulmasının hedeflendiği Vergi Dairesi Tam Otomasyon Projesi (VEDOP) 1998 yılında hayata geçirilmiştir. VEDOP Projesi sayesinde gelir idaresi, e devlet uygulamalarının gerçekleştirilebilmesi için gereken kurum içi otomasyonunu büyük ölçüde tamamlayarak ekurum olma sürecinde önemli bir aşama kaydetmiştir. VEDOP ile birlikte, gelir idaresinin altyapısı modern teknolojilerle yenilenmiş, kullanıcıya, yöneticiye ve mükellefe hizmet kolaylığı sağlayan uygulamalar devreye alınmıştır. VEDOP Projesi nin temel amaçları şu şekilde belirlenmiştir 1 : Vergi dairelerinde tam otomasyon, Etkin ve hızlı bir gelir idaresi, Mükellef odaklı hizmet sunumu, Bilgi ve iletişim teknolojileri ile destekli iş süreçleri, Mükelleflere ait gönüllü uyum derecelerinin yükseltilmesi, Kayıtdışı ekonomi ile mücadele, Diğer kurum ve kuruluşlar ile etkin bir veri paylaşımı. VEDOP, 1995 yılında vergi dairelerinin otomasyona geçirilmesi amacıyla bir pilot proje olarak başlatılmıştır. Pilot projenin başarılı olmasından sonra 1998 de, VEDOP 1 başlamış ve iki yıl içerisinde 22 ildeki 155 vergi dairesinin otomasyonu gerçekleştirilerek proje tamamlanmıştır. VEDOP 1 ile Gelirler Genel Müdürlüğü 2, e devlet in gerçekleştirilebilmesi için öncelikle gereken kurum içi otomasyonunu büyük ölçüde tamamlayarak e kurum olma 1 Mehmet Atuğ, E-Devlet Kapsamında VEDOP Uygulamaları ve Karşılaşılan Sorunlar, s. 4, http://www.edevletkonferansi.org/sunum/mehmet_atug.ppt, (05.08.2009). 1

sürecinde önemli bir aşama kaydetmiştir. VEDOP ile birlikte, Gelirler Genel Müdürlüğü nün bilgi ve iletişim altyapısı modern teknolojilerle yenilenmiş, kullanıcıya, yöneticiye ve mükellefe hizmet kolaylığı sağlayan uygulamalar devreye alınmıştır. 8 bin personelin eğitimi sayesinde bilinçli ve etkin bilgisayar kullanımı yaygınlaştırılmış, Intranet ile birlikte, her seviyede kullanıcının gerekli bilgi ve raporlara erişmesi ve bilgilenmesi sağlanmıştır. Nitekim VEDOP 1 Cebit Eurasia 2002 Bilişim etkinlikleri çerçevesinde dağıtılan e Türkiye için e Devlet Ödülleri kapsamında büyük ödülü almıştır 3. Daha etkin ve mükelleflerine daha iyi hizmet veren bir gelir idaresi oluşturma çalışmalarının devamı olarak 2004 yılında VEDOP 2 projesi başlatılmıştır. Bu proje ile: Otomasyonunun tüm vergi dairelerine yaygınlaştırılması, Beyannamelerin internet üzerinden alınması (e BEYANNAME ), Denetim otomasyonu (VEDOS), Bankalar aracılığıyla e tahsilatın yaygınlaştırılması, Kayıt dışı ekonominin kayıt altına alınması için VERİ AMBARI (VERİA) oluşturulması hayata geçirilmiştir. VEDOP ile getirilen çalışma koşulları ve teknolojik altyapıya ilaveten VEDOP 2 ile yapılan yeniliklerle birlikte mükellefini daha iyi tanıyan, teknolojik olanakları mükellefe daha iyi hizmet etmek için kullanan, aynı zamanda ödevlerini yerine getirmeyen mükellefi daha etkin izleyen ve yaptırım uygulayan gelir idaresi hedeflenmiştir 4. 2007 yılından itibaren VEDOP Projesi nin üçüncü aşamasına geçilmiştir. Gelir İdaresi Başkanlığı tarafından yürütülen ve Türkiye'nin kamu sektöründeki en büyük bilgi teknolojileri projesi olarak tanımlanan VEDOP 3 ün hedefleri şunlardır: e VDO uygulamasının bütün Türkiye ye yaygınlaştırılması, Merkezi sistemlerde iş sürekliliği ve felaketten kurtarma yapısının kurulması, VEDOP 1 donanımlarının yenilenmesi, VEDOP 2 işletim sistemlerinin yükseltilmesi, 585 Mal Müdürlüğünün VEDOP otomasyonuna dahil edilmesi, 61 Takdir Komisyonunun otomasyona dahil edilmesi, Sistem güvenliğinin arttırılması. 