Nanokompozit Rezin ve Feldspatik Seramik Direkt ve İndirekt Restorasyonların Mikrosızıntı Özelliklerinin İn Vitro Değerlendirilmesi

ARAŞTIRMA (Research) Hacettepe Dişhekimliği Fakültesi Dergisi Cilt: 31, Sayı: 3, Sayfa: 15-23, 2007 Nanokompozit Rezin ve Feldspatik Seramik Direkt ve İndirekt Restorasyonların Mikrosızıntı Özelliklerinin İn Vitro Değerlendirilmesi In vitro Evaluation of Microleakage Properties of Nanofilled Composite Resin and Feldspathic Ceramic Inley Restorations *Dr. Rana CİĞER ÖZDEMİR, *Prof.Dr. Özlem TULUNOĞLU, **Doç.Dr.İbrahim TULUNOĞLU * Gazi Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi Pedodonti Anabilim Dalı **Hacettepe Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi Protetik Diş Tedavisi Anabilim Dalı ÖZET Amaç: Sunulan in vitro çalışmada; Celay Plus Copy- Milling sistemi kullanılarak yapılan direkt ve indirekt seramik inley restorasyonlar ile nanokompozit rezin kullanılarak yapılan direkt kompozit restorasyon ve indirekt kompozit inleylerin, mikrosızıntı özellikleri açısından değerlendirilmesi amaçlanmıştır. Gereç ve Yöntem: 40 adet çekilmiş, çürüksüz, insan daimi 3. molar dişi rasgele 4 gruba ayrılarak (n=10/grup) sınıf II kaviteler hazırlandı. Grup I örneklere direkt nanokompozit rezin restorasyon (Filtek Supreme Universal, 3M ESPE, USA), Grup II örneklere indirekt kompozit restorasyon, Grup III örneklere Celay Plus sistem (Mikrona Technologie AG, Swiss) kullanılarak kopyalama işlemi ile direkt, Grup IV örneklere indirekt seramik inleylerle restorasyonlar yapıldı. Mikrosızıntı testinden elde edilen sonuçların istatistiksel analizi Kruskal-Wallis ve Mann Whitney U testleri ile yapıldı. Bulgular: Kullanılan materyaller ve yöntemler mikrosızıntı açısından karşılaştırıldığında, okluzal ve gingivalde, en düşük sızıntı değerleri direkt kompozit ve indirekt kompozit inley, ardından indirekt seramik inley gruplarında gözlenmiş, en fazla sızıntı direkt seramik inley grubunda tespit edilmiştir. İstatistiksel olarak gruplar arasında anlamlı farklılık olmadığı saptanmıştır (p>0.05). Tüm gruplarda gingival kenar- ABSTRACT Aim: The aim of this in vitro study was to evaluate microleakage properties of ceramic inlay restorations prepared with direct and indirect methods using Celay Plus copy-milling system, direct nanofilled composite resin restorations and indirect nanofilled composite resin inlays. Material and Method: Forty freshly extracted, noncarious, human 3rd molar teeth were randomly distributed to four groups (n=10/group). Class II inlay cavities were prepared and then Group I specimens were restored with nanofilled composite resin (Filtek Supreme Universal, 3M ESPE, USA); indirect composite inlays were prepared for Group II; ceramic inlays produced with Celay Plus copy-milling system (Mikrona Technologie AG, Swiss) using both direct (Group III) and indirect technique (Group IV). The specimens were sectioned and the microleakage of basic fuchsine dye at occlusal and gingival margins was scored using a five-step scale. The data were evaluated with Kruskal-Wallis and Mann Whitney U tests (p<0.05). Results: Direct composite restorations and indirect composite inlays performed the lowest occlusal and gingival microleakage scores, followed by the indirect ceramic inlay group and the highest scores were observed in direct ceramic inlay group. The differen- * Gazi Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Destekleme Programı ile desteklenmiştir (03/2002-09 )