2009 yılı sonu itibariyle Türkiye genelindeki tüm (448) vergi dairesi ve tüm (585) mal müdürlüklerinin gelir servisi yeniden yapılandırılarak, vergi dairesi otomasyon uygulamaları tamamen web tabanlı yapıya dönüştürülmüştür. İş sürekliliği merkezi ve Felaket durum merkezi oluşturulmuştur. e tahsilat ın daha da yaygınlaştırılması, e haciz ve e fatura uygulamalarının hayata geçirilmesi ile ilgili çalışmalar ise devam etmektedir 5. 2 3 4 5 2005 yılında gelir idaresinin yeniden yapılandırılması çalışmalarından önce Gelir İdaresi Başkanlığı nın görevleri Gelirler Genel Müdürlüğü tarafından yürütülmekteydi. İ.O. Yaranlı, E-Devlet'e Doğru Ödüllü Bir Proje: VEDOP Internet Vergi Dairesi, VIII. Türkiye'de Internet Konferansı, Askeri Müze/Harbiye Kültür Sitesi, 19-21 Aralık 2002, İstanbul, s. 3, http://inettr.org.tr/ inetconf8/program/138.html, (05.0.8.2009). Gelirler Genel Müdürlüğü, Faaliyet Raporu 2004, s. 79, http://www.gib.gov.tr/fileadmin/faaliyetraporlari/ 2004/uygulama_bim.pdf, (05.08.2009). Atuğ, a.g.m., ss. 9-15. 2

VEDOP Projesi nin başlangıcından günümüze kadar geçirdiği gelişim şu şekilde gösterilebilir: Merkezde açık sistemler VEDOP-1 başladı Banka Tahsilatları (EBTİS) VEDOP-2 başladı Veri Ambarı e-beyanname Bütün Vergi Daireleri otomasyonda Bütün Malmüdürlükleri e-vdo Bütün Vergi Dairelerinde e-vdo 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 İlk Vergi Dairesi otomasyonda Sistemler Güncellendi (Update) VEDOS Çağrı Merkezi İş Sürekliliği Merkezi 155 Vergi Dairesi tamamlandı e-tahsilat VEDOP-3 Başladı Felaket Durum Merkezi II. VEDOP PROJESİ NİN BİLEŞENLERİ VEDOP Projesi nin alt fonksiyonları, ayrı ayrı bileşenlerden oluşan e devlet uygulamaları veya sistemleri tarafından yürütülmektedir. Bunlar: Vergi Dairesi Otomasyonu (VDO ve e VDO), Elektronik Banka Tahsilatları İsleme Sistemi (EBTİS), İnternet Vergi Dairesi, e beyanname, Denetim Bilgi Sistemi (VEDOS), Veri Ambarı (VERİA), Çağrı Merkezi, e tahsilat, e haciz ve e fatura. A. Vergi Dairesi Otomasyonu (VDO ve e VDO) VEDOP Projesi ile vergi dairelerinde evrak girişinden başlayarak sicil, tahakkuk, tahsilat, düzeltme, tarhiyat, takip, iade, araç tescil, muhasebe, özlük işlemleri gibi vergi dairesinin bütün işlemleri birbiri ile entegre şekilde bilgisayar ortamında yapılmakta ve uygulamada kullanılan defter, belge ve çeşitli raporlar VDO yazılımları ile hazırlanabilmektedir. Değişik kademelerdeki güvenlik önlemleri ile yapılan tüm işlemlerin izi sürülebilmekte, vergi dairesi yöneticilerine karar destek hizmeti verilmektedir 6. Proje kapsamında kurum ortaklarının ve yöneticilerinin bilgi girişi yapılmakta bu bilgilerde oluşacak değişiklikler girilip, sorgulanabilmektedir. KDV iade ve mahsup talebinde bulunan mükellefler için yapılan işlemlerin prosedürünü izlemeye ve işlemlerin birbiri arasındaki bağlantıyı sağlamaya imkân veren programlar da kullanıma açılmıştır. Vergi dairelerinde yürütülen banko ve arka büro işlemleri şunlardır 7 : İs süreçlerinin yeniden yapılandırılması, 6 7 Gelirler Genel Müdürlüğü, Faaliyet Raporu 2000, Ankara, 2001, s. 59, http://www.gib.gov.tr/fileadmin/ faaliyetraporlari/2000/uygblgfaal.pdf, (05.08.2009). Yaranlı, a.g.m., ss. 6-7. 3

Bu süreçlerin entegre olarak çalışan uygulama yazılımları sayesinde bilgisayar yardımı ile yapılabilir hale gelmesi, Barkod, elektronik bilgi transferi gibi teknolojilerin kullanılması, Vergi dairelerinin performans izleme ve denetimlerinin yöneticileri tarafından anında yapılabilmesi. VDO ile otomasyon uygulamasına alınan vergi dairelerinin günlük bilgilerinin merkeze transferi yapılmaktadır. Vergi dairesinden transfer edilen bu bilgilerden yönetim bilgi, karar destek ve denetime destek sistemleri oluşturularak, Genel Müdürlük, Defterdarlık ve Vergi Dairesi bazında kullanıma açılmıştır. Yönetim bilgi sisteminde, mükellefe ilişkin kurum ortakları ile mükellefin ortak olduğu şirketler, mükellefe ait motorlu taşıtlar sorgulaması, sahte ve yanıltıcı belge durumu, mükellefe ait kaybolan belge sorgulaması, kayıtları silinen mükelleflere ilişkin sorgulama, KDV iadesi sorgulama, yurtdışına çıkış yasağı sorgulaması gibi bölümler yer almaktadır 8. 2006 yılında vergi daireleri Web Tabanlı Vergi Dairesi Otomasyonu (e VDO) kapsamına alınmaya başlanmış ve bu süreç 2009 yılında tamamlanmıştır. Böylece, mükellef borçlarının diğer vergi dairelerince de görülebilmesi ve mükelleflerce internet ortamında izlenebilmesi, bankalarca yapılan tahsilatların kapsamının genişletilmesi ve ilişik kesme işlemleri ile araç muayene işlemlerinde kolaylık sağlanması için tahakkukların ödenmemiş kısımlarının bilgisayar ortamına aktarılması sağlanmıştır. Vergi dairelerinin kendi aralarında ve merkezi yönetimle elektronik iletişiminin artması ile verimlilik ve etkinlikleri önemli ölçüde artmış, hizmetin veriliş suresi kısaltılarak, vergi dairelerinde mükellefe verilen hizmet kalitesi artırılmıştır. Tüm bu iyileştirilmelerin sonucunda, mükelleflerin vergi dairelerinde bulunmaları gereken sureler azaltılmıştır 9. B. Elektronik Banka Tahsilatları İsleme Sistemi (EBTİS) VEDOP öncesinde, vergi tahsilat yetkisinin verilen bankalara yapılan ödemelerinin mükellef hesaplarına işlenmesi, banka şubelerinden kağıt ortamında gelen alındıların elle girişi yapılarak sağlanmaktaydı. VEDOP kapsamında 2000 yılında Elektronik Banka Tahsilatları İşleme Sistemi (EBTİS) geliştirilerek, bankalar tarafından yapılan vergi tahsilatlarının, bankaların bilgi işlem merkezlerinden gelir idaresine web tabanlı uygulamalar aracılığı ile elektronik olarak gönderilmesi ve vergi dairelerinde mükellef hesaplarına otomatik olarak işlenmesi sağlanmıştır. Bu sayede her yıl yaklaşık 24 milyon banka makbuzunun tekrar elle girişinin yapılması önlenerek hata payı azaltılmış ve çabukluk sağlanmıştır. Ayrıca EBTIS ile makbuz bilgilerinin elle girişinin önlenmesi neticesinde vergi dairelerinde her yıl yaklaşık 2000 adam ay lık bir iş gücü tasarrufu elde edilmiştir 10. VEDOP 2 aşamasına geçildikten sonra EBTİS uygulamasının geliştirilmiş ve Ağustos 2005 tarihinden itibaren vergi tahakkuk bilgileri yetkili bankalara açılarak doğrudan e tahsilat 8 9 10 M. Akif Hamzaçebi, Gelirler Genel Müdürlüğü Bilgi İşlem Projeleri, Mali Çözüm, S. 58, (Ocak-Şubat- Mart 2002) s. 2, http://archive.ismmmo.org.tr/docs/malicozum/58malicozum/05-058m.akifhamzaçebi.doc, (06.08.2009). Yaranlı, a.g.m., s. 7. Hamzaçebi, a.g.m., s. 5. 4

uygulaması başlatılmıştır. Günümüzde vergi tahsilatına yetkili 25 banka ve PTT şubeleri için e Tahsilat uygulaması devam etmektedir 11. C. İnternet Vergi Dairesi Mükelleflerle daha iyi iletişim kurmak, gelir idaresince yapılan çalışmaların mükelleflere, araştırmacılara ve diğer ilgililere daha iyi anlatılması ve çalışma sonuçlarının daha seri bir şekilde duyurulması amacıyla 1999 yılı Mart ayında Gelirler Genel Müdürlüğü Internet sayfası hizmete açılarak daha saydam bir vergi idaresinin ilk adımları atılmıştır. www.gelirler.gov.tr adresinde hizmet veren sayfada kamuya acık bilgilendirmeye yönelik hizmet sunulmaya başlanmıştır 12. Internet Vergi Dairesi uygulamaları, 1999 yılında ilk Motorlu Taşıtlar Vergisi uygulaması ile başlatılmıştır ve Türkiye de ilk uygulamalardan biri olmuştur. 