16 lardaki mikrosızıntı değerleri, okluzal kenarlardaki mikrosızıntı değerlerinden yüksektir ve farklılık istatistiksel olarak anlam bulunmuşur (p<0.05). Sonuç: Sınıf II kavitelerde hazırlanan, kompozit restorasyonların seramik restorasyonlardan daha düşük sızıntı değerleri verdikleri, ancak özellikle gingival sızıntının kullanılan materyal ya da yöntemlerle engellenemediği saptanmıştır. ces between the microleakage values of test groups were not statistically significant (p>0.05). The gingival microleakage scores were higher than occlusal scores in all groups and the differences were statistically significant (p<0.05). Conclusion: Although nanofilled composite resin groups performed lower microleakage scores than ceramic groups, none of the materials and methods still can prevent, especially gingival microleakage, in Class II restorations. ANAHTAR KELİMELER Mikrosızıntı, Nanofil kompozit, Seramik, İnley restorasyon KEYWORDS Microleakage, Nanofilled composite, Ceramic, Inlay restoration GİRİŞ Estetik kavramına olan ilginin artmasıyla arka grup dişlerin restorasyonu amacıyla kullanılan materyallerde ve tekniklerde de önemli gelişmeler kaydedilmiştir. Kompozit restorasyonların materyal özellikleri nanokompozitlerin üretilmesiyle iyileştirilmiş, polimerizasyon büzülmesi miktarı azaltılmış, arka grup dişlerde hibrid kompozitler kadar güvenle kullanılabilecek, mikrofil kompozitler kadar iyi parlatılabilirliğe sahip ve geniş renk skalaları ile hastaların estetik taleplerini karşılayabilecek nanokompozit restoratif materyaller kullanıma sunulmuştur. İdeal bir restoratif materyal yüksek bağlanma kuvveti sağlamalı ve mikrosızıntıyı ortadan kaldırmalıdır 1-6. Ancak günümüze kadar mikrosızıntıyı tamamen önleyen bir restoratif materyal geliştirilememiştir 7-10. Kompozit restorasyonların aşınma direnci ve kenar uyumunda gözlenen sorunların giderilmesi için bu materyallerin indirekt inley yöntemi ile yapılmaları önerilmiştir. Konuyla ilgili uzun dönem çalışmaları 11,12 az sayıda olmakla birlikte, bir uzun dönem takip çalışmasında Wassell ve arkadaşları 13, indirekt kompozit inleylerin direkt kompozit restorasyonlara göre avantajlı olmadığını bildirmektedirler. Kompozit inleyler yapım tekniklerinin kolay ve ucuz olması, kolay tamir edilebilmeleri gibi avantajlarının yanı sıra, aşınma dirençlerinin düşük olması ve aşırı okluzal kuvvetlere maruz kalan geniş yüzeylerde kullanımlarının kısıtlı olması gibi dezavantajlara sahiptirler 14. Kompozit inleylerin klinik ömrünün seramik inleylerden daha kısa olduğu da rapor edilmiştir 15. Seramik inleyler ise görünüm, dayanıklılık, aşınma direnci, biyouyumluluk ve dişle benzer termal davranış açısından kompozitlerden daha üstün özelliklere sahiptirler. Bununla birlikte derin preparasyon gerektirmeleri, karşıt dişte aşınmaya neden olmaları, kontrol sırasında kırılabilmeleri ve tamire izin vermemeleri, maliyetlerinin yüksek olması gibi dezavantajları mevcuttur 16. İnley restorasyonların yapımı amacıyla kullanılan materyaller ve yöntemlerdeki çeşitliliğinin artması, inley restorasyonlarda başarıyı inceleyen çalışmalarda sayıca artışa neden olmuştur 17. Tam seramik sistemlerin üretiminde kullanılan CAD-CAM teknolojisinin yanısıra, bir copymilling yöntemi olan Celay Plus Sistem (Mikrona Technologie AG, Swiss), Eidenberg ve arkadaşları tarafından, İsviçre Zürih Üniversitesinde mikro-teknoloji kullanılarak geliştirilmiştir 18,19. Celay Plus sisteminde tam seramik restorasyonların hazırlanması, pantograf benzeri bir ci-