17 ilde yürütülen MOTOP Projesi kapsamında oluşturulan Türkiye Merkezi Taşıt Kütüğü nden hareketle, otomasyona geçen vergi dairelerine kayıtlı araçlar için mükellefler; 1) Araç ve Mükellef Bilgileri, 2) Motorlu Taşıtlar Vergisi Borç Bilgileri, 3) Trafik Para Cezası Borç Bilgileri, 4) Tüm Tahsilat Bilgileri ve 5) Mükellefe Ait Tüm Araç bilgilerini sorgulayabilmekteler. Mükellef listeden ilgili aracı seçip sorgulama yaptığı zaman araç sahibinin mükellefiyet bilgilerini, motorlu taşıt vergisi veya trafik para cezası borcunun olup olmadığını ve sorgulanan taşıta ait ödemeleri görebilmekte, trafik para cezası var ise cezayı hesaplayabilmektedir. Ayrıca kredi kartıyla internet üzerinden ödeme yapabilmektedir 13. VEDOP kapsamında Internet Vergi Dairesi, Eylül 2000 de kurumlar vergisi mükellefleri, Eylül 2001 den itibaren de gelir vergisi mükellefleri için hizmet vermeye başlamıştır. Böylece mükellefler; mevcut kimlik bilgilerini öğrenebilme, tahakkuk, tahsilat ve borç sorgulaması yapabilme, vergi kimlik numarası sorgulama, gecikme zammı hesaplama, erken ödeme indirimi hesaplama, yurt dışı çıkış yasağı sorgulama ve sorulan sorulara yanıt alma gibi birçok hizmetten yararlanma imkanı elde etmişlerdir 14. Gelir İdaresi Başkanlığı İnternet Vergi Dairesi 2008 yılında yenilenmiştir. Günümüzde mükellefler; sicil bilgileri, borç bilgileri, tahakkuk bilgileri, tahsilat ve e tahsilat bilgileri, beyannameler, yurt dışı çıkış yasağı, gümrük çıkış beyannameleri, işlenemeyen ödemeler, ekstre bilgileri ve POS bilgileri hakkında sorgulamalar yapabilmektedir. Ayrıca, mükellefler Borcu Yoktur Yazısı ve Mükellefiyet Yazısı için talepte bulunabilmekte ve işlemlerin aşamalarını internetten izleyebilmektedir. 11 12 13 14 Gelir İdaresi Başkanlığı, Faaliyet Raporu 2008, Ankara, 2009, s. 23, http://www.gib.gov.tr/fileadmin/ user_upload/yayinlar/2008_faaliyet_raporu.pdf, (06.08.2009) Yaranlı, a.g.m., ss. 8-9. Gelir İdaresi Başkanlığı, Faaliyet Raporu 2008, a.g.r., s. 30. Bkz. Hamzaçebi, a.g.m., ss. 7-8. 5

D. e beyanname Mükelleflerin vergi dairelerine verdikleri beyanname, bildirim, gelir tablosu, bilanço ve A, B, C formları gibi formatlı ve tanımlı belgelerin Internet üzerinden verilmesini sağlamak üzere 2004 yılı ekim ayından itibaren e beyanname uygulaması başlamıştır. Ekim 2005 tarihinden itibaren süresinde verilen beyanname, bildirim ve ekler dışında pişmanlık talepli ve kanuni süresinden sonra kendiliğinden verilen beyannamelerin elektronik ortamda alınmasına ilişkin uygulama da devreye girmiştir. e beyanname uygulamasında, beyannamelerin internet üzerinden gönderilmesi görevi serbest muhasebeci mali müşavirler ve yeminli mali müşavirlere verilmiştir. Böylece, meslek mensupları vergi beyannamelerini mesai saati başlangıç ve bitimine bağlı kalmadan internet vergi dairesi üzerinden e beyanname ile 24 saat kesintisiz verilebilme imkanını elde etmiştir. Ülkemizde e beyanname uygulaması kısa süre içinde benimsenmiş ve günümüzde; Yıllık Gelir Vergisi Beyannamesi, Yıllık Kurumlar Vergisi Beyannamesi, Geçici Vergi Beyannamesi, Muhtasar Beyanname, KDV Beyannameleri, ÖTV Beyannamesi, Damga Vergisi Beyannamesi, BSMV Beyannamesi, Özel İletişim Vergisi Beyannamesi, Şans Oyunları Vergisi Beyannamesi, Noter Harçları, Ba Bs Formları, KKDF Kesinti Bildirimi ve Araç Muayene Hazine Payına İlişkin Bildirim artık internet üzerinden verilmektedir. Günümüzde elektronik ortamda verilen beyannameler, otomasyon kapsamındaki vergi dairelerine verilen beyannamelerin yüzde 99 unu kapsamaktadır 15. e beyanname deki büyük başarı, bu uygulamayı ülkemizde e devlet alanında temel referanslardan biri haline getirmiştir. Uygulama sayesinde; 1) Beyanname verilerinin herhangi bir işleme gerek duymaksızın işlenebilmesi mümkün olmakta, 2) Tahakkuk işlemlerinde sürat ve doğruluk sağlanmakta, 3) Beyannameler elektronik ortamda saklanabilmekte ve 4) Veri ambarına yönelik diğer bilgilerin toplanmasına (bilanço, gelir tablosu, diğer tüm formlar) imkan sağlanmaktadır 16. E Beyanname uygulaması birçok alanda önemli fayda ve tasarruflar sağlamaktadır 17 : Her yıl 6 bin ton kağıt tasarrufu, 117 bin ağaç (4 Milyon TL/Yıl), bu kağıtların beyanname haline getirilmesinde kullanılan mürekkep ve iş gücünden tasarruf, Vergi dairesi banko işlemleri iş yükünün hafifletilmesi ile diğer işlemler için yıllık 14.000 adam/ay işgücü tasarrufu, Kağıt ortamında alınan beyannamelerin depolama maliyetlerinden tasarruf, Kağıt ortamında alınan beyannamelerin manyetik ortama geçirilmesi işlemlerinden sağlanan 6 bin 590 adam/ay işgücü tasarrufu, Vergi dairesine gitmekten kurtulan mükellefler için toplamda yıllık 1 milyon 485 bin işgünü tasarrufu. 15 16 17 Gelir İdaresi Başkanlığı, Faaliyet Raporu 2008, a.g.r., ss. 22-23. Atuğ, a.g.m., ss. 16-17. E-Beyannamelerin Her Alandaki Faydaları, https://e-beyanname.mb-ggm.gov.tr/ebyn/tanitim/ ebeyanname.html, (07.08.2009). 6

E. Denetim Bilgi Sistemi (VEDOS) Vergi kayıp ve kaçağının önlenmesi kapsamında denetim kapasitesinin artırılmasına imkan verecek Denetim Bilgi Sistemi (VEDOS) projesi ile etkin denetim planlarının yapılabilmesi, eş zamanlı olarak yürütülebilmesi, vergi denetmenleri tarafından yapılacak çalışmalarda uygulama birliği ve vergi denetmenlerinin daha verimli çalışmalarının sağlanması amaçlanmıştır. Pilot uygulama sonrası 27 Haziran 2005 tarihinden itibaren VEDOS Eskişehir ve Kocaeli Vergi Dairesi Başkanlıklarında başlayarak tüm illerdeki Vergi Denetmenleri Büro Başkanlıklarına yaygınlaştırılmıştır. Etkin denetim planlarının yapılabilmesi, eş zamanlı olarak yürütülebilmesi imkanı sağlanması, vergi denetmenleri tarafından yapılacak çalışmalarda uygulama birliği sağlanması ve vergi denetmenlerinin daha verimli çalışmalarının sağlanması amacıyla gerekli olan tüm işlemlerin elektronik ortamda yapılabilecek şekilde otomasyon kapsamına alınmıştır. Böylece vergi denetmenleri tarafından yapılan işlerde, çalışma zamanı planlaması ve performans değerlemesi uygulanması yapılmasına olanak sağlanmıştır 18. Bu sistem ile mükellefin yasal kayıtlarının ve Merkezi Risk Analizi Sistemi çerçevesinde elde edilen verilerin elektronik ortamda vergi denetim elemanlarına aktarımı sağlanarak vergi incelemelerine hız ve etkinlik kazandırılmaya başlanmıştır. Bu bağlamda, ilgili birimlerce yapılan risk analizleri sonucu incelenmesinde veya gönüllü uyum projesi kapsamında gönüllü uyuma teşvik edilmesinde yarar görülen mükellefler VEDOS üzerinden Vergi Dairesi Başkanlıklarına gönderilmiş, yapılan incelemelere veya matrah artırımlarına ilişkin çalışmaların istatistikî sonuçlarının alınması sağlanmıştır 19. F. Veri Ambarı (VERİA) Beyan dışı kalmış vergisel olayların tespiti, mükellef beyanlarının doğruluğunun kontrolü ve denetim birimlerine bilgi desteği sağlamak amacıyla 2005 yılından itibaren yürütülen Veri Ambarı (VERİA) projesi kapsamında; bilgi kaynaklarının araştırılması, bilgilerin toplanması ve analizi, vergi incelemelerinde yararlanılmak üzere, iç ve dış kaynaklardan alınan bilgilerin veri ambarına aktarılarak değerlendirilmesi, alınan çıktıların incelenmek üzere denetim birimlerine gönderilmesi ve veri ambarındaki bilgilerin tüm denetim birimlerinin kullanımına sunulması amaçlanmıştır. Gayrimenkul sermaye iradı elde edenlerin tespiti amacıyla, Adana, Ankara, Antalya, Bursa, İstanbul ve İzmir illeri Büyükşehir belediyeleri sınırları içindeki 53 ilçe belediyesinden meskenler ve mesken sahipleri hakkında bilgiler veri ambarı sisteminde değerlendirilerek iki veya daha fazla sayıda meskene sahip kişilere ilişkin, denetim sonuçları izlenmektedir 20. Adalet Bakanlığı (UYAP), Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü (TAKBİS), Diğer kamu kurumları, Bankalar, sigorta şirketleri, aracı kuruluşlar, portföy yönetim şirketleri, diğer borsa aracı kuruluşları, posta ve telgraf teşkilatı, factoring şirketleri, tüketici finansman şirketleri, finansal kiralama şirketleri, döviz büroları, ikrazatçılar, kıymetli maden aracı kuruluşları ve 18 19 20 Gelir İdaresi Başkanlığı, Faaliyet Raporu 2007, Ankara, 2008, s. 38-39, http://www.gib.gov.tr/fileadmin/ user_upload/yayinlar/2007_faaliyet_raporu.pdf, (07.08.2009). Gelir İdaresi Başkanlığı, Faaliyet Raporu 2008, a.g.r., s. 28. Gelir İdaresi Başkanlığı, Faaliyet Raporu 2006, Ankara, 2007, s. 54-55, http://www.gib.gov.tr/fileadmin/ user_upload/yayinlar/2006_faaliyet_raporu.pdf, (07.08.2009). 7

Takasbank tan 2003, 2004, 2005, 2006, 2007 ve 2008 yıllarına ilişkin bazı bilgiler alınarak veri ambarına aktarılmıştır. Bu kurum ve kuruluşlardan VERİA sistemine aktarılan bilgiler ile VEDOP daki mükellef hesap ve diğer bilgiler için risk analiz yöntemlerinin tespit edilmiş, analiz sonucuna göre alınacak raporlar belirlenmiş ve bu raporların alınması için gerekli program yazılımları tamamlanmıştır. VERİA sisteminde yer alan mevcut bilgilere ilave olarak hangi bilgilerin alınması gerektiğine yönelik araştırmalar sürdürülmektedir. İzleyen dönemde, bankalar, emniyet (POLNET), tapu, telekom (POSTANET) ve nüfus idareleri otomasyon sistemleri ile online haberleşme hedeflenmektedir 21. Bu sistemin etkin bir şekilde kullanılmasıyla mükellef beyanları ile işlemlerinin karşılaştırılması sonucunda beyan dışı kalmış olan unsurlar net bir şekilde ortaya konulabilecektir. G. Çağrı Merkezi Mükelleflerin vergi ile ilgili sorularına ve sorunlarına cevap verebilmek, ihtiyaç duydukları bilgiye kısa zamanda ve doğru bir şekilde 444 0 189 numaralı telefondan ulaşabilmeleri amacıyla, teknik ve organizasyonel açıdan profesyonel bir yönetim anlayışı ile 25 Aralık 2007 tarihinde Ankara da bir çağrı merkezi faaliyete geçirilmiştir. 1 Mart 2008 tarihinden itibaren ise tüm illerden gelen çağrılara yönelik olarak hizmet vermeye başlamıştır. Diğer taraftan mükelleflerin vergiye gönüllü uyumunu sağlamak amacıyla verilen hizmet kalitesini sürekli iyileştirmek ve vergisel konularda yüz yüze danışmanlık hizmeti vermek üzere Ankara da kurulan Mükellef Hizmetleri Merkezi 03.03.2008 tarihi itibariyle hizmet vermeye başlamıştır. Mükellef Hizmetleri Merkezi nde; Gelir ve Kurumlar Vergisi ne ilişkin danışma hizmetlerinin yanı sıra Katma Değer Vergisi, Özel Tüketim Vergisi, Damga Vergisi, Veraset ve İntikal Vergisi, Harçlar, Motorlu Taşıtlar Vergisi ve bunun gibi daha birçok vergi ile ilgili konularda danışma hizmeti verilmektedir. Mükellefler ayrıca vergi borçlarının olup olmadığını ve vergi beyannamelerinin verilip verilmediğini de bu merkezden öğrenebilmektedir. Kira geliri elde eden mükellefler beyannamelerini merkezimizden elektronik ortamda verebilmektedir. İstenilmesi durumunda hafta içi 09.00 18.30, cumartesi 09.00 14:00 saatleri arasında 473 80 80 numaralı telefondan randevu alınarak söz konusu hizmetlerden öncelikli olarak yararlanılmakta, randevusuz gelinmesi halinde ise sıra numarası alınarak tüm hizmetler ücretsiz olarak sunulmaktadır. Gelir idaresi tarafından bilgilerin kamuoyuna daha hızlı ulaştırılması, veri dağıtım çeşitliliğinin arttırılması, insan gücü ve kaynak kullanımında tasarruf sağlanması amacı ile Kısa Mesaj Bilgilendirme Servisi (1189) de hizmete açılmıştır. Söz konusu hizmet, gelir idaresi tarafından açıklanan bilgilerin kullanıcılara otomatik olarak kısa mesaj bildirimi iletilmesi ve/veya sistem kullanıcılarının sorgulama yaparak cevap alması şeklinde verilmektedir. Kısa mesaj Bilgilendirme Servisi aracılığı Haber Bildirim Aboneliği, Motorlu Taşıt Vergisi Miktarı Hesaplama, Motorlu Taşıt Vergisi Borç Sorgulama, Trafik Para Cezası Borcu Sorgulama hizmetleri sunulmaktadır 22. 21 22 Gelir İdaresi Başkanlığı, Faaliyet Raporu 2008, a.g.r., ss. 26-27. Bkz. Gelir İdaresi Başkanlığı, Faaliyet Raporu 2008, a.g.r., ss. 110-112. 8

H. e tahsilat, e haciz ve e fatura VEDOP 3 ile birlikte vergilemede e devlet uygulamalarını daha da geliştirmek amacıyla hayata geçirilecek uygulamaların başında e tahsilat, e haciz ve e fatura işlemleri gelmektedir. e tahsilat: Vergi, ceza ve gecikme zamları, elektronik ortamda tahsil edilecek. Gelir İdaresi Başkanlığı, e tahsilata ilişkin yazılım işlemlerini tamamlamış ve bankalardan da birer yazıyla sisteme uyum için gerekli altyapıyı hazırlamaları istenmiştir. Bankaların buna ilişkin hazırlıklarını yapmaları ve yazılım işlemlerini tamamlamalarının ardından e tahsilata geçilecektir. Bankalar, mükelleflerin güncel borçlarının yanı sıra geçmişe dönük tahakkuk bilgilerini de görebilecek. Bu çerçevede geçmiş dönemlere ait vergi borcu, gecikme zammı ve faizi de bir tuşla ekrana gelecektir. Bu sistemde, banka vergiyi tahsil ettiği anda vergi dairesindeki "mükellef cari hesabına" işlenecek ve yurdun her yanında her mükellefin borç ve alacakları on line izlenebilecektir. Bu şekilde mükellefin vergiyle ilgili durumu da ekrandan anında görülebilecektir. Bu uygulama "borcu yoktur" yazısının alımı ve benzeri durumların yarattığı sıkıntıları da ortadan kaldıracaktır. e haciz: Devletin vadesi geçen vergi alacaklarının tahsili için elektronik ortamda haciz işlemi gerçekleştirilebilecek. Bunun için bankaların yanı sıra önümüzdeki süreçte Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü ve Trafik Tescil ile elektronik bağlantılar kurulacak. Otomasyon sistemi ve veri paylaşımı yoluyla, vergi borcunu ödemeyen mükellefin banka hesabının durumuyla, gayrimenkul, araba ve diğer mal varlıkları anında görülebilecek. e haciz sisteminde herhangi bir yazışmaya gerek olmadan elektronik ortamda bütün icra işlemleri yapılabilecek 23. e tahsilat ve e haciz sistemi ile daha önceki uygulamalarda mükellef aleyhine yaşanan sorunların ortadan kaldırılması hedeflenmektedir. Gelir idaresinin e tahsilat ve e haciz uygulamasından en büyük beklentisi vergi alacaklarını daha hızlı bir şekilde tahsil etmektir 24. e fatura: Pilot uygulaması devam eden e fatura sisteminde belgelerin elektronik ortamda düzenlenmesi öngörülüyor. Gelir İdaresi Başkanlığı halen 6 firmanın bulunduğu ve çok sayıda yeni firmanın talepte bulunduğu e fatura için altyapı çalışmalarını sürdürüyor. Bu çerçevede yeni bir "Mesajlaşma ağı" oluşturulacak ve firmaların karşılıklı alış verişini sağlayacak sistem kurulacak. Bankaların yazılım çalışmasını tamamlamasının ardından fatura dahil tüm belgeler internet ortamından düzenlenecek 25. Şubat 2008 yılından itibaren e fatura uygulamasına geçiş için ara bir çözüm olarak hayata geçirilen Elektronik Fatura Kayıt Sistemi (EFKS) ile faturayı düzenleyen satıcıya ait 2. nüshaların dökümünün alınması zorunluluğu ortadan kaldırılmıştır. Ayrıca alıcılarına verilmek üzere hazırlanan birinci nüsha faturaların da güvenli elektronik imzalı dijital belge şeklinde oluşturulmasına imkan sağlanmıştır. Bu sayede 10.08.2009 tarihi itibariyle maliye ile protokol imzalayan 6 firma tarafından 2. nüshası basılmayan fatura adedi 640 milyon a ulaşmıştır 26. Böylece hem ciddi tasarruf, hem de çevreye katkı sağlanmıştır. Uygulamanın zaman 23 24 25 26 Anadolu Ajansı, VEDOP-3 Ne Sağlayacak, 12 Mayıs 2009, s. 1, http://www.memurlar.net/haber/139259, (08.08.2009). Mustafa Çolak, E-Devlet Uygulamalarında Önemli Bir Adım: Vergi Tahsilatında E-Haciz, Yaklaşım, Sayı 198, (Haziran 2009), s. 38. Anadolu Ajansı, a.g.m., s. 1. Gelir İdaresi Başkanlığı, Elektronik Fatura Kayıt Sistemi Hakkında, s. 1, http://www.efatura.gov.tr/web/ efatura/13, (10.08.2009). 9

içerisinde yaygınlaştırılması sayesinde bu katkıların oranının çok ciddi rakamlara ulaşacağı net bir şekilde ortaya çıkmaktadır. Diğer taraftan e fatura sistemi vergi kayıp ve kaçağına neden olan sahte veya muhteviyatı itibariyle yanıltıcı belge kullanımının önlenmesi açısından da caydırıcı bir mekanizma olacaktır. III. SONUÇ VE DEĞERLENDİRME Vergileme alanında daha verimli ve etkin hizmet sunulmasını sağlamak, mükelleflere sunulan hizmet kalitesini arttırmak, gelir idaresinin daha hesap verebilir ve şeffaf bir yapıya kavuşturmak amacıyla, ülkemizde e devlet uygulamalarına VEDOP Projesi ile 1998 yılında başlanmıştır. Bilgi ve iletişim teknolojilerinin gelişmesine paralel olarak VEDOP Projesi kapsamındaki e devlet uygulamaları da adım adım geliştirilmiştir. VEDOP projesi kapsamında hayata geçirilen e devlet uygulamalarına bakıldığında, sistem önce isteyen mükelleflerin yararlanacağı şekilde yürürlüğe konulmakta, zamanla belirli hadleri geçen mükelleflere zorunluluklar getirilmekte ve nihayet sistemden beklenen fayda sağlandığında ve mükellefler sisteme adapte olduklarında ise tüm mükellefler için zorunlu hale getirilmektedir. Bu şekildeki bir uygulama stratejisine mükellefler ve ilgili kullanıcıların oldukça hızlı bir şekilde uyum sağladıkları görülmektedir. VEDOP Projesi kapsamındaki uygulamaların yaygınlaştırılması ile gelir idaresi e devlet kavramı içerisinde mükelleflerine; şeffaf, denetlenebilir, erişilebilir, kapsamlı, hızlı ve güvenli hizmet sunma imkanı elde etmiştir. Ayrıca, mükelleflerin vergi dairesine gitmesini gerektiren işlemler azaltılmış, beyanname ve formlar internet üzerinden verilir hale gelmiş ve birçok bilginin internet üzerinden gelir idaresine ulaşması sağlanmıştır. Günümüzde internet vergi dairesi hizmetleri aracılığıyla mükellefler vergileme ile ilgili birçok bilgi hakkında sorgulama yapabilmekte, Borcu Yoktur Yazısı ve Mükellefiyet Yazısı için talepte bulunabilmekte ve işlemlerin aşamalarını internetten izleyebilmektedir. Diğer taraftan e Beyanname uygulaması sayesinde; beyanname verilerinin herhangi bir işleme gerek duymaksızın işlenebilmesi mümkün olmakta, tahakkuk işlemlerinde sürat ve doğruluk sağlanmakta, beyannameler elektronik ortamda saklanabilmekte ve veri ambarına yönelik diğer bilgilerin toplanmasına imkan sağlanmaktadır. Vergi kayıp ve kaçağının önlenmesi kapsamında denetim kapasitesinin artırılmasına yönelik olarak uygulamaya konulan VEDOS projesi ile gelir idaresi her seviyede işlemleri daha etkin denetleyebilmekte ve yönlendirebilmektedir. Bu süreçte VERİA sistemi sayesinde diğer kurumlarla veri paylaşımı en üst düzeye çıkartılarak, veri tekrarları önlenmekte ve en sağlıklı veriler değerlendirilerek beyan dışı kalmış gelirlerin kontrol altına alınması sağlanmaktadır. VEDOP 3 ile birlikte vergilemede e devlet uygulamaları daha da geliştirilerek; e tahsilat ve e haciz işlemleri sayesinde gelir idaresi alacaklarını çok daha etkin bir şekilde tahsil edebilecektir. e fatura sistemi ise vergi kayıp ve kaçağına neden olan sahte veya muhteviyatı itibariyle yanıltıcı belge kullanımının önlenmesi açısından caydırıcı bir mekanizma olacaktır. Sonuç olarak diyebiliriz ki, geliştirilmekte olan e devlet uygulamaları sayesinde vergilemede etkinlik artmakta, kırtasiyecilik azalmakta ve çok önemli kaynak tasarrufu sağlanmaktadır. Bu nedenle, vergilemede e devlet uygulamalarına yapılan her yatırımın karşılığı gelir idaresi ve mükelleflere kat ve kat geri dönmektedir. 10