17 hazda, kopyalama ve milling işlemiyle yapılmaktadır. Bu sistemde ana malzeme olarak, direnç ve abrazyon gibi mekanik özellikleri geliştirilmiş, endüstriyel olarak hazırlanmış çeşitli seramik bloklar kullanılmaktadır 20-22. Yapılan literatür incelemesinde, Sınıf II kavitelerde, farklı yöntemlerle hazırlanmış rezin simanlarla yapıştırılan seramik inleylerin restorasyon marjinlerinde sızıntıyı inceleyen birçok çalışma 4,5,7,9,21,22 bulunduğu saptanmış bununla birlikte, direkt kompozit, indirekt kompozit inley, direkt ve indirekt seramik inleylerin mikrosızıntı yönünden karşılaştırıldığı bir çalışma bulunamamıştır. Bu in vitro çalışmada Celay Plus sistem kullanılarak direkt ve indirekt yöntemle prefabrike feldspatik seramik bloklardan üretilen seramik inley restorasyonlar ile nanokompozit rezinden yapılan direkt kompozit ve indirekt kompozit inley restorasyonların, Sınıf II kavitelere uygulanarak mikrosızıntı özelliklerinin değerlendirilmesi amaçlanmıştır. GEREÇ ve YÖNTEM Bu çalışmada 40 adet çekilmiş, çürüksüz, insan daimi 3. molar dişi kullanıldı. Dişler çekildikten sonra üzerindeki yumuşak doku artıkları bisturi ile temizlenerek deney aşamasına kadar %0.1 lik timol içeren izotonik salin solüsyonunda bekletildi (10±6 gün). Çalışma grupları oluşturulurken dişler rastgele 4 gruba (n=10/grup) ayrıldı. Çalışmada kullanılan restoratif ve adeziv materyallerin gruplara göre dağılımı Tablo 1 de gösterilmektedir. Tüm gruplardaki dişlere su soğutması altında, aerotöre takılan elmas frez (Diamant, Diatech, Swiss) ile sınırları minede, okluzal genişliği bukko-lingual tüberküller arası mesafenin 1/3 ü, aproksimal bölgedeki genişliği bukko-lingual mesafenin 1/3 ü kadar, okluzal kavite derinliği 2 mm., aproksimal kavite derinliği mine-sement sınırında Sınıf II (OM) kaviteler açıldı. Direkt kompozit restorasyon uygulanacak kaviteler taban ve yan duvarlar arasındaki açı 90 olacak şekilde, Black kurallarına uygun olarak hazırlanırken, inley restorasyonların yapılacağı kavitelerde, restorasyonların ve ölçünün rahat çıkabilmesi için, inley frezleri (Komet, Brasseler, Germany) ile taban ve yan duvarlar arasında 6 lik açı oluşturuldu ve kavite içerisindeki köşeler yuvarlaklaştırıldı. Direkt kompozit restorasyon grubundaki dişler nanofil kompozit rezin (Filtek Supreme Universal Restorative A3.5 Body Shade, 3M ESPE, USA) ile restore edildi. Direkt kompozit restorasyonların yapımı sırasında Adper Single Bond (3M ESPE,USA) dentin adeziv uygulandı. Kompozit rezin materyal üretici firma önerileri doğrultusunda inkremental teknikle, önce taban ve lingual duvar, daha sonra bukkal duvar ve son olarak oklüzal yüzey oluşturulacak şekilde yerleş- TABLO I Çalışmada kullanılan materyallerin gruplara göre dağılımı Restorasyon türü Restoratif Materyal Üretici Firma Adeziv Materyal Üretici Firma Direkt kompozit restorasyon İndirekt kompozit inley Filtek Supreme Universal, kompozit rezin Filtek Supreme Universal, kompozit rezin 3M ESPE, St. Paul, MN, USA 3M ESPE, St. Paul, MN, USA Adper Single Bond, dentin adeziv sistem Rely X ARC, adeziv rezin siman 3M ESPE, St. Paul, MN, USA 3M ESPE, St. Paul, MN, USA Direkt seramik inley Vıta Celay Blanks, seramik blok VITA Zahnfabrik, Bad Säckingen,Germany Rely X ARC, adeziv rezin siman 3M ESPE, St. Paul, MN, USA İndirekt seramik inley Vıta Celay Blanks, seramik blok VITA Zahnfabrik, Bad Säckingen,Germany Rely X ARC, adeziv rezin siman 3M ESPE, St. Paul, MN, USA

18 tirildi ve 10 saniye ışık (Ledmax3-Hilux, Benlioğlu, Türkiye) uygulanarak restore edildi. Restorasyonların bitirme ve polisaj işlemleri elmas frez ve Sof-Lex (3M ESPE, USA) disklerle ıslak ortamda tamamlandı. İndirekt kompozit inley grubundaki dişlerin kavite ölçüleri çift karıştırma tekniğiyle, polivinil siloksan ölçü maddesi (Imprint II Garant, 3M ESPE, USA) kullanılarak alındı. Alçı model elde edilmesinin ardından, bu modeller üzerinde, yine nanofil kompozit rezin (Filtek Supreme Universal Restorative A3.5 Body Shade, 3M ESPE, USA) kullanılarak, yalnızca oklüzalden 10 saniye ışık uygulamasıyla (Ledmax3-Hilux, Benlioğlu, Türkiye) polimerizasyonu sağlanan indirekt kompozit inley restorasyonlar yapıldı. İndirekt kompozit inleylerin kavitelere yapıştırılması için dual-cure adeziv rezin siman (RelyX ARC, 3M ESPE, USA), üretici firma önerileri doğrultusunda kullanıldı. Restorasyonların bitirme ve polisaj işlemleri elmas frez ve Sof-Lex (3M ESPE, USA) disklerle tamamlandı. Direkt seramik inley grubundaki kavitelere direkt yöntemle, Celay Plus Sistem copy-milling cihazında (Mikrona Technologie AG, Swiss), prefabrike feldspatik seramik bloklardan (VITA Zahnfabrik, H.Rauter GmbH& Co. KG, Germany) hazırlanan seramik inley restorasyonlar uygulandı. Restorasyonların Celay Plus cihazında üretilmesi için gerekli olan pro-inley direkt olarak kaviteler üzerinde hazırlandı. Bu gruptaki kavitelere agar alkol esaslı izolatör ajan (Solant DI Separator, Coltène AG, Switzerland) iki kat halinde sürüldükten sonra pro-inley hazırlamak için özel olarak kullanılan otopolimerizan rezin materyal (Pattern Resin, GC Dental, Japan) ile örneklerin modelasyonu yapıldı. Elde edilen proinley, Celay ünitinin kopyalama odasına sabitlendi. Diğer taraftaki aşındırma odasına Vita Celay blok yerleştirildikten sonra kopyalama odasına tarayıcı uçlar, aşındırma odasına ise tarayıcı uçların karşılığı olan kesici frezler takılarak copy-milling işlemi yapıldı. Son aşamada tüm yüzeylerde tarama ve kesim işleminin yapılıp yapılmadığının kontrol edilebilmesi için pro-inleye yüzey tozu sıkılarak bitim freziyle son düzeltmeler yapıldı ve Vita Vacumat (VITA Zahnfabrik, H.Rauter GmbH& Co. KG, Germany) porselen fırınında, 935ºC ısıda yapılan glaze işleminin ardından restorasyon tamamlandı. İndirekt seramik inley grubunda kaviteler, indirekt yöntem kullanılarak Celay Plus cihazında üretilen seramik inleylerle restore edildi. Kavitelerin ölçüleri hidrofilik vinil polisiloksan ölçü maddesi (Imprint II Garant, 3M ESPE, USA), çift karıştırma tekniği ile kullanılarak alındı ve alçı modeller elde edildi. Rezin materyalden (Pattern Resin, GC Dental, Japan) hazırlanan proinleyin modele yapışmasını önlemek için agar alkol esaslı izolatör ajan (Solant DI Separator, Coltène AG, Switzerland) iki ince tabaka halinde fırçayla kaviteye sürüldü. Pro-inleyin elde edilmesinin ardından seramik inleyin yapım, bitirme ve kaviteye yapıştırılması işlemleri direkt seramik inley grubunda kullanılan materyaller ve yöntemlerle tamamlandı. Direkt ve indirekt yöntemle yapılan seramik inley örneklerinin iç yüzeylerine, bağlanmayı arttırmak için 60 sn süreyle % 5 lik hidroflorik asitle (Ceramic Etchant, Ceramco, USA) pürüzlendirme yapıldı. Seramik inleylerin kaviteye yapıştırılması için de dual-cure adeziv rezin siman (RelyX ARC, 3M ESPE, USA), üretici firma önerileri doğrultusunda kullanıldı. Tüm gruplara ait örnekler 5 C (± 1 C) ile 55 C (± 1 C) sıcaklığındaki su banyoları arasında 500 kez termal siklusa (Nüve San. Mal. İmalat ve Tic. AŞ, Türkiye) tabi tutuldu. Termal siklusu takiben restorasyon dışındaki bölgelerden boya penetrasyonu olmaması için dişlerin apeksleri kompozit rezin ile kapatılarak restorasyon marjinine 1 mm. uzaklıkta olacak şekilde tüm yüzey tırnak cilası ile kaplandı ve kurutulmasının ardından ikinci kat tırnak cilası uygulandı. Örnekler bazik fuksin solüsyonuna konuluncaya kadar oda ısısında, distile su içerisinde saklandı. Tüm örnekler, % 0,5 lik bazik fuksin solüsyonunda 24 saat bekletildikten sonra akan su altında yıkanıp, tırnak cilası ultrasonik scaler ile uzaklaştırıldı. Dişler şeffaf akrilik rezine gömülerek mikrotom cihazı (Micracut Precision Cutter, Metkon Instruments Ltd, Türkiye)

19 ile restorasyonları ortadan ikiye ayıracak şekilde, mesio-distal yönde kesilerek restorasyonların her iki kesiti de skorlandı. Boya penetrasyonu optik steromikroskop (Nikon, Eclips E600, Japan) kullanılarak x40 ve x20 büyütme ile değerlendirildi. Lucena-Martin ve arkadaşlarının 17 yaptıkları çalışmada olduğu gibi, her iki kesitten gingival ve okluzal bölgeler için elde edilen en yüksek değerler, ilgili restorasyonun mikrosızıntı skorları olarak kaydedildi. Okluzal bölgede boya penetrasyonunun değerlendirilmesi için şu skala kullanıldı: 0= Boya penetrasyonu yok 1= Kavite derinliğinin ½ si veya daha azı ile sınırlı boya penetrasyonu 2= Kavite derinliğinin ½ sinden fazlasını içeren boya penetrasyonu 3= Kavite tabanının ½ sini içeren boya penetrasyonu 4= Kavite tabanının ½ sinden fazlasını içeren boya penetrasyonu Gingival bölgede boya penetrasyonunun değerlendirilmesinde ise şu skala kullanıldı: 0= Boya penetrasyonu yok 1= Kavite tabanının ½ sini içeren boya penetrasyonu 2= Kavite tabanını içeren boya penetrasyonu 3= Aksiyal duvarın ½ sini içeren boya penetrasyonu 4= Aksiyal duvarın ½ sinden fazlasını içeren boya penetrasyonu Mikrosızıntı testinden elde edilen sonuçlar SPSS 11.5.0 (SPSS Inc., Chicago, Illinois 60606, USA) yazılımı kullanılarak Kruskal-Wallis ve Mann Whitney U testleri ile istatistiksel olarak değerlendirildi. BULGULAR Direkt kompozit restorasyon, indirekt kompozit inley, direkt seramik inley ve indirekt seramik inley restorasyonların okluzal ve gingival bölgelerindaki mikrosızıntı özelliklerinin değerlendirilmesinden elde edilen sonuçlar Tablo 2 ve Tablo 3 te gösterilmiştir. TABLO II Okluzal Kenardaki Mikrosızıntı Skorları Restorasyon Türü Mikrosızıntı Skorları 0 1 2 3 4 Direktkompozit 10 - - - - İndirekt kompozit inley 9 1 - - - Direkt seramik inley 7 2 1 - - İndirekt seramik inley 8 2 - - - TABLO III Gingival Kenardaki Mikrosızıntı Skorları Restorasyon Türü Mikrosızıntı Skorları 0 1 2 3 4 Direkt kompozit 5 2 3 - - İndirekt kompozit inley 4 3 1 2 - Direkt seramik inley - 2 4 4 - İndirekt seramik inley 2 1 6 1 - Direkt kompozit restorasyon grubunda (Resim 1) kavitelerin okluzal kenarlarında mikrosızıntı gözlenmezken en az sızıntı indirekt kompozit inley grubunda (Resim 4), ardından indirekt seramik inley grubunda (Resim 6) gözlenmiş, en fazla sızıntı direkt seramik inley grubunda (Resim 3) tespit edilmiştir. Bu veri istatistiksel olarak değerlendirildiğinde gruplar arasında okluzal kavite kenarlarındaki mikrosızıntı değerleri açısından anlamlı farklılık olmadığı bulunmuştur (p>0.05). Gruplar gingival kavite kenarlarındaki mikrosızıntı değerleri açısından karşılaştırıldığında ise yine en az mikrosızıntı direkt kompozit restorasyon grubunda (Resim 2) gözlenirken, bu grubu indirekt kompozit inley (Resim 5) ve indirekt seramik inley grupları takip etmiştir. Direkt

20 RESİM 1 RESİM 4 Direkt kompozit rezin restorasyon grubu okluzal sızıntı skor=0 (x20) Indirekt kompozit inley grubu okluzal sızıntı skor=0 (x20) RESİM 2 RESİM 5 Direkt kompozit rezin restorasyon grubu gingival sızıntı skor=0 (x20) İndirekt kompozit rezin restorasyon grubu gingival sızıntı skor=2 (x20) RESİM 3 RESİM 6 Direkt seramik inley grubu okluzal sızıntı skor=1 (x20) İndirekt seramik inley grubu okluzal sızıntı skor=1 (x20)

21 seramik inley grubunda tüm örneklerin kavite gingival kenarlarında farklı derecelerde mikrosızıntı olduğu bulunmuştur. Bu veri istatistiksel olarak değerlendirildiğinde gruplar arasında gingival kavite kenarlarındaki mikrosızıntı değerleri açısından anlamlı farklılık olmadığı saptanmıştır (p>0.05). Tüm gruplarda gingival kenarlardaki mikrosızıntı değerleri okluzal kenarlardaki mikrosızıntı değerlerinden yüksektir ve bu farklılıklar istatistiksel olarak anlamlıdır (p<0.05). TARTIŞMA Bir restoratif materyalin mikrosızıntı direncini belirleyen etkenlerden önemli birisinin C-faktör (konfigürasyon faktörü) olduğu, C-faktörün kavitedeki bağlı yüzey alanının serbest yüzey alanına oranını ifade ettiği, materyaller tek bir yüzeye bağlandığında ayrılmadan kalabileceği, pek çok yüzeye bağlandığında ise bu yüzeylerden birinde veya daha fazlasında diş dokusu ile ayrılmalar meydana gelebileceği ve C-faktörün daha fazla önem kazanacağı bildirilmiştir 3. Hansen ve Asmussen 25 konfigürasyon faktör oranındaki artışın marjinal gap oluşumunu da arttıracağını ifade etmişlerdir. Sunulan çalışmada tüm restorasyonlar Sınıf II kavitelere uygulandığından C-faktörün önem kazandığı ve bu durumun mikrosızıntı değerlerini olumsuz yönde etkileyebileceği düşünülmektedir. C faktörü aynı zamanda, küçük ve çok yüzlü objelerin copy milling sistemi ile biçimlendirilmesinde de sorun yaratabilir. Diğer yandan, kompozit rezin yapıların boyutsal stabilitelerinin içerdikleri doldurucu miktarı ve tipi ile ilişkisini inceleyen pek çok çalışma mevcuttur 3,22,24,26. Organik matriksleri benzer yapıda olmakla birlikte, rezin simanlar, restoratif kompozit materyallere göre daha az doldurucu içermekte, kullanıldıkları restorasyon-diş ara yüzünün genişliği ile doğru orantılı olarak lineer büzülme miktarları artmaktadır. Copy-milling sistemi ile oluşturulan direkt ve indirekt inleylerin marjinal uyumlarının mikrosızıntıya etkisi bu temel nedene bağlı olarak çok önem kazanmaktadır. Copy-milling sisteminde duplikat restorasyonun bitimi hakkında karar CAD-CAM sistemlerinden farklı olarak tamamen kullanıcıya bağlıdır. Bu nedenle bu çalışmada örnekler deneyimli bir Celay sistem kullanıcısı tarafından hazırlanarak kullanıcıya bağlı olan yapım hataları minimize edilmiştir. Kompozit rezin restorasyonlarda karşılaşılan en büyük problemlerden birinin polimerizasyon büzülmesi olduğu birçok çalışmada belirtilmektedir. Bununla birlikte, bu problemi en aza indirmek üzere önerilen adeziv inley uygulamalarında da birtakım sorunlarla karşılaşılabilmektedir. Prepare edilen dişin laboratuvar ortamına taşınabilmesi için gerekli ölçü işlemi sırasında veya sonrasında inley restorasyonun dişe adaptasyonunda sorun yaratabilecek boyutsal değişiklikler meydana gelebilmektedir. Bu değişiklikler çoğunlukla aproksimal basamak bölgelerinde görülmektedir 25. Aproksimal basamak bölgesinde kenar uyumunun bozulmasına neden olan bu probleme bağlı olarak mikrosızıntıda artış görülebilmektedir. Bu durumun çalışmada, indirekt inley gruplarında daha belirgin olmak üzere, tüm gruplarda gingival sızıntı skorlarının okluzal sızıntı skorlarından istatistiksel olarak anlamlı şekilde yüksek olmasının nedenlerinden biri olduğunu söyleyebiliriz. Diş yapısı ve restoratif materyal arasındaki fiziksel farklılıklardan kaynaklanan aralık oluşumu ve buna bağlı oluşan mikrosızıntı en çok minesement sınırında ve apikalinde yer alan dentin bölgesinde gözlenmektedir 26,27. Kavite kenarları mine-sement sınırında veya altında sonlandığında mevcut materyal ve yöntemlerle sızıntının önlenemediği, orta veya şiddetli derecede mikrosızıntı gözlendiği bildirilmiştir 26. Yapılan bazı in vitro çalışmalarda, mine-sement sınırı altında sonlanan restorasyonlarda, kompozit inleyler ile, direkt kompozit restorasyonlara göre daha az sızıntı elde edilebileceği bildirilmiş olmakla birlikte 28,29 aralarında herhangi bir farklılık olmadığını gösteren klinik çalışmalar da mevcuttur 14. Hahn ve arkadaşları 31, seramik inleylerle yaptıkları çalışma sonucunda, okluzal kenarlarda

22 asit-etch tekniğin kullanımı ile restorasyon-diş yüzeyi arasında sıkı bir bağlanma sağlandığını, gingival kenarlarda ise mine-sement sınırında düzgün şekilde yerleştirilen seramik inleylerde bile mükemmel adaptasyon gözlenemediğini ifade etmişlerdir. Bir başka çalışmada Abboud ve arkadaşları 32 tam seramik restorasyon kenarlarının gingival marjinde veya üzerinde ve minede sonlandırılması gerektiğini, seramiğin resin siman ile mineye bağlanma kuvvetinin fosforik asit uygulamasının etkisi ile oluştuğunu ve restorasyon kenarları dentinde bitirildiğinde dentin adezivlerin daha düşük bağlanma kuvveti sağlaması nedeni ile bu bölgede mine kenarlarına göre daha zayıf bağlanma elde edilebildiğini bildirmişlerdir. Bu sonuçlar, çalışmamızda gingival sızıntı değerlerinin okluzal sızıntı değerlerinden yüksek bulunmasının nedenselliğini açıklar niteliktedir. Ferrari ve Davidson 33, mine-sement sınırında yer alan, sağlam dentin yapısından farklı ve ince bir sement tabakasıyla kaplı olan, 200 300 μm kalınlığında bir dış tabaka tanımlamışlardır. Dentin adeziv uygulamalarında bu bölgede düzgün olmayan hibrid tabaka ve az sayıda rezin tag oluşumu görülmektedir. Bu tabakanın hipomineralize ve hiperorganik yapıda olmasının bağlanma kalitesini azalttığı ve orta veya şiddetli mikrosızıntıya neden olduğu hipotezi çalışmamızda da mine-sement sınırında sonlanmış olan gingival kavite kenarlarında bulunan sızıntı değerlerinin okluzal sızıntıdan fazla olmasını açıklayabilecek bir diğer görüştür. Karaağaçlıoğlu ve arkadaşları 34, gingivalde mine-sement sınırı altında sonlanan Sınıf II kavitelerin yarısını Ceramco II porselen, diğer yarısını indirekt yöntemle hazırlanan SR-Isosit rezin inley materyali ile restore ederek kenar sızıntısını değerlendirmişlerdir. Çalışma sonunda porselen ve rezin inley grupları arasında istatistiksel açıdan anlamlı farklılık olmadığını bildirmişlerdir. Sunulan çalışmada da, kompozit ve seramik materyaller mikrosızıntı özellikleri açısından karşılaştırıldığında, okluzal ve gingival kavitelerde, gruplar arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık bulunmamıştır (p>0.05). SONUÇ Sınıf II kaviteler söz konusu olduğunda, gingival basamağın mine-sement çizgisinde ya da daha altında sonlandığı kavitelerde mikrosızıntıda artış olduğu; kompozit ve seramik materyaller ile bu materyallerin direkt ya da indirekt yöntemle uygulandığı restorasyonlar arasında mikrosızıntı özelliği açısından anlamlı farklılık gözlenmediği ifade edilebilir. KAYNAKLAR 1. Alani AH, Toh CG. Detection of Microleakage around Dental Restorations: A Review. Oper Dent 1997; 22: 173 185. 2. Bullard RH, Leinfelder KF, Russel CM. Effect of Coefficient of Thermal Expansion on Microleakage. J Am Dent Assoc 1988; 116: 871 874. 3. Franco EB, Gonzaga Lopes L, Lia Mondelli RF, da Silva e Souza MH Jr, Pereira Lauris JR. Effect of the Cavity Configuration Factor on the Marginal Microleakage of Esthetic Restorative Materials. Am J Dent 2003; 16: 211 214. 4. Prati C, Nucci C, Montanari G. Shear Bond Strength and Microleakage of Dentin Bonding Systems. J Prosthet Dent 1991; 65: 401 407. 5. Rossomando KJ, Wendt SL Jr. Thermocycling and Dwell Times in Microleakage Evaluation for Bonded Restorations. Dent Mater 1995; 11: 47 51. 6. Trowbridge HO. Model Systems for Determining Biologic Effects of Microleakage. Oper Dent 1987; 12: 164 172. 7. Fortin D, Swift EJ Jr, Denehy GE, Reinhardt JW. Bond Strength and Microleakage of Current Dentin Adhesives. Dent Mater 1994; 10: 253 258. 8. Pashley DH. Clinical Considerations of Microleakage. J Endod 1990; 16: 70 77. 9. Tangsgoolwatana J, Cochran MA, Moore BK, Li Y. Microleakage Evaluation of Bonded Amalgam Restorations: Confocal Microscopy versus Radioisotope. Quintessence Int 1997; 28: 467 477. 10. Taylor MJ, Lynch E. Microleakage. J Dent 1992; 20: 3 10. 11. Collins CJ, Bryant RW. Clinical Evaluation of Posterior Composite Resin Restorations: Eight-Year Findings. J Dent Res 1995; 74: 404 (Abstract #31). 12. Van Dijken JWV. 5 6 Year Evaluation of Direct Composite Inlays. J Dent Res 1994; 73: 327 (Abstract #1801). 13. Wassell RW, Walls AW, McCabe JF. Direct Composite Inlays versus Conventional Composite Restorations: Three-Year Clinical Results. Br Dent J 1995; 179:343 349.

23 14. Schmidseder J. Color Atlas of Dental Medicine Aesthetic Dentistry. Thieme, Stuttgart, New York, 2000. 15. Roulet JF. Benefits and Disadvantages of Tooth-Coloured Alternatives to Amalgam. J Dent 1997; 25: 459 473. 16. Bergman MA. The Clinical Performance of Ceramic Inlays: A Review. Aust Dent J 1999; 44: 157 168. 17. Lucena-Martin C, Gonzalez-Rodriguez MP, Ferrer-Luque CM, Robles-Gijon V, Navajas JM. Influence of Time and Thermocycling on Marginal Sealing of Several Dentine Adhesive Systems. Oper Dent 2001; 26: 550-555. 18. Peutzfeldt A. Indirect Resin and Ceramic Systems. Oper Dent Supplement 2001; 6: 153 176. 19. Jones DW. Development of Dental Ceramics: An Historical Perspective. Dent Clin North Am 1985; 29: 621 644. 20. Kelly JR, Nishimura I, Campbell SD. Ceramics in Dentistry: Historical Roots and Current Perspectives. J Prosthet Dent 1996; 75: 18 32. 21. Kreulen CM, Moscovich H, Dansen KA, Creugers NHJ. Time and Motion Study on Class II Copy-Milled Ceramic Inlays. J Dent 2000; 28: 429 436. 22. Thordrup M, Isidor F, Hörsted- Bindslev P. A 3 Year Study of Inlays Milled from Machinable Ceramic Blocks Representing 2 Different Inlay Systems. Quintessence Int 1999; 30: 829 836. 23. Trushkowsky RD. Ceramic Inlay Fabrication with Three- Dimensional Copy Milling Technology-Celay. Compend Contin Educ Dent 1998; 19: 1077 1084. 24. Lucena-Martin C, González-Rodríguez MP, Ferrer-Luque CM, Robles-Gijón V, Navajas JM. Influence of Time and Thermocycling on Marginal Sealing of Several Dentin Adhesive Systems. Oper Dent 2001; 26: 550 555. 25. Hansen EK, Asmussen E. Cavity Preparation for Restorative Resins used with Dentin Adhesives. Scand J Dent Res 1985; 93: 474 479. 26. Molin MK, Karlsson SL. The Fit of Gold Inlays and Three Ceramic Inlay Systems. Acta Odontol Scand 1993; 51: 201 206. 27. Beznos C. Microleakage at the Cervical Margin of Class II Cavities with Differnet Restorative Techniques. Oper Dent 2001; 26: 60 69. 28. Malmström H, Schlueter M, Roach T, Moss ME. Effect of Thickness of Flowable Resins on Marginal Leakage in Class II Composite Restorations. Oper Dent 2002; 27: 373 380. 29. Dietschi D, De Siebenthal G, Neveu-Rosenstand L, Holz J. Influence of the Restorative Technique and New Adhesives on the Dentin Marginal Seal and Adaptation of Resin Composite Class II Restorations: An In Vitro Evaluation. Quintessence Int 1995; 26: 717 727. 30. Robinson DB, Moore BK, Swartz ML. Comparison of Microleakage in Direct and Indirect Composite Resin Restorations In Vitro. Oper Dent 1987; 12: 113 116. 31. Hahn P, Schaller HG, Müllner U, Hellwig E. Marginal Leakage in Class II-Restorations after Use of Ceramic- Inserts Luted with Different Materials. J Oral Rehabil 1998; 25: 567 74. 32. Abboud M, Stark H, Koeck B. Integration of All-Ceramic Restorations in Reconstructive Prosthetic Dentistry: A Case Report. Quint Int 2004; 35: 103 107. 33. Ferrari M, Davidson CL. Sealing Performance of Scotchbond Multi-Purpose-Z100 in Class II Restorations. Am J Dent 1996; 9: 145 149. 34. Karaağaçlıoğlu L, Zaimoğlu A, Akören AC. Microleakage of Indirect Inlays Placed on Different Kinds of Glass Ionomer Cement Linings. J Oral Rehabil 1992; 19: 457 469. İLETİŞİM ADRESİ Doç Dr. İbrahim TULUNOĞLU Hacettepe Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi Protetik Diş Tedavisi Anabilim Dalı 06100 Sıhhiye Ankara Tel: 0312 324 6145 E-mail: itulunoglu@yahoo